KONTROLA SPOŁECZNA
( Ćwiczenia 2009-11-29)
Ludzie mają wiele swobody w definiowaniu różnych sytuacji oraz określaniu sensu i kształtu swoich ról społecznych, jednak ta swoboda nigdy nie jest bezgraniczna. Są pewne granice, których przekroczenie prowadzi do ograniczenia możliwości porozumiewania się, a co za tym idzie zburzenia porządku społecznego i zapanowania ogólnego chaosu. Wyznaczania tych granic jest wynikiem kontroli społecznej.
Kontrola społeczna to system nakazów, zakazów i sankcji które służą grupie lub społeczności do utrzymania konformizmu ich członków wobec wartości i norm.
W teorii grup społecznych kontrola społeczna uważana jest za ogół urządzeń i środków działania zbiorowości służących do zapewnienia jej integracji i podporządkowania członków normom grupowym; kontrola społeczna operuje różnego rodzaju negatywnymi (kary) i pozytywnymi (nagrody) typami sankcji: prawnymi, ekonomicznymi, etycznymi, które zależą od typu zbiorowości; w tzw. społeczeństwach współczesnych przeważa kontrola społeczna oparta na systemie prawnym i wymiarze sprawiedliwości (sankcje formalne), natomiast w społeczeństwach pierwotnych główną rolę odgrywały sankcje obyczajowe (nieformalne). Silniej zinternalizowane są normy i wzory zachowań (w wyniku socjalizacji, wychowania), tym mniejsza jest potrzeba korzystania z sankcji kontroli społecznej. Funkcją kontroli społecznej jest zespół urządzeń i środków działania, zmierzających do zapewnienia zwartości grupy społecznej i podporządkowania jej członków normom grupowym.
Wyróżnia się następujące typy kontroli społecznej:
1.Formalny który jest spisany w regulaminach poszczególnych organizacji, stowarzyszeń,
w państwowych kodeksach prawnych. Kontrola formalna jest zawsze zamierzona. Jest sprawowana za pomocą wyspecjalizowanego aparatu do którego należą sądy, policja. W dużych i zróżnicowanych społeczeństwach, w których występują rozmaite wpływy kulturowe, różnorodne wartości i wzory zachowań policja ogrywa większą rolę niż w małych społecznościach. Jednak aby jej działania odnosiły oczekiwany skutek bardzo ważna jest zgodność przepisów prawnych z normami moralnymi i obyczajowymi.
2.Nieformalny obejmuje wszelkie wzory zachowań przekazywane w stosunkach osobistych
i wszystkie reakcje i sankcje stosowane spontanicznie i na zasadach zwyczaju.
Możemy wyróżnić także kontrolę zewnętrzną i wewnętrzną:
Kontrola zewnętrzna- to wszelkiego typu kary i nagrody.
Kontrola wewnętrzna- jest blokadą kontaktów ze światem zewnętrznym oraz manipulacją informacji.
Kontrola wewnętrzna i zewnętrzna istnieje na wszystkich poziomach życia społecznego zaczynając od rodziny a kończąc na wielkich zbiorowościach społecznych. W różnych zbiorowościach społecznych inny jest zakres zachowań podlegających kontroli zewnętrznej. W małych społecznościach np. wiejskich, sąsiedzkich wszyscy wiedzą wszystko o sobie nawzajem, kto jest dobrym a kto złym gospodarzem, kto bije dzieci, kto zdradza współmałżonka, kto jak się prowadzi. Nic nie da się ukryć, życie jednostki podlega kontroli zbiorowości czy tego chce czy nie.
Inaczej jest w dużych, zróżnicowanych zbiorowościach miejskich. Często ludzie żyjąc w ogromnych kompleksach blokowisk nie znają nawet swoich sąsiadów. Duża część kontaktów międzyludzkich są to kontakty pomiędzy bliżej nie znającymi się osobami, człowiek może czuć się w pewnym sensie anonimowy i nie ma uczucia bycia pod ciągła obserwacją. W takich społecznościach pewne aspekty życia jednostki mogą być ukryte przed innymi a co za tym idzie nie podlegać kontroli społecznej.
Tam gdzie ludzie żyją lub pracują w zwartych grupach, w których są znani osobiście
i z którymi są związani poczuciem osobistej lojalności, na rzecz rzeczywistego bądź potencjalnego odszczepieńca oddziałują nieustanne bardzo potężne mechanizmy kontroli. Wyróżniamy następujące mechanizmów kontroli społecznej i przyjmuje się że załamanie któregoś z mechanizmów może generować dewiację lub konflikt.
Środki kontroli społecznej to:
1. Przemoc fizyczna - jest najstarszym środkiem kontroli społecznej
2. Środki prawne i polityczne - to system który wbrew woli człowieka opodatkowuje go, powołuje do służby wojskowej, zmusza do przestrzegania prawa pod karą więzienia.
