1. Kryteria definicyjne pojęć.

Dewiacja społ.

Kryteria:

a) normatywne - dew. jest zach. niezgodnym z przyjętą w danej zbiorowości normą rozumianą jako wskazówką zachowania. Tą def. obejmuje się każde naruszenie normy społ. Kolizja norm - zach. może być jednocześnie zgodne z jedną ale niezgodne z inną normą w zależności od tego którą z kolidujących norm bierze się pod uwagę, naruszoną czy przestrzeganą. Trudność tę omija tzw. prawna definicja dewiacji gdzie dew. to zach. sprzeczne z normą prawną a czasami tylko z normą prawa karnego.

b) oczekiwań społecznych - Dewiacją jest zach. nie odpowiadające oczekiwaniom większości danego społeczeństwa. Oczekiwania społ. Co do jego członków są współwyznaczane akceptowanymi w danej społ. Normami. Chodzi tu również o zgodność zach. z normą z tym zastrzeżeniem, że pod uwagę brane są wyłącznie normy akceptowane przez większość danej społ. Przy zastosowaniu tego kryterium krąg zach. uznawanych za dew. będzie inny niż przy zastosowaniu kryterium normatywnego. Takie ujęcie łagodzi kłopoty związane z kolizją norm. Muszą być spełnione 2 warunki aby zach. uznane było za dewiacyjne:

-z oczekiwaniami

- większości społ.

c) reakcji społecznych - to ujęcie zakłada, że społecznie dewiacyjne są zj. Wywołujące reakcje społ. Najczęściej przyjmowane jest ograniczenie do reakcji negatywnych( stygmatyzm, etykietowanie). Zmienia się zakres zj. Obejmowanych pojęciem dew. społ.. Są to nie tylko zach. lecz również pewne cechy np. kolor skóry. Jeśli dewiacją jest to wszystko co spotyka się z negat. Reakcją społ. To wówczas jako dewiację traktuje się zj. Biologiczne, medyczne a nie społ. Społ. Jest tu jedynie reakcja na te zj., wtedy jednak za dew. zach. należało by uznać zarówno wyszydzanie osoby kalekiej jak i celowe izolowanie chorego na szkarlatynę.

Patologia społ.

Przez zj. społecznie patologiczne należy rozumieć zach. działające destrukcyjnie na społ. lub jego elementy a przy tym niezgodne z wartościami powszechnie uznanymi w danym kręgu kulturowym. Przez pojęcie patologii społ. należy rozumieć dyscypliny naukowe zajmujące się zj. społecznie patologicznymi.

Zach. jako element definicji zj. patologicznego.

Wg tej def. zj. patol. Może być tylko ludzkie zach. Wszystkie wytwory kulturowe a więc instytucje społ., syst. Normatywne i społ., powstają jako produkt ludzkiej działalności( np. obozy koncentracyjne). Destrukcyjny wpływ jako cecha zach. patolog. - nie chodzi tu o niszczenie fiz. Bo społ. to nie tylko ludzie i używane przez nich przedmioty lecz także nie zaliczona liczba wytworów niematerialnych. To dzięki takim wytworom jak normy, więzi, instyt., wspólne symbole, zbiorowości ludzkie mogą być traktowane jako społ. Niszczenie ich musi być więc traktowane tak samo jak niszczenie ludzi, przedmiotów materialnych. Czł. podejmujący działania destr. Może kierować się zamiarem ochrony niezwykle istotnych wartości społ.

Działania nastawione na stworzenie nowego syst. społ. muszą zakładać niszczenie starego bezwzględnie na to czy motywowane jest ono chęcią uszczęśliwienia ludzkości czy rządzą władzy. Motywacja jest obojętna z pkt. Widzenia działania destrukcyjnego, ważny jest stan do którego to działanie prowadzi. Niezgodność zach. z powszechnie uznawanymi wartościami to kryterium ocenne

Wartości można rozpatrywać z 3 pkt. widzenia:

1) Jednostki - rozpatrując wart. Przez pryzmat jedn. Traktuje się je jako przekonania tej jedn., przeżycia psych., przedmioty pragnień. Takie ujęcie zakłada zmienność wart., których hierarchia zależy od: aktualnych potrzeb, nacisku sytuacyjnego, jednostkowych preferencji.

2) Zbiorowości pośrednie ( gr. społ., zbior. lokalna, warstwa, kl.szkolna).Wart. - stan rzeczy, przedmioty materialne lub niematerialne oraz symbole uznawane za pożyteczne, pożądane przy czym to uznanie może być udziałem wszystkich, większości lub nieznacznej części członków zbiorowości. Zwraca się wówczas uwagę na instytucjonalizację, na hierarchię wart. W gr., nacisk na realizację wart. Przyjętych w danej gr.

3)Społeczeństwa globalnego(naród, państwo)- wart. stanowią tu przedmioty twierdzeń dostarczających kryteriów wyborów określających zachowania, uznawanych przez większość lub adresowanych do większości członków społ. globalnego. Zwraca się uwagę na wart. charakterystyczne dla danej zbiorowości dominujące w niej, określające jej kulturę.

Z wart. związane są wskazówki postępowania określające co należy czynić by daną wartość zrealizować, osiągnąć, ochronić.

Na poziomie jedn. są to: wewn. drogowskazy postępowania.

Na poziomie gr. pośr. są to: normy określające zach. jedn. w gr.

Na poziomie społ. glob. są to: normy ogólne okreslające zasady f- wania i organizacji społeczeństwa. Wart. centralną na poziomie społ. glob. jest czł. i jego dobro.

Jeśli za pkt. odniesienia brałoby się wart. określone w danej gr. społ. to za patologiczne trzeba by było uznać:

- zach. czł. wyłamującego się z gangu, kliki bo w ten sposób narusza wart. panujące w danej grupie.

Za społ. glob. są uznawane kręgi kulturowe, gr. objęte organizacją państwową, których wartości powinny być wzorem. Wart. Są zawarte w deklaracji praw czł. Za wart. są uznawane:

- życie i zach. czł.

- niezależność czł. czyli brak przymusu

- wszystko to co się z niezależnością wiąże: uznanie godności, wzorowość i sprawiedliwość traktowania, tolerancja.

- praca - pozwala na samorealizację, pozwala zdobyć dobra materialne.

- wart. służącą zapewnieniu wart. czł. jest mienie

- zbiorowości, w których jedn. znajduje oparcie i możliwości zaspokojenia potrzeb, czyli rodzina, państwo, naród.

W społ. może dochodzić do kolizji wart. Kolizje występują w 3 układach:

1. zachodzi, gdy prowadzenie działalności korzystnej z ogólnospołecz. pkt. widzenia prowadzić musi do pokrzywdzenia innych jedn. lecz nie wiadomo o kogo to będzie chodzić np. ruch drogowy.

2. występ. w razie kolizji interesów między jedn. lub między jedn. a zbiorowością. Wynika on na tle niedostatku dóbr, może mieć związek z przyjętymi zasadami podziału dóbr. Taka kolizja może przebiegać łagodnie, np. wykup ziemi pod zabudowę lub drastycznie np. napad.

3. wynika z potrzeby reakcji na zach. naruszające wart. uznawane w danej zbiorowości. Chodzić tu może o czyny pociągające za sobą konsekwencje w prawie np. przestępstwo, skazanie, jak i o czyny naruszające normy niesformalizowane i wywołujące sankcje nieformalne np. wyobcowanie jedn .z gr.

Usprawiedliwienie naruszenia norm może wystąpić, gdy: z uwagi na interes społ. działanie było nie do uniknięcia; postrzegana jest zasada równości tj. każdy kto znajdzie się w takiej samej syt. będzie tak samo traktowany.

Kryteria w przypadku zj. społecznych.

a) jawność działania

- zj. społ - patolog

- jawne

- ukryte

b) liczba działających podmiotów

- zj. społ-patol. jednostkowe

- zj. społ-patol. grupowe

c) częstotliwość występowania

- zj. społ-patol. występujące sporadycznie

- zj. społ- patol. występujące w większym natężeniu

d) naruszenie wartości

- zach. społ- patol. skierowane przeciwko życiu i zdrowiu

- - // - przeciwko mieniu

- - // - przeciwko ludzkiej niezależności

e) zasięg zj. społ- patol.

- o zasięgu indywidualnym

- -//- lokalnym

- -//- krajowym

- -//- międzynarodowym

O zaliczeniu danego przypadku decyduje liczba osób przeciwko którym dane działanie miało lub mogło być wymierzone np. jeśli na określonym terenie dochodzi do pobić, które są wynikiem indywid. starć, nieporozumień to niezależnie od częstotliwości należy zaliczyć je do kategorii o zasięgu indyw.

Zj. zaliczane do patol. społ. to przestępczośc, narkomania, alkoholizm- przynoszą duże straty i są uciążliwe dla społ.

Dezorganizacja społ.

Termin ten bywa odnoszony do jedn. i wówczas może chodzić o zachowania traktowane jako patol. dezorg. indyw. Z reguły jest to pojęcie stosowane do opisu dezorg. społ. wywołanej utratą wpływu norm społ. na członków gr. czy też załamaniem zw. funkcjonalnych

między ludźmi.

W tym ujęciu dezor. społ. wywołuje:

-zaburz. w działaniu małych gr. wywołując napięcia społ. i indywidualne lub prowadzące do powstania konkurencyjnej kultury

-wpływa na powst. przestępczości czy innych negatywnie ocenianych zachowań.

2. Konsekwencje zachowań społ- patologicznych.

Skutki społecznie negatywne.

1.Obciążający - najłatwiej zauważany, bo zach. patol. prowadzące do zniszczeń na swój negat. wymiar ekonomiczny: szkody powstałe z zaboru cudzego mienia, zamachów bombowych. Dążenie do minimalizacji strat pociąga za sobą dwojakiego rodzaju obciążenia:

a) powołane zostają specjalne agendy kontroli społ. przeznaczone do zapobiegania lub zwalczania tych zach. Agendy te pojawiają się jako element struktury społeczeństwa a ich utrzymanie wymaga nakładów, ale ich istnienie jest koniecznością bo przy ich braku obciążenie społ. zach. patol. doprowadziłoby do stanu przy którym ponoszone straty nie mogłyby być wyrównywane, społeczeństwo nie byłoby zdolne do zbiorowego funkcjonowania.

b) działalność zinstytucjonalizowana agend ma swój wymiar psychospołeczny obciążający społ. bardziej niż wydatki ponoszone na utrzymanie tych agend. Działalność ta polega na ingerencji w sferę wolności osobistych obywateli, prowadzi też do ograniczenia tych praw. Działalność taka musi się łączyć z wywoływaniem lub wzmacnianiem napięć społecznych między takimi instyt. a jedn. czy gr. Przy okazji takiej działalności dochodzi do pewnej liczby zbędnych ingerencji, niepotrzebnych decyzji ograniczających prawa jedn. czy niesłusznych podejrzeń co zwiększa napięcia.Wiele zależy od tego czy działalnośc takich agend postrzegana jest jako niezbędna i utrzymana we właściwych proporcjach do rozmiaru zjawisk, które ma zwalczać czy też oceniana jest jako przekraczająca granice niezbędności. W skrajnych przypadkach działalność tych agend może przerodzić się w zj. patol.- charakterystyczne dla społeczeństw totalitarnych.

2.Dezorganizujący - destrukcyjne działanie zach. patol. powoduje, że zniszczone elem. społeczeństwa a reguły muszą zostać zastąpione lub odtworzone. Potrzeba taka wynika stąd, że brak tych elem. wywołuje zaburzenia w działaniu instyt. społ. utrudniając przebieg interakcji między członkami tych instyt. Nie często dochodzi do samoregulacji po wypadnięciu jakiegoś elementu. Nie unikniona jest wówczas przejściowa dezorganizacja działalności instyt. Nie zawsze zniszczony elem. może zostać zastąpiony innym w sposób nie prowadzący do pogorszenia dział. instyt. np. alkoholizm ojca może prowadzić do: zubożenia rodziny, zakłócenia stosunków między dziećmi a ich rówieśnikami i inne. Konsekwencje takich wydarzeń mogą być odwracalne lub też nie, ale zawsze prowadzą do zmniejszenia lub zwiększenia dezorganizacji. Dezorg. może być etapem przejściowym między starym a nowym ukł. stosunków. Całkowity rozpad źle funkcjonującej rodziny jest konieczny by mogła powstać nowa może lepiej spełniająca swe zadania.

