EKONOMIA

SUBIEKTYWNO-

MARGINALISTYCZNA

Wykład przygotowano w oparciu o

1. Z. Romanow, Historia myśli ekonomicznej w zarysie,

Poznań 1997

2. G. Spychalski, Zarys historii myśli ekonomicznej,

Warszawa 1999

3. M Niesiołowski, Historia myśli ekonomicznej, Warszawa

1998

1. Wiedeńska szkoła psychologiczna
2. Lozańska szkoła matematyczna
3. Myśl ekonomiczna A. Marshala i J.
B. Clarka
4. Poglądy ekonomiczne socjalistów
utopijnych
5. Marksistowska doktryna
ekonomiczna
6. Podstawowe założenia leninizmu i
stalinizmu

Ogólne uwagi o kierunku

subiektywno -

marginalistycznym

• Ogólnie należy uznać, że kierunek ten ukształtował

się w latach siedemdziesiątych XIX w. jako:

- swoista „ucieczka od rzeczywistości”
- ucieczka od praw obiektywnych do praw ludzkiej

psychiki

• Wartość sprowadza z płaszczyzny obiektywnej,

mierzonej nakładem pracy i kapitału, na
płaszczyznę subiektywną mierzoną względami
użyteczności

• Kierunek ten zrezygnował z badania stosunków

społecznych, a ograniczył się do analizy
subiektywnych reakcji jednostek gospodarczych

Fundamentalne założenia

badawcze

ekonomii subiektywizmu

• badania mikroekonomiczne, a nie jak w

ekonomii klasycznej makroekonomiczne

• badania subiektywistyczno-

psychologistyczne

• konsekwentne przestrzeganie prymatu

konsumpcji nad produkcją

• stosowanie metod rachunku

marginalnego

(od metody rachunku marginalnego

pochodzi nazwa całego kierunku)

Szkoły subiektywizmu

Niezależnie od siebie zrodziły się w

różnych krajach trzy szkoły, które tworzyli:

• w Wiedniu - Carl Menger (1840-1921) tzw.

szkoła

austriacka

(wiedeńska)

zwana

psychologiczną

• w Londynie - William Stanley Jevons (1835-

1882) tzw. angielska (londyńska), szybko
upadła ze względu na śmierć Jevonsa

• w Lozannie - Leon Marie Esprit Walras

(1834-1910)

tzw.

lozańska,

później

szwajcarsko-włoska zwana też matematyczną

Wiedeńska szkoła

psychologiczna

• Prekursorzy szkoły austriackiej
- Etienn Bonnet de Condillac - uważał, że pożądanie nadaje rzeczą

wartość, a w procesie wymiany zachodzi ekwiwalentność tylko z
punktu widzenia subiektywnych ocen osób wymieniające dobra

- Harman Heinrich Gossen - w swojej analizie zaspakajania

potrzeb jednostki posługując się rachunkiem różniczkowym
(metoda matematyczna), sformułował zasadę (wg. jego opinii
odwieczną), która wynika z natury człowieka. I prawo Grossena
„pożytki płynące z kolejnej porcji dóbr konsumpcyjnych maleją w
miarę zaspakajania potrzeb”, II prawo Grossena „równomiernego
nasycania potrzeb, które stało się prawem alokacji zasobów”.
Prawa te pozwoliły Grossenowi sformułować teorię wartości
„wartość dobra jest wyznaczana przez wielkość zadowolenia,
które jednostka otrzyma wraz z otrzymanym dobrem”. Przy czym
rachunek zadowolenia (przyjemności) jest mierzalny

Wiedeńska szkoła

psychologiczna

• Główni przedstawiciele szkoły austriackiej:
- Karol Menger
- Friedrich von Wieser
- Eugen von Bohm-Bowerk
• Główni kontynuatorzy szkoły
- Hans Mayer,
- Friedrich A. Von Hayke
- Ludwig von Mises
- Lionel Rubbins (był Anglikiem)

Wiedeńska szkoła

psychologiczna

• Idea subiektywizmu w największym stopniu ujawniła się w

szkole psychologicznej, choć do tej pory brakuje ostatecznego
dowodu transformacji ekonomii z nauki społecznej w
psychologiczną