3. Plotka i ośmieszanie - wiele społeczności stosuje ośmieszenie jako jedną z głównych form kontroli nad dziećmi (dziecko dostosowuje się nie do lęku przed karę lecz żeby nie było wyśmiane). Plotka jest szczególnie niebezpieczna w małych społecznościach gdzie wiele ludzi żyje w znacznej mierze w sposób społeczny i jawny pod nadzorem sąsiadów (w takich warunkach plotka stanowi jeden z głównych kanałów komunikacji, mający podstawowe znaczenie dla zachowania struktury społecznej);
4. Pogarda i wykluczenie ? to mechanizm kontrolny z grupach przeciwstawiających się
z zasady stosowaniu przemocy;
5. Perswazja jest to postawa świadomej zgody na wyznawanie i głoszenie poglądów,
z którymi się nie zgadzamy, oraz na praktykowanie sposobu życia, którego zdecydowanie nie aprobujemy
6. System moralny - niemoralność zostaje ukarana utratą pracy;
Na ogół przestrzega się norm społecznych głównie dlatego, że w wyniku socjalizacji jednostka lub grupa jest do tego przyzwyczajona. Wszystkim normom społecznym towarzyszą sankcje, które nakłaniają do przestrzegania norm i chronią przed ich łamaniem. Sankcją jest każda reakcja innych na zachowanie jednostki lub grupy skłaniająca do podporządkowania się danej normie. Sankcje mogą być pozytywne (nagrody
za podporządkowanie się normie) lub negatywna (kara za złamanie normy). Nakładane sankcje mogą mieć charakter formalny lub nieformalny. Sankcje formalne są stosowane przez specjalnie powołane ciała lub instytucje, których zadaniem jest pilnowanie, aby określone normy były przestrzegane. W społeczeństwach nowoczesnych główne typy sankcji formalnych to sądy i więzienia. Prawo jest sankcją formalną określona przez rząd jako obowiązująca obywateli reguła czy zasada. Jest ona stosowana wobec osób, które ich nie przestrzegają. Sankcje nieformalne to mniej uporządkowane i bardziej spontaniczne reakcje na zachowania nonkonformistyczne.
Wyróżnia się dwa rodzaje przyswajania norm społecznych.
Pierwsza grupa to naśladowanie, które obejmuje wzorowanie się na kimś lub na czymś. Osoba naśladująca bierze sobie za wzór postępowanie innej osoby i stara się postępować tak samo.
Druga grupa to kary i nagrody. Kara to sytuacja przykra dla jednostki będąca konsekwencją czynów niepożądanych i mająca spowodować zmianę zachowania jednostki. Kara wiąże się ściśle z funkcjonowaniem społecznej kontroli, w ramach której grupy i inne zbiorowości społeczne zmierzają do podporządkowania sobie poszczególnych jednostek i wywołania pożądanych zachowań. Kara zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia określonych zachowań w innych podobnych sytuacjach, chociaż czasami kara jest stosowana również celem wywołania określonych zachowań. Nagroda jest jednym z regulatorów postępowania. Wszelkie sytuacje odczuwane jako przyjemne przez danego osobnika są konsekwencjami jego zachowania (wykonania lub niewykonania pewnych czynności). Odgrywa to rolę pozytywnego wzmocnienia w stosunku do poprzedzających ją zachowań jednostki i przyczynia się do ich utrwalenia.
Mówiąc o kontroli społecznej nie sposób nie powiedzieć o konformizmie- jest to dostosowanie własnego zachowania i sposobu myślenia do zachowania i sposobu myślenia innychczłonkówdanejzbiorowości. W socjologii jest to jeden ze sposobów dostosowania jednostki społecznej. W ujęciu Roberta Mertona oznacza zgodę na realizację celów społecznych grupy przy pomocy społecznie uznawanych środków lub, w szerszym znaczeniu, realizacje norm społecznych i wartości danej grupy odniesienia.W latach 50. XX wieku opublikowane zostały badania Solomona Ascha, z których wynikało, że na konformizm jednostki duży wpływ mają inni członkowie grupy. W dalszych badaniach ustalono, że niektóre jednostki mają większą, a nawet trwałą skłonność poddawania się autorytetom. Określone zostały one jako osobowości autorytarne .Jednostki zewnątrzsterowne w przeciwieństwie do wewnątrzsterownych nonkonformistów nie poddających się w łatwy sposób wpływom autorytetów. Na zachowania konformistyczne przede wszystkim ma wpływ ukształtowana w toku socjalizacji osobowość jednostki, lecz również typ relacji społecznych, w których jednostka uczestniczy, struktura grupy, istniejący w niej system aksjonormatywny czy rodzaj zadania które realizuje jednostka w grupie, sposób sankcjonowania działań czy formy kontroli społecznej. Można wymienić kilka powodów dostosowania własnego zachowania do zachowania innych członków grupy społecznej. Jest to strach przed kara- jednostka obawia się, że zostanie ukarana za zachowania odmienne od powszechnie obowiązujących, co prowadzi do naśladowania przez nią zachowań, których nie akceptuje. Na konformizm wpływa również chęć pełnego uczestnictwa w zbiorowości oraz bycia akceptowanym przez jej członków.
Strona1