3.Niepewności - przy podejmowaniu działal. wymagana jest przewidywalność konsekwencji. Taką przewidywalność zapewnia przestrzeganie norm wskazujących jak powinny przebiegać interakcje przy danej działalności. Pozwala to jedn. ocenić jakie jest pp osiągnięcia celu w danej działalności i czy warto tą działal. podjąć. Wynik takiej oceny zależy od tego o jaką działal. chodzi i kto dokonuje oceny. Jedn. podejmuje określoną działal. przy wysokim pp osiągnięcia celów. Zach. patol. mogą wprowadzać element niepewności i powodować, że ludzie będą powstrzymywać się od podejmowania określonych działań. Każdy kto przeżył panikę wywołaną grasowaniem w pewnym terenie mordercy łatwo może uzmysłowić sobie konsekwencje takich syt. Im wyższe straty tym mniejsze pp ich wystąpienia, wpływa na zmianę zach., gdyż zach. patol. na ogół zagrażają wartością wysoko cenionym. Nawet niezbyt wielkie zagroż. Może powstrzymywać ludzi przed wchodzeniem w interakcje. Niepewność zabija społeczną inicjatywę, wyzwala reakcje nerwicowe, wpływa negatywnie na przebieg procesów społ.

4.Eliminacji- nie wymaga tu dowodu, że należy te wypełnianie przez jedn. obowiązków wynikających z ich ról społecz. Jest jednym z koniecznych warunków sprawnego przebiegu wymiany społecznej oraz sprawnego f- wania instyt. społ. Dopiero wywiązanie się z tych obowiązków powinno pozwalać na realizację uprawnień wynikających z roli społ. przy czym świadczenia na rzecz społ. i otrzymywane społ. powinny być wyrównane. Jeżeli więc jedni otrzymują więcej niż świadczą czy to inni muszą dostać mniej niż by to wynikało z włożonego przez nich wysiłku. Naruszenie równowagi między świadczeniami a korzyściami może to wpływać niszcząco na motywację innych ludzi do podejmowania i wywiązywania się ze swych obowiązków. Jest to zauważalne, gdy wewnątrz tej samej instyt. dochodzi do uzyskiwania przez niektórych jej członków dochodów uznawanych za nielegalne lub nieuzasadnione. W takich przypadkach występuje poczucie pokrzywdzenia i rozgoryczenia co wpływa na negatywną motywację do wypełniania swych obowiązków. Przeświadczenie do wypełniania obowiązków zostaje tym sposobem wyeliminowane. Osoby czerpiące nieuzasadnione korzyści są zainteresowane ich nie ujawnieniem. Starają się one o wytworzenie syt. na tyle nieprzejrzystej, żeby ocena ich świadczeń i osiąganych korzyści była co najmniej utrudniona. Jest to wrażliwe, gdy osoby lub gr. społ. osiągające większe korzyści niż świadczenia z ich strony zajmuje w strukturze społ. miejsca pozwalające na stosowanie takiej taktyki. Są to działania nielegalne.

5.Powielania - w odniesieniu do zach. patol. zj. powielanie może pojawić się, gdy w pewnym środ. Takie zach. występują ze sporym natężeniem i przynoszą osobą tak postępującym korzyści. Niebezpieczeństwo rozszerzenia się zach. patol. nasila się, gdy do zbiorowości o dużym natężeniu patol. wchodzi nowy członek dotąd nie zachowujący się w ten sposób. Na osobę nowo wchodzącą do takiej zbiorowości wywierany jest nacisk w kierunku podejmowanych zachowań charakt. dla ich członków. W ten sposób dochodzi się do rozprzestrzeniania się zach. patol. Prawidłowości:

-im częściej pojawia się w danej zbiorowości zach. patol. tym większe pp podejrzewania go przez inne osoby

-im częściej zach. patol. zostaje uznane za zach. przyjęte w danej zbiorowości tym większe pp pojawiania się takich zachowań

-im więcej członków danej zbiorowości aprobuje zach. patol. tym większy nacisk na członków tej zbiorow. w kierunku zachowania się w taki sposób.

6.Szkolenia - warunkiem podejm. działań jest posiadanie określonej wiedzy, w tym zach. patol. Chodzi tu o nabywanie sprawności pozwalających wykonywać określ. działania lub nabycie umiej. pozwalających wykonywać dobrego dział. w sposób utrudniający ustalenie sprawcy. Chodzi też o wyuczenie się motywów lub nabycie postawy możliwości wykonywania danego działania. Takie umiej. jedn. może nabyć droga pośr. co sprzyja wyuczeniu: obejrzenie filmu, przeczytanie książki.

Skutki społ. pozytywne

1.Definicyjny-pojawia się przede wszystkim ze wzg na stygmatyzujące znaczenie określenia „zach. patol” , które naznacza dane zach. jako złe, ale tym samym tworzy tło od którego odcina się zach. db. Pojęcie db. uzyskuje sens dopiero w zderzeniu ze złem. Efekt definicyjny polega z 1 str na tworzeniu kontrastu dla zach. stanowiących przeciwieństwo zach. patol., z 2 str zaś skutek sankcjonowania zach. patol. na podkreśleniu ważności naruszanych norm.

2.Jednoczący- ocena określenia zach. jako patol. pociąga za sobą konsekwencje. Odrzucenie danego czynu dotyczy również w zasadzie jego sprawcy. Odrzucenie będzie tym silniejsze im wyżej cenione db zostało naruszone. Zach. patol., które naruszają db wysoko cenione to reakcja wobec sprawcy nacechowana jest surowością. Łączy się to z poczuciem zagrożenia za str osoby zach. się patol. Odrzucenie sprawcy jest często odruchem obronnym, który ma też swoją 2 str- powstaje poczucie wspólnoty z tymi, którzy są pośr. lub bezpośr. zagrożeni. To poczucie może wynikać ze współczucia wobec os. doznających uszczerbku lub być dyktowane potrzebą przeciw działaniu zagrożeniu. Tłumy domagają się surowej kary dla sprawców przestępstw oraz wezwania do wzmocnienia reakcji na takie czy inne zach. patol.

3.Zabezpieczająco- ostrzegawczy- zaznacza się w tych zach., które naruszają uznane w danej zbiorowości normy. W każdym społ. istnieją napięcia, co wiąże się z kosztami. Jeżeli nie zostanie rozładowane w sposób społ. akceptowany może prowadzić do bierności, postawy rozgoryczenia ale również do wywołania awantur i bezmyślnego niszczycielstwa. Zach. patol. naruszają najczęściej b. istotne wart., że skutek zabezpieczający może występować rzadko, częściej zach. patol. mogą być traktowane jako ostrzeżenie przed pojawieniem się jeszcze gorszych zj. Nasilenie się zach. patol. może stanowić sygnał ostrzegawczy wskazujący na brak działań, niedoskonałość określenia instyt. lub wady struktur społecznych. Może to pozwalać na podjęcie działań zabezpieczających przed znacznie poważniejszymi stratami społ. Sygnały takie bywają tylko czasami prawidłowo rozszyfrowane.

Społeczno-indywidualny pkt widzenia na skutki zach. patol:

Nie ulega wątpliwości że gdyby zach. patol. przynosiły jedn. jedynie straty liczbe osób podejmujżcych takie zach. na pewno by zmalała. Zach. patol. mają dla jedn. wymiar ekonomiczny( korzyści z zach. patol.) Korzyści te są wielorakie.

Konsekwencje pozytywne:

-zwiększenie możliwości konsumpcyjnych zarówno w zakresie dóbr mater. i niemater.

-uzyskanie wyższego prestiżu lub pozycji społ. w ramach wł. gr. lub w społeczeństwie

-doznanie urozmaiconych, silnych wrażeń

-korzyści mogą się kumulować

-nie należy lekceważyć chęci doznania wrażeń innych, silniejszych niż niesione przez codzienne życie

Konsekw. negatywne:

-sankcje odgrywają ważną rolę. Ważne są sankcje wymierzane sobie przez osoby, o ile sankcje zewn. są związane z różnego rodzaju forma kontroli społ, która nie zawsze jest realizowana o tyle sankcje wewn. związane są ze stale obecnym moim wew. aparatem samokontroli.

Pozytywne aspekty dewiacji:

a) reafirmacja norm- w wielu przypadkach po potępieniu dewianta następuje reafirmacja norm, dzięki czemu normy te zostają przypomniane i wzmocniono ich moc w oddziaływanie na społ. co umacnia kolektywną świadomość członków gr.

b) wzmocnienie solidarności grupy- b. często po odrzuceniu dewianta, następuje ujednolicenie się gr. poprzez klasyfikację poglądów a także gotowość do wspólnych działań. Społeczeństwo dostrzega zagrożenie ze strony sił wewn. a członkowie gr. stają w obronie wspólnych interesów z niemniejszą siłą niż w przypadku zagrożenia zewn.

c) jedność w stosunku do dewianta- reakcje społ. w stosunku do dewianta nie zawsze mają charakter punitywny. Takie ustosunkowania mają najczęściej miejsce w przypadku przestępstwa młodz. gdy bardzo często odłamy społeczeństwa nie występują przeciwko młodz. tylko jednoczą się w celu przyjścia im z pomocą. Działania na rzecz dewiantów następują po uświadomieniu ich położenia i trudnych warunków oraz niekorzystnych okoliczności.

d) efekt kontrastu- przez dokonanie czynu przestępczego dewianta przedstawia się kontrastowo w stosunku do konformistycznej strony społ. Ukaranie publiczne dewiantów jest jednym ze środków kreowania konformizmu jako czegoś chwalebnego.

e) „ klapa bezpieczeństwa ”- niektóre formy dewiacji mogą służyć jako rodzaj klapy bezp. Społ. ludzkie można porównać do kotła pod ciśnieniem, który może eksplodować na skutek: ekon, polit, społ. napięć jeśli pewne prądy nie znają ujścia.

f) kreowanie przywództwa- zach. dew. może pomagać w promocji nowego społecznego przywództwa. Dynamika grup przebiega często od dewiacyjnych gangów do ruchów społ. i wymaga liderów, którzy wyróżniają się w artykuowaniu potrzeb gr. Zach. dew. ujawniające inicjatywę, odwagę, sprawność działania może generować przywództwo i kreować liderów.

g) społeczna i kulturowa zmiana- dewiacja i dewianci mogą popierać zmiany społ. i kult. Odnosi się to do rewolucjonistów i nowatorów, którzy w nielegalny sposób przyczyniają się do zmian w strukturze społ., wprowadzają nowe, instytucjonalne wzory zach.

h) rodek ostrzegawczy- dewiacja może służyć jako środek ostrzegawczy przed niekorzystnymi skutkami rozw. bądź zastoju społ. Wzrost ubóstwa, wzrastająca liczba rozwodów, bezrobocia, dynamika przestępczości młodz. mogą być wskaźnikiem defektów organizacji społ.

i) różnorodność i doznawanie wrażeń- dewiacje nie są równe pod względem wagi i skutków, niektóre formy dew. wpływają na zróżnicowanie osobowości. Dewiacja przyczynia się do redukcji nudnego uniformizmu i daje szanse indywidualnego wyrazu.

KONFORMIZM

Przez to pojęcie rozumie się zgodność zach. z normami przyjętymi w danej gr. społ. Zach. konformistyczne czyli zgodne z grupową normą zach. nie musi być zatem społecznie nienaganne gdyż zależy to od treści tej normy. Powstrzymywanie jedn. od zach. społ. patol. powinno zatem mieć na uwadze skłanianie do konformizmu wzg. norm nastawionych na eliminację takich zj. jak i na zapobieganie rozprzestrzenianiu się norm, które dopuszczają zach. społ. patol lub nawet do nich zobowiązują.

