TRADYCYJNE

TEORIE

ZACOFANIA

GOSPODARCZO-

SPOŁECZNEGO

KRAJÓW SŁABO

ROZWINIĘTYCH

dr Mieczysław SZOSTAK

dr Mieczysław SZOSTAK

Starszy wykładowca w Instytucie MSG -

Starszy wykładowca w Instytucie MSG -

SGH

SGH

.

2

Główne zagadnienia:

1.

Koncepcja błędnego koła ubóstwa R.

Nurksego.

2.

Zaklęte kręgi ubóstwa w ujęciu B. Knalla
i E. Gannagé.

3.

Teoria systemu quasi-stałej równowagi
H. Leibensteina.

4.

Koncepcja zacofania i niedorozwoju w ujęciu
M. Todoro.

5.

Zwięzła charakterystyka teorii gospodarki

dualnej.

6.

Koncepcje wzrostu zacofanej gospodarki

dualnej.

7.

Kontrowersje wokół kwestii podobieństwa

poziomu rozwoju KSR i Polski.

3

1. KONCEPCJA BŁĘDNEGO

KOŁA UBÓSTWA R.
NURKSEGO

• W okresie powstawania ekonomii rozwoju, tj. u

schyłku lat 40-tych i w pierwszej połowie lat 50-

tych zainteresowania ekonomistów z wiodących

ośrodków naukowych Zachodu koncentrowały

się na wyjaśnianiu charakteru zacofania i

niedorozwoju krajów słabo rozwiniętych (KSR),

a zwłaszcza - na badaniu przyczyn zacofania i

czynników je utrwalających.

• Dominowała wtedy początkowo tendencja do

poszukiwania jednego, głównego czynnika,

który nie tylko rodzi zacofanie, lecz jest też

powodem niskiego stanu (poziomu) głównych

czynników wytwórczych.

4

Pionierski charakter koncepcji

ubóstwa
w ujęciu R. Nurksego

• Do pionierów badań nad KSR należy zaliczyć Ragnara

Nurksego

(ekonomistę pochodzenia estońskiego, pracownika

Ligi Narodów i profesora uczelni amerykańskich)

. W

opublikowanej w 1952 r. książce: „Some Aspects of

Capital Accumulation in Underdeveloped Areas” (po

polsku wydanej w 1962 r. pt.: „Problemy tworzenia

kapitału w krajach gospodarczo słabo rozwiniętych”)

wysunął on TEZĘ, że głównym źródłem zacofania KSR

jest niedobór własnych kapitałów (czyli –

oszczędności ze źródeł wewnętrznych, niezbędnych

na cele inwestycyjne).

• Równocześnie Nurkse przedstawił koncepcję

błędnego koła ubóstwa, którą lapidarnie ujął w

następującym zdaniu:

„Kraj jest biedny, ponieważ jest biedny”

.

5

Istota koncepcji błędnego koła

ubóstwa

• Nurkse zapoczątkował swoją książką powstanie całej serii

różnych koncepcji błędnego koła ubóstwa, które też określano
mianem

koncepcji zaklętego kręgu ubóstwa

(vicious

circle of poverty).

• Używano ponadto terminów: zaklęty krąg biedy (zacofania lub

niedorozwoju)

,

jak również -

błędne koło czynników

ograniczających

(to ostatnie pojęcie preferował T. Szentes).

• W myśl tych koncepcji, czynniki powodujące zacofanie tworzą

swoisty

łańcuch zależności

. Układają się one w

krąg

przyczynowości

, czyli – w taki sposób, że każdy z tych

czynników jest zależny od czynnika, który go poprzedza, a on

sam determinuje zjawisko po nim następujące. Wzajemne

powiązanie w sposób okrężny wszystkich rozpatrywanych

czynników niedorozwoju utrzymuje cały system w równowadze,

prowadzącej do stagnacji gospodarczej.

• Koncepcje błędnego koła zaczerpnięte zostały przez

ekonomistów z socjologii i psychologii, odzwierciedlając

potoczne powiedzenie: „Jedno niepowodzenie rodzi drugie” (lub

przysłowia typu: „Biednemu zawsze wiatr w oczy”, czy

„Nieszczęścia chodzą parami”).

6

Kręgi niedostatecznej podaży

kapitału i niskiego popytu na
kapitał według R. Nurksego

• Przedstawione przez R. Nurksego błędne koło ubóstwa składa się

z

dwu

kręgów

. Pierwszy z nich wyjaśnia, skąd bierze się

stagnacja po stronie podaży kapitału. Natomiast drugi krąg

zawiera próbę wyjaśnienia stanu niskiego popytu na kapitał w

warunkach KSR.

