Teoria ekonomiczna Johna

Maynarda Keynesa

Wykład przygotowano w oparciu o

1. Z. Romanow, Historia myśli ekonomicznej w zarysie,

Poznań 1997

2. G. Spychalski, Zarys historii myśli ekonomicznej,

Warszawa 1999

1.

Przemiany w gospodarce kapitalistycznej,

monopolizacja, cykle kryzysowe
2. J.M. Keynes i rola jego teorii w rozwoju
makroekonomii
3. Podstawowe założenia modelu ekonomii
Keynesa
4. Keynesizm w późniejszym rozwoju myśli
ekonomicznej

Przemiany w gospodarce

kapitalistycznej

• I wojna światowa i rewolucja październikowa w

sposób istotny zmieniły obraz polityczny świata

• Traktat pokojowy podpisany w Paryżu (Wersalski)

miał zapewnić światu stabilizację

• Przebieg koniunktury gospodarczej:
- lata 1918 - 1924 - powojenna odbudowa,

hiperinflacja

- lata 1924 - 1929 - sztuczna prosperita
- lata 1929 - 1935 - Wielki Kryzys Gospodarczy
• Cykl koniunkturalny. T.zw. cykl koniunkturalny

Juglara, który trwa od 6 do 10 lat i zawiera cztery
fazy: kryzys, depresja, ożywienie, rozkwit

Przemiany w gospodarce

kapitalistycznej

• Rozwój techniczny i organizacyjny przemysłu.
• Główne gałęzie przemysłu
• Monopolizacja. Powstałe przed I wojną światową

monopole umacniały się oraz następowała
koncentracja kapitału i finansów. W Stanach
Zjednoczonych AP, Niemczech i innych państwach
powstawały wielkie korporacje, które kontrolowały
całe gałęzie wytwórczości przemysłowej.

Mechanizm kryzysu w

kapitalizmie

Kryzys w gospodarce kapitalistycznej jest kryzysem

nadprodukcji

Nadprodukcja

Ograniczenie
produkcji

Bezrobocie

Malejący
popyt

Produkcja
większa niż
potrzeby
społeczne

Rosną zapasy
zbyt coraz
trudniejszy

Producent
zmniejsza
zatrudnienie

Brak zarobków
powoduje ograniczenie
zakupów,a tym samym
dalsze ograniczanie
produkcji

Samonakręcający się mechanizm kryzysu

John Maynard Keynes

Urodził się w 1883 r. jako syn znanego w swoim czasie

metodologa-ekonomisty.

Był

ulubionym

uczniem

Marshala

(wychowanek neoklasycznej szkoły w Cambridge, choć potem
zerwał z tą szkołą). Przez pewien czas pracował na Uniwersytecie w
Cambridge, potem zajmował wiele stanowisk m.in. był prezesem
towarzystwa ubezpieczeń, wysokim urzędnikiem w ministerstwie
skarbu i dyrektorem Banku Anglii. W czasie wojny opracował
projekt finansowania wojny i projekt odbudowy powojennych
finansów. Był przewodniczącym komisji prowadzącej rozmowy z USA
w sprawie pożyczki. Zmarł nagle w 1946 r.

Krytycznie na jego stosunek do ekonomii neoklasycznej

wpłynęło doświadczenie zdobyte na zajmowanych stanowiskach,
polityka antykryzysowa F. Roosevwlta (New Deal), nakręcanie
koniunktury przez zbrojenia we Włoszech i w Niemczech. Na tej
podstawie, przeprowadzając analizę makroekonomiczną, stworzył
teorię interwencjonizmu państwowego, której tezy opublikował w
pracy ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza (1936 r.)

Rola J.M. Keynesa w rozwoju

myśli makroekonomicznej

• Keyns krytycznie ustosunkowywał się do prawa Ricarda i

Saya (bezkryzysowy rozwój kapitalizmu). Jego teoria nie
była rewolucyjna, jednak dokonany przez niego przewrót
był faktem niezmiernie doniosłym. Współcześni i
późniejsi ekonomiści poddali się jej wpływom

• Teoria Keynesa, podejmująca próbę wyjaśnienia dlaczego

popyt jest zazwyczaj zbyt mały, mogła stać się zarówno
teorią depresji jak i teorią inflacji, a stała się teorią
zakłóceń gospodarczych i sposobów ich unikania