Mech. skłaniające do konfor. to:

uleganie -to przestrzeganie norm zach. motywowane chęcią uniknięcia kary lub uzyskania nagrody. Jest to niejako wymuszone przestrzeganie norm. Sprężyną nakłaniającą do konfor. jest władza rozumiana jako możliwość wymierzania sankcji lecz także władza polegająca na możliwości wymierzania sankcji nieformalnych. Podstawową wadą ulegania jest nietrwałość jego działania gdyż, aby nacisk był skuteczny musi być stale obecny. W razie ustąpienia nacisku tj zniknięcia możliwości uzyskania nagrody lub kary. Jeśli nie zadziała inny mech. b. pp. jest że zostaną one naruszone. Możliwość zastosowania sankcji musi być uświadomiona. Operowanie nagrodami i karami w celu skłonienia do określonych zach. ma znaczenie dla uczenia się, przyswajania odpowiednich informacji o tym co jest korzystne, wymagane, postrzegane.

Identyfikacja- to przestrzeganie norm zach. motywowane chęcią upodabniania się do określonej osoby lub osób. Identyf. polega na wewn. potrzebie upodabniania się do kogoś kto wydaje nam się wzorem do naśladowania. Sprężyną nakłaniającą do konfor. jest atrakcyjność osoby lub osób. Wywołuje trwalszą tendencje do podporządkowania się określonym normom niż uleganie gdyż chęć upodobnienia się występuje nawet w nieobecności os. atrakcyjnej. Trwałość tej tendencji jest zależna:

-od stosunku do os. stanowiącej wzór

-od stałości zach. os. stanowiącej wzór

Jeżeli stosunek do tej osoby zmieni się tak że utraci ona atrakcyjność to przestaje działać mech. identyf. a dotychczasowe zach. osoby wobec której on działał ulegnie zmianie. Identyfikacji może towarzyszyć pozytywny stosunek emocjonalny wobec osoby stanow. wzór, co wpływa na zwiększenie trwałości tendencji do zach. się w taki sposób jak ktoś z kim dana osoba się identyfikuje

.

Eksternalizacja- przestrzeganie norm zach. wynikające z włączenia określonych przekonań w indywidualny system wartości. Jest to zdanie zewn. Wyrazu tym poglądom, które zostały uwewnętrznione. Jest najtrwalszym mech. skłaniającym do konformizmu i najskuteczniejszym. Jego trwałość wynika stąd, że czynnikiem wywołującym internalizację jest wiarygodność osób, od których otrzymuje się inf. co łączy się z przeświadczeniem posłuszności i poprawności inf. oraz kształtuje się pod wpływem ich zinternalizowanych zach. Sprężyną uruchamiającą jest przekonanie o słuszności zinternal. zach. z zinternal. przekonaniami.

3.Teorie

Teoria anomii

Wg greckiego anomia to brak prawa, postępowanie niezgodne z prawem, nierząd, życie nierządne, pozbawione reguł. Dla kontrastu eunomia- dobre przestrzeganie prawa, postępowanie zgodne z prawem, db porządek praw.

Kategoria anomii jako narzędzia zakłóceń ładu społecznego pojawiła się za sprawą E. Durkheima (1858- 1917) i odnoszona była do zespołu zj. opisujących procesy destrukcji ładu społ. w szczególności zaś jego postaw aksjonormatywnych.

Teoria ta dostrzega relację sprzeczności pomiędzy elem. kultury a działaniem mechanizmu struktury społ. i specjalizująca się w ich opisie.

Durkheim definiuje anomię- jako stan zaniku norm społ. na skutek kapitalistycznej etyki chciwości i zysku, która znosi wszelkie zwyczajowe hamulce i granice moralne ludzkich aspiracji prowadząc do rozpadu więzi społ. i dezintegr. syst. Szczególnie sprzyjające warunki ku temu stwarzają silne wstrząsy społ., które osłabiają dotychczasowe mech. życia społ. i instytucje kontrolne. Powodują, że trwałe do niedawna drogowskazy i sfery ulegają zamazaniu i stają się pożywką dla anomii.

Subiektywny wymiar anomii odnosi się do stanu świadomości i przeżyć jedn. W swoich analizach samobójców pokazał, że szczególnie dotkliwie odczuwają je nie jedn. „ fizyczne ” lecz przeciwnie głęboko uspołecznione, tak głęboko identyfikujące się z etosem i porządkiem społ., że jego załamanie się powoduje załamanie się również ukształtowanej na tej podstawie poczucia tożsamości jednostkowej.

Cechy stanu psych. jedn. anomijnej:

-wrażenie zagubienia

-bezpowrotnej utraty norm moralnych

-ambiwalencja

niepewność jutra

-obcość

U Durkheima poczucie stanu anomii było syndromem:

-braku norm

-miało wyrażenie perioratywnie zabarwione

R. MERTON ( socjolog XX w.; na gruncie amerykańskim)

Koncepcja Mertona pochodzi od Durkheima. Anomia- stan, rezultat pewnej dezintegracji w strukturze. Inne określenia: teoria środków celu; teoria napięcia(napięcia motywacyjnego).

1.Dewiacja jako zj. normalne. Zły jest pogląd, że zach. dew. jest immanentne naturze ludzkiej, że stanowi ekspresje popędów czł., które dochodzą do głosu zawsze wtedy gdy osłabieniu ulega kontrola społ. Zach. dew. nie było równe z patologią społ. Patologię określał jako pojęcie o wyraźnym zabarwieniu wartościującym. Dla systemu społ. dew. nie koniecznie są bardziej dysfunkcjonalne niż funkcjonalny jest dla nich konformizm. Zach. dew. nie jest czymś nienormalnym lub patolog. lecz stanowi oczekiwany rezultat pewnych napięć w strukturach społ. i kult. Zach. dew. jest normalne w tym sensie, że stanowi normalne tj. oczekiwane i poniekąd racjonalne działanie. Jeśli się nam uda „ zlokalizować” grupy szczególnie podatne na strukturalne naciski możemy oczekiwać, że napotkamy w nich stosunkowo wysoką częstotliwość zach. dew., nie dlatego, że członkowie tych grup cechują się określonymi skłonnościami biolog. Lecz dlatego, że reagują oni normalnie na syt. społ. w której się znajdują.

2.Struktura społ. i kult.

Strukt. społ.- to zorganizowany zespół społecznych zależności, w które uwikłani są w różny sposób członkowie społ. lub gr.

Strukt. kult.- to zespół kierujący zach. wartości normatywnych wspólnych członkom określonego społ. czy gr. Wśród wielu elementów strukt. kult. 2 są b. istotne:

a) kulturowo zdefiniowane cele- „ rzeczy warte zabiegów ” cele kulturowe są powiązane i tworzą hierarchię wartości, to cele dominujące stanowią układ odniesienia, aspiracji z różnym natężeniem angażując emocje i znaczenie.

b) usankcjonowane środki służące do realizacji kulturowo określonych celów. Cele kult. inf. członków danego społ. do czego należy zmierzać. Usankcjonowane środki określają sposoby postępowania uważane za dopuszczalne w realizacji tych celów(normy instytucjonalne).

Dwa idealne, biegunowe typy społ., w których brak jest prawidłowej integracji między tymi elementami struktury kult.:

1)cele są ważniejsze niż wiodące do nich środki- mamy tu do czynienia z wyjątkowo silnym naciskiem na realizację kulturowych celów, natomiast nie porównywalnie mniejszym na instytucjonalne środki, które winny do nich doprowadzić.

2)działania, które służyły realizacji zamierzeń stały się celem samym w sobie, a konformizm stał się wartością podstawową. Cele kult. są mniej istotne, wyparte, liczy się przestrzeganie rytuałów. Określa się je jako społ. tradycyjne, „święte”.

Merton uważał, że właściwie zintegrowana kult. to taka w której członkowie społ. czerpią satysfakcję zarówno z realizacji wymogów kult. jak i z przestrzegania instytucjonalnych sposobów prowadzących do ich realizacji. W społ. o kult. dobrze zintegrowanej ludzie są zadowoleni zarówno z reguł gry jak i końcowego rezultatu. W syt. w której społ. nacisk na kulturowo wyznaczone cele jest szczególnie silny motywacja do ich osiągania staje się większa niż względy instyt. Cele osiąga się wszelkimi dostępnymi środkami. O ile struktura kult. określa czego winni pragnąć członkowie danego społ. i w jaki sposób pragnienia te realizować o tyle strukt. społ. determinuje faktyczne możliwości realizacji kulturowo wyznaczonych celów przez jedn. ulokowane w rozmaitych pkt., nie wszyscy mają zatem równe szanse w rywalizacji. Jedn. z wyższych sfer są uprzywilejowani w współzawodnictwie, a jedn. z niższych mają znacznie mniejsze szanse zrealizowania celów wyznaczonych przez kult.

Cele usankcjonowane przez kulturę nie są dominujące. Najwyżej są:

1.Sukces, osiągnięcia, wspinanie się po kolejnych szczeblach drabiny społ przez „robienie kariery”. Celem sukcesu bywają definiowane. najczęściej przez odwoływanie się do desygnatów materialnych. Nadmierny nacisk na osiągnięcia sportowe, naukowe i erotyczne. Odnosi się to do os. lub gr., które mają gorszą pozycję na starcie.

ZASADY:

1. Wszyscy powinni zdążać do tych samych celów, są dostępne dla wszystkich.

2. Obecne widoczne niepowodzenie jest tylko przystankiem na drodze do ostatecznego sukcesu.

3. Autentyczną porażką jest wyłącznie ograniczenie lub wyzbycie się ambicji.

Szanse na osiągnięcie sukcesu zależą od przynależności do kl. i warstwy społ. w pewnych społ. kl. i warstwy społ. są tak uwarunkowane, że osiągnięcie sukcesu, zdobycie awansu jest niższa do zdobycia przez os. z niższej warstwy. Konsekwencją jest poszukiwanie przyczyn. Przegrani odczuwają podwójną klęskę: „ obiektywną” wynikającą z odniesienia porażki w życiu oraz „subiektywną” bo łączą też porażkę z ułomnością wł. natury. Wywołuje to stan napięcia.

Anomia wg Mertona -to „ załamanie zdarzające się w strukturze kulturowej występujące zwłaszcza wtedy kiedy istnieje silna rozbieżność pomiędzy normami i celami kulturowymi a społecznie ustrukturowanymi możliwościami działania członków gr. zgodnie z tymi normami”.

Wg Mertona typy przystosowania się jedn. do anomii ( odnoszą się do ról społ. pełnionych przez jedn. w różnorodnych syt. nie zaś do charakterów czy typów osobowości).

1.Konformizm- najpowszechniejszy rodzaj adaptacji; akceptacja celów kult. jak i zinstytucjonalizowanie środków służących do ich realizacji. Reakcje konformistyczne są i muszą być dominujące. Jedn, takie dążą do osiągnięcia sukcesu w rywalizacji przestrzegając reguł gry. Ważna jest pozycja społ. uwarunkowana syt. materialną. Pieniądz jest symbolem prestiżu. Każdy kto ma pieniądze ma prestiż i władzę bez wzg. skąd je ma, kim jest. Wraz ze wzrostem zamożności zmienia się pkt odniesienia. Jeżeli osiągniemy sukces to jest wygranie 1 z etapów w nigdy niekończącym się wyścigu. Syt. społ- ekon. Narzuca takie wzory kult. sukcesu, które nie pozwalają spocząć na laurach. Ta syt. wywołuje napięcie , nikt bowiem nie może być pewny, że to co już osiągnął można nazwać sukcesem. Brak wyznaczników sukcesu przy rozbudowanej strukturze społ. rośnie pp sięgnięcia po nonkonformistyczne środki ( innowacja).

