Prof. dr hab. Andrzej

Wałkówski

NAUKI POMOCNICZE –

BLOK C.

PALEOGRAFIA Z

KODYKOLOGIĄ

Zagadnienia organizacyjne.

tematyka zajęć,

omówienie literatury

przedmiotu

Zagadnienia organizacyjne, tematyka

zajęć, omówienie literatury

przedmiotu

1) Prezentacja przedmiotu i metod pracy

ze studentami.

2) Omówienie wymagań.

3) Omówienie tematyki zajęć i ich
celów.

4) Omówienie literatury
obowiązkowej.
5) Omówienie literatury uzupełniającej.

1) Prezentacja przedmiotu i metod pracy

ze studentami.

a) Paleografia z kodykologią.

b) Założenia i cele:

- Zajęcia mają zapoznać studenta z pojęciem nauk
pomocniczych i ich systematyką;

- szczególnie dotyczy to paleografii rozumianej jako
umiejętność odczytywania, rozumienia i datowania
źródeł;

- student ma zapoznać się z dziejami pisma do końca XV
wieku;

- ponadto należy zaznajomić się z budową
średniowiecznego rękopisu oraz narzędziami i
technologią pisarskiego warsztatu;
- wreszcie trzeba poznać zasady organizacyjne
skryptorium, średniowiecznej biblioteki i główne
kierunki piśmiennictwa od IV do XV stulecia;

- nie bez znaczenia jest także wiedza dotycząca dawnego
czytelnictwa.

2) Omówienie wymagań.

a) Szczegółowe wymagania zaliczenia:

- znajomość dziejów pisma łacińskiego na tle rozwoju
innych pism, od jego genezy do początków czasów
nowożytnych;

- znajomość dawnego warsztatu pisarskiego – narzędzia,
materiały, budowa książki rękopiśmiennej;

- wymagana jest także wiedza teoretyczna o
średniowiecznej bibliotece, głównych kierunkach
piśmiennictwa i kulturze piśmienniczej z uwzględnieniem
rodzajów najczęściej spotykanych dzieł, zwłaszcza
sakralnych.

- Obecność na wykładach – podstawa dla
pozytywnej oceny;

2) Omówienie wymagań.

b) Zaliczenie przedmiotu polega na tym, że:

- Student wykazuje się pełną frekwencją na zajęciach, co
stanowi podstawę dla pozytywnej oceny;
- chcąc uzyskać wyższą ocenę należy spełnić następujące
wymagania;

- wykazać się znajomością dziejów pisma łacińskiego na
tle rozwoju innych pism, od jego genezy do początków
czasów nowożytnych;

- znajomością dawnego warsztatu pisarskiego –
narzędzia, materiały, budowa książki rękopiśmiennej;

- wymagana jest także wiedza teoretyczna o
średniowiecznej bibliotece, głównych kierunkach
piśmiennictwa i kulturze piśmienniczej z uwzględnieniem
rodzajów najczęściej spotykanych dzieł, zwłaszcza
sakralnych;

- praktyczna umiejętność odczytywania prostych tekstów –
głównie dokumentów średniowiecznych, rozwiązywania
skrótów i datowanie tekstów według pisma z dokładnością
do 50 lat (to ostatnie dla najwyższej oceny).

3) Omówienie tematyki zajęć i ich
celów.

a) Pojęcie paleografii i kodykologii - zakres
badawczy oraz podstawowe kwestie
terminologiczne dotyczące pisma i kodeksu.

b) Warsztat pisarski w przeszłości.

c) Początki pisma (do genezy alfabetu
łacińskiego).

d) Kształtowanie się pisma łacińskiego do
VII/VIII wieku.

e) Minuskuła karolińska (romańska).

f) Pismo romańsko - gotyckie XII - XIII wiek.

g) Uformowane pismo gotyckie XIII - XV wieku

h) Zjawisko kursywy w gotyku.

3) Omówienie tematyki zajęć i ich
celów.

i) Organizacja i działalność skryptorium.

j) „Imię róży inaczej” – średniowieczna
biblioteka jako miejsce pracy uczonego.

