WIKTYMOLOGIA

WYKŁAD nr 1

Pojęcie i główne nurty

wiktymologii

Ofiara przestępstwa a

pokrzywdzony

Pojęcie wiktymologii

Encyklopedia PWN (internetowa) - [łac. victima

‘ofiara’, gr. lógos ‘słowo’, ‘nauka’], dziedzina

nauki zajmująca się ofiarami przestępstw,

zjawisk patologii społecznych oraz innych

zdarzeń

powodujących

pokrzywdzenie

człowieka

-

w

znaczeniu

węższym

(wiktymologia

kryminalna) – zajmuje się ofiarami przestępstw,

bada ich więzi ze sprawcą przestępstwa, rolę w

zdarzeniu oraz traktowanie ofiar przestępstw

przez wymiar sprawiedliwości

- w znaczenie szerszym (wiktymologia ogólna) –

obejmuje swoim zainteresowaniem wszystkie

postacie pokrzywdzenia

Pojęcie wiktymologii – c.d.

Władysław Kopaliński – dział kryminologii zajmujący się

ofiarami przestępstwa

K. Olechnicki, P. Załęcki – jeden z trzech głównych

obszarów

zainteresowań

kryminologii,

którego

przedmiotem jest badanie ofiar przestępstw w celu

ustalenia, jakie osoby stają się najczęściej obiektami

przestępstw

i

jakie

ich

zachowania

mogą

sprowokować lub zahamować działania agresora

 
Marek Bojarski – nauka o ofierze przestępstwa, tj. jaką

rolę odgrywa ona w fakcie popełnienia przestępstwa,

oraz o problemie pokrycia szkód wyrządzonych

przestępstwem

Steven Schafer – mianem wiktymologii określa się

badania nad związkiem sprawca – ofiara

Pojęcie wiktymologii – c.d.

Clemens Amelunxen – wiktymologia ma za przedmiot

zainteresowania pochodzenie, osobowość, charakter,

płeć, wiek, stopień świadomości, właściwości umysłowe,

cechy cielesne oraz stosunki zawodowe, rodzinne i

społeczne ofiary, w szczególności zaś bada rolę ofiary w

sytuacji poprzedzającej przestępstwo i jej przyczynienie

się do jego zaistnienia

 
Ezzat Fattah – gałąź kryminologii zajmująca się ofiarą

przestępstwa, jej osobowością, cechami biologicznymi,

psychicznymi

i

moralnymi,

charakterystykami

socjokulturowymi, związkiem ze sprawcą oraz rolą w

genezie przestępstwa

Edith Flynn i John Conrad – naukowe studium nad ofiarami

oraz procesem, etiologią i konsekwencjami wiktymizacji

William Parsonage – przedmiotem wiktymologii jako gałęzi

kryminologii są interakcje ofiary i przestępcy, którzy

pełnią względem siebie funkcjonalne role

Pojęcie wiktymologii – c.d.

Hans Schneider – wiktymologia zajmuje się naukowym

badaniem ofiar przestępstw, przede wszystkim zaś

formami zjawiskowymi, przyczynami i skutkami

wiktymizacji

Robert Bonn – przedmiotem wiktymologii są problemy

przyczynienia się ofiary do zaistnienia przestępstwa,

charakterystyki ofiary i sytuacji, w których następuje

wiktymizacja, sposób traktowania ofiary przez

system wymiaru sprawiedliwości karnej, a także

korygowania oficjalnych statystyk kryminalnych

Brunon Hołyst – multidyscyplinarna nauka, której

zadaniem

jest

całościowa

analiza

zjawisk

dysfunkcjonalnych i zapobieganie nieprawidłowym

procesom i zjawiskom, których wynikiem są

różnorodne formy pokrzywdzenia

Rodzaje wiktymologii

(wg B. Hołysta)