2.Innowacja ( aktywny)- polega na dążeniu do osiągnięcia kulturowo usankcjonowanych celów przy wykorzystaniu nieinstytucjonalnych tj. zabronionych środków. Jedn. dążą do osiągnięcia celów tak jak konformiści, ale nie uznają konformistycznych środków do tego prowadzących. Oznacza to, że jedn. została zsocjalizowana w sposób nie pełny. Innowacja występuje we wszystkich warstwach społ. w wyższych warstwach przejawia się w przestępczości typu „ przestępcy w białych kołnierzykach”. Największa presja występuje jednak w niższych warstwach społ. wobec jedn. ulokowanych na niższych szczeblach struktury społ. kultura stawia wymagania nie do pogodzenia. Z jednej strony żąda się od nich by poczynania swe orientowali na widoki wielkiego bogactwa z drugiej zaś w poważnej mierze odmawia się im faktycznych szans osiągnięcia tego celu droga instytucjonalną. Rezultatem owej niespójności strukturalnej jest wysoka częstotliwość zach. dew. Zach. dew. występują na szeroką skalę wtedy kiedy system wartości kulturowych wynosi faktycznie ponad wszystko inne pewne wspólne cele sukcesu dla całego społ., podczas gdy strukt. społ. rygorystycznie ogranicza lub całkowicie odcina dostęp do uznanych sposobów osiągania tych celów znacznej części tego społ. Egalitarna amerykańska ideologia mówi o tym, że ten sam zestaw sukcesów odnosi się do wszystkich.

3.Rytualizm (pasywny)- polega na odrzuceniu celów wyznaczonych przez kulturę przy jednoczesnej akceptacji środków instytucjonalnych czyli norm postępowania. Komponenty roli społ. i rytualisty to: „formalista” , „ urzędas” , „ biurokrata”. Credo rytualisty to np. „ co się będę wychylał” , „ nie ma co ryzykować”. Zdaniem Mertona dla rytualisty bezpieczne są małe ambicje gdyż duże stwarzają poczucie zagrożenia i wywołują frustracje. Rytualista wyżej ceni bezpieczeństwo i spokój na ciepłej posadce niż niosące ryzyko robienia sukcesu. Zaniża własne aspiracje. Lęk powoduje bezruch ( zach. zrytualizowane). W warstwach niższych jest duży nacisk na podporządkowanie, uległość. Jedn. pochodzące z tych warstw cechuje swoiste przekonformizowanie, które sprawia, że ludzie poddani tak surowemu treningowi socjalizacji nie potrafią przełamać silnie zinternalizowanych zakazów naruszania norm. Rezygnują z aspiracji bycia lepszym.

4.Wycofanie (pasywny)- polega na odrzuceniu celów wyznaczonych przez kult. jak i zinstytucjonalizowanych środków służących do realizacji tych celów. Jedn. takie są członkami społ. jedynie formalnie, bo nie podzielają syst. wartości tego społ. To jest rezygnacja z gry, „ opuszczenie boiska”.

--Konformista społeczeństwo lubi i szanuje

--Innowator bywa czasami doceniany przez swą przebiegłość i spryt

--Rytualista przynajmniej nie przeszkadza, jego nadmierny konformizm bywa pomocny w umacnianiu systemu

--Jedn. reprezentujące wycofanie to nie dość, że są nieproduktywne, obciążają resztę społ. to na dodatek negują jego podstawowe wartości.

Kategorie ludzi:

> psychotycy

>narkomanii

>alkoholicy

>włóczędzy

>hipisi

Najbardziej drastyczną formą wycofania jest samobójstwo. Wycofanie jest pp wówczas gdy jedn. głęboko zinternalizowała zarówno cele kulturowe jak i zinstytucjonalizowane środki. Jednakże jej syt. w strukt. społ. jest taka, że nie ma ona szans na realizację wymogów kulturowych.

Charakterystyczne postawy dla jedn. wycofującej się :

a) rezygnacja

b) defetyzm- bierny stosunek do rzeczywistości i spraw życiowych

c) kwietyzm

d) tumiwisizm- zupełna obojętność, lekceważenie czegoś wobec wszystkich, nie przejmowanie się niczym.

5.Bunt (aktywny)- dotyczy zach. zbiorowych, ma charakter grupowy. Istotą buntu jest jego zorganizowany charakter. Dochodzi do niego gdy syst. instytucjonalny postrzegany jest jako przeszkoda w realizowaniu uznawanych społ. celów. Jest charakterystyczna dla nowo wyłaniających się warstw lub klas społ., w których zastany syst. nie daje możliwości adekwatnych do nich aspiracji. Bunt dotyczy autentycznej przemiany wartości lub osiągnięć kiedy to bezpośrednie lub zastępcze doświadczenie frustracji prowadzi do całkowitego odrzucenia wartości uprzedmioconej.

Teoria zróżnicowanej możliwości wg R.A. Cloward i R. E. Ohlin

1. Kształtowanie się podkultur dewiacyjnych

a) wady jednostki „ versus ” wady systemu. Wychodzili oni z założenia, że wykształcenie się podkultur uzależnione jest od tego czy jedn. przypisuje swe niedostatki lub niepowodzenia własnym wadom, ułomnością charakteru czy też postrzega, że istniejący porządek społ. uniemożliwia jej osiągnięcie kulturowo wyznaczonych celów lub rozw. probl. W sytuacji pierwszego rodzaju będą to dew. samotnicze to dewianci indywidualiści, ich zach. dew. będzie towarzyszyć poczucie winy.

b) prawomocność i zasadność moralna norm- można być przekonanym o moralnej wyższości danego sposobu postępowania i jednocześnie uważać, że w konkretnej syt. nie znajduje on zastosowania ze wzg. na swą nieużyteczność. Odbieranie prawomocności nieprzystającym normom jest podstawowym warunkiem zach. dew.

c) poszukiwanie grupy- z chwilą odebrania prawomocności normom jedn. staje się gotowa do zach. dew. jednocześnie staje w opozycji do społ. co powoduje stan napięcia, niepewność, lęk. Rodzi to tendencje do szukania osób o analogicznych problemach. Tak dochodzi do podkultur.

Rola gr.- polega na dostarczaniu moralnego wsparcia w rozw. innowacyjnym. bo gr. wspiera, rozszerza i nagradza zach. dew.

Uważali oni, że gł. probl. przed którym staje dewiant uporanie się z poczuciem winy. Dopiero redukcja lub eliminacja poczucia winy umożliwia trwałe zaangażowanie w zach. dew.

d) reakcja a dew. społ.- nawiązali oni do koncepcji dramatyzacji zła F. Tannenbauma, uważał on że: większość zach. dew. młodz. z podkultur mają charakter zabawowy. Są one sztucznie wyodrębnione przez społ. Dopiero proces dramatyzowania zła czyni z młodz. przestępców. Najlepszym sposobem działań z nieletnimi przestępcami jest zaniechanie działań.

Różnice między Tannenbaumem a Clowardem i Ohlinem.

-nie uważali oni, że pkt wyjścia późniejszych karier dewiacyjnych młodz. są to zupełnie przypadkowe wybryki, które z perspektywy czasu interpretuje się jako zło, sztucznie wyolbrzymia. Wszystkie dzieci broją, ale tylko niektóre b. angażują się w działalność przestępczą.

- odmiennie niż Tannenbaum różnicowali oni konsekwencje reakcji społ. w zależności od tego czy dane zach. jest oceniane przez otoczenie, które aprobuje istniejący porządek czy też przez otoczenie, które ustalony syst. normatywny uznaje za niesprawiedliwy i deprawujący.

2.Typologia podkultur dewiacyjnych

a) integracja przestępców z różnych grup wiekowych

b) integracja dwóch systemów

Wyróżnili podkultury:

1.Przestępcze- ma szanse rozw. się na obszarze, który zamieszkują przestępcy z różnych gr. wiekowych. Dużą rolę w pr. socjal. młodz. wychowującej się na terenach o dużej przestępczości odgrywa integracja różnych grup wiekowych. Młodz. z dzielnic przestęp. Już od najmłodszych lat zaczyna orientować się na życie przestępcze. Wzory przekazywane są przez przestępców, którzy odnieśli sukces. Następuje sposób uczenia się oparty o modelowanie. Zawodowi przetępcy- gangster, organizator gier hazardowych itp. Uczenie się ról społ. przez modelowanie jest niewystarczające trzeba ją umieć grać. Gangi służą trenowaniu przyszłych ról społ. W ramach gangu młodz. uczy się wdrażać do dyscyplin, nabywać umiej. wydawania poleceń lub ich wykonywania. Chłopcy z gangów mają swoje grupy odniesienia. Dzielnice przestępcze charakteryzują się systematycznym układem kontroli nieformalnej.

2. Konfliktowe

- są jednak obszary gdzie nie ma integracyjnych gr. wiekowych

- są to obszary charakt. się dużym stopniem ruchliwości o zmiennym skł. ludności- brak więzi międzyludzkiej.

- cechuje je stan względnej dezorganizacji społ. i tu wyłaniają się podkult. konfliktowe

-niestabilność tych obszarów wywiera na młodz. silną presję zach. agresywnych

-są ograniczone możliwości nabywania wzorów zach. przestęp.

-młodz. na takich terenach jest pozbawiona zarówno konformizmu jak i przestępczych możliwości

-słaba kontrola społeczna

-występuje przestępczość drobna, niezorganizowana, przynosząca małe zyski

-brak powiązań świata przestępczego z przedstawicielami świata kontroli społ.

-kryterium statusu staje się siła i agresja fizyczna

agresja fiz. jest istotnym komponentem, jest ona wyrazem nagromadzonej frustracji, wyznacznikiem statusu przynależności do tego typu młodz.

-siła fiz., umiej. walki, odporność na ból to cechy swoiście egalitarne w tej podkulturze

-nie liczy się tu wykształcenie, pozycja społ., pieniądze, układy bo wszyscy mają te same szanse

-gł. formą aktywności są wzajemne utarczki

-trwają dopóki nie wyłonią się nowe gr.

3.Wycofania

- tworzą się w związku z takimi czynnikami: wzmożona ruchliwość, zaburz. w sferze stosunków interpersonalnych jedn., dezorganizacja społ., niewystarczająca kontrola

-cechuje je mniejsza solidarność

struktury okazjonalne tzn. konformistycznych lub nonkonformistycznych dróg osiągania kulturowo usankcjonowanych celów

-nie wszyscy mają szansę osiągnąć sukces w podkult. konfliktowej, pozostali to „ podwójnie przegrani”

-nie wszyscy podwójnie przegrani sięgają po narkotyki

-po takie rozw. sięgnie młodz., która pomimo porażek nie potrafi obniżyć poziomu swoich aspiracji lub też przystosować się do życia w dorosłym świecie

-momentem krytycznym dla młodz. z podkultur jest okres wkraczania w dorosłość.

-w świecie dorosłych agresja nie jest wyznacznikiem statusu

-brak umiej. przystosowania się do syt. powoduje wycofanie się.

Teoria neutralizacji wg D. Matza i G. Sykesa- „ teoria dryfu ”.

Dryf- jego podstawę stanowi ten obszar, w którym kontrola jest osłabiona co łączy się z nieskutecznością wysiłków młodz., mających na celu stworzenie autonomicznych podkultur- ważnego źródła kontroli zorganizowanej wokół działalności nielegalnej. Przestępca znajduje się częściowo w stanie zawieszenia między konformizmem a przestępstwem. Reaguje po kolei na każde z tych wymagań flirtując to z jednym to z drugim. Dryfuje między zach. konformistycznymi a przestępczymi.

Wartości oficjalne i podskórne:

-nie istnieją podkultury dewiacyjne

-podkulturę dew. akcentuje odrębność danej klasy, wartości i norm zach. w stosunku do kult. dominującej

-syst. wartości oficjalnej oraz nieoficjalnej- one są w dużej mierze dewiacyjne

-wart. oficjalne związane są z czasem pracy, nauki

-wart. podskórne związane są z czasem wolnym0 weekendy, wakacje, święta), charakterystyczne zwroty językowe: iść na całość, zaszaleć, używać życia ile wlezie.

-ekspresja wart. podskórnych dokonuje w ściśle określonych ramach, gł. czasowych.

-dewiacyjne są raczej forma, czas i miejsce

-młodz. nadmiernie rozciąga czas wolny.

