KONTROLA SPOŁECZNA

KONTROLA SPOŁECZNA

Wzory zachowań

Wzory zachowań

(jak mówiliśmy wcześniej….)

(jak mówiliśmy wcześniej….)

Wzór kulturowy określa sposób zachowania

Wzór kulturowy określa sposób zachowania

uznany w danej grupie, dopuszczalny i

uznany w danej grupie, dopuszczalny i

skuteczny w określonej sytuacji.

skuteczny w określonej sytuacji.

W każdej zbiorowości społecznej spotykamy

W każdej zbiorowości społecznej spotykamy

rozmaite sposoby wpływania na

rozmaite sposoby wpływania na

zachowania jednostek. Te rozmaite

zachowania jednostek. Te rozmaite

zachowania można określić mianem

zachowania można określić mianem

systemu kontroli społecznej.

systemu kontroli społecznej.

Kontrola społeczna

Kontrola społeczna

Kontrola społeczna (wg słownika socj.) –

Kontrola społeczna (wg słownika socj.) –

system zakazów, nakazów, sankcji i innych

system zakazów, nakazów, sankcji i innych

środków oraz metod, które służą grupie lub

środków oraz metod, które służą grupie lub

społeczeństwu do utrzymania

społeczeństwu do utrzymania

konformizmu ich członków wobec wartości,

konformizmu ich członków wobec wartości,

norm i wzorów zachowania przyjętych w

norm i wzorów zachowania przyjętych w

danej zbiorowości.

danej zbiorowości.

Zwyczaj, obyczaj, sankcje

Zwyczaj, obyczaj, sankcje

Powszechnie uważa się w socjologii, że

Powszechnie uważa się w socjologii, że

najważniejsze pojęcia odnoszące się do

najważniejsze pojęcia odnoszące się do

problematyki kontroli społecznej to: zwyczaj,

problematyki kontroli społecznej to: zwyczaj,

obyczaj i sankcja.

obyczaj i sankcja.

Zwyczaj – to sposób zachowania w określonych

Zwyczaj – to sposób zachowania w określonych

sytuacjach, który nie wywołuje negatywnych

sytuacjach, który nie wywołuje negatywnych

reakcji otoczenia.

reakcji otoczenia.

Zwyczaj, obyczaj, sankcje

Zwyczaj, obyczaj, sankcje

Obyczaj – to sposób postępowania, który grupa

Obyczaj – to sposób postępowania, który grupa

poddaje ocenom moralnym i za naruszenie

poddaje ocenom moralnym i za naruszenie

którego stosuje sankcje. Jest on formą zmuszania

którego stosuje sankcje. Jest on formą zmuszania

jednostek do respektowania wartości grupowych.

jednostek do respektowania wartości grupowych.

Naruszenie obyczaju nie jest karane przez prawo.

Naruszenie obyczaju nie jest karane przez prawo.

Ale napiętnowane przez opinię publiczną,

Ale napiętnowane przez opinię publiczną,

dysponującą jedynie sankcjami moralnymi.

dysponującą jedynie sankcjami moralnymi.

Obyczaje są bowiem wzorami zachowań związanymi

Obyczaje są bowiem wzorami zachowań związanymi

z wartościami znaczącymi dla życia grupy.

z wartościami znaczącymi dla życia grupy.

Naruszanie tych wzorów zagraża spójności grupy.

Naruszanie tych wzorów zagraża spójności grupy.

Zwyczaj, obyczaj, sankcje

Zwyczaj, obyczaj, sankcje

Sankcje – to pozytywne i negatywne reakcje

Sankcje – to pozytywne i negatywne reakcje

otoczenia na zachowanie się jednostek w

otoczenia na zachowanie się jednostek w

sytuacjach społecznie doniosłych.

sytuacjach społecznie doniosłych.