• Ogólnie biorąc Keynesa inspirowało dwojakie myślenie.
- po pierwsze jako ekonomia ilościowa, która przejawiła

się w przeróżnych modelach wzrostu gospodarczego

- po drugie jako teoria ingerencji państwa w

gospodarkę

Model J.M. Keynesa

• Model Keynesa jest statyczny i krótkookresowy, bada

przyczyny niedostatecznego popytu w gospodarce, który
powoduje niepełne wykorzystanie mocy produkcyjnych i
bezrobocie. Podstawą tej teorii jest teza, że o poziomie
dochodu narodowego w danym okresie decyduje popyt
globalny społeczeństwa uzależniony od konsumpcji i
inwestycji. O ile konsumpcja w zasadzie jest stała i wynosi
ok. 20%, o tyle poważnym wahaniom ulegają wydatki
inwestycyjne (dochodzące do 80%). Nie interesują go
inwestycje pro produkcyjne bo wiążą się z równowagą
długookresową, a inwestycje zwiększające zwiększające
popyt, a nie podaż.

• Model Keynesa oparty został na analizie przyczynowo-

skutkowej, zmiennymi zależnymi od dochodu narodowego,
konsumpcji, inwestycji, zatrudnienia i oszczędności

Model J.M. Keynesa

• Model Keynesa zależy od zmiennych niezależnych

spełniających rolę przyczynową, tj. psychologicznej
skłonności do konsumpcji, krańcowej rentowności kapitału i
stopy procentowej

- psychologiczna skłonność do konsumpcji, zmienia się w

okresach długich i zależy od opinii oraz preferencji
konsumenta lub oszczędności. W okresach krótkich
skłonność do konsumpcji jest większa przy niższych
dochodach i maleje wraz ze wzrostem dochodów

- krańcowa rentowność kapitału to spodziewana rentowność

nowo podejmowanych inwestycji

- stopa procentowa to koszt użycia kapitału. Keynes uważał,

że inwestycje będą rosły gdy oprocentowanie kredytów będzie
relatywnie niskie, a spodziewany zysk z realizowanej
inwestycji znaczny

Model J.M. Keynesa

• Z analiz przeprowadzanych przez Keynesa wynika, że w

gospodarce nie ma czynników do samoregulacji gospodarki
(samo ustalanie stanu równowagi). Siły decydujące bowiem o
oszczędnościach są całkiem rozbieżne z siłami decydującymi
o rozmiarach inwestycji. Stopa procentowa z czynnikiem
równowagi inwestycyjnej i oszczędności stają się czynnikiem
nierównowagi

• Keynes podważał prawo rynków Saya - Ricarda o

samoczynnym zmierzaniu gospodarki do stanu równowagi i
że równowaga miedzy globalnym popytem i globalną podażą
oznacza pełne wykorzystanie czynników wytwórczych

• W procesie produkcji powstają dochody równe wartości

wytworzonego dobra, jednak tylko ich część zostaje
przeznaczona na zakupy, pozostałe bowiem poddawane są
procesowi tezauryzacji

Model J.M. Keynesa

• Tezauryzacja wg Keynesa jest przyczyną kryzysów, a

czynnikiem decydującym o stanie równowagi ogólnej
jest osiągnięcie w gospodarce równowagi między
oszczędnościami a inwestycjami. Dochód (Y) to suma
płac, rent, zysków i procentu. Można go skonsumować
(C) lub przeznaczyć na oszczędności (S) Y= C+S.
Dochód można też rozpatrywać jak sumę wydatków
konsumpcyjnych i inwestycyjnych (I) Y=C+I. Stąd też
w stanie równowagi oszczędności i inwestycje muszą
być równe czyli C+S=C+I stąd S+I.

• Jeżeli inwestycje są większe od oszczędności to w

efekcie popyt przewyższa podaż, a to oznacza
koniunkturę.

Jeżeli

natomiast

oszczędności

przewyższają inwestycje pojawiają się objawy depresji.

Mnożnik inwestycyjny J.M.