Techniki neutralizacji:

-one osłabiają moc obowiązywania normy, którą ma się zamiar naruszyć

-pozwalają one na dewiacyjne zaangażowanie bez jednoczesnej zmiany samego siebie

-neutralizacja norm umożliwia naruszanie norm przy jednoczesnym zachowaniu aprobaty dla innych- nie zawsze jest zgodność myślenia i uczynków

-funkcję rozhamowującą i motywacyjną- umożliwiają one syt. z której zach. pozostające w sprzeczności z obowiązującym porządkiem moralnym, prawnym jest nie tylko dopuszczalne, ale może okazać się konieczne.

1.Kwestionowanie odpowiedzialności- technika ta służy do osłabienia normy przez przekonanie siebie, że pozostaje się w kręgu oddziaływań zew. nad którymi się nie panuje, nie kontroluje. Najprostszą jej formą jest stw., że zach. dew. „ wypadkiem ” czyli działaniem w istocie niechcianym, nie zamierzonym przez sprawcę. Bardziej wyrafinowany sposób od 1 neguje się nie tylko intencjonalność działania ile własny wpływ na przebieg wypadku. Z chwilą gdy jedn. udowodni sobie, że pozostaje w kręgu sił, których nie może kontrolować, poczucie winy ulega redukcji np. przekonanie siebie, że miało się ciężkie dzieciństwo. Subiektywne poczucie, że jest się np. chory zwalnia od odpowiedzialności i ujmuje poczucie winy. Istota tej tech. Polega na tym, że jedn. angażuje się w przekonaniu, że w większej mierze pozostaje pod wpływem oddziaływań niż działań.

2.Kwestionowanie szkody- tech. Tej nie zaprzecza się, że dokonało się czynu ani też nie tw. się, że nie ponosi się za nie odpowiedzialności. Neutralizacja normy dokonuje się przez pomniejszenie lub negowanie szkody. Skoro szkoda będzie minimalna lub w ogóle jej nie będzie w przekonaniu sprawcy, minimalizacji ulega dewiacyjny charakter działania. W tech. tej chodzi o rozerwanie związku między czynem a jego konsekwencjami.

3.Kwestionowanie ofiary- istota tej tech. polega na tym, że nie neguje się odpowiedzialności za czyn ani, że nie zaistniała szkoda, ale neguje się ofiarę, chodzi o zminimalizowanie roli ofiary a nawet o zanegowanie istnienia ofiary, dokonuje się tego przez zdefiniowanie syt. w taki sposób by zach. dew. ukazało się jako akt zemsty, rewanżu czy kary. Dewiant przedstawia sobie siebie jako rzecznika i egzekutora wymiaru sprawiedliwości, przyszłą ofiarę jako złoczyńca, który zasługuje na sprawiedliwą karę. W tech. tej chodzi o zdefiniowanie ofiary by stała się kimś zasługującym na karę np. homoseksualiści. W kwestionowaniu ofiary występuje postawa Janosikowa czyli takie przedstawienie własnej osoby i ofiary by nastąpiło przemienienie ról; złoczyńca- dobroczyńca, ofiara- złoczyńca, którego trzeba ukarać.

4.Potępienie potępiających- tech. ta jest na wyższym poziomie abstrakcji i wyrafinowania niż tech. pierwsza. Moralne opory przed popełnieniem czynu karalnego są odbierane przez prawa potencjalnym sędzią danego występku przez wydawanie sądów. Chodzi tu o przesunięcie uwagi z zach. dew. na motywy i zach. tych, którzy potępiają to zach. Twierdzi się więc, że potępiający sami są dewiantami w przebraniu, hipokrytami np. policjanci są skorumpowani, sędziowie przekupni. Całe społ. jest złe, nieuczciwe i wtedy dew. usprawiedliwia się, że nie ja jeden jestem zły.

5.Odniesienie się do wyższych racji- tech. ta przypomina prawniczy konstrukt działania w sprawie wyższej konieczności tzn. poświęcenie jednego dobra dla ratowania drugiego. Dew. postępuje zgodnie z zasadą:” wiem, że robię źle, ale nie mogę postąpić inaczej ”. Odwołanie się do wyższych racji następuje w konflikcie zobowiązań jaki jedn. ma wobec społ. a z drugiej wobec swoich grup przynależności np. gangu. Tech. ta może być stosowana w wypadku konfliktu dwóch wartości, ale i także wówczas gdy jedn. jest uwikłana w dylematy wynikające ze sprzecznych oczekiwań pełnienia różnych ról społ. np. iść do pubu.

Koncepcja H. Becker

Poglądy na dewiację i dewianta.

Dewiację tworzą grupy społ. przez ustanawianie reguł, których naruszenie stanowi dewiację a także przez stosowanie tych reguł wobec poszczególnych ludzi i etykietowanie ich jako odszczepieńców. Z tego pkt. Widzenia dewiacja nie jest cechą czynu popełnionego przez jedn. lecz jest raczej skutkiem stosowania przez innych reguł i sankcji wobec winowajcy. Dewiantem jest ten komu ta etykieta została skutecznie przyczepiona. Zaetykietowani dewianci mają wspólną cechę, ich zach. dew. wyszło na jaw, oni zaś zostali naznaczeni piętnem odmieńców.

Dewiantem jest ten kto zostaje uznany za naruszającego normy społ. a to jest często kwestią przypadku. Wynika z przynależności do gr. społ., warstwy społ. lub też ze zmiennego zainteresowania opinii publicznej danym typem zach. Reakcja społ. zależy od tego kto naruszył normę i kto został przez to poszkodowany. Normy bywają często wobec pewnych kategorii osób stosowane ostrzej niż wobec innych. W stosowaniu prawa zauważa się zj. dyskryminacji kobiet. W wielu krajach tudzież i w Polsce kobiety popełniając taki sam czyn jak mężczyźni dostają niższą karę.

Typologia zach. dew.- w dwóch płaszczyznach

1.W stosunku do reguł ( postępowanie zgodne lub sprzeczne z regułami)

2.oraz percepcji społ.( zach. postrzegane lub nie postrzegane jako dewiacyjne).

>nie każde zach. zgodne z regułami jest spostrzegane jako konformistyczne

>istnieje kategoria zach., które są konformistyczne wobec reguł, ale są postrzegane jako dew.- są to błędnie oceniane zach. np. posądzenie niesłuszne o zdradę małżeńską.

>dew. ukryta- w tym wypadku zach. łamie reguły postępowania lecz społ. nie jest tego świadome i nadal traktuje je jako konformistyczne. Nie jest zj. marginalnym. W każdym „ doskonałym społ. ” doskonale f- nuje b. dużo przestępców, homoseksualistów, zawsze są jedn. zaburzone psychicznie.

>dew. czysta- zach., które stanowi naruszenie reguł i jest tak odbierane przez społ. U podstaw tworzenia i egzekwowania reguł leży władza i siła. Gr. społ. kreujące normy to gr. mające władzę polityczną, ekon. Reguły służą interesom tych grup, ich egzekwowanie opiera się na przymusie.

Sekwencyjny model dewiacji- proces stawania się dewiantem. W każdej sekwencji procesu dew. odpowiadają inne czynniki. W sekwencyjnym modelu dew. przyjmuje się, że każdej dającej wyodrębnić się fazie nasilenia się dewiacji odpowiadają tylko czynniki warunkujące działanie, bądź rola tych czynników w trakcie całej sekwencji jest w każdej fazie inna. Dużą rolę może tu odgrywać system wzmocnień pozytywnych( kradzież pozwala podreperować budżet). Inne przyczyny mogą określać czł. jako przestępcę np. wyrok sądowy, pobyt w więzieniu. Istnieją fazy danego rozwoju zach., tym fazom towarzyszyć mogą odrębne motywacje. Becker wprowadził pojęcie kariera ( przestępstwo źródłem dochodu). Szczeble kariery:

1.Popełnienie nonkonformistycznego czynu, który stanowi naruszenie norm pewnego zbioru. Oprócz intencjonalnych zach. są też nieintencjonalne zach. Do takich zach. może dojść w wyniku niewiedzy o nim lub nieumiejętności wykorzystywania ich w stosunku do kogoś lub czegoś. Zach. nonkonformistyczne motywowane i celowe- większość ludzi często odczuwa chęć popełnienia czynu dew. Ludzie w swoich marzeniach są b. dewiacyjni niż można by sądzić.

a) pierwszą kategorią intencjonalnych dewiantów stanowią ci co maja mało do stracenia np. ludzie bez pracy

b) ludzie, którzy są związani konformistycznym syst. wart. i norm lecz osłabiają ich wpływ za pomocą technik neutralizacji.

c) osoby, które naruszają normy dążące do realizacji konformistycznych celów. Pewni ludzie są skłonni popełnić zabroniony czyn jeśli tylko przybliży on realizacje konformistycznych zamierzeń.

W całej sekwencji zdarzeń zapoczątkowanej pierwszym naruszeniem norm istotne znaczenie ma stopniowe kształtowanie się motywacji dewiacyjnej. Istotnym momentem w rozwoju kariery dewiacyjnej jest pierwsze publiczne określenie danej osoby jako dewianta. Jedn. ta jest innym czł niż się przewiduje. Każdy czł. posiada wiele statusów ze wzg. na przynależność. Z wielu statusów pierwszy jest najistotniejszy- stanowi pryzmat przez, który jest spostrzegany, kiedyś był to kolor skóry. Status dew. może stać się statusem głównym, np. najpierw określa się jako dew. w danej kategorii narkoman, alkoholik a dopiero w jakie statusy jest jeszcze zaopatrzony. Naruszenie reguł społ. determinuje sposób podejścia społ. do osoby etykietowanej. Każdemu statusowi gł. towarzyszą cechy posiłkowe np. profesor uniwersytetu- podeszły wiek, j. obce, kultura.

Dewiacja jako samo spełniające się proroctwo: osoba publicznie określana jako dewiant bywa w takiej identyfikacji odcinana od grup konformistycznych np. w wyniku utraty wykonywania zawodu odrzucenie dew. przez społ. może doprowadzić do tego, że zacznie naruszać inne normy społ., których wcześniej nie chciał łamać np. osoba niezrównoważona psych. traci pracę- nie może znaleźć pracy - kradnie. W wyniku negatywnych naznaczeń dokonywanych na dew. zmienia się stopień obrazu wł. ponieważ społ. oczekuje często od niego negat. zach. Mech. samospełniającego proroctwa spycha dew. naznaczonego na margines. Członkowie gr. dew. - jedna wspólna cecha - dew. daje im poczucie wspólnego losu i z tego wyłania się podkultura dew. Przystąpienie do zorganizowanej gr. dew. ma wiele konsekwencji dla dewianta: gr. dew. przejawia silniejsze od innych gr. racjonalizowanie swojej syt.; dewiant uczy się prowadzić swą działalność tak by zminimalizować wynikające z niej kłopoty.

Mech. naznaczania:

1. stereotypy dew.

2. Ceremonia degradacji statusu

3. Retrospektywne interpretacje

4. Uzgadnianie rzeczywistości

5. Nomalizacje

Ad a) stereotyp - konstrukcja myślowa w danej gr. społ. i oparta na schematycznym spostrzeganiu os, rzeczywistości. Każdy ma swój stereotypowy wizerunek. Stereotypy ułatwiają interakcje w syt. gdy nie wiemy czego spodziewać się po nieznajomym, klasyfikować go do pierwszej kategorii co ułatwia nam kontakt bo został sklasyfikowany do pierwszej kategorii ludzi. Korzenie stereotypów tkwią w niewiedzy. „Nominalni” ludzie maja rzadko kontakt z dewiantami dlatego wizerunki dewiantów są b. stereotypowe. Na co dzień nie spotykamy się z przestępcami, ale „mniej więcej” wiemy jak wyglądają, zach. się.

Konsekwencje stereotypów dewiantów:

1.Stereotypy są traktowane jako rzeczywiste zestawy cech lub zach. poszczególnych dewiantów lub ich kategorie w wyniku tego wyobrażenie o dewiancie bierze się z rzeczywistości.