Możemy wyróżnić sankcje pozytywne i negatywne

Możemy wyróżnić sankcje pozytywne i negatywne

oraz formalne i nieformalne.

oraz formalne i nieformalne.

pięć typów kodeksów

pięć typów kodeksów

Wróćmy do różnych norm, jakie obowiązują w życiu

Wróćmy do różnych norm, jakie obowiązują w życiu

społecznym – można wyróżnić pięć typów

społecznym – można wyróżnić pięć typów

systemów normatywnych (kodeksów

systemów normatywnych (kodeksów

normatywnych – wg R. M. Mac Ivera i Ch. H.

normatywnych – wg R. M. Mac Ivera i Ch. H.

Page’a):

Page’a):

-

Kodeks religijny

Kodeks religijny

-

Kodeks moralny

Kodeks moralny

-

Kodeks prawny

Kodeks prawny

-

Kodeks obyczajowy

Kodeks obyczajowy

-

Kodeks stylu/mody

Kodeks stylu/mody

pięć typów kodeksów

pięć typów kodeksów

Kodeks religijny – odwołuje się do sankcji

Kodeks religijny – odwołuje się do sankcji

nadprzyrodzonej, ponadspołecznej.

nadprzyrodzonej, ponadspołecznej.

Kodeks moralny – ustanawia wzory postępowania,

Kodeks moralny – ustanawia wzory postępowania,

które są uzasadnione w ramach ludzkiej

które są uzasadnione w ramach ludzkiej

interpretacji dobra i zła.

interpretacji dobra i zła.

Kodeks prawny – opiera się na aktach

Kodeks prawny – opiera się na aktach

ustawodawczych władzy państwowej.

ustawodawczych władzy państwowej.

pięć typów kodeksów

pięć typów kodeksów

System obyczajowy dysponuje sankcjami

System obyczajowy dysponuje sankcjami

nieformalnych presji społecznych.

nieformalnych presji społecznych.

Najczęściej są to sankcje takie jak

Najczęściej są to sankcje takie jak

obniżenie pozycji społecznej jednostki w

obniżenie pozycji społecznej jednostki w

grupie, nagana, drwina, ośmieszenie.

grupie, nagana, drwina, ośmieszenie.

pięć typów kodeksów

pięć typów kodeksów

Kodeks stylu lub mody – obejmuje normy nie

Kodeks stylu lub mody – obejmuje normy nie

wymagające aprobaty tradycji. Podlegają

wymagające aprobaty tradycji. Podlegają

one sankcji opinii publicznej.

one sankcji opinii publicznej.

Można powiedzieć, że moda to obyczaj

Można powiedzieć, że moda to obyczaj

przejściowy charakteryzujący się

przejściowy charakteryzujący się

zmiennością i elastycznością.

zmiennością i elastycznością.

Klasyfikacja norm ze względu na zasięg akceptacji

Klasyfikacja norm ze względu na zasięg akceptacji

Klasyfikacja norm ze względu na zasięg akceptacji

Klasyfikacja norm ze względu na zasięg akceptacji

w społeczeństwie (U. Boos-Nunning):

w społeczeństwie (U. Boos-Nunning):

1) Normy mające rangę „oczywistości kulturowej” –

1) Normy mające rangę „oczywistości kulturowej” –

wiążą 80% i więcej społeczeństwa

wiążą 80% i więcej społeczeństwa

2) Normy silnie akceptowane (60 – 79%)

2) Normy silnie akceptowane (60 – 79%)

3) Normy labilne (40 – 59%)

3) Normy labilne (40 – 59%)

4) Normy prawie nie akceptowane (20 – 39%)

4) Normy prawie nie akceptowane (20 – 39%)

5) Normy nie akceptowane, których nie wypełnianie

5) Normy nie akceptowane, których nie wypełnianie

jest traktowane w społeczeństwie jako

jest traktowane w społeczeństwie jako

oczywistość negatywna (poniżej 20%)

oczywistość negatywna (poniżej 20%)