• Głównym punktem tej doktryny była próba wyjaśnienia wartości

i cen na podstawie czynników kształtujących popyt, czyli
subiektywnych czynników wartościowania dóbr przez jednostki
konsumpcyjne (pojęcie wartości przeniesione zostało ze sfery
przymiotów danego towaru do ludzkiej psychiki)

• Przedmiotem zainteresowań ekonomii politycznej wg. tej szkoły

jest człowiek i jego potrzeby. Dlatego powinna ona (EP) opierać
się na podstawach indywidualistycznych, bowiem każde
zjawisko wynika z postępowania jednostki (homo oeconomikus).
Ekonomia polityczna zatem jest nauką badającą prawa
gospodarowania

jednostki

dobrami

w

celu

osiągnięcia

maksymalnego zadowolenia

Wiedeńska szkoła

psychologiczna

Teoria użyteczności krańcowej

• Użyteczność traktowano nie jako obiektywną (naturalną)

cechę przedmiotu, lecz jako subiektywne odczucie
konsumenta (jednostki gospodarującej). Jest to więc
suma zadowolenia, jaką jednostka osiąga spożywając lub
posiadając określone dobra. Użyteczność i ilość dobra
sprowadzono do wspólnego mianownika. W miarę
zwiększenia konsumpcji danego dobra, zadowolenie, czyli
użyteczność końcowa, systematycznie maleje. Ma tu
zastosowanie I prawo Gossena - użyteczność krańcowa
jest zatem malejącą funkcją ilości dobra, a w miarę
wzrostu ilości danego dobra jego użyteczność wyrasta
mniej niż proporcjonalnie. Użyteczność krańcową zatem
określa wartość indywidualnych i subiektywnych odczuć
konsumenta.

Wiedeńska szkoła

psychologiczna

Teoria użyteczności krańcowej

a)

b)

K

A

1

A

B

1

B

a

b

L

K

L

P

P

1

A

B

a) Funkcja użyteczności krańcowej dwóch konsumentów dwóch różnych dóbt

b) Zasada wyrównywania się użyteczności krańcowej

Wiedeńska szkoła

psychologiczna

Ważniejsze teorie i koncepcje

• Teoria podziału dochodu narodowego - gdy ekonomia

poklasyczna

głosiła,

że

czynniki

wytwórcze

są

wartościotwórcze dla wytworzonego produktu, to szkoła
psychologiczna uznała, że to czynniki wytwórcze czerpią
swoją wartość z wytworzonego produktu. Nowym elementem
w tej teorii była teoria procentu, która została oparta na
psychologicznym prawie wyższego wartościowania dóbr
teraźniejszych niż przyszłych

• Koncepcja ceny Eygena von Bohm-Bowerka - wartość dobra

i jego cenę określa konsument i jego subiektywne potrzeby

• Teoria kosztów alternatywnych Friedricha Wiesera - wartość

dobra określona jest przez użyteczność końcową. Trudności
mierzenia użyteczności spowodowało włączenie do tej teorii
również kosztów, rozumianych jako użyteczność dobra
mogąca mięć zastosowania w różnych użytkach

Przedstawiciele szkoły

psychologicznej

w Polsce

• Władysław Czerkawski - profesor Uniwersytetu

Jagiellońskiego - uważał, że nie ma podstaw do odróżnienia
ziemi od kapitału jako odrębnego czynnika wytwórczego,
dlatego też renta gruntowa jest tak samo dobra jak i procent

• Roman Rybarski - profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i

Politechniki Warszawskiej - zajmował się psychologią
gospodarczą, analizując nie psychologię działań
abstrakcyjnych jednostek gospodarczych, lecz psychologią
konkretnego gospodarza

• Stefan Zaleski - profesor Uniwersytetu Poznańskiego i

Uniwersytetu Warszawskiego - zajmował się zagadnieniami
teorii dystrybucji i polityki społecznej

• Adam Heydel - profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego -

przeciwnik etatyzmu i zwolennikiem liberalizmu

Wiedeńska szkoła

psychologiczna

Teoria wartości dobra

• Ekonomiści szkoły austriackiej uważają, że wartość dóbr

produkcyjnych zależy od wartości dóbr konsumpcyjnych
zużytych do ich wyprodukowania. Słabością tej teorii jest
trudność w określeniu wartości dóbr produkcyjnych służących
do wyprodukowania dóbr konsumpcyjnych, bowiem to samo
dobro produkcyjne użyte do wyprodukowania różnych dóbr
konsumpcyjnych powinno mieć różne wartości, co jest błędem
logicznym.

