Filozofia

Filozofia

Nowożytna

Nowożytna

Materiały do wykładów

Materiały do wykładów

dr Jerzy Jasiński

dr Jerzy Jasiński

FILOZOFIA NOWOŻYTNA

FILOZOFIA NOWOŻYTNA

(okres I - XV – XVI wiek)

(okres I - XV – XVI wiek)

Wkraczając w erę nowożytną filozofia europejska

Wkraczając w erę nowożytną filozofia europejska

miała za sobą długie dzieje, setki teorii i doktryn,

miała za sobą długie dzieje, setki teorii i doktryn,

dziesiątki systemów filozoficznych i co najmniej

dziesiątki systemów filozoficznych i co najmniej

dwa

poglądy

na

świat:

dwa

poglądy

na

świat:

starożytny

starożytny

i

i

średniowieczny

średniowieczny

.

.

Dziś nie ulega już wątpliwości, że przejście od

Dziś nie ulega już wątpliwości, że przejście od

Średniowiecza

do

Odrodzenia

nie

miało

Średniowiecza

do

Odrodzenia

nie

miało

charakteru nagłego zwrotu i gwałtownego

charakteru nagłego zwrotu i gwałtownego

przełomu. Był to długotrwały proces tworzenia

przełomu. Był to długotrwały proces tworzenia

się nowego systemu wartości, który stopniowo

się nowego systemu wartości, który stopniowo

dochodził do głosu w sztuce, literaturze i filozofii.

dochodził do głosu w sztuce, literaturze i filozofii.

Dla filozofii przełomowym nie był wiek XV,

Dla filozofii przełomowym nie był wiek XV,

choć zaczątki nowych idei filozoficznych

choć zaczątki nowych idei filozoficznych

pojawiły się wcześniej w XIV wieku, ale

pojawiły się wcześniej w XIV wieku, ale

dojrzała postać nowej filozofii – dopiero w

dojrzała postać nowej filozofii – dopiero w

wieku XVII.

wieku XVII.

Filozofia wieków XV i XVI była tylko

Filozofia wieków XV i XVI była tylko

względnie nowa: nowa wobec średniowiecza,

względnie nowa: nowa wobec średniowiecza,

ale nie wobec starożytności, choć wyrosła na

ale nie wobec starożytności, choć wyrosła na

tworzącym się nowym stosunku do świata,

tworzącym się nowym stosunku do świata,

nowej kulturze artystycznej

nowej kulturze artystycznej

i

i

moralnej

moralnej

, a także

, a także

społecznej

społecznej

i

i

religijnej

religijnej

.

.

Obszary działalności filozofii

renesansu

Myśliciele renesansu i idealna

architektura

Filozofia nowożytna przeszła przez okresy

Filozofia nowożytna przeszła przez okresy

analogiczne do okresów filozofii starożytnej

analogiczne do okresów filozofii starożytnej

i średniowiecznej:

i średniowiecznej:

1.

1.

Odrodzenie

Odrodzenie

, obejmujące wieki XV i XVI,

, obejmujące wieki XV i XVI,

a stanowiące dla filozofii czas

a stanowiące dla filozofii czas

przejściowy i przygotowawczy;

przejściowy i przygotowawczy;

2.

2.

Okres systemów nowożytnych

Okres systemów nowożytnych

obejmujący

obejmujący

w przybliżeniu wiek XVII;

w przybliżeniu wiek XVII;

3.

3.

Okres Oświecenia i krytyki

Okres Oświecenia i krytyki

– XVIII wiek;

– XVIII wiek;

4. Ponowny

4. Ponowny

okres systemów

okres systemów

– pierwsza połowa

– pierwsza połowa

XIX wieku - od 1830 roku następuje okres

XIX wieku - od 1830 roku następuje okres

najnowszej

filozofii,

nacechowany

znów

najnowszej

filozofii,

nacechowany

znów

dążeniami

dążeniami

krytycznymi.

krytycznymi.