Keynesa

• Mnożnik inwestycyjny sformułował Keynes uogólniając i

rozbudowując tezę R.F. Kahna o mnożniku zatrudnienia.
Ten ostatni twierdził, że wzrost zatrudnienia w robotach
publicznych

powoduje

zapotrzebowanie

na

środki

produkcji, a to powoduje wzrost ich wytwarzana a przez to
wpływa na ożywienie gospodarcze

• Keynes twierdził, że wzrost inwestycji prowadzi do wzrostu

dochodu producentów, które przeznaczają oni na zakup
środków konsumpcji. Powoduje to przyrost popytu na
dobra konsumpcyjne a to z kolei powoduje wzrost
zatrudnienia i dochodów. Nazwano to keynesowskim
efektem mnożnikowym, który można określić jako
pobudzanie wydatków konsumpcyjnych przy pomocy
inwestycji. Mnożnik ten jest oparty tylko na jednej
wielkości - na końcowej skłonności do konsumpcji

Johna Maynarda Keynesa

Teoria cyklu koniunkturalnego

Zdaniem Keynesa przyczyną wahań koniunkturalnych w

gospodarce kapitalistycznej była zmiana krańcowej rentowności
kapitału wywołująca fluktuację inflacyjną. W czasie prosperity
stopa procentowa jest niska a rentowność kapitału wysoka. W
miarę jednak rozwoju gospodarczego pojawiają się ograniczenia
wynikające z rosnących oszczędności. W efekcie popyt nie wzrasta
i zaczyna się nadprodukcja. Przedsiębiorców ogarnia fala
pesymizmu i następuje ograniczenie inwestycji. Trwa to dopóki
spadające oszczędności nie zrównają się z nakładami na
inwestycje. Pojawia się wówczas czynnik hamujący dalszy spadek
dochodów i wzrost konsumpcji, a to z kolei przyniesie wzrost
rentowności kapitału. W ten sposób powstaną przesłanki
koniunktury i proces cyklicznego rozwoju powtarza się.

Keynes w swych rozważaniach nie uwzględnił potażowego

efektu inwestycji, a jedynie same inwestycje

Johna Maynarda Keynesa

Teoria stagnacji sekularnej

W krajach wysoko rozwiniętych następuje systematyczny

wzrost dochodu narodowego, a w efekcie szybszy wzrost
oszczędności przy stałej lub malejącej konsumpcji. Nastąpiło
również wysokie nasycenie gospodarki kapitałem, co przynosi
systematycznie ograniczanie rentowności kapitału. To właśnie
systematyczny spadek rentowności krańcowej przynosi
tendencje stagnacyjne we współczesnym kapitalizmie.

Poglądy te budzą szereg wątpliwości. Nadwyżki

kapitałowe obecnie można bowiem korzystnie eksportować,
wykorzystywać postęp techniczny i technologiczny. Może to
korzystnie wpłynąć na wzrost dochodu i generować nowe
potrzeby produkcyjne i konsumpcyjne.

Wydaje się jednak, że pewne wątpliwości budzi postęp

technologiczny, który może ujemnie odbić się na zatrudnieniu.

Keynesowskie środki

interwencjonizmu państwowego

Współczesny Keynesowi kapitalizm funkcjonował w

warunkach liberalizmu gospodarczego i coraz częstszych
brakach równowagi oraz kryzysów. W tej sytuacji zaproponował
on bezpośrednie i pośrednie środki interwencji państwa.

- Środki pośrednie. Pieniądz złoty na niewielką elastyczność, a

przez to wysoką stopę procentową, co jest dla gospodarki
wysoce niekorzystne. Zmiany stóp procentowych może jedynie
dokonywać bank emisyjny (centralny) poprzez zmiany stopy
dyskontowej, w wyniku czego zmienia różnica między krańcową
rentownością kapitału i stopą procentową. Manewrowanie stopą
procentową w celu kształtowania koniunktury sprowadza się do
obniżania jej w czasie depresji a podwyższania w czasie bumu

Drugim z zalecanych środków pośrednich jest polityka

fiskalna - progresja podatkowa względem bogatych oraz
zwiększania pomocy biednym

Keynesowskie środki

interwencjonizmu państwowego

- Środki bezpośrednie. Sprowadzał je do inwestycji

publicznych

czy

prowadzenie

różnych

prac

użyteczności

społecznej,

które

powinny

być

finansowane

z

budżetu

państwa

w

ramach

umiarkowanej inflacji i z długów publicznych

Założenia te wydają się być idealistyczne, jednak

uchwyciła wiele prawidłowości realnych stosunków
gospodarczych. Istotna rola tej teorii polega na
stworzeniu zamkniętego układu zależności między
wielkościami agregatywnymi, na wykazaniu, że
gospodarka nie zmierza samoczynnie do równowagi
i wymaga ingerencji państwa w życie gospodarcze

Lewicowy i prawicowy keynesizm

Różnorodność Keynesowskich rozwiązań praktycznych

spowodowała wyodrębnienie się w polityce gospodarczej tzw.
lewego i prawego skrzydła. Ich reprezentanci w swych
poglądach nie różnili się od Keynesa, choć wyciągali wnioski
odmienne głównie gdy dotyczy to programów antydepresyjnych

- lewicowy keynesizm - szczyt rozwoju osiągnęła w okresie

międzywojennym w Anglii i w USA. Kierunek ten propagował
walkę z depresją przy pomocy szeregu zabiegów socjalnych.