• Z teorii wartości dobra płyną wnioski do zasad gospodarowania

jednostki, która wydatkuje swoje dochody na różne dobra.
Jednostka znajdzie się w stanie równowagi, gdy wyrówna
użyteczności krańcową spożywanych dóbr (II prawo Gossena).

• Maksymalizacja użyteczności następuje poprzez wymianę.

Wynika to z faktu istnienia różnic w subiektywnej ocenie dóbr.
Wymiana ustaje z chwilą wyrównania się użyteczności
krańcowej wymienianych dóbr

Lozańska szkoła matematyczna

• Szkoła lozańska podjęła próbę stworzenia ekonomii czystej, czyli

teorii hipotetycznej, oderwanej od warunków społ.-gosp.,
wyjaśniającej formalne i idealne warunki osiągania równowagi
rynkowej (czysta logika gospodarowania)

• W koncepcji szkoły matematycznej nie zakładano, że jedno

zjawisko jest przyczyną (skutkiem) innego zjawiska, ale że
poszczególne zjawiska są ze sobą sprzężone na zasadzie funkcji
matematycznych

• Posługiwanie się analizą funkcjonalną w ekonomii eliminowało z

niej nie tylko elementy psychologiczne, subiektywne ale również
uzależnienia przyczynowo-skutkowe na rzecz racjonalnych,
wielostronnych powiązań

• Zadaniem nauk ekonomicznych było poszukiwanie, z pomocą

odpowiednich równań matematycznych z odpowiednią ilością
niewiadomych, najwłaściwszego układu zależności i stanu
równowagi

Lozańska szkoła matematyczna

Główni przedstawiciele

• Prekursorem szkoły był Antonie Augustin Cournot (1801-

1877)

• Główni przedstawiciele:
- Leon Walras (1834-1910) - prof. Uniwersytetu w Lozannie -

uważał, że teoria ekonomii powinna przedstawiać przede
wszystkim równowagę dóbr na rynku. Duże znaczenie
przywiązywał do symboli matematycznych

- Vilfredo Pareto (1848-1923) - prof. Uniwersytetu w Lozannie

- pragnął nadać teorii ekonomii matematyczną interpretację

- Enrica Barone (1850-1923) - prof. Uniwersytetu w Rzymie -

propagatorka

idei

V.

Pareta,

podejmowała

próby

zdynamizowania koncepcji swego mistrza, przy czym
odchodziła od założeń równowagi ogólnej na rzecz metody
równowagi cząstkowej

Lozańska szkoła matematyczna

Przedstawicielem szkoły w

Polsce

• Władysław Zawadzki - profesor Uniwersytetu Wileńskiego i

Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie - wnikliwie
uzasadniał metody i analizę czynników szkoły matematycznej

• Aleksy Wakar - profesor Szkoły Głównej Handlowej w

Warszawie

w

swych

pracach

wykorzystywał

metody

matematyczne (równowaga cząstkowa)

• Jan Drewnowski - profesor Szkoły Głównej Handlowej w

Warszawie - zajmował się funkcjami przedsiębiorcy z
zastosowaniem pojęcia niepewności do warunków doskonałej
i niedoskonałej konkurencji oraz możliwością ujęcia
gospodarki planowej przez równania ogólnej równowagi

• Paweł Sulmicki - profesor Szkoły Głównej Handlowej w

Warszawie - używając wywodów matematycznych analizował
rozwój gospodarczy oraz analizował obliczanie i planowanie
dochodu narodowego

