WIKTYMOLOGIA

WYKŁAD

Typologie ofiar

przestępstw

Hans von Hentig

Klasy ogólne osób najbardziej narażone

na pokrzywdzenie przestępstwem

• Dzieci i młodzież
• Kobiety
• Ludzie starzy
• Umysłowo osłabieni i inni z

umysłowymi zaburzeniami

• Przybysze z zewnątrz, mniejszości

narodowe, umysłowo ociężali

Hans von Hentig – c.d.

Typy ofiar zabójstwa (następnie zgeneralizowane

przez autora do większości przestępstw):

• Typ depresyjny (przygnębiony)
• Typ żądny zysku (zachłanny, chciwy)
• Typ rozwydrzony (bujny, wybujały)
• Typ katujący, dręczący najbliższych)
• Typ ofiary opuszczonej, samotnej, ze

złamanym sercem

• Typ ofiary będącej w potrzasku własnych

słabości, niezgodnych z moralnością,
obyczajem, prawem

Hans von Hentig – c.d.

Fundamentalne pojęcia wiktymologii

stworzone, rozwinięte następnie przez
Henri Ellenbergera:

• cierpiący sprawca/sprawca-ofiara (the doer-

sufferer)

• ofiara naturalna/latentna (latent or

predisposed victim)

• relacja podmiotowo-

przedmiotowa/szczególny stosunek między
sprawcą a ofiarą (subject-object relation)

Henri Ellenberger

Rozwinięcie pojęcia sprawca-ofiara, w obrębie

którego wyróżnić można trzy grupy sytuacji:

• gdy podmiot jest najpierw sprawcą, a później

ofiarą lub odwrotnie

• gdy podmiot jest jednocześnie sprawcą i ofiarą

(rzeczywistą lub potencjalną)

• gdy ujawnia się nieznana cecha osobowościowa i

przypadek decyduje o tym, kto zostaje sprawcą,

a kto ofiarą – wyróżnić można pięć zasadniczych

typów sytuacji, w których ujawnia się taka cecha:
- przyczyny okazjonalne
- stany zamroczeniowe
- akty refleksoidalne
- zaślepienie emocjonalne
- przerwy w polu widzenia

Henri Ellenberger – c.d.

Rozwinięcie pojęcia szczególnego

stosunku między sprawcą a ofiarą,
który przejawia się w trzech
podstawowych formach, mogących
ze sobą współwystępować:

• stosunek neurotyczny
• stosunek psychobiologiczny
• stosunek genobiologiczny

Beniamin Mendelsohn

Relacja sprawca – ofiara
Wiktymologiczna definicja przestępstwa – jest to fakt

biologiczny, psychologiczny, społeczny lub mieszany,

pochodzący z antagonizmu między sprawcą a ofiarą i

zabroniony przez ustawę karną; definicji tej nie da się

stosować do wszystkich czynów zabronionych, w

szczególności wykazujących cechy przestępstw bez ofiar

Związki między sprawcą a ofiarą zachodzą w dwóch aspektach:

• psychospołecznym:
1) ofiara przyczyną przestępstwa
2) ofiara pretekstem do przestępstwa
3) ofiara wyraża zgodę na przestępstwo
4) ofiara rezultatem przypadku

• moralnoprawnym:
1) całkowicie niewinna
2) mniej winna niż sprawca
3) tak samo winna jak sprawca
4) bardziej winna niż sprawca
5) najbardziej lub wyłącznie winna

D.S. Claster, D.S. David

Klasyfikacja ofiar z punktu widzenia ich

udziału w przestępstwie:

• ofiara prowokująca
• ofiara niewinna
• ofiara stawiająca opór

Jerzy Bafia

Klasyfikacja oparta na socjologicznej i psychologicznej relacji sprawca

– ofiara wyróżniająca osiem podstawowych typów przestępstw:

• przestępstwa, w których ofiarą jest osoba przypadkowa, a o

wyborze jej decydują okoliczności miejsca lub czasu szybko
ulegające zmianie

• przestępstwa, w których ofiara jest biernie podatna
• przestępstwa powstające na podłożu konfliktu między sprawcą a

ofiarą

• przestępstwa na tle stosunku zależności (o charakterze trwałym

lub przejściowym) ofiary od sprawcy, polegające na nadużyciu tej
zależności

• przestępstwa mające na celu uzyskanie określonego zachowania

się ofiary

• przestępstwa, w których ofiarą jest sam sprawca
• przestępstwa popełniane na żądanie lub za zgodą ofiary
• przestępstwa o złożonym (mieszanym) układzie wiktymologicznym