Filozofia nowożytna

Filozofia nowożytna

w najważniejszych

w najważniejszych

sprawach

przeciwstawiała

się

sprawach

przeciwstawiała

się

Średniowiecznej.

Średniowiecznej.

Podczas gdy

Podczas gdy

średniowieczna

średniowieczna

,

,

na wskroś

na wskroś

transcendentna

transcendentna

twierdziła

twierdziła

, że poza światem

, że poza światem

doczesnym istnieje inny,

doczesnym istnieje inny,

wieczny

wieczny

i

i

boski

boski

,

,

którego znany nam jest tylko odblaskiem, to

którego znany nam jest tylko odblaskiem, to

nowożytna

nowożytna

, chcąc mieć postawę doczesną

, chcąc mieć postawę doczesną

głosiła, że istnieje tylko ten jeden świat, że

głosiła, że istnieje tylko ten jeden świat, że

tylko nim ma się zajmować filozofia i

tylko nim ma się zajmować filozofia i

objawiała upodobanie do czystych faktów,

objawiała upodobanie do czystych faktów,

bez konstrukcji i systemów.

bez konstrukcji i systemów.

Jednak powszechną taką postawą nie

Jednak powszechną taką postawą nie

była, a

była, a

Kartezjusz

Kartezjusz

–

–

uchodzący za ojca nowożytnej filozofii,

uchodzący za ojca nowożytnej filozofii,

miał

miał

transcendentny pogląd na świat

transcendentny pogląd na świat

i budował racjonalny system

i budował racjonalny system

filozofii.

filozofii.

Filozofia

Odrodzenia

występując

Filozofia

Odrodzenia

występując

przeciwko scholastyce godziła najsilniej w

przeciwko scholastyce godziła najsilniej w

jej

stanowisko

jej

stanowisko

teocentryczne,

teocentryczne,

dogmatyczne

dogmatyczne

i

i

racjonalistyczne

racjonalistyczne

.

.

Potępiała to, że scholastyka:

Potępiała to, że scholastyka:

-

zajmowała

się

przeważnie

sprawami

-

zajmowała

się

przeważnie

sprawami

religijnymi i przez to zaniedbywała

religijnymi i przez to zaniedbywała

doniosłe sprawy doczesne;

doniosłe sprawy doczesne;

- dogmatycznie postępowała w dochodzeniu

- dogmatycznie postępowała w dochodzeniu

prawdy;

prawdy;

- dochodziła jej na drodze abstrakcyjnej, bez

- dochodziła jej na drodze abstrakcyjnej, bez

żywego i bezpośredniego kontaktu z

żywego i bezpośredniego kontaktu z

rzeczywistością.

rzeczywistością.

Filozofię Renesansu można określić jako:

Filozofię Renesansu można określić jako:

antyteocentryzm

antyteocentryzm

,

,

antydogmatyzm,

antydogmatyzm,

antyracjonalizm

antyracjonalizm

,

,

choć dwa ostatnie dążenia

choć dwa ostatnie dążenia

pojawiły się już u schyłku średniowiecza.

pojawiły się już u schyłku średniowiecza.

Wyżej wymienionym

Wyżej wymienionym

dążeniom negatywnym

dążeniom negatywnym

odpowiadały w filozofii Odrodzenia

odpowiadały w filozofii Odrodzenia

dążenia

dążenia

pozytywne

pozytywne

:

:

1. Filozofia

1. Filozofia

przestając skupiać swe badania

przestając skupiać swe badania

wokół Boga

wokół Boga

, skupiała je bądź na przyrodzie lub

, skupiała je bądź na przyrodzie lub

człowieku.

człowieku.

2. Nie chcąc posługiwać się dogmatami filozofia

2. Nie chcąc posługiwać się dogmatami filozofia

poszukiwała metody poznania,

poszukiwała metody poznania,

bądź

bądź

nie mogąc

nie mogąc

jej znaleźć, zaprzeczała możliwości poznania

jej znaleźć, zaprzeczała możliwości poznania

(kształtowała się więc

(kształtowała się więc

metodologicznie

metodologicznie

, bądź

, bądź

sceptycznie

sceptycznie

).