- prawicy keynesizm głównie reprezentowali go producenci

uzbrojenia, wyżsi wojskowi i grupy polityczne uważające
zbrojenia jako formę nakręcania koniunkturę. Tego rodzaje
koncepcje popierane były psychozą zimnowojenną - propagandą
obrony przed agresją „imperialistów” czy też komunistów. Do
dziś dnia nie została ona zaniechana mimo bankructwa tych
systemów

Teorie cyklu koniunkturalnego

Teoria Keynesa stała się inspiracją badania dynamiki

rozwoju gospodarczego, ponieważ nie wyjaśniała ona
problemów długofalowych przekształceń
gospodarczych. Rozwijające się teorie dynamiczne
dotyczyły trzech głównych problemów:

- cyklu koniunkturalnego
- wzrostu gospodarczego
- rozwoju gospodarczego
Badania zaś dynamiki rozwoju gospodarczego

doprowadziły do rekonstrukcji dwóch narzędzi
badawczych:

- mnożnik inwestycyjny
- akcelerator

Narzędzia analizy dynamicznej

• Dynamizacja mnożnika inwestycyjnego
J. Keynes mnożnik inwestycyjny jako wielkość stałą,

we wszystkich fazach rozwoju, traktował dość ogólnie.
Zależy on od krańcowej skłonności do konsumpcji
poszczególnych

grup

społecznych,

a

proporcje

podziału dochodu narodowego ulegają zmianie w
poszczególnych

fazach

cyklu

koniunkturalnego.

Oddziałują one na kształt mnożnika inwestycyjnego.
Wykazywano więc, że wydatek wywołujący efekt
mnożnikowy

najczęściej

nie

jest

dokonywany

stopniowo w poszczególnych okresach i to nie zawsze
w całości. Wobec tego efekty mnożnikowe nie
następują natychmiast, lecz jest rozłożony w czasie

Narzędzia analizy dynamicznej

• Zasada przyspieszenia (akcelerator)
Zasada ta głosi, że zmiany w popycie na dobra

konsumpcyjne wywołuje jeszcze większe zmiany w popycie na
dobra inwestycyjne, które służą do produkcji konsumpcyjnej.
W praktyce oznacza to wyprzedzenie w czasie produkcji
artykułów

konsumpcyjnych

przez

produkcję

środków

produkcji. Akceleracja rośnie przy wzroście gospodarczym i
maleje przy zwalnianiu jego tempa.

Efekty dochodowe inwestycji związane są z mnożnikiem

inwestycyjnym, a efekty produkcyjne z zasadą przyspieszenia.
Inwestycje mają więc charakter dualny. Mnożnik inwestycyjny
stymuluje wpływ inwestycji wywołanych przez państwo na
dochód narodowy i konsumpcję, a konsumpcja stymuluje
inwestycje pobudzane

Narzędzia analizy dynamicznej

• Współczynnik kapitałowy
Wyjaśnienie zasady akceleratora pozwoliło na określenie

związków między inwestycjami i dochodem narodowym oraz
różnicy między współczynnikiem kapitałowym i akceleratorem.
Jest to niezbędne by wyjaśnić jakie dodatkowe inwestycje są
potrzebne w celu wzrostu dochodu narodowego. J. Keynes
przyjmował, że popyt wystarczy do wzrostu realnego dochodu
narodowego. Jednak by taki przyrost nastąpił musi istnieć
odpowiedni aparat wytwórczy. Inwestycje same wywołują efekt
popytowy, a indukowane efekt potażowy. W tej sytuacji jasnym
staje

się,

że

współczynnik

kapitałowy

dotyczy

aspektu

technicznego majątku trwałego oraz inwestycji i oddziaływają na
kapitałochłonność

produkcji.