Subiektywna szkoła

neoklasyczna

Myśl A. Marshala - szkoła z

Cambridge

• Alfred Marshall (1842-1924) kierował katedrą ekonomii na

Uniwersytecie w Cambridge (skąd nazwa „szkoła z
Cambridge”), jest właściwym twórcą szkoły neoklasycznej. Po
90-ciu latach nawiązywał do myśli tragicznie zmarłego W.S.
Jevonsa

• Przyjmując założenia matematyczne podkreślał funkcjonalny

charakter powiązań zjawisk ekonomicznych przy rezygnacji
ze związków przyczynowo-skutkowych. Podkreślał, że w
ekonomii zarówno popyt, jak i podaż oddziałuje na cenę,
która określa wielkość podaży i popytu. Wprowadził pojęcie
krańcowej ceny popytu do której nabywca gotów jest
kontynuować swoje zakupy

• Wg marshalowskiej koncepcji ceny rynkowej w miarę wzrostu

cen (oś Y) zapotrzebowania na dobra (popyt) maleje, a
rośnie ilość towaru (podaż)

Cena rynkowa

podaż

popyt

ceny

Ilość dobra

y

x

o

p

Myśl A. Marshala

Elastyczność popytu

• Pojęcie to choć znane w ekonomii, po raz pierwszy

zostało rozwinięte przez A. Marshala

• Elastyczność popytu jest wielkością ujemną -

stosunkiem zmiany procentowej popytu do zmiany cen

• Marshal wprowadził trojaką formułę elastyczności:
- elastyczność popytu równa się jedności (1) - popyt

proporcjonalny - zmianie ceny o 1% powoduje zmianę
popytu o 1%;

- elastyczność w przedziale od 0 do minus1 - popyt

mało elastyczny;

- elastyczność w przedziale od minus 1 do minus

nieskończoności - popyt wysoce elastyczny;

Myśl A. Marshala

Renta konsumenta

• Analiza popytu i ceny pozwoliła Marshalowi na

wprowadzenie dość abstrakcyjnego pojęcia - renta
konsumenta - jako różnicy między sumą jaką
konsument byłby gotów zapłacić za dane dobro, a
faktyczną cenę rynkową

y

F

I

O

D

G

B

X

C

H

A

Amerykańska myśl neoklasyczna

Myśl ekonomiczna Johna Batesta

Clarka

Dominującym problemem w neoklasycznej literaturze

amerykańskiej, była szeroko rozwiniętej teorii podziału
dochodu, choć Clark ekonomia to nauka o naturalnych
prawach powstania i używania bogactw. Nie zadawalał
go również podział ekonomii na teorię produkcji,
wymiany i dystrybucji. Dokonał on więc innego podziału
na ekonomję:

1. izolowanego człowieka, która ujmuje prawa

niezmiennie

obowiązujące

w

każdym

ustroju

gospodarczym;

2. gospodarstwa społecznego, czyli właściwą ekonomię

polityczną lub społeczną, która formułuje mniej lub
bardziej powszechne prawidłowości. Podobnie jak
Marshal dzielił ją na statykę i dynamikę

Poglądy ekonomiczne socjalistów

utopijnych

W okresie drapieżnego kapitalizmu, gdy pogłębiała się nierówność

materialna i społeczna pojawiła się grupa ludzi wrażliwych na
krzywdę społeczną. Pojawiła się wśród nich chęć stworzenia ustroju
sprawiedliwości społecznej. Należeli do nich m.in.:

1. Jean Luis Blanc (1811-1882) głosił ideę tworzenia tzw. warsztatów

społecznych, które każdemu miały zagwarantować pracę i godziwą
płacę. Zasłynął jako autor sloganu „każdemu według jego zdolności,
każdemu według jego potrzeb”. Zostało ono zaanektowane przez
Karola Marksa i stało się sztandarowym hasłem budowy
społeczeństw komunistycznych

2. Claude Henri de Saint-Simon (1760 - 1825) - najwybitniejszy

socjalista francuski, zwolennik kierowania gospodarka za pomocą
państwowych planów gospodarczych opartego na osiągnięciach
nauki i inżynierii tzw. socjalizmu technokratycznego. Głosił program
budowy doskonałego ustroju, w którym władza należeć będzie do
najlepszych umysłów klasy przemysłowców, kupców i rolników