Marvin E. Wolfgang i Th. Sellin

Klasyfikacja oparta na analizie rodzaju (typu) wiktymizacji:
• wiktymizacja I stopnia – odnosi się do indywidualnej ofiary,

która może być poszkodowana w bezpośrednim kontakcie
ze sprawcą

• wiktymizacja II stopnia – dotyczy ofiar bezosobowych,

kolektywnych, ale wyodrębnionych w społeczeństwie jako
konkretne instytucje, organizacje lub jednostki gospodarcze

• wiktymizacja III stopnia – wyklucza dwa poprzednie rodzaje,

obejmuje przestępstwa przeciwko ogółowi społeczeństwa
lub państwa

• wiktymizacja wzajemna – wyłącza wszystkie pozostałe

kategorie, odnosi się do sytuacji, gdy strony dobrowolnie
angażują się we wzajemny stosunek zakazany przez prawo

• brak wiktymizacji – sytuacje, w których nie mogą wziąć

udziału sprawcy dorośli, czyli niektóre przejawy
przestępczości nieletnich

Ezzat Fattah

Klasyfikacja ofiar:
• Nieuczestnicząca (non participating)
• Latentna lub predysponowana (latent

or predisposed)

• Prowokująca (provocating) – dwie

grupy: ofiara aktywna prowokująca
bezpośrednio oraz ofiara bierna
prowokująca pośrednio

• Uczestnicząca (participating)
• Fałszywa (false)

Brunon Hołyst

Predestynacja wiktymologiczna:
• predestynacja zawiniona – wiąże się na ogół z

uczestnictwem w patologicznych układach

społecznych wynikających z określonego trybu

życia i postępowania albo ze szczególnych cech

osobowości

• predestynacja niezawiniona – również ma źródła

w określonych czynnikach indywidualnych lub

społecznych zwiększających ryzyko stania się

ofiarą przestępstwa, jak wykonywanie

określonych zawodów, do których istoty należy

kontakt z nieokreśloną liczbą obcych osób i

posiadanie pieniędzy, a także sprawowanie

funkcji związanych z ochroną porządku i

bezpieczeństwa

Leszek Lernell

Predestynacja wiktymologiczna:
• ofiara predestynowana czynnie –

jednostka, która coś czyni, aby stać się
ofiarą

• ofiara predestynowana biernie – jednostka

staje się ofiarą niejako przez sam fakt
swojego istnienia

Czynniki warunkujące podatność na

przestępstwo:

• indywidualne (cechy biologiczne i cechy

osobowości)

• społeczne

Z. Marek i J. Widacki

Ofiara zgwałcenia w badaniach –

zasadnicze grupy ofiar:

• ofiary przypadkowe
• ofiary nieświadomie prowokujące

sprawcę lub swoim zachowaniem
nieświadomie ułatwiające mu
realizację przestępstwa

• ofiary świadomie prowokujące

sprawcę i swoim zachowaniem
ułatwiające mu realizację
przestępstwa

Brunon Hołyst

Prowokacja – klasyfikacja:
• kryterium aktywności ofiary

- bierna
- czynna

• kryterium czasu oddziaływania

-

trwała/stała/permanentna

-

incydentalna

• kryterium stanu świadomości

- świadoma
- nieświadoma

• kryterium stopnia winy

- zawiniona
- niezawiniona

• kryterium oceny moralnej zachowania

- pozytywna
- negatywna/pejoratywna
- obojętna

Brunon Hołyst - c.d.

Nieostrożność :
• incydentalna – gdy ofiara jednorazowo i

przypadkowo stwarza sytuację
niebezpieczną dla swojego życia, zdrowia
itp.

• trwała – polega na permanentnym

sprowadzaniu na siebie niebezpieczeństwa,
np. przez stałe utrzymywanie kontaktów z
niebezpiecznym środowiskiem, brawurowe
prowadzenie pojazdów mechanicznych