Natomiast

akcelerator

odzwierciedla reagowanie producentów na zmiany popytu.
Współczynnik kapitałowy obejmuje więc inwestycje automatyczne
i indukowane, a akcelerator tylko inwestycje indukowane

Teorie cyklu koniunkturalnego

Cykliczność rozwoju gospodarki kapitalistycznej dostrzeżona została już na

początku XIX wieku. Jednak opracowania Ricarda i Saya wykluczające kryzysy
zostały rozbudowane i przetrwały do początku XX w. Pierwszy kryzys światowy
w 1957 r. zainteresował francuskiego ekonomistę Josepha Jurglara, który
opisał właściwości cykli koniunkturalnych. Stwierdził on, że powtarzają się one
co 8 - 10 lat w wyniku nadmiernej ekspansji kredytów bankowych, które z kolei
powodują wzrost cen i rozszerzenie rynków zbytu. Kryzys natomiast uzdrawia
mechanizmy rynkowe, wywołuje zniżkę cen i eliminuje spekulację.

W XX w. Powstało kilka teorii cyklu koniunkturalnego m.in..:
1.Teoria niedostatecznego popytu, którą sformułował John A. Hobson (1858 -

1940)

2. Teoria inwestycyjna (przeinwestowania) głoszona przez Szweda Gustawa

Cassela (1866-1945)

3. Teoria monetarno-kredytowa opracowana przez Anglika Ralfa. G. Hawrtreya

w 1928 r

4. Model cyklu Samuelsona- Hicksa

Teoria wzrostu gospodarczego

Teoria ta powstała na gruncie analizy prawidłowości cyklicznych

i badań warunków równowagi dynamicznej. W latach 1940-1950
przedstawiała

równowagę

dynamiczną

jako

długofalową

równowagę wzrostu gospodarczego i zdolności produkcyjnych,
która miała zapewnić stałe tempo wzrostu dochodu narodowego
przy pełnym wykorzystaniu środków produkcji i siły roboczej.

Teoria zróżnicowanego wzrostu gospodarczego jest pewnego

rodzaju syntezą ekonomii neoklasycznej i teorii J. Keynesa.
Neoklasycy dostrzegali wpływ akumulacji na przyrost produkcji
nie troszczyli się jednak o popyt globalny, Keynes natomiast
zwracał uwagę na popyt i rozmiar inwestycji. Dopiero
pokeynesowska

teoria

wzrostu

gospodarczego

pokazuje

dualistyczny wpływ inwestycji: popyt i potażowy efekt inwestycji.
Powstały modele:

1. Model wzrostu Roya F. Harrorda (1900-1978)
2. Model wzrostu Evseya D. Domara (ur. 1914)

Ocena teorii wzrostu

gospodarczego

Teoria ta jest różnie oceniana przez przedstawicieli

myśli pokeynesowskiej. Jednak do swoich modeli włączali
oni pewne narzędzia zaczerpnięte z teorii neoklasycznych.
Uważali, że dobór odpowiedniej metody wytwarzania oraz
rola stopy procentowej pozwalają zrównoważyć inwestycje z
oszczędnościami co zagwarantuje zróżnicowany wzrost w
długim okresie czasu. Wszelkie odchylenia od równowagi
likwidowane są przez odpowiednie inwestycje.

Była jednak grupa ekonomistów, którzy uważali, że

teoria zróżnicowanego wzrostu gospodarczego przedstawia
jedynie „czyste” warunki równowagi. Oznacza to, że
równowaga nie jest zawsze spełniona w konkretnej
rzeczywistości. Proces wzrostu prowadzi do stałych
odchyleń, których nie jest w stanie zlikwidować żaden z
mechanizmów samoregulujących.

Teoria rozwoju gospodarczego

Rozwój gospodarczy, rozumiany jako jakościowa ewolucja

systemu kapitalistycznego, związana jest ze zmianą jego systemów
ekonomicznych. Problem ten podnoszony był początkowo przez
socjalistów utopijnych, marksistów ale już w formie rewolucyjnej
zmian ustrojowych, a następnie znalazł swój wyraz w kierunkach o
rodowodzie neoklasycznym oraz keynesowskim. Powstały następujące
teorie:

1. Teoria rozwoju gospodarczego Josepha Schumpetera (1883-1950)
2. Teoria stagnacji sekularnej
3. Teoria strukturalnych przemian kapitalizmu
- Teoria kapitalizmu ludowego
- Teoria siły równoważnej
4. Teoria rozwoju krajów zapóźnionych gospodarczo
- Teoria rozwoju przez handel
- Teoria rozwoju inicjowanego