Teoria ekonomiczna Johna Maynarda Keynesa

Teoria ekonomiczna Johna

Maynarda Keynesa

Wykład przygotowano w oparciu o

1. Z. Romanow, Historia myśli ekonomicznej w zarysie,

Poznań 1997

2. G. Spychalski, Zarys historii myśli ekonomicznej,

Warszawa 1999

Przemiany w gospodarce kapitalistycznej,

monopolizacja, cykle kryzysowe
2. J.M. Keynes i rola jego teorii w rozwoju
makroekonomii
3. Podstawowe założenia modelu ekonomii
Keynesa
4. Keynesizm w późniejszym rozwoju myśli
ekonomicznej

Przemiany w gospodarce

kapitalistycznej

• I wojna światowa i rewolucja październikowa w

sposób istotny zmieniły obraz polityczny świata

• Traktat pokojowy podpisany w Paryżu (Wersalski)

miał zapewnić światu stabilizację

• Przebieg koniunktury gospodarczej:
- lata 1918 - 1924 - powojenna odbudowa,

hiperinflacja

- lata 1924 - 1929 - sztuczna prosperita
- lata 1929 - 1935 - Wielki Kryzys Gospodarczy
• Cykl koniunkturalny. T.zw. cykl koniunkturalny

Juglara, który trwa od 6 do 10 lat i zawiera cztery
fazy: kryzys, depresja, ożywienie, rozkwit

Przemiany w gospodarce

kapitalistycznej

• Rozwój techniczny i organizacyjny przemysłu.
• Główne gałęzie przemysłu
• Monopolizacja. Powstałe przed I wojną światową

monopole umacniały się oraz następowała
koncentracja kapitału i finansów. W Stanach
Zjednoczonych AP, Niemczech i innych państwach
powstawały wielkie korporacje, które kontrolowały
całe gałęzie wytwórczości przemysłowej.

Mechanizm kryzysu w

kapitalizmie

Kryzys w gospodarce kapitalistycznej jest kryzysem

nadprodukcji

Nadprodukcja

Ograniczenie
produkcji

Bezrobocie

Malejący
popyt

Produkcja
większa niż
potrzeby
społeczne

Rosną zapasy
zbyt coraz
trudniejszy

Producent
zmniejsza
zatrudnienie

Brak zarobków
powoduje ograniczenie
zakupów,a tym samym
dalsze ograniczanie
produkcji

Samonakręcający się mechanizm kryzysu

John Maynard Keynes

Urodził się w 1883 r. jako syn znanego w swoim czasie

metodologa-ekonomisty.

Był

ulubionym

uczniem

Marshala

(wychowanek  neoklasycznej  szkoły  w  Cambridge,  choć  potem
zerwał z tą szkołą). Przez pewien czas pracował na Uniwersytecie w
Cambridge,  potem  zajmował  wiele  stanowisk  m.in.  był  prezesem
towarzystwa  ubezpieczeń,  wysokim  urzędnikiem  w  ministerstwie
skarbu  i  dyrektorem  Banku  Anglii.  W  czasie  wojny  opracował
projekt  finansowania  wojny  i  projekt  odbudowy  powojennych
finansów. Był przewodniczącym komisji prowadzącej rozmowy z USA
w sprawie pożyczki. Zmarł nagle w 1946 r.

Krytycznie na jego stosunek do ekonomii neoklasycznej

wpłynęło  doświadczenie  zdobyte  na  zajmowanych  stanowiskach,
polityka  antykryzysowa  F.  Roosevwlta  (New  Deal),  nakręcanie
koniunktury  przez  zbrojenia  we  Włoszech  i  w  Niemczech.  Na  tej
podstawie,  przeprowadzając  analizę  makroekonomiczną,  stworzył
teorię  interwencjonizmu  państwowego,  której  tezy  opublikował  w
pracy ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza (1936 r.)