Poglądy ekonomiczne socjalistów

utopijnych

3. Charles Francois Fourier (1772 - 1837) zwolennik organizowania

wspólnot, które nazywał „falangami”, a w których powinno żyć w harmonii
i dobrobycie, przy dobrze zorganizowanej pracy około 2 tys. członków
wspólnoty w równości majątkowej i komunizmie konsumpcyjnym

4. Robert Owen (1771 - 1858) z własnych środków tworzył komuny na wzór

falang. Obok produkcji kład w nich nacisk na wychowanie robotników i
ich rodzin, w tym głównie dzieci, na dobrych obywateli. Uważał, że można
konkurencję zastąpić spółdzielczością. Eksperyment z komunami
zakończył się niepowodzenie, bowiem po kilku latach one zbankrutowały

5. Pierre Joseph Proudhon (1809 - 1865) postulował likwidację władzy

pieniądza jednocześnie proponował utworzenie specjalnego banku
narodowego udzielającego pożyczki bez obciążania dłużnika procentami

Poglądy ekonomiczne socjalistów

utopijnych

6. John Gray (1798 - 1865) głosił postulat socjalizmu

spółdzielczego przy zachowaniu własności prywatnej i
wprowadzenia

pieniądza

opartego

o

pracę,

który

uniemożliwiałby wyzysk.

Poglądy te i pierwsze próby ich urzeczywistniania miały

charakter

wizjonerski

i

cechowały

się

szlachetną

naiwnością. Były jednak bez szans na urzeczywistnienie, a
przez to na likwidację niesprawiedliwości społecznej.
Głosiciele tych idei wyrażali szlachetne, choć nierealne
pragnienie sprawiedliwości społecznej. Nie rozumieli
jednak ani różnych konieczności ekonomicznych ani też
wymogów

efektywnego

gospodarowania.

Dostarczyli

jedynie wielu dowodów na to, że pełnej sprawiedliwości w
żadnym systemie nie można osiągnąć. Nie należy jednak z
tego rezygnować. Jest to jedyny pouczający morał.

Marksistowska doktryna

ekonomiczna

• Koncepcje

marksowskie

stanowją

system

poglądów

stworzony przez Karola Marksa (1818 - 1883) i Fryderyka
Engelsa (1820 - 1895) i należy traktować ją jako jednolitą
doktrynę filozoficzną i społeczno-gospodarcza. Często
można dostrzec różnice między nią a marksizmem, w
którym został uwzględniony wkład wielu innych autorów

• Marksizm należy rozpatrywać jako doktrynę społeczno-

ekonomiczną w nierozerwalnym związku z koncepcją
filozoficzną. Stanowi on bowiem jej rozwinięcie i
zastosowanie, dlatego też nie może być rozpatrywana w
oderwaniu od niej

• Ważnym elementem filozofii marksistowskiej jest jej

metoda, którą Marks zapożyczył o wybitnego niemieckiego
filozofa Hegla. Nosi ona nazwę dialektyki czyli logiki
przeciwstawień. Istotę tej koncepcji ilustrują cztery prawa.

Marksistowska doktryna

ekonomiczna

Prawa dialektyki

1. Współzależność zjawisk w przyrodzie i społeczeństwie. Każde

zjawisko jest jednocześnie przyczyną i skutkiem, każde zjawisko
jest sciśle zdeterminowane przez inne. Zatem zarówno w
przyrodzie jak i w społeczeństwie musi istnieć samoczynny
wspólny mechanizm, działający w sposób wewnętrznie
konieczny. Marks święcie wierzył, że system ten jest
zdeterminowany przez narastające siły rewolucyjne, które obalą
kapitalizm

2. Wszystkie zjawiska znajdują się w ciągłym ruchu. Jest to

szczególna postać zmian, tworzących ciągły rozwój, który byłby
przejściem od mniej do bardziej doskonałej formy bytu. Każdy
więc ustrój społeczny feudalizm czy kapitalizm jest tylko
stanem przejściowym na drodze do ustalenia wyższej i
doskonalszej formy bytu. Socjalizm więc miał być jedynie tyko
stadium przejściowym do wyższej formy ustrojowej -
komunizmu.