2.Skutkiem stereotypów dew. jest tendencja do oczekiwania złego zach. od dewianta oraz do interpretowania syt. nie jednoznacznej jako przejawów dew. np. mężczyźni inaczej interpretują ułożenie ręki na ramieniu. 3. W społeczeństwie dochodzi też do odrzucenia przez widownie osób odpowiadających stereotypom dew. np. pobyt w więzieniu.

4. Stereotypy stanowią podstawę do selekcji jedn., które maja być formalnie odrzucone.

Ad b)

Twórcą tego pojęcia był Garfirker, który przeprowadził subtelną analizę czynników, które sprawiają że publiczna tożsamość jednostki zostaje przekształcona w coś uważane za gorsze w specyficznej konfiguracji typu społ. Rozpatrywał to w kontekście moralnego oburzenia jakie wzbudza postępowanie. Moralne zaburzenie znajduje w tzw. publicznym oskarżeniu gdzie oskarżyciel próbuje dowieść, że jest to czł. gorszy. W trakcie ceremonii degradacji statusu przypisuje się nowej osobie również nowe motywacje, postrzega się przeszłe jak i przyszłe zach. danej os. w ceremonii tej chodzi o to, aby:

-pozbawić czł. jego dotychczasowej tożsamości

-powiązać konkretne złe zach. z szerszym podłożem motywacyjnym oraz z jego pozostałymi cechami charakteru

-udowodnić, że sprawca jest czł., który mógłby się dopuścić zakazanego czynu.

Ceremonia ta zbliżona jest do innych ceremonii w trakcie których dochodzi do zmiany statusu czł. np. ślub.

Ad c)

Mech. pochodny ceremonii degradacji statusu stanowiąc ich część składową lub kontynuacje.

Skoro dewiant jest uznany za „nowego czł.” reinterpretacji ulegają również fakty pod kątem jego nowej tożsamości z jej postępowaniem w przyszłości. Retrospektywne interpretacje dokonują zgeneralizowani inni( instytucje związane z diagnozą) jak i inni istotni- rodzina. Oddziaływanie retrospektywnych interpretacji widać w instytucjach formalnych kontroli społ. Jeśli ktoś został uznany za dewianta należy to sprawdzić w rejestrze.

Ad d)

W tym mech. chodzi o to, że w trakcie interakcji dewianta ze społ. widownią dochodzi do ustalenia treści i znaczenia zach. dew. oraz do odrzucenia lub przyjęcia dew. etykietki. Kandydat może starać się zanegować fakt dew. albo wytargować zmianę etykietki na mniejszą. Mogą skutecznie przekonać partnera, że nie było dewiacji. Może się starać tak przedstawić okoliczności towarzyszące by przekonać widownię o swojej w istocie niższej niż przypisywana mu wina.

Czynniki, dzięki którym można zmniejszyć karę:

-wyrażenie skruchy

-chęć odp. na pytania

-deklarowana obawa przed konsekwencjami.

Mech. ten umożliwia dewiantowi odrzucenie grożącej etykietki lub zmianę na mniej dyskredytującą.

Ad e)

To proces w wyniku którego jedn. zaczyna traktować jako normalne i moralnie akceptowalne to co początkowo uderzało ją jako niemoralne, dewiacyjne. To proces stopniowego przyzwyczajania się do dew. w wyniku czego dew. nie będzie podawała napięć uczestników. Społ. widownia z czasem przestaje postrzegać dewianta przez pryzmat jego dewiacyjnych cech.

FRED DAVIS wyodrębnił 3 fazy procesu normalizacji:

1. Fikcyjna akceptacja- pozorna, udawana akceptacja dewianta w wyniku kurtuazji, uprzejmości.

2. Faza przejścia-partnerzy interakcji mogą dostrzegać że homoseksualista, z którym się spotyka jest czł. inteligentnym, obdarzonym poczuciem humoru.

3. Dochodzi do instytucjonalizacji znormalizowanych interakcji. Dewiacje uznaje się za fragment osobowości dewianta, za coś co on posiada lecz to nie przeszkadza w normalnych kontaktach z nimi. Akceptacja osoby bez względu na jego cechy.

KRYMINOLOGIA

1.Przedmiot kryminologii

Ten termin został użyty w 1879r. przez Francuza Topinarda. Inne źródła mówią, że wprowadził ją Włoch R. Garafago. W 1885r. wydał on pracę pt. „Kryminologia”.

L. Lernell podaje def. kryminologii sensu stricto i sensu largo.

Sensu stricto (w ścisłym znaczeniu)-rozumie krym. jako n. o czynniku genetycznym przestępstwa.

Sensu largo( w szerokim znaczeniu)-określa krym. jako n. o czynniku genetycznym przestępstwa (etiologię kryminalną), naukę o różnorodnych cechach i objawach czynów krym. oraz n. o strukturze i dynamice kryminalnej.

S. Walczak uważa, że przedm. K. jest badanie przyczyn przestępczości, jej form, prawidłowości i zależności związanych z przestępcą i przestępczością.

A. Marek - przedmiotem k. jest probl. etiologii, dynamiki i struktury kryminalnej, skuteczność polityki i zwalczania przestępczości, stosowanie w jej ramach metod i środków karnych i poza karnych oraz formułowania postulatów w ich zakresie.

Tyszkiewicz- k. bada przestępstwo, przestępcę i przestępczość oraz funkcjonowanie środków przeciwdziałania przestępczości.

B.Hołyst- k. jest n. o przestępstwie i przestępcy, o objawach i przyczynach przestępczości i innych związanych z nią zj. patol. społ. oraz o ich zapobieganiu a także o funkcjonowaniu syst. sprawiedliwości karnej.

B. Hołyst wymienia 4 działy k.

1.Symptomatologia kryminalna- zajmuje się formami i objawami przestępczości, należą: dynamika i struktura przestępczości, geografia kryminalna, sposoby popełniania przest., niektóre elem. świata przestęp.

2.Etiologia kryminalna- koncentruje się na bad. czynników przyczynowych przestęp., analiza przyczyn obejmuje także badania osob. przestępcy i ma na celu wyciągnięcie wniosków odnośnie do indyw. czynników determinujących zach. przestęp. konkretnego sprawcy.

3. Profilaktyka kryminologiczna-obejmuje zagadnienia dot. Syst. wych. I oświaty, treści kultury, funkcjonowania środków upowszechniania inf., skuteczności polityki karnej, samoobrony obywateli celem opracow. śr. zapobiegania przestępczości. Dla potrzeb praktyki należy uznać za dział zapobiegania przedsięwzięcia ogólnopaństwowe o charakterze ekon., społ., ośw- wych., jak też przedsięwzięcia organów państwowych (prokuratura, sąd) oraz organizacji społ.

4 Funkcjonowanie syst. sprawiedliwości karnej- ma wymiar teoretyczny i prakt. kontrola przestępczości zapewnia sprawiedliwości. Jednym z ważnych czynników jest polityka karna.

PODZIAŁY KRYMINOLOGII

Francja

1 Ogólna

2 Kliniczna

również

3 Naukowa

4 Akademicka

Tyszkiewicz wyróżnia 3 strefy badawcze k.:

1 k. bihewioralna - zajmuje się zach. sprawcy przestep., specyfiką i uwarunkowaniami zach.

2 k. organizacyjna-zadaniem jej jest analiza f-wania instyt. powołanej do zapobiegania przestęp.

3 k. wiktymologiczna-zajmuje się ofiarą przestępstwa.

Wyróżnia się też:

4 k.kliniczną-zw. Z więzieniem, medycyną, psychiatrią

5 k.osobowości- w USA

6 k. porównawcza- przestępczość jako zj. ogólnoświatowe

7 k. krytyczna

8 k. radykalna

Źródła inf. o przestępczości:

Przestępczość - zbiór czynów zabronionych przez ustawę pod grożbą kary, które to czyny popełnione zostały na obszarze danej jedn. terytorialnej w danym czasie. Opis przestępczości, prezentacja jej podstawowych analiz jakościowych wymaga dokładnego zlokalizowania badanych zj. w określ. syst. polit. i społ.- ekon. Przestępczość powinna być rozpatrywana z pkt. widzenia rozległości, intensywności, struktury i dynamiki.

Rozmiar przestępczości- przez rozmiar rozumie się udział zach. przestępczych w całokształcie działalności członków społ.

Wyróżnia się 4 rozmiary:

P. rzeczywista- to ogół czynów przestęp. jakie popełnione zostały w danej jedn. czasu na określ. terenie. Próby oszacowania rozmiarów przestęp. rzeczywistej prezentowana jest w kryminologii jako „ciemna liczba”.

2 P. ujawniona-to ogół czynów, o których inf. uzyskały organy ścigania i na tej podstawie wszczeły postępowanie przygotowawcze. Nazywa się ją przestępczością pozorną.

3. P. stwierdzona- to ogół czynów, których charakter jako przestępstw został potwierdzony.

4 P. osądzona- wyrok skazujący stanowi ogół czynów, których charakter jako przestępstw został potwierdzony w wyniku postęp. sądowego.

Źródłem inf. o przestęp. jest statystyka kryminalna, czyli inf., które w celu scharakteryzowania przebiegu postęp. przygotowawczych, jurydykcyjnych i wykonawczych oraz określenie w tych postępowaniach zbioru czynów przestępnych sprawców przestępstw i zastosowanych wobec nich sankcji:

1. znormalizowanej formie wyodrębnione przez organy ścigania dokumentacje

2. sklasyfikowane, zaliczone i ujęte w tabelach statystycznych w sposób umożliwiający wykrywanie wewn. struktur, obserwowalnych zjawisk i zachodzących między nimi przestępstw.

3. publikowanie periodycznie wg programu przez organ państwowy.

W Polsce wyróżnia się 4 systemy sprawozdawczości:

1.stat. policyjną

2.stat. sądową

3.stat. prokuratorską

4.stat. penitencjarną

Statystyka kryminologiczna-wyniki badań empirycznych nad zj. przestępczości w toku prowadzonych badań w celu prezentacji wewn. struktury zj. oraz zachodzących między nimi związków empirycznych.

Intensywność przestępczości- ocenę intensywności przestęp. uzyskuje się w wyniku podziału wyodrębnionego w drodze rejestracji statystycznej, zbioru przestępstw ujawnionych stwierdzonych lub osądzonych wg kryterium zagrożenia określonego w ustawie. W Polsce jest tendencja do wyraźnego oddzielenia przestępstw od wyobrażeń.

Struktura przestępczości- jest to klasyfikowanie zbioru przestęp. wg przedmiotu zamachu. Uzyskuje się takie podzbiory jak przestępstwa przeciwko np. zdrowiu, mieniu, życiu a te z kolei dzielą się wg szczegółowego przedmiotu zamachu np. kradzież z włamaniem.

Dynamika przestępczości- rozumie się tempo i kierunek zmian podstawowych cech i czynów. Za podstawowe narzędzie analizy przyjmuje się linowy model tendencji rozwojowej na podstawę którego ocenia się wpływ czynników kryminogennych.

Geografia przestępstw-terytorialne rozmieszczenie przestępstw.

Ciemna liczba- przy ocenie danych statyst. Należy pamiętać że żadne zestawienie nie obejmuje wszystkich przestępstw rzeczywistych, dokonanych. P. rzeczyw. to ciemna liczba a ujawnione przestępstwa to jasna liczba.

Obszary ciemnej liczby:

1.Przestępstwa, które w ogóle nie doszły do wiadomości organów policji

2.Przypadki ujawnionych przestępstw, których sprawcy nie zostali wykryci

3.Przestępstwa, których sprawcy zostali wykryci, ale ze wzg. na negatywne przesłanki procesowe nie dochodzi di wniesienia akt oskarżenia lub nie zapada wyrok skazujący.

4.Przestępstwa za które sprawcy zostali skazani prawomocnym wyrokiem jednak nie wszystkie czyny znane były organom policji i objęte aktem oskarżenia.

O istnieniu ciemnej liczby decyduje wiele czynników, najważniejsze to:

1. brak zameldowań o przestępstwie ze strony pokrzywdzonych.