Rola J.M. Keynesa w rozwoju

myśli makroekonomicznej

• Keyns krytycznie ustosunkowywał się do prawa Ricarda i

Saya (bezkryzysowy rozwój kapitalizmu). Jego teoria nie
była rewolucyjna, jednak dokonany przez niego przewrót
był faktem niezmiernie doniosłym. Współcześni i
późniejsi ekonomiści poddali się jej wpływom

• Teoria Keynesa, podejmująca próbę wyjaśnienia dlaczego

popyt jest zazwyczaj zbyt mały, mogła stać się zarówno
teorią depresji jak i teorią inflacji, a stała się teorią
zakłóceń gospodarczych i sposobów ich unikania

• Ogólnie biorąc Keynesa inspirowało dwojakie myślenie.
- po pierwsze jako ekonomia ilościowa, która przejawiła

się w przeróżnych modelach wzrostu gospodarczego

- po drugie jako teoria ingerencji państwa w

gospodarkę

Model J.M. Keynesa

• Model Keynesa jest statyczny i krótkookresowy, bada

przyczyny niedostatecznego popytu w gospodarce, który
powoduje niepełne wykorzystanie mocy produkcyjnych i
bezrobocie. Podstawą tej teorii jest teza, że o poziomie
dochodu narodowego w danym okresie decyduje popyt
globalny społeczeństwa uzależniony od konsumpcji i
inwestycji. O ile konsumpcja w zasadzie jest stała i wynosi
ok. 20%, o tyle poważnym wahaniom ulegają wydatki
inwestycyjne (dochodzące do 80%). Nie interesują go
inwestycje pro produkcyjne bo wiążą się z równowagą
długookresową, a inwestycje zwiększające zwiększające
popyt, a nie podaż.

• Model Keynesa oparty został na analizie przyczynowo-

skutkowej, zmiennymi zależnymi od dochodu narodowego,
konsumpcji, inwestycji, zatrudnienia i oszczędności

Model J.M. Keynesa

• Model Keynesa zależy od zmiennych niezależnych

spełniających rolę przyczynową, tj. psychologicznej
skłonności do konsumpcji, krańcowej rentowności kapitału i
stopy procentowej

- psychologiczna skłonność do konsumpcji, zmienia się w

okresach długich i zależy od opinii oraz preferencji
konsumenta lub oszczędności. W okresach krótkich
skłonność do konsumpcji jest większa przy niższych
dochodach i maleje wraz ze wzrostem dochodów

- krańcowa rentowność kapitału to spodziewana rentowność

nowo podejmowanych inwestycji

- stopa procentowa to koszt użycia kapitału. Keynes uważał,

że inwestycje będą rosły gdy oprocentowanie kredytów będzie
relatywnie niskie, a spodziewany zysk z realizowanej
inwestycji znaczny

Model J.M. Keynesa

• Z analiz przeprowadzanych przez Keynesa wynika, że w

gospodarce nie ma czynników do samoregulacji gospodarki
(samo ustalanie stanu równowagi). Siły decydujące bowiem o
oszczędnościach są całkiem rozbieżne z siłami decydującymi
o rozmiarach inwestycji. Stopa procentowa z czynnikiem
równowagi inwestycyjnej i oszczędności stają się czynnikiem
nierównowagi

• Keynes podważał prawo rynków Saya - Ricarda o

samoczynnym zmierzaniu gospodarki do stanu równowagi i
że równowaga miedzy globalnym popytem i globalną podażą
oznacza pełne wykorzystanie czynników wytwórczych

• W procesie produkcji powstają dochody równe wartości

wytworzonego dobra, jednak tylko ich część zostaje
przeznaczona na zakupy, pozostałe bowiem poddawane są
procesowi tezauryzacji

Model J.M. Keynesa

• Tezauryzacja wg Keynesa jest przyczyną kryzysów, a

czynnikiem  decydującym  o  stanie  równowagi  ogólnej
jest  osiągnięcie  w  gospodarce  równowagi  między
oszczędnościami  a  inwestycjami.  Dochód  (Y)  to  suma
płac,  rent,  zysków  i  procentu.  Można  go  skonsumować
(C)  lub  przeznaczyć  na  oszczędności  (S)    Y=  C+S.
Dochód  można  też  rozpatrywać  jak  sumę  wydatków
konsumpcyjnych  i  inwestycyjnych  (I)    Y=C+I.  Stąd  też
w  stanie  równowagi  oszczędności  i  inwestycje  muszą
być równe czyli C+S=C+I stąd S+I.