Marksistowska doktryna

ekonomiczna

Prawa dialektyki

3. Prawo przechodzenia ilości w jakość. Każdy ruch oznacza

zmianę, która dotyczy bądź strony ilościowej, bądź jakościowej.
Zawsze ilość przechodzi w jakość. Przejście to odbywa się w
sposób skokowy i gwałtowny. Uzasadniało to w teorii
marksistowskiej w miarę rozwoju kapitalizmu i narastania w
nim różnych sprzeczności społecznych - rewolucji

4. Logiczna zasada sprzeczności. Sprzeczność bowiem jest

przyczyną ruchu. Wszystkie byty w przyrodzie i społeczeństwie
są zbiorem sprzeczności i tylko dzięki temu istnieją. Dlatego
wszelkie życie jest utożsamiane z ruchem, a ruch ze
sprzecznościami wewnątrz bytu

Prawa dialektyki odnosiły się do zjawisk w przyrodzie.

Człowiek wg. marksizmu jest cząstką przyrody, przeto prawa te
w równej mierze dotyczą życia ludzkiego jak i stosunków
społecznych

Marksistowska doktryna

ekonomiczna

• Metoda dialektyczna w połączeniu z materialistycznym

światopoglądem

nadała

charakter

teorii

marksistowskiej

nazywanej materializmem dialektycznym

• Najważniejszym w teorii marksistowskiej był materializm

historyczny. Marks zastosował w nim koncepcję historiograficzną
Hegla, w myśl której każda idea rządząca dziejami, czyli teza,
znajduje przeciwstawienie w postaci innej idei - antytezy

• Marks rozróżniał dwa elementy ustroju społecznego na:
- bazę, składała się z sił wytwórczych i stosunków produkcji
- nadbudowę, która rozwija się na istniejącej bazie i stanowią ją:

relacje społeczne, polityczne, prawne, religijne, artystyczne czy
filozoficzne itp.

• Baza wraz z nadbudową tworzą formacje gospodarcze. W

dotychczasowych dziejach rozróżniał: wspólnotę pierwotną,
niewolnictwo, feudalizm, kapitalizm i socjalizm

Marksistowska doktryna

ekonomiczna

• Doktryna ekonomiczna Marksa była przede wszystkim teorią

ekonomii kapitalizmu

• Ustrój kapitalistyczny, zdaniem Marksa, wprowadzał podział

na dwie klasy: posiadających i nieposiadających

• Celem rewolucji było przejęcie przez dotychczas wyzyskiwaną

klasę nieposiadających, czyli klasę robotniczą, środków
produkcji

• W socjalizmie własność i praca miały być uspołecznione. W

komunizmie stanowiącym najwyższą formę socjalizmu, praca
byłaby

całkowicie

wyzwolona

z

form

jakiegokolwiek

przymusu, a własność społeczna tak obfita, że powszechnie
dostępna dla wszystkich

• Fundamentem teorii Marksa była praca, która stała się

zasadniczą osnową poglądów, które nierozerwalnie sprzęgały
się z całą filozofią i socjologią

Marksistowska doktryna społeczno-

gospodarcza

• Istotę poglądów na temat ekonomii Marks zawarł w swym

sztandarowym dziele - Kapitale, w którym podstawą całego
rozumowania była teoria wartości oparta na pracy

• Podstawowy antagonizmem między klasą robotniczą a kapitalistami

tkwił w transakcji zwieranej między kapitalistą a robotnikiem, której
przedmiotem nie była zdolność do pracy lecz siła robocza. W efekcie
czego robotnicy otrzymywali wartość niezbędną do utrzymania ich
przy życiu, a powstałą nadwyżkę przechwytywał kapitalista

• Dla istnienia i powiększana kapitalizmu konieczna jest ciągła

akumulacja. Teoria akumulacji dla Marksa przede wszystkim była
konieczna dla rozwoju kapitalizmu

• Konkurencyjność, walka o zysk oraz obawa wyparcia z rynku

zmuszała kapitalistów do systematycznego wprowadzanie postępu
technicznego. Wymagało to dodatkowego kapitału. Akumulacja i
postęp techniczny stały się więc obiektywnym prawem gospodarki
kapitalistycznej

Marksistowska doktryna społeczno-

gospodarcza.