Szczegółowe

omówienie w/w

tematów znajduje się w

załączniku do syllabusa

4) Omówienie literatury
obowiązkowej.

a) Album paleograficum, ed. Stanislaus
Krzyżanowski, Kraków 1960 [nr 1, 2, 13, 23, 27 –
dokumenty, których odczytywanie należy
opanować].

b) Diringer David, Alfabet, Warszawa 1972 [s. 21
- 37 - szczególny nacisk trzeba położyć na
definicję pojęcia pismo].

c) Gieysztor Aleksander, Zarys dziejów pisma
łacińskiego, Warszawa 1973 [lub nowsze].

d) Książka rękopiśmienna i biblioteka w
starożytności i średniowieczu, oprac. Karol
Głombiowski, Helena Szwejkowska, Warszawa -
Wrocław 1983 [lub inne wydanie].

e) Lexicon Abbreviaturarum, opr. Adriano Cappelli,
Milano 1973 [lub inne wydanie - obowiązuje
praktyczna

umiejętność

posłużenia

się

tym

słownikiem brachygraficznym].

4) Omówienie literatury
obowiązkowej.

f) Porębski

Stanisław

Andrzej,

Paleografia

łacińska. Podręcznik dla studentów, Warszawa
2005.

g) Potkowski Edward, Książka rękopiśmienna
w kulturze Polski średniowiecznej, Warszawa
1984.

h) Semkowicz Władysław, Paleografia łacińska,
Kraków 1951, albo wyd. II Kraków 2002.

i) Szymański Józef, Nauki pomocnicze historii,
Warszawa 1983 [tylko w tym wydaniu są pełne
aneksy zawierające fotokopie pisma – s.727 –
735 i materiał dotyczący języka i pisma z s. 266 -
459].

j) Wałkówski Andrzej, Skryptoria cystersów
filiacji portyjskiej na Śląsku do końca XIII wieku,
Zielona Góra – Wrocław 1996 [fragmenty
wskazane przez prowadzącego].

5) Omówienie literatury uzupełniającej.

a) Abréviations latines médievales. Supplément au

Dizionario di abbreviature latine ed italiane de
Adriano Cappelli, Luovain – Paris 1966 [obowiązuje
praktyczna umiejętność posłużenia się tym
słownikiem brachygraficznym].

b) Bobowski Kazimierz, O metodach identyfikacji

rąk pisarskich w rękopisach średniowiecznych,
Studia Źródłoznawcze, t. XIX: 1985, s. 1 – 7.

c) Chadwick John, Odczytanie pisma linearnego B,
Warszawa 1964.

d) Cohen Marcel, Pismo. Zarys dziejów, Warszawa
1956.

e) Friedrich Johannes, Zapomniane pisma i języki,
Warszawa 1958.

5) Omówienie literatury uzupełniającej.

f) Jougan Alojzy, Słownik kościelny łacińsko –
polski, Warszawa 1992 [lub inne wydanie,
pomoc przy tłumaczeniu odczytywanych
tekstów].

g)  Migoń Krzysztof, Pismo jako przedmiot badań
humanistycznych, Roczniki Biblioteczne, R. XXV:
1983, z. 1 – 2, s. 413 – 434.

h) Muszkowski Jan, Życie książki, Kraków 1951.

i) Myśliwiec Karol, Święte znaki Egiptu,
Warszawa 1990.

j) Potkowski Edward, Książka w kręgu sacrum –
przykład Irlandii we wczesnym średniowieczu,
Przegląd Humanistyczny, t. I: 1996, s. 53 – 68.

5) Omówienie literatury uzupełniającej.

k) Potkowski Edward, Pragmatyczna piśmienność w
średniowiecznym Tyńcu, [w:] Benedyktyni tynieccy
w średniowieczu, red. Klementyna Żurowska,
Kraków 1995, s. 71 – 91.

l) Sondel Janusz, Słownik łacińsko – polski dla
prawników i historyków, Kraków 1997 [lub inne
wydanie, pomoc przy tłumaczeniu odczytywanych
tekstów].

m) Szymański Józef, Pismo łacińskie i jego rola w
kulturze, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk
1975.

n) Świderkówna Anna, Papirologia i papirusy. Pięć
odczytów, Wrocław 1975.
o) Tabor Dariusz, Iluminacje cysterskich kodeksów
śląskich XIII wieku, Kraków 2004.

p) Wałkówski Andrzej, Biblioteka klasztorna jako miejsce
pracy średniowiecznego uczonego. Rozważania na tle
badań piśmiennictwa cystersów, Archiwa Biblioteki i
Muzea Kościelne, t. LXXXIII: 2005, s. 106 – 138.

NAUKI POMOCNICZE – BLOK

C.

PALEOGRAFIA Z

KODYKOLOGIĄ

Zagadnienia organizacyjne.

tematyka zajęć,

omówienie literatury

przedmiotu

KONIEC