Kontrola społeczna wewnętrzna i zewnętrzna

Kontrola społeczna wewnętrzna i zewnętrzna

Kontrola społeczna

Kontrola społeczna

wewnętrzna

wewnętrzna

polega na internalizacji przez

polega na internalizacji przez

jednostkę norm, wartości i wzorów

jednostkę norm, wartości i wzorów

zachowania, tak iż odczuwa ona

zachowania, tak iż odczuwa ona

wewnętrzny nakaz postępowania

wewnętrzny nakaz postępowania

zgodnego z nimi i nie ma poczucia

zgodnego z nimi i nie ma poczucia

bezpośredniego zewnętrznego

bezpośredniego zewnętrznego

przymusu

przymusu

Kontrola społeczna wewnętrzna i zewnętrzna

Kontrola społeczna wewnętrzna i zewnętrzna

Kontrola społeczna

Kontrola społeczna

zewnętrzna

zewnętrzna

polega na przymusie stosowanym

polega na przymusie stosowanym

przez grupy społeczne, które przy

przez grupy społeczne, które przy

użyciu systemu sankcji społecznych,

użyciu systemu sankcji społecznych,

a czasami również manipulacji,

a czasami również manipulacji,

podtrzymują konformizm jednostek,

podtrzymują konformizm jednostek,

odczuwających swoje posłuszeństwo

odczuwających swoje posłuszeństwo

jako wymuszone i często nie chciane

jako wymuszone i często nie chciane

Kontrola społeczna formalna

Kontrola społeczna formalna

Kontrola społeczna

Kontrola społeczna

formalna

formalna

sprawowana jest głównie poprzez

sprawowana jest głównie poprzez

użycie oficjalnych,

użycie oficjalnych,

zinstytucjonalizowanych sankcji

zinstytucjonalizowanych sankcji

społecznych (areszt, kara śmierci,

społecznych (areszt, kara śmierci,

mandat etc.) pozostających w gestii

mandat etc.) pozostających w gestii

policji sądów etc.

policji sądów etc.

Kontrola społeczna nieformalna

Kontrola społeczna nieformalna

Kontrola społeczna

Kontrola społeczna

nieformalna –

nieformalna –

użycie nieoficjalnych, nie

użycie nieoficjalnych, nie

zinstytucjonalizowanych sankcji

zinstytucjonalizowanych sankcji

społecznych, takich jak np. drwina,

społecznych, takich jak np. drwina,

wyśmianie czy lekceważenie, które

wyśmianie czy lekceważenie, które

stanowią reakcje grup koleżeńskich,

stanowią reakcje grup koleżeńskich,

opinii społecznej itp..

opinii społecznej itp..

Dewiacja

Dewiacja

Dewiacja – zachowanie postrzegane

Dewiacja – zachowanie postrzegane

przez większość członków danej

przez większość członków danej

grupy społecznej czy społeczeństwa

grupy społecznej czy społeczeństwa

jako sprzeczne z obowiązującym

jako sprzeczne z obowiązującym

systemem norm, wartości i

systemem norm, wartości i

oczekiwań społecznych; zachowanie

oczekiwań społecznych; zachowanie

przekraczające granice tolerancji.

przekraczające granice tolerancji.

Teorie wyjaśniające dewiację

Teorie wyjaśniające dewiację

Główne nurty socjologii wyróżniają trzy

Główne nurty socjologii wyróżniają trzy

liczące się teorie dewiacji:

liczące się teorie dewiacji:

a)

a)

Dewiacja jest rezultatem

Dewiacja jest rezultatem

rozregulowania systemu społecznego

rozregulowania systemu społecznego

b)

b)

Dewiacja jest rezultatem transmisji

Dewiacja jest rezultatem transmisji

kultury dewiacyjnej

kultury dewiacyjnej

c)

c)

Dewiacja jest rezultatem

Dewiacja jest rezultatem

niesprawności mechanizmów kontroli

niesprawności mechanizmów kontroli

społecznej

społecznej

Teorie wyjaśniające dewiację

Teorie wyjaśniające dewiację

a)

a)

Zakłócenia porządku społecznego

Zakłócenia porządku społecznego

prowadzą do załamania się

prowadzą do załamania się

jednolitego systemu powszechnie

jednolitego systemu powszechnie

przyjętych norm, a więc do

przyjętych norm, a więc do

dezorganizacji społecznej – pojęcie

dezorganizacji społecznej – pojęcie

anomii wprowadzone przez E.

anomii wprowadzone przez E.