• Jeżeli inwestycje są większe od oszczędności to w

efekcie popyt przewyższa podaż, a to oznacza
koniunkturę.

Jeżeli

natomiast

oszczędności

przewyższają inwestycje pojawiają się objawy depresji.

Mnożnik inwestycyjny J.M.

Keynesa

• Mnożnik inwestycyjny sformułował Keynes uogólniając i

rozbudowując tezę R.F. Kahna o mnożniku zatrudnienia.
Ten ostatni twierdził, że wzrost zatrudnienia w robotach
publicznych

powoduje

zapotrzebowanie

środki

produkcji, a to powoduje wzrost ich wytwarzana a przez to
wpływa na ożywienie gospodarcze

• Keynes twierdził, że wzrost inwestycji prowadzi do wzrostu

dochodu  producentów,  które  przeznaczają  oni  na  zakup
środków  konsumpcji.  Powoduje  to  przyrost  popytu  na
dobra  konsumpcyjne  a  to  z  kolei  powoduje  wzrost
zatrudnienia  i  dochodów.  Nazwano  to  keynesowskim
efektem  mnożnikowym,  który  można  określić  jako
pobudzanie  wydatków  konsumpcyjnych  przy  pomocy
inwestycji.  Mnożnik  ten  jest  oparty  tylko  na  jednej
wielkości - na końcowej skłonności do konsumpcji

Johna Maynarda Keynesa

Teoria cyklu koniunkturalnego

Zdaniem Keynesa przyczyną wahań koniunkturalnych w

gospodarce  kapitalistycznej  była  zmiana  krańcowej  rentowności
kapitału  wywołująca  fluktuację  inflacyjną.  W  czasie  prosperity
stopa  procentowa  jest  niska  a  rentowność  kapitału  wysoka.  W
miarę  jednak  rozwoju  gospodarczego  pojawiają  się  ograniczenia
wynikające z rosnących oszczędności. W efekcie popyt nie wzrasta
i  zaczyna  się  nadprodukcja.  Przedsiębiorców  ogarnia  fala
pesymizmu  i  następuje  ograniczenie  inwestycji.  Trwa  to  dopóki
spadające  oszczędności  nie  zrównają  się  z  nakładami  na
inwestycje.  Pojawia  się  wówczas  czynnik  hamujący  dalszy  spadek
dochodów  i  wzrost    konsumpcji,  a  to  z  kolei  przyniesie  wzrost
rentowności  kapitału.  W  ten  sposób  powstaną  przesłanki
koniunktury i proces cyklicznego  rozwoju powtarza się.

Keynes w swych rozważaniach nie uwzględnił potażowego

efektu inwestycji, a jedynie same inwestycje

Johna Maynarda Keynesa

Teoria stagnacji sekularnej

W krajach wysoko rozwiniętych następuje systematyczny

wzrost  dochodu  narodowego,  a  w  efekcie  szybszy  wzrost
oszczędności  przy  stałej  lub  malejącej  konsumpcji.  Nastąpiło
również  wysokie  nasycenie  gospodarki  kapitałem,  co  przynosi
systematycznie ograniczanie rentowności kapitału. To właśnie
systematyczny  spadek  rentowności  krańcowej  przynosi
tendencje stagnacyjne we współczesnym kapitalizmie.