• Akumulacja kapitału prowadziła wg Marksa do koncentracji i

centralizacji kapitału, a w efekcie rodziła tendencję do
skupiania kapitału w rękach nielicznych oligarchów (wielcy
przedsiębiorcy, bankierzy i finansiści)

• Marks wprowadzał dwa składniki kapitału na:
- stały (nakłady rzeczowe - budynki, maszyny, narzędzia,

surowce itp.)

- zmienny (wartość kapitału na zakup siły roboczej)
• Marks nie przewidywał bezkonfliktowego rozwoju społecznego,

czyli inaczej mówiąc stał na stanowisku negacji praw rynków
Ricarda-Saja

• Reasumując należy stwierdzić, że przyjęcie marksowskich

koncepcji materialistycznych było wyjątkowo trudne w świecie
w którym od ponad tysiąca lat zakorzenione było
chrześcijaństwo

Podstawowe założenia leninizmu

• Wśród budowniczych socjalizmu w wersji marksistowskiej na

pierwsze

miejsce

wysunął

się

przywódca

rosyjskich

komunistów Włodzimierz Iljicz Lenin (1870 - 1924). Jego
wpływ na na kształtowanie doktryny marksistowskiej był tak
wielki, że przez wiele lat funkcjonowało pojęcie marksizm-
leninizm

• Lenin nie tylko krytykował kapitalizm ale przypisywał mu

także pewne zasługi takie m.in. jak; osiągnięcia w różnych
dziedzinach społecznych i nauki, urzeczywistnianiu postępu
technicznego oraz to, że dzięki temu ustrojowi świat szybko
wyszedł z zacofania średniowiecznego

• Uważał, że w kapitalizmie muszą periodycznie rodzić się

tendencje do powstawania kryzysów, które zakłócają procesy
produkcji i wzrostu gospodarczego. Przewidywał więc pewną
możliwość przeżycia się kapitalizmu

Podstawowe założenia leninizmu

Szczególnie charakterystyczna była przeprowadzona

przez Lenina krytyka kapitalizmu, w ramach której wskazał on
na pięć cech imperializmu (ostatnie stadium kapitalizmu);

1. Koncentracja kapitału, która zmonopolizowała produkcję

kapitalistyczną

2. Powstanie oligarchii finansowej w wyniku połączenia

kapitału bankowego z kapitałem finansowym

3. Akcentowanie szczególnej roli eksportu kapitału
4. Rozprzestrzenianie się monopolizacji produkcji
5. Doprowadzenie w końcu do podziału świata między wielkie

mocarstwa kapitalistyczne

Należy podkreślić, że ocena ta była bardzo wnikliwa i w

dużej

mierze

przewidywała

dalszy

rozwój

stosunków

kapitalistycznych

Podstawowe założenia stalinizmu

• Daleko idące zmiany w serwerze praktycznej wprowadził do

marksizmu następca Lenina, Józef Wissarionowicz Stalin
(1879 - 1953). Przez wielu teoretyków ocenione zostały one
jako odchylenie od pierwotnej doktryny marksowskiej. Ocenia
się, że teoria ekonomii marksistowskiej w wykonaniu Stalina
uległa wulgaryzacji

• Wkład Stalina w rozwój ekonomii sprowadzał się do

praktycznego jej ukierunkowania i bezwzględnej realizacji

• Wg. Stalina w rozwoju ekonomii zdecydowaną rolę odgrywały

uchwały rządowe, ponieważ przyjął on dogmat, że w przyszłej
gospodarce tylko będzie własności państwa i spółdzielcza

• Ustrój kapitalistyczny uznawał za całkowity przeżytek, jednak

jego

trwanie,

mimo

walki

proletariatu,

przypisywał

instytucjom państwowym. Taką samą rolę nakładał na
państwo w systemie socjalistycznym