2. metody działania przestępczego

3. poziom pracy organów ścigania karnego i wymiaru sprawiedliwości

4.nieumiejętność współdziałania ze społ.

Pokrzywdzony nie składa zeznania gdyż kieruje się kryterium nieopłacalności. Jest uważane przez pokrzywdzonego za zbyt błache. Boi się też on zemsty przestępców. Wyraża zgodę na przestępcze zachowanie się sprawcy- przestępstwa z dziedziny przestępstw seksualnych. Straty w wyniku przestępstwa są minimalne i wszczęcie postępowania karnego naraża poszkodowanego na stratę czasu. Pokrzywdzony nie składa zameldowania o przestępstwie w obawie przed kompromitacją moralną np. gdy mężczyzną okradła prostytutka podczas wizyty w domu. Pokrzywdzony ma antagonistyczny stosunek do policji, niewłaściwy stosunek do stosowanych sankcji, nie wierzy w skuteczność działania organów ścigania lub nie chce brać udziału w procesie karnym. Poszukuje sprawiedliwości w drodze samosądu.

Wpływ na ciemną liczbę mają również: bezpodstawne odmowy przyjęcia zameldowania o przestępstwie, bezpodstawne odmowy wszczęcia postępowania przygotowawczego, bezpodstawne umożenie postępowania .

Ciemna liczbę zmniejsza współdziałanie społ. z organami policji, pomaganie we wskazaniu sprawcy.

W niektórych środ. występuje zj. zmowy milczenia i to dot. najczęściej przestępstw gospodarczych i spraw o zabójstwa.

Robinson- szanse ujęcia sprawcy przestępstwa zależy od jego pozycji społ. i od grupy społ. do której należy.

Suterland- też wykrył taką zależność. Pewne przestępstwa popełniane przez osoby o wysokiej pozycji społ. rzadko trafiają do statystyk.

Rozwój kryminologii w Polsce.

1. Do roku 1918

Ludwik Krzywicki (1859-1941)- marksista.

Juliusz Makarewicz(1872)- specjalista prawa karnego „Źródła przestępczości” - głównym źródłem przestęp. oprócz niskich popędów natury ludzkiej wymienił okoliczności, które sprzyjają wyzwoleniu tych popędów to: alkohol, rozprężenie rodziny, niereligijność, choroby nerwowe.

Demianowski ( 1913-1915 prowadził badania na chorych psychicznie przestępcach i również na zdrowych).

2.Okres międzywojenny

Adam Stefan Ettinger(1878-1934)- socjolog, kryminolog, publicysta. W1924r. „Zbrodniarz w świetle antropologii i psychologii”. Marksistowski punkt widzenia, dopatrywał się źródeł przestęp. w ustroju kapitalistycznym.

Stanisław Batawiak(1888-1980) 1931 „ wstęp do nauki o przestępcy”. Krytykował koncepcję wrodzonych czynników przest. Redaktor „Archiwum kryminologicznego”.

Leon Radzinowicz- Rabinowicz to jego początkowe nazwisko- 1933r „Podstawy o więziennictwie”. Trzeba badać przest. na potrzeby wymiaru sprawiedliwości. Po wojnie wyjechał do Anglii i zmienił nazwisko. Od 1959 kierował założonym instytutem kryminologii w Cambrige.

Tadeusz Kuczma- Uniw. Poznański 1939”Genetyczne ujęcie przestępstwa”. Istotą tego ujęcia jest wszechstronne badanie całokształtu czynników krym. z uwagi na dynamikę interakcji.

3. Po wojnie

1950- nastąpiło zahamowanie badań.

Problemy kryminologiczne należało badać w ramach problemów karnych do 1956 r.

1956r- syt. zmieniła się w wyniku zj. chuligństwa, które zaczęło się szerzyć. Po tym roku kryminologia zaczęła odrabiać zaniedbania.

1968r. -krym. figuruje w studiach prawniczych dotyczących prawa karnego; też na psychologii.

Od 1954r. -w PAN powstaje zakład kryminologii; kierownikiem był Stanisław Batalia(Warszawa).

1974r. - Instyt. Problematyki Przestępczości w W-wie. Pracował tam B. Hołyst. Instytut najszerzej zajmował się problematyką kryminalną.

Jako przedmiot studiów resocjalizacyjnych pojawiła się jako pierwsza na Uniw. Warszawskim.

Nurt nowej kryminologii

W USA w Wlk. Brytanii narodził się kierunek „nowa kryminologia”. Inne nazwy : k. krytyczna bądź radykalna.

Przedstawiciele analizują to zj. na poziomie marksizmu. Odcięła się ona od dotychczasowych nurtów teoretycznych; ma charakter pozytywistycznych i są nastawione korekcyjnie.

Tradycyjne, prawne rozumienie przestępstwa- to co odnajduje uzasadnienie w prawie jest podniesioną do godności ustawy wolą klasy panującej, narzucającej swe wartości, dążenia, wzory, zach. klasą wyzyskiwanym.

Nowej kryminologii został zanegowany konsensualny model społeczeństwa oparty na założeniu, że do podstawowych dążeń, norm i wartości istnieje zgodność, której odbiciem jest prawda. W takim modelu dewiant to jedn. odbiegająca swym zach. od ogółu, przy czym zach. dewiacyjne ujmowane jest w stosunku do jedn. Jedn. ma znikomy wpływ na swe dew, zach., które znajduje się poza kontrolą. Następstwem tak rozumianej dew. jest model korekcyjny czyli terapeutyczny.

Przedst. "nowej k.” przywrócili jedn. „wolną wolę”, którą negowali kryminologowie pozytywiści.Czyn przestępczy nie jest wynikiem oddziaływania zewn. Wpływów lecz aktem świadomego wyboru w obliczu alternatyw.

U podstaw wysuwanego przez przedstawicieli programu leży całkowita zmiana kapitalistycznego syst. społ. jako zasadniczy warunek ograniczenia zj. przestęp.

Radykalnych Kryminologów cechuje głębokie zaangażowanie psych. a ich analiza zj. przestęp., dewiacji prowadzona jest z klasowych marksistowskich pozycji.

Pkt. wyjścia do rozważań przesunięty został z os. przestępcy na normy prawne, gdzie dane zach. określa się jako przestępcze. Radykalni K. uważają za przestępstwo pewne działania grupowe (rasizm, seksizm), czy nawet działania państwa np. imperializm, wyzysk ekon. W ich ujeciu państwem powinno być to co stanowi naruszenie praw czł. np. prawo do osobistego bezp., równości płciowej, ekon., bez wzg na to czy prawa te znajdują ochronę w postaci odpowiednich przepisów prawnych.

Przedstawiciele:

Polska - Lech Falandysz

Inni- P. Walton, J. Young, L. Taylor, H. Schwendinger. J. Schwendinger

Krytyczni kryminologowie odrzucają konserwatywne I romantyczne skrajności jako paradygmaty myśli burżuazyjnej w zamian proponują socjalistyczny obraz czł.- jedn. o nieograniczonych możliwościach rozwoju i wolnej od konieczności pościgu za dobrami materialnymi.

Dojrzewanie przestępcze.

Polega na utrwalaniu się zach. przestępczych jedn.

FAZY:

1.Reaktywne- zach. przestępcze stanowi bezpośr. reakcję na pewne warunki środ. lub próbę rozw. konfliktu wynikającego ze zderzenia się potrzeb jedn. z wymaganiami zewn.

2.Autonomiczne-odznacza się tym, że zach. przestęp. zautonomizowały się od strony motywacyjnej i uzależniły od swych pierwotnych przyczyn. Zach. te mogą mieć charakter czysto psychol. I opierać się o specyficzne właściwości czł., może mieć też swe źródła społeczne. Kradzież jest tu pewnym stylem życia. Jedn. określa się sama jako przestępca i zaakceptowała swój przestępczy status. Stadium przestępcze( autonomiczne) zaczyna się między 17 - 18 rokiem życia a reaktywne między 13-14, a okres przejściowy -proces autonomizowania się motywów zach. przestęp.

Bad, kryminologiczne wskazują, że jest to okres krytyczny dla formowania się dojrzałego przestępcy.

Czynniki środ. działają w sposób nie reaktywny- wywołują zach. przestępcze o charakterze incydentalnym. Czynniki te tracą swój autonomiczny charakter w fazie autonomicznej.

Przestępczość zorganizowana w świetle ogólnej teorii systemów.

Ta przestępczość zaliczana jest do czynników entropijnych (to takie które wprowadzają chaos). Naruszają one równowagę syst. społ. i zakłócają ich spójność.

2 organizacje, które zostały wpisane w status 2 państw:

-NSDAP

-Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego

We współczesnej cywilizacji globalnej moralność traktuje się w sposób mało konkretny jako coś co ma bardzo mały wpływ na procesy polityczne, globalne, społeczne. Relacje mogą być albo nieprzyjazne lub obojętne albo przyjazne dobrowolnie lub przyjazne pod przymusem (np. lęk). Przyjazne dobrowolnie- stanowią czynnik negentropii tj. czynniki przyczyniające się do syst. społ. przeciwstawiający się rozpadowi. Wszystkie pozostałe relacje powodują bądź częściowy rozpad syst. społ. bądź całościowy w krótszym lub dłuższym czasie. Zależy to od okoliczności.

W dziejach cywilizacji przyjęta jest udowodniona teza o tzw. promieniowaniu wielkich kultur i cywilizacji. Promieniują też kult. negatywne- sprzyja to w skali globalnej rozwojowi nielegalnej przestępczości. Uczy instrumentalnego traktowania zarówno prawa, jak i norm prawnych stosując przemoc.

Zasady sprawnościowego funkcjonowania nielegalnej przestępczości zorganizowanej:

1. Skrytość- jeśli organ działa nielegalnie. Jedną z głównych ról skrytości jest maskowanie, kamuflaż. Czynności gdzie można stosować skrytość częściowo (np. wymuszanie okupu) powierza się mniejszym organizacjom przestępczym. Aby zachować skrytość i spójność organizacji, stosuje się proste i prymitywne metody polegające na zagrożeniu w przypadku nielojalności skrajna przemoc fiz. - śmierć oraz obietnicy w przypadku lojalności -dużym zyskiem. Stosowane są w gangach. Odnosi się do uczuć wyższych czł. Dba się o przestrzeganie internacjonalistycznych norm etycznych, dbałość o więzy rodzinne. Przy zabijaniu nie stosuje się okrucieństwa, organizacja występuje przeciw prawu, ale nie Bogu. Skrytość sprzyja spójności a duma z przynależności do nich stanowi często znacznie silniejsze i trwalszą więź niż obawa przed karą i pragnieniem zysku.

2.Oswajanie przeciwnika- nie chodzi o to, aby ktoś pokochał organizacje przestępczą, ale o to by możliwie jak najmniej jej przeszkadzał. Stosuje się przekupstwo, które jest bardzo opłacalne. Stosuje się też szantaż. Najlepszy sytuacja dla organ. przestęp. jest taka, w której organy ścigania działają szybko i efektywnie lecz nieskutecznie tzn. wykonują wszystko przewidziane przez prawo i regulowane funkcje, tak aby pozyskać pozytywna opinię społ., lecz jednocześnie tak by nie zaszkodzić potężnej organ. przestęp. Jest więc użyteczna gdy organ. ścigania udaje się osiągnąć pozornie udany efekt tzn. przechwycić narkotyki.

Można tez przyjąć, że nie wszyscy politycy, organy ścigania, urzędnicy są w jednakowym stopniu skorumpowane. Organ. przestępcze oddziaływują łącznie. Oswajają nie tylko przeciwników ale i środowisko, aby przeciwnik nie korzystał ze wszystkich sposobów przeciwdziałania może bądź mógłby w przypadku zmiany ustawodawstwa i prawa.