Poglądy te budzą szereg wątpliwości. Nadwyżki

kapitałowe  obecnie  można  bowiem  korzystnie  eksportować,
wykorzystywać  postęp  techniczny  i  technologiczny.  Może  to
korzystnie  wpłynąć  na  wzrost  dochodu  i  generować  nowe
potrzeby produkcyjne i konsumpcyjne.

Wydaje się jednak, że pewne wątpliwości budzi postęp

technologiczny, który może ujemnie odbić się na zatrudnieniu.

Keynesowskie środki

interwencjonizmu państwowego

Współczesny Keynesowi kapitalizm funkcjonował w

warunkach liberalizmu gospodarczego i coraz częstszych
brakach równowagi oraz kryzysów. W tej sytuacji zaproponował
on bezpośrednie i pośrednie środki interwencji państwa.

- Środki pośrednie. Pieniądz złoty na niewielką elastyczność, a

przez  to  wysoką  stopę  procentową,  co  jest  dla  gospodarki
wysoce  niekorzystne.  Zmiany  stóp  procentowych  może  jedynie
dokonywać  bank  emisyjny  (centralny)  poprzez  zmiany  stopy
dyskontowej, w wyniku czego zmienia różnica między krańcową
rentownością kapitału i stopą procentową. Manewrowanie stopą
procentową w celu kształtowania koniunktury sprowadza się do
obniżania jej w czasie depresji a podwyższania w czasie bumu

Drugim z zalecanych środków pośrednich jest polityka

fiskalna - progresja podatkowa względem bogatych oraz
zwiększania pomocy biednym

Keynesowskie środki

interwencjonizmu państwowego

- Środki bezpośrednie. Sprowadzał je do inwestycji

publicznych

czy

prowadzenie

różnych

prac

użyteczności

społecznej,

które

powinny

być

finansowane

budżetu

państwa

ramach

umiarkowanej inflacji i z długów publicznych

Założenia te wydają się być idealistyczne, jednak

uchwyciła  wiele  prawidłowości  realnych  stosunków
gospodarczych.  Istotna  rola  tej  teorii  polega  na
stworzeniu  zamkniętego  układu  zależności  między
wielkościami  agregatywnymi,  na  wykazaniu,  że
gospodarka  nie  zmierza  samoczynnie  do  równowagi
i wymaga ingerencji państwa w życie gospodarcze

Lewicowy i prawicowy keynesizm

Różnorodność Keynesowskich rozwiązań praktycznych

spowodowała  wyodrębnienie  się  w  polityce  gospodarczej  tzw.
lewego  i  prawego  skrzydła.  Ich  reprezentanci  w  swych
poglądach  nie  różnili  się  od  Keynesa,  choć  wyciągali  wnioski
odmienne głównie gdy dotyczy to programów antydepresyjnych

- lewicowy keynesizm - szczyt rozwoju osiągnęła w okresie

międzywojennym w Anglii i w USA. Kierunek ten propagował
walkę z depresją przy pomocy szeregu zabiegów socjalnych.

- prawicy keynesizm głównie reprezentowali go producenci

uzbrojenia,  wyżsi  wojskowi  i  grupy  polityczne  uważające
zbrojenia  jako  formę  nakręcania  koniunkturę.  Tego  rodzaje
koncepcje popierane były psychozą zimnowojenną - propagandą
obrony  przed  agresją  „imperialistów”  czy  też  komunistów.  Do
dziś  dnia  nie  została  ona  zaniechana  mimo  bankructwa  tych
systemów

Teorie cyklu koniunkturalnego

Teoria Keynesa stała się inspiracją badania dynamiki

rozwoju gospodarczego, ponieważ nie wyjaśniała ona
problemów długofalowych przekształceń
gospodarczych. Rozwijające się teorie dynamiczne
dotyczyły trzech głównych problemów:

    - cyklu koniunkturalnego
    - wzrostu gospodarczego
    - rozwoju gospodarczego
     Badania zaś dynamiki rozwoju gospodarczego

doprowadziły do rekonstrukcji dwóch narzędzi
badawczych:

- mnożnik inwestycyjny
- akcelerator

Narzędzia analizy dynamicznej

• Dynamizacja mnożnika inwestycyjnego
J. Keynes mnożnik inwestycyjny jako wielkość stałą,

we wszystkich fazach rozwoju, traktował dość ogólnie.
Zależy on od krańcowej skłonności do konsumpcji
poszczególnych

grup

społecznych,

proporcje

podziału dochodu narodowego ulegają zmianie w
poszczególnych

fazach

cyklu

koniunkturalnego.