).

3. Filozofia, nie ufając rozumowi,

3. Filozofia, nie ufając rozumowi,

usiłowała

usiłowała

oprzeć wiedzę

oprzeć wiedzę

, bądź na doświadczeniu, bądź na

, bądź na doświadczeniu, bądź na

irracjonalnym stosunku duszy do bytu – miała

irracjonalnym stosunku duszy do bytu – miała

wtedy charakter empiryczny lub mistyczny.

wtedy charakter empiryczny lub mistyczny.

Filozofia przyrody i filozofia humanistów,

Filozofia przyrody i filozofia humanistów,

metodologiczne poszukiwania

metodologiczne poszukiwania

i

i

sceptycyzm

sceptycyzm

,

,

empiryzm

empiryzm

i

i

mistycyzm

mistycyzm

– to główne dążenia

– to główne dążenia

i główne stanowiska w

i główne stanowiska w

filozofii Odrodzenia.

filozofii Odrodzenia.

Do najbardziej typowych i samodzielnych

Do najbardziej typowych i samodzielnych

doktryn Odrodzenia zaliczyć należy dwie

doktryn Odrodzenia zaliczyć należy dwie

doktryny dotyczące przyrody:

doktryny dotyczące przyrody:

I.

Filozofia

przyrody,

mająca

I.

Filozofia

przyrody,

mająca

najwybitniejszego

przedstawiciela

w

najwybitniejszego

przedstawiciela

w

Giordano Bruno (

Giordano Bruno (

stanowisko metafizyki

stanowisko metafizyki

).

).

Giordano Bruno

II.

II.

Metodologia

przyrodoznawstwa,

Metodologia

przyrodoznawstwa,

sformułowana przez Franciszka Bacona

sformułowana przez Franciszka Bacona

(

(

stanowisko nauki

stanowisko nauki

).

).

Dwa prądy filozoficzne dotyczące

Dwa prądy filozoficzne dotyczące

kultury:

kultury:

III.

III.

Humanizm (Montaigne

Humanizm (Montaigne

– „nie bądźcie

– „nie bądźcie

cnotliwi bardziej niż trzeba, ale bądźcie

cnotliwi bardziej niż trzeba, ale bądźcie

cnotliwi w miarę”,

cnotliwi w miarę”,

Fr. Salezy).

Fr. Salezy).

IV. Naturalny system kultury – rozwinięty

IV. Naturalny system kultury – rozwinięty

przez Herberta z Cherbury, a w dziale

przez Herberta z Cherbury, a w dziale

państwa i prawa przez Grocjusza.

państwa i prawa przez Grocjusza.

Hugo Grocjusz – prawo naturalne

Michel de Montaigne

poza tym:

poza tym:

V. W okresie tym dokonało się odnowienie

V. W okresie tym dokonało się odnowienie

scholastyki – Suaarez.

scholastyki – Suaarez.

Przemiana umysłów i zamierzeń w okresie

Przemiana umysłów i zamierzeń w okresie

Odrodzenia dała filozofii wyniki ujemne – jej

Odrodzenia dała filozofii wyniki ujemne – jej

rola zmniejszyła się.

rola zmniejszyła się.

Nie wydając takich owoców, jak inne

Nie wydając takich owoców, jak inne

dziedziny renesansowej kultury (Michał

dziedziny renesansowej kultury (Michał

Anioł, Kopernik), sama się nie rozwinęła, ale

Anioł, Kopernik), sama się nie rozwinęła, ale

ułatwiła

ułatwiła

poprzez

odzyskanie

pism

poprzez

odzyskanie

pism

starożytnych

starożytnych

,

częściowe

pozbycie

się

,

częściowe

pozbycie

się

balastu pojęciowego scholastyki

balastu pojęciowego scholastyki

i nadanie badaniom żywszego toku, a

i nadanie badaniom żywszego toku, a

także rozwój filozofii w następnych epokach.

także rozwój filozofii w następnych epokach.