•

PIERWSZY KRĄG: Niedostateczna podaż kapitału 

Niska zdolność do oszczędzania Niski poziom

realnych dochodów ludności  Niska wydajność pracy

 Niedostateczna podaż kapitału (tj. zamknięcie I

kręgu).

•

DRUGI KRĄG: Niski popyt na kapitał = Słabe bodźce

do inwestowania Niewielka siła nabywcza ludności

 Niski poziom dochodów realnych Niska wydajność

pracy  Niedostateczne zastosowanie kapitału w

procesie produkcji  Słabe bodźce do inwestowania =

Niski popyt na kapitał
(tj. zamknięcie II kręgu).

7

Ocena koncepcji błędnego koła

ubóstwa
R. Nurksego

• Głównym osiągnięciem koncepcji

błędnego koła ubóstwa

R. Nurksego było – jak trafnie podkreślał A. Müller –
przedstawienie

możliwości i sposobu przezwyciężenia

kręgu biedy i zacofania

KSR poprzez stopniowe podnoszenie

wydajności pracy, do czego niezbędne inwestycje kapitału (celem

ograniczenia bariery popytu i małej chłonności rynku,

zwiększenia produkcji, wydajności pracy i dochodów ludności).

• Ale R. Nurkse

błędnie zakładał, że KSR same nie będą w

stanie zapoczątkować wychodzenia z kręgu biedy i

zacofanie

. Twierdził, że będzie to możliwe tylko pod warunkiem

napływu kapitału zagranicznego (np. w ramach pomocy krajów

rozwiniętych).

• Zaprzeczyły jednak powyższemu

doświadczenia rozwojowe

azjatyckich krajów nowo uprzemysłowionych

, które swe

sukcesy gospodarcze zawdzięczają prawie wyłącznie mobilizacji

wewnętrznej akumulacji kapitału.

8

Mankamenty koncepcji zaklętego

koła
ubóstwa R. Nurksego

• Z kolei kraje naftowe należące do OPEC

- dzięki

narzuconym przez siebie podwyżkom światowych cen ropy -
zdobyły ogromne środki finansowe. Wprawdzie

część z nich

przezwyciężyła barierę niedostatecznej podaży kapitału,
lecz nawet tzw. finansowo nadwyżkowe kraje OPEC

(np.

ZEA, czy Kuwejt)

nie zdołały wyjść ze stanu niedorozwoju.

Pokazuje to słabość koncepcji Nurksego, upatrującej
wyłącznego źródła zacofania w braku kapitału.

• Ponadto słuszność koncepcji Nurksego, przypisującej

brakowi kapitałowi rangę jedynej siły sprawczej
zacofania, podważył - zaobserwowany w praktyce wielu
KSR - fakt niskiej zdolności do absorpcji środków
kapitałowych

(np. pochodzących z pomocy zagranicznej), przede

wszystkim z powodu braku kwalifikowanych kadr pracowników,
niedorozwoju podstawowej infrastruktury ekonomicznej
i niewłaściwej polityki gospodarczo-społecznej.

9

2. ZAKLĘTE KRĘGI UBÓSTWA W

UJĘCIU B. KNALLA I E. GANNAGE

• Zaklęty krąg ubóstwa według B. KNALLA:

Niska wydajność pracy (jako główna przyczyna
zacofania)



niskie kwalifikacje pracowników i

niedostateczne wykształcenie



niedorozwój

szkolnictwa



brak środków na finansowanie oświaty



niskie dochody ludności



niska wydajność pracy

(=

niski poziom rozwoju).

•

Słabości koncepcji B. Knalla:
-- analiza nakładów na oświatę i postęp techniczny w

KSR
przez pryzmat doświadczeń KWR;
-- niekompletność analizy, w szczególności pominięcie

roli

innych czynników wytwórczych oraz uwarunkowań
społeczno-instytucjonalnych rozwoju.

10

Zaklęty krąg ubóstwa według E.

Gannagé

• Koncepcja błędnego koła ubóstwa w ujęciu E.

Gannagé

(przedstawiona szeroko w opublikowanej w 1962

r. książce pt.:
„Economie du développement”):

Niski poziom dochodu narodowego w KSR 

Relatywnie nadmierna konsumpcja Niski poziom

oszczędności ze źródeł wewnętrznych  Niskie

rozmiary akumulacji kapitałowej  Niedostateczne

rozmiary inwestycji  Niski poziom dochodu

narodowego.

• Słabości koncepcji E. Gannagé

(według opinii Z. Kozak):