Durkheima

Durkheima

Anomia

Anomia

Anomia – stan zagubienia powstały w

Anomia – stan zagubienia powstały w

wyniku osłabienia oddziaływania lub

wyniku osłabienia oddziaływania lub

rozpadu norm, w jakim może znaleźć

rozpadu norm, w jakim może znaleźć

się społeczeństwo na skutek

się społeczeństwo na skutek

załamania się porządku społecznego.

załamania się porządku społecznego.

Brak wspólnych wartości powoduje,

Brak wspólnych wartości powoduje,

że kontrola społeczna zachowań

że kontrola społeczna zachowań

jednostek staje się nieskuteczna, co

jednostek staje się nieskuteczna, co

prowadzi do chaosu i dezorganizacji.

prowadzi do chaosu i dezorganizacji.

Typologia dewiacji R. Mertona

Typologia dewiacji R. Mertona

Amerykański socjolog Robert Merton

Amerykański socjolog Robert Merton

łączy występowanie zjawisk

łączy występowanie zjawisk

dewiacyjnych z anomią: podstawowe

dewiacyjnych z anomią: podstawowe

źródło dewiacji leży w braku

źródło dewiacji leży w braku

spójności między uznawanymi w

spójności między uznawanymi w

społeczeństwie wartościami

społeczeństwie wartościami

określającymi cele dążeń, a wzorami

określającymi cele dążeń, a wzorami

aprobowanych zachowań

aprobowanych zachowań

zapewniających realizację tych celów.

zapewniających realizację tych celów.

Konformiz

Konformiz

m

m

Aprobowanie uznanych

Aprobowanie uznanych

wartości

wartości

Stosowanie się do

Stosowanie się do

obowiązujących

obowiązujących

wzorów zachowań

wzorów zachowań

Innowacja

Innowacja

Aprobowanie wartości

Aprobowanie wartości

Niestosowanie się

Niestosowanie się

do obowiązujących

do obowiązujących

wzorów zachowań

wzorów zachowań

Rytualizm

Rytualizm

Nieaprobowanie

Nieaprobowanie

uznawanego w

uznawanego w

zbiorowości systemu

zbiorowości systemu

wartości

wartości

Stosowanie się do

Stosowanie się do

obowiązujących

obowiązujących

wzorów zachowań

wzorów zachowań

Bunt

Bunt

Odrzucenie

Odrzucenie

obowiązującego systemu

obowiązującego systemu

wartości

wartości

Odrzucenie wzorów

Odrzucenie wzorów

zachowań

zachowań

Teorie wyjaśniające dewiację

Teorie wyjaśniające dewiację

b)

b)

Dewiacja jako rezultat transmisji

Dewiacja jako rezultat transmisji

kultury dewiacyjnej

kultury dewiacyjnej

Subkultury dewiacyjne - zbiorowości

Subkultury dewiacyjne - zbiorowości

wytwarzające własny system

wytwarzające własny system

wartości i norm sprzeczny z normami

wartości i norm sprzeczny z normami

szerszego społeczeństwa

szerszego społeczeństwa

Teorie wyjaśniające dewiację

Teorie wyjaśniające dewiację

c)

c)

Dewiacja jako rezultat niesprawności

Dewiacja jako rezultat niesprawności

mechanizmów kontroli społecznej

mechanizmów kontroli społecznej

Można przyjąć założenie, że ludzie

Można przyjąć założenie, że ludzie

kierują się interesem egoistycznym i

kierują się interesem egoistycznym i

nie mają powodów, by przestrzegać

nie mają powodów, by przestrzegać

norm, które ich ograniczają

norm, które ich ograniczają