Oddziałują one na kształt mnożnika inwestycyjnego.
Wykazywano więc, że wydatek wywołujący efekt
mnożnikowy

najczęściej

nie

jest

dokonywany

stopniowo w poszczególnych okresach i to nie zawsze
w całości. Wobec tego efekty mnożnikowe nie
następują natychmiast, lecz jest rozłożony w czasie

Narzędzia analizy dynamicznej

• Zasada przyspieszenia (akcelerator)
Zasada ta głosi, że zmiany w popycie na dobra

konsumpcyjne wywołuje jeszcze większe zmiany w popycie na
dobra inwestycyjne, które służą do produkcji konsumpcyjnej.
W praktyce oznacza to wyprzedzenie w czasie produkcji
artykułów

konsumpcyjnych

przez

produkcję

środków

produkcji. Akceleracja rośnie przy wzroście gospodarczym i
maleje przy zwalnianiu jego tempa.

Efekty dochodowe inwestycji związane są z mnożnikiem

inwestycyjnym, a efekty produkcyjne z zasadą przyspieszenia.
Inwestycje mają więc charakter dualny. Mnożnik inwestycyjny
stymuluje  wpływ  inwestycji  wywołanych  przez  państwo  na
dochód  narodowy  i  konsumpcję,  a  konsumpcja  stymuluje
inwestycje pobudzane

Narzędzia analizy dynamicznej

• Współczynnik kapitałowy
Wyjaśnienie zasady akceleratora pozwoliło na określenie

związków  między  inwestycjami  i  dochodem  narodowym  oraz
różnicy  między  współczynnikiem  kapitałowym  i  akceleratorem.
Jest  to  niezbędne  by  wyjaśnić  jakie  dodatkowe  inwestycje  są
potrzebne  w  celu  wzrostu  dochodu  narodowego.  J.  Keynes
przyjmował,  że  popyt  wystarczy  do  wzrostu  realnego  dochodu
narodowego.  Jednak  by  taki  przyrost  nastąpił  musi  istnieć
odpowiedni  aparat  wytwórczy.  Inwestycje  same  wywołują  efekt
popytowy,  a  indukowane  efekt  potażowy.  W  tej  sytuacji  jasnym
staje

się,

że

współczynnik

kapitałowy

dotyczy

aspektu

technicznego majątku trwałego oraz inwestycji i oddziaływają na
kapitałochłonność

produkcji.

Natomiast

akcelerator

odzwierciedla reagowanie producentów na zmiany popytu.
Współczynnik kapitałowy obejmuje więc inwestycje automatyczne
i indukowane, a akcelerator tylko inwestycje indukowane

Teorie cyklu koniunkturalnego

Cykliczność rozwoju gospodarki kapitalistycznej dostrzeżona została już na

początku XIX wieku. Jednak opracowania Ricarda i Saya wykluczające kryzysy
zostały rozbudowane i przetrwały do początku XX w. Pierwszy kryzys światowy
w 1957 r. zainteresował francuskiego ekonomistę Josepha Jurglara, który
opisał właściwości cykli koniunkturalnych. Stwierdził on, że powtarzają się one
co 8 - 10 lat w wyniku nadmiernej ekspansji kredytów bankowych, które z kolei
powodują wzrost cen i rozszerzenie rynków zbytu. Kryzys natomiast uzdrawia
mechanizmy rynkowe, wywołuje zniżkę cen i eliminuje spekulację.

W XX w. Powstało kilka teorii cyklu koniunkturalnego m.in..:
1.Teoria niedostatecznego popytu, którą sformułował John A. Hobson (1858 -

1940)

2. Teoria inwestycyjna (przeinwestowania) głoszona przez Szweda Gustawa

Cassela (1866-1945)

3. Teoria monetarno-kredytowa opracowana przez Anglika Ralfa. G. Hawrtreya

w 1928 r

    4. Model cyklu Samuelsona- Hicksa

Teoria wzrostu gospodarczego

Teoria ta powstała na gruncie analizy prawidłowości cyklicznych

i badań warunków równowagi dynamicznej. W latach 1940-1950
przedstawiała

równowagę

dynamiczną

jako

długofalową

równowagę wzrostu gospodarczego i zdolności produkcyjnych,
która miała zapewnić stałe tempo wzrostu dochodu narodowego
przy pełnym wykorzystaniu środków produkcji i siły roboczej.

Teoria zróżnicowanego wzrostu gospodarczego jest pewnego

rodzaju  syntezą  ekonomii  neoklasycznej  i  teorii  J.  Keynesa.
Neoklasycy  dostrzegali  wpływ  akumulacji  na  przyrost  produkcji
nie  troszczyli  się  jednak  o  popyt  globalny,  Keynes  natomiast
zwracał  uwagę  na  popyt  i  rozmiar  inwestycji.  Dopiero
pokeynesowska

teoria

wzrostu

gospodarczego

pokazuje

dualistyczny wpływ inwestycji: popyt i potażowy efekt inwestycji.
Powstały modele:

1. Model wzrostu Roya F. Harrorda (1900-1978)
2. Model wzrostu Evseya D. Domara (ur. 1914)

Ocena teorii wzrostu

gospodarczego

Teoria ta jest różnie oceniana przez przedstawicieli

myśli  pokeynesowskiej.  Jednak  do  swoich  modeli  włączali
oni  pewne  narzędzia  zaczerpnięte  z  teorii  neoklasycznych.
Uważali,  że  dobór  odpowiedniej  metody  wytwarzania  oraz
rola stopy procentowej pozwalają zrównoważyć inwestycje z
oszczędnościami  co  zagwarantuje  zróżnicowany  wzrost  w
długim  okresie  czasu.  Wszelkie  odchylenia  od  równowagi
likwidowane są przez odpowiednie inwestycje.

Była jednak grupa ekonomistów, którzy uważali, że

teoria zróżnicowanego wzrostu  gospodarczego przedstawia
jedynie  „czyste”  warunki  równowagi.  Oznacza  to,  że
równowaga  nie  jest  zawsze  spełniona  w  konkretnej
rzeczywistości.  Proces  wzrostu  prowadzi  do  stałych
odchyleń,  których  nie  jest  w  stanie  zlikwidować  żaden  z
mechanizmów samoregulujących.

Teoria rozwoju gospodarczego

Rozwój gospodarczy, rozumiany jako jakościowa ewolucja

systemu  kapitalistycznego,  związana  jest  ze  zmianą  jego  systemów
ekonomicznych.  Problem  ten  podnoszony  był  początkowo  przez
socjalistów  utopijnych,  marksistów  ale  już  w  formie  rewolucyjnej
zmian  ustrojowych,  a  następnie  znalazł  swój  wyraz  w  kierunkach  o
rodowodzie neoklasycznym oraz keynesowskim. Powstały następujące
teorie:

   1. Teoria rozwoju gospodarczego Josepha Schumpetera (1883-1950)
   2. Teoria stagnacji sekularnej
   3. Teoria strukturalnych przemian kapitalizmu
      - Teoria kapitalizmu ludowego
      - Teoria siły równoważnej
   4. Teoria rozwoju krajów zapóźnionych gospodarczo
      - Teoria rozwoju przez handel
      - Teoria rozwoju inicjowanego

Document Outline