3.Sojusze- metoda ta wymaga dużych nakładów finansowych i dlatego zawiera się sojusze z innymi. Sojusze zawierane są nie tylko w celu oswajania przeciwnika, ale i wtedy gdy stanowi to wymóg skutecznego prowadzenia interesów na danym terenie. Zawierane są sojusze krótkotrwałe przez małe i młode grupy a długie przez grupy z dużym stażem. Zawierane są z myślą o przyszłych zyskach lub jako krok wstępny wchłonięcia większych organizacji przez mniejszą. Organizacją wchłoniętym nie wolno dokonywać samowolnie żadnych decyzji. Tego rodzaju sojusze stanowią zagrożenie dla państwa i dla prawa tym bardziej, że ci politycy, którzy instrumentalnie traktują normy moralne skłonni są dojść do porozumienia z organizacjami przestępczymi. Naczelną zasadą jest zasada skrytości. Ten sojusz jest niebezpieczny dla gospodarki światowej ponieważ wchodzi się w sojusze z korporacjami. W krajach gdzie istnieje tradycja wobec prawa sojusze tego rodzaju są trudne do realizacji ( np. Japonia, Włochy).

4.Kartele przestępcze- forma kartelu tj. wchłonięcia mniejszej org. przez większą. W działaniu jest lepsza niż sojusz bo pozwala na skuteczniejsze działanie bo zapewnia większą spójność organizacji. Jeśli zostanie rozbite centrum organ. (jednej) to następuje klęska całej organizacji przestępczej. Nie stosują metody oswajania przeciwnika a często stosują metodę inflirtacji tj. wprowadzenie swojego członka do szeregów przeciwnika. Działalność karteli rzadko ogranicza się do jednego kraju. Stosowanie metody inflirtacji jest opłacalne gdy stosują ją należący do danego kartelu zawodowcy wywodzący się ze służb wojskowych bo znają oni strukturę wewn. organów ścigania, administrację i panujące w nich stosunki. Stosują też metodę lęku ukierunkowanego tzn. wystarczy w pewnych odstępach czasu zabić jedną lub parę osób, które udzieliły informacji na szkodę danego kartelu, aby ludzie zaczęli bać się danej organizacji. Należy też zadbać o ich nagłośnienie przez mass media w społ.

5.Przemoc-terroryzm. Nielegalne organizacje przestępcze związane są w sposób mniej lub bardziej zawiły, mniej lub bardziej skryty z polityką. Nastawione są na zysk. Organizacje terrorystyczne są związane z polityką, ale nie są nastawione na zysk. Org. terroryst. maja swoją bazę rekrutującą w krajach, które skrycie lub jawnie popierają rozwój terroryzmu skierowanego na osiągnięcie określonego celu. Organ. terror. rzadziej zawierają sojusze i nie tworzą karteli. Tym co łączą org. terror. i przestępcze jest czysto instrumentalne traktowanie przemocy. Przemoc używana jest wtedy gdy, za jej pomoca można osiągnąć wyznaczony cel np. zachowanie spójności organizacji i skrytości, zdobycie potrzebnych do działania informacji. Przemoc jest używana do póki do póty jest skuteczna. Zasada środków skrajnych tj. przemocy fiz. i psych. w jej skrajnych środkach jest stosowana do utrzymania dyscypliny.

Zwalczanie przestępczości zorganizowanej: teoria walki, ale najlepiej wiedzą na temat jak walczyć z przestępczością. Bez sprzymierzeńców (czyli społeczeństwa)organy ścigania nie są w stanie walczyć z przestępczością.

WIKTYMOLOGIA

Wiktymologia pochodzi od słów: victima (łac.) ofiara i logos (grec.) nauka - czyli nauka o ofierze.

Termin ten powstał na przełomie lat 40/50 XX w., a jego twórcą był B. Mendelson, który w ten sposób pragnął wyeksponować lekceważoną jak dotąd problematyką pokrzywdzeń.

Część badaczy dostrzegło, że w niektórych przestępstwach, głównie przeciwko sobie, nie zawsze występuje prosty model przestępczości (aktywny przestępca- pasywna ofiara), gdyż czasami to ofiara kreuje sytuacje prowadzące do popełnienia przestępstwa. Taka sytuacja zapoczątkowała wiktymologię kryminalną - nauka o związkach ofiary z przestępcą (rola ofiary w genezie przestępstw).

W Polsce tą problematykę zajęto się od 1989 r. w ramach międzynarodowych badań.

Wiktymologia- to dyscyplina, na której przedmiot składają się ofiara, wiktymizacja i system wymiaru sprawiedliwości. Zajmuje się ona wszystkimi zagadnieniami związanymi z powstaniem i funkcjonowaniem systemu wymiaru sprawiedliwości z perspektywy ofiary, łącznie z badaniem czynników powodujących, że te, a nie inne osoby wystepują w charakterze ofiary i przestępców.

W. i jej opozycja - ekstazologia (nauka o rozkoszy)-to najstarsza wszechnauka, której przedmiot badań można znaleźć na ziemi i w kosmosie.

Rodzaje wiktymologii:

1.teologiczna- powstała na gruncie myślenia judeochrześcijańskiego. Pierwszymi ofiarodawcami byli Kain i Abel, Adam i Ewa, którzy przejęli poczucie winy od rodziców. Krew stanowiła tu symbol miłości, bólu i życia dlatego też Bóg przyjmował ofiary Abla(zwierzęta) a odrzucał Kaina (rośliny- brak krwi). Wyróżnia się:

a)ofiarę za grzech (przebłagalną)- jest ofiarą najważniejszą. Czł. chcąc zbliżyć się do Boga musiał najpierw pozbyć się grzechu. Mógł również złożyć ofiarę za najwyższego kapłana, za całą wspólnotę, za księcia, za czł. z ludu i za całe społ.

b)ofiara całopalna- postępowana jak z ofiarą za grzech, ale kapłani skrapiali krwią ołtarz. Zwierzę cięto na kawałki składano na ołtarzu i palono.

c)ofiara spokojna(pojednania)- używano w niej kozy, owce i bydło najbardziej sprawne i zdrowe. Rytuał podobny do ad. b), ale spalono tylko to, co najcenniejsze - tłuszcz, a mięso było zjadane przez ofiarodawców i ich rodziny.

d)ofiara śniadną( pokarmową)-nie było przelewu krwi. Ofiarę składano z mąki przennej białej (symbol doskonałości), oliwy(symbol ducha), soli(symbol trwałości) i kadzideł. Ofiarowano ją kapłanowi codziennie w połączeniu z o. całopalną.

e)za występek- składana 2 razy dziennie, ofiarowana 1 baranka.

Ofiary specjalne np. przy święceniach na arcykapłana, za wyzdrowienie z trądu itp.

2.naturalna- ofiara to każdy organizm skazany na zagładę. Opiera się ona na teorii Darwina, zdaniem którego selekcja jest siłą napędową świata oraz gwarantem postępu gatunku. Relacja drapieżca-ofiara stała się dominującą oraz przeniosła się do życia czł.

3.ekologiczna- wskazuje na uzależnienie jednego gatunku od drugiego. W tym ujęciu ofiara to organizm, który narażony jest na totalną zagładę.

4.indywidualna- zajmuje się osobami, które w konkretnym przypadku, ze względu na rodzaj jakiś cech stała się lub może stać się przedmiotem pokrzywdzenia. Istnieje tu potencjał kryminogenny- system cech jednostek, grupy, makrostruktury społ., organizacji państwowej i cech warunków życia, które prowadzą do powstania zagrożenia przestępstwem.

Obszary gdzie może wystąpić ten potencjał:

-cechy kondycji biologicznej(płeć, wiek)

-cechy kondycji psychicznej(osobowość, temperament, doświadczenia)

-cechy kondycji społecznej(zawód, warunki życia)

-cechy kondycji ekonomicznej(posiadania dóbr).

5.grup społecznych- wiktymologia rozpoznaje obszar zagrożenia a wiktymizacja wiąże się z poznaniem cech społeczności jako całości. Określone grupy społeczne stają się obiektem prześladowań rasowych, politycznych, religijnych.

6.społeczna- zajmuje się cechami społeczeństwa. Wiktymizacja dotyczy podstawowych konfliktów między dwoma światami wartości: tworzenia i niszczenia.

7.kryminalna- zajmuje się ofiarami przestępstw, opisuje osoby najbardziej narażone na stanie się ofiarą, analizuje związki między sprawcą a ofiarą, podejmuje próbę określenia roli ofiary w genezie przestępstw. Ofiara to człowiek lub grupa społ. Która doznaje niezasłużonych krzywd, cierpi niesprawiedliwości.

TEORIE EKONOMICZNE

W. Bonger jego teoria jest teoria najstarszą i jest to teoria etiologiczna. Centralnym pojęciem jest zamysł przestępczy, jego powstanie, siły które powstrzymują człowieka przed realizacją zakresu czynu przestępczego oraz okoliczności sprzyjające popełnieniu przestępstwa. Zamysł przestępczy jest wynikiem pobudzenia egoistycznych tendencji tkwiących w człowieku przez system społeczny państwa burżuazyjnego. Tendencje egoistyczne rodzą się w społeczeństwie wraz z rozwojem i zmianami zachodzącymi w stosunkach produkcji.

W okresie wspólnoty pierwotnej wśród ludzi panowały tendencje altruistyczne. Wiązało się to z faktem, że panujące stosunki produkcji oparte na reprodukcji prostej powodowały konieczność integracji społecznej i wspólnego działania w imię przetrwania. Ludzie byli życzliwi, uprzejmi, pełni zaufania.

Następuje rozwarstwienie klasowe: konkurencja, prywatna własność środowiska produkcji powodują indywidualizację dążeń ludzi wzrost tendencji egoistycznych. Ogólna żądza posiadania, chciwość, nieliczenie się z innymi ludźmi, to cechy charakterystyczne kapitalistycznych stosunków społecznych.

Zdaniem Bongera moralny klimat kapitalizmu jest odpowiedzialny za przestępczość burżuazji.

Przestępczość biedaków Bonger tłumaczy przede wszystkim presją ekonomiczną, przestępczość kapitalistów tłumaczy chciwością. Chęć większego wzbogacenia prowadzi ich na drogę przestępczości.

Do przyczyn przestępczości zaliczyć można: brak kultury i wykształcenia warstw niższych i alkoholizm.

W połowie lat 50-tych zwrócono uwagę na związki patologii społ. z nierównością społ. Nieegalitarność występuje w różnej formie, ale przede wszystkim materialnej. Zwrócono uwagę na samobójstwa i zabójstwo, na nierówności ekonomiczne. Problem nierówności ekonomicznej w literaturze kryminologicznej zajmuje bardzo ważne miejsce. Za rządów M. Tacher przestępczość przypisywano głównie czynnikom ekonomicznym: ubóstwo, eksploatacja. Nastąpił wzrost przestępczości, przeludnienie więzień, zanotowano dużą liczbę przestępczości w biznesie i przemyśle.

W USA panuje opinia, że do więzienia trafiają tylko ludzie bezdomni. Nierówności ekonomiczne i koncentracja biedy kształtują nowy etiologiczny obraz przestępczości. Rasowe nierówności w połączeniu z systemem ekonomicznym tworzą etiologiczną koncepcję przestępstw z użyciem przemocy popełnianych przez czarnych i białych. Ubóstwo w połączeniu z czynnikiem rasy i koncentracja populacji w dużych ośrodkach miejskich stanowi poważny czynnik kryminogenny generujący przestępstwa przy użyciu przemocy.

W Australii badania potwierdziły wysoki poziom korelacji pomiędzy przestępczością nieletnich a bezrobociem wśród młodzieży i deficytem wykształcenia. Młodzi ludzie stają się bardzo podatni na podatność przestępczą.

Wzrost bezrobocia powoduje wzrost takich przestępstw jak:

-morderstwa, rozboje, kradzieże samochodów

-podpalenia, użycie przemocy

Ubóstwo powoduje wzrost przemocy wobec dzieci, wykazały to badania w USA w 1975 r. a potwierdziły w 1985r.

Biedni młodzi rodzice często stosują przemoc wobec swoich dzieci, niż biedne samotnie wychowujące dzieci matki. Nierówności ekonomiczne w zarobkach mężczyzn i kobiet powodują wzrost przypadków zgwałcenia.

---