Wiktymologia teologiczna
 
Wiktymologia naturalna
 
Wiktymologia ekologiczna

Wiktymologia indywidualna

Wiktymologia grup społecznych

Wiktymologia społeczna

Rodzaje wiktymologii

Wiktymologia kryminalna – zajmuje się ofiarami

przestępstw, opisuje osoby najbardziej narażone

na stanie się ofiarą przestępstwa, analizuje

związki łączące ofiarę ze sprawcą i podejmuje

próbę określenia roli ofiary w genezie

przestępstwa,

podejmuje

problematykę

materialnej

rekompensaty

za

krzywdę

wyrządzoną przestępstwem

Nowa wiktymologia – koncepcja autorstwa

Roberta Eliasa; zajmuje się ona osobami

pokrzywdzonymi

w

wyniku

naruszenia

uniwersalnych standardów praw człowieka; w

analizie zjawiska wiktymizacji należy uwzględnić

także ocenę systemów społeczno-politycznych i

ekonomicznych; jest ściśle powiązana z ruchem

na rzecz obrony praw człowieka

Rodzaje wiktymologii

Wiktymologia jako nauka o cierpiącym człowieku –

koncepcja Zvonimira Šeparovicia; ofiary to osoby,

które

są

zagrożone,

pokrzywdzone

lub

unicestwione wskutek działania lub zaniechania

człowieka, struktury, organizacji bądź instytucji

albo też w wyniku kontaktów człowieka i rzeczy,

jak również skutkiem chorób; przestępczość jako

pogwałcenia praw człowieka, które zawierają się

w

generalnej,

uniwersalnej

koncepcji

podkreślającej zwłaszcza takie z nich, jak prawo

do życia, zdrowia, bezpieczeństwa czy dobrobytu,

dlatego pogwałcenie praw człowieka stanowi

formę wiktymizacji lub prowokację cierpienia

ludzkiego bez względu na to, czy prawo

formalnie widzi w nim czyn przestępny czy nie

Definicja pokrzywdzonego w

polskim k.p.k. z 1997 r.

Art. 49.
§ 1. Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna

lub prawna, której dobro prawne
zostało bezpośrednio naruszone lub
zagrożone przez przestępstwo.

§ 2. Pokrzywdzonym może być także

instytucja państwowa, samorządowa
lub społeczna, choćby nie miała
osobowości prawnej.

Definicja ofiary przestępstwa

Wg G. Kirchhoffa: każda jednostka,

grupa lub instytucja pokrzywdzona
przez działanie innego człowieka,
które oznacza potencjalne osłabienie
możliwości życiowych

 
Wg H. Schneidera: osoby dotknięte

dewiacją społeczną lub czynem
kryminalnym

Definicja pokrzywdzonego i ofiary

przestępstwa w systemach prawnych

państwa Europy Zachodniej i USA

Trzy grupy rozwiązań statusu prawnego pokrzywdzonego w

procesie karnym

- ustawy, które nie określając wprost pojęcia pokrzywdzonego

poprzestają na opisie i wyliczeniu przysługujących mu

uprawnień i funkcji procesowych (np. StPO w RFN)

 
- ustawy, które definiując pokrzywdzonego odwołują się do

szkody wyrządzonej przestępstwem, co w zasadzie

ogranicza jego uprawnienia procesowe do dochodzenia

odszkodowania materialnego w procesie karnym (np.

instytucja powoda cywilnego we Francji, Belgii, Holandii,

Włoszech)

 
- model anglosaski, gdzie pokrzywdzony jest określony

mianem ofiary przestępstwa, a jego rola w postępowaniu

karnym ogranicza się przede wszystkim do zeznawania w

charakterze świadka

Definicja pokrzywdzonego i ofiary

przestępstwa w aktach Rady Europy i ONZ

Europejska Konwencja o kompensacji dla ofiar przestępstw

popełnionych z użyciem przemocy z 1983 r.: państwo

powinno uczestniczyć w kompensacji na rzecz dwóch

kategorii osób: 1) które doznały poważnego uszczerbku na

zdrowiu lub uszkodzenia ciała wynikającego bezpośrednio z

umyślnego

przestępstwa

popełnionego

z

użyciem

przemocy; 2) osób pozostających na utrzymaniu ofiar,

które zmarły w wyniku przestępstwa

Deklaracja

Narodów

Zjednoczonych

o

podstawowych

zasadach sprawiedliwości dla ofiar przestępstw i nadużyć

władzy z 1985 r.: ofiary to osoby, które indywidualnie lub

zbiorowo poniosły uszczerbek na zdrowiu fizycznym lub

psychicznym, doznały zaburzeń emocjonalnych, strat

materialnych

lub

istotnego

naruszenia

swych

podstawowych praw w wyniku działania lub zaniechania

będącego naruszeniem ustaw karnych obowiązujących w

państwach

członkowskich,

w

tym

również

ustaw

dotyczących przestępnego nadużycia władzy