ROZWÓJ POZNAWCZY

Badania poprzeczne i podłużne

nad rozwojem inteligencji

• Wyniki badań poprzecznych:

 Najwyższy poziom wykonania zadań dotyczących

inteligencji płynnej jest osiągany w adolescencji,
a potem spada

 Początek obniżania się poziomu wykonania testów

mierzących inteligencję skrystalizowaną pojawia
się w późnym wieku średnim

 Z wiekiem wzrasta indywidualne zróżnicowanie

wyników

Badania poprzeczne i podłużne

nad rozwojem inteligencji c.d.

• Wyniki badań podłużnych:

 W wieku średnim obserwuje się nieznaczne

tendencje regresywne w przypadku testów
inteligencji płynnej

 Wyniki testów inteligencji skrystalizowanej

nie wykazują takich tendencji

Badania sekwencyjne

Scheiego

• Starzenie się dotyczy inteligencji płynnej pod koniec

wieku średniego (55-60 r.ż.), ale przyjmuje istotne

rozmiary w późnej starości (80 r.ż.)

• Podstawową przyczyną różnic w poziomie inteligencji

są różnice generacyjne

względne starzenie się inteligencji – przeciętny poziom inteligencji dla

określonej generacji zostaje na przestrzeni życia właściwie niezmienny,

przy coraz wyższym przeciętnym poziomie inteligencji w każdej

następnej generacji

• Wraz z wiekiem wzrasta indywidualne zróżnicowanie

wyników, które zależą od: stanu zdrowia, cech

osobowości, preferowanego typu aktywności

Badania eksperymentalne nad

rozwojem myślenia

• Stopniowo obniża się szybkość, wydajność

i zakres przetwarzania informacji

• Uwaga:

 Najwyraźniejsze ubytki pojawiają się w warunkach

utrudnienia przetwarzania informacji

 Czynnik doświadczenia i praktyki niweluje w

pewnym stopniu różnice związane z wiekiem

 Zautomatyzowanie i nieświadome procesy

przetwarzania informacji nie podlegają procesowi
starzenia w takim stopniu jak procesy kontrolne

Badania eksperymentalne nad

rozwojem myślenia

• Pamięć:

 Spadek poziomu wydolności w zakresie

podstawowych procesów pamięciowych

 Gorsze zapamiętywanie i mniejsza skuteczność w

analizie treści pamięci bezpośredniej

 Wolniejszy przebieg procesów umożliwiających

dostęp do pamięci długotrwałej

 Brak wyraźnych różnic w odniesieniu do treści

pamięci autobiograficznej czy osobistej

 Możliwość kompensowania pojawiających się wraz

z wiekiem deficytów formalnych pamięci przez

struktury metapamięciowe

Natura rozwoju poznawczego w

dorosłości

1. Przeciętny poziom ukrytych możliwości

rozwojowych cechuje stabilizacja aż do

późnych lat życia

2. Pewne wymiary inteligencji wykazują

istotne obniżanie się poziomu wydolności

w wieku dojrzałym

3. W wielu przypadkach rozwój zdolności

intelektualnych trwa aż do późnego

wieku dojrzałego

4. Wraz z wiekiem zmienia się struktura i

treść celów oraz zadań życiowych

Natura rozwoju poznawczego w

dorosłości c.d.

5.

Istotą rozwoju inteligencji jest jej

indywidualizacja

6.

Proces obniżania się możliwości

intelektualnych ma podłoże generacyjne i

środowiskowo-społeczne

7.

Problemem jest zaakceptowanie procesu

starzenia się funkcji biologicznych

8.

Podejmowane przez dorosłych wysiłki

zmierzające do kompensowania

regresywnych zmian biologicznych mogą

zapewnić stan selektywnej optymalizacji

funkcjonowania inteligencji

Model selektywnej

optymalizacji oraz kompensacji

• Współwystępowanie tendencji

progresywnych, regresywnych i

stabilizacyjnych

• Możliwość pomyślnego starzenia się

(kontynuacja tendencji

progresywnych, warunkiem

umiejętność wyboru i konsekwencja

w realizacji celów, umożliwiona przez

pragmatyczne struktury inteligencji)

Model dwóch procesów

odpowiedzialnych za rozwój

inteligencji

1.

Rozwój w zakresie podstawowych i

niezależnych od treści zdolności i

operacji intelektualnych

2.

Rozwój tych zdolności i struktur

intelektualnych, które mają

charakter pragmatycznych,

specyficznych treściowo zdolności,

systemów wiedzy i umiejętności ich

zastosowania w określonych

warunkach

Inteligencja a mądrość

(Baltes)

• Założenie: rozwój inteligencji w

dorosłości nie dotyczy formalnych

struktur inteligencji, ale

pragmatycznych aspektów życia

• Przedmiot badań: dziedziny

aktywności intelektualnej noszące

znamiona znawstwa

• Mądrość najlepiej wyraża naturę

inteligencji człowieka dorosłego

Mądrość

• Wiedza dotycząca kwestii

składających się na pragmatykę życia

• Wiedza:
Faktualno-proceduralna
Ewaluatywna
• Zdolność do formułowania trafnych

sądów w niejednoznacznych
kwestiach życiowych

Cechy mądrości

•

Znawstwo w istotnych dla każdego człowieka

kwestiach życiowych

•

Wiedza o wartości i znaczeniu dla dalszego

rozwoju owych kwestii życiowych

•

Zwracanie uwagi na istotną rolę i znaczenie

kontekstu w fazie definiowania problemu i jego

rozwiązywania

•

Deklarowana niepewność w fazie definiowania i

rozwiązywania problemu

•

Dobry sąd określający, jak należy postąpić w

sytuacji mającej znaczenie dla dalszego rozwoju

człowieka

Nauczanie dorosłych

• Przeciwdziałanie efektom różnic

generacyjnych

• Dostosowanie metod nauczania i

uczenia się do specyficznych w tym

wieku trudności

• Powinno mieć charakter

zindywidualizowany i koncentrować się

na reorganizowaniu i doskonaleniu

nabytych wcześniej sprawności i

systemów wiedzy

Cechy uczenia się dorosłych

• Sztywność, mniejsza podatność na zmiany

• Określone nawyki, preferencje, oczekiwania, cele

• Struktury poznawcze wypełnione zdobytą już

wiedzą i doświadczeniem, odwoływanie się do nich

• Postawa bycia efektywnym, zwracanie uwagi na

użyteczność przyswajanego materiału,

nastawienie na rezultat

• Oddzielenie nauki od zabawy

• Edukacja polegająca na modyfikowaniu posiadanej

wiedzy, wzbogacaniu jej o nowe elementy

• duża zdolność do koncentracji, wysoka odporność

na zmęczenie i sytuacje trudne

• Podjęcie nauki – świadomy wybór, uczenie się

podlega wewnętrznej kontroli

• Silna potrzeba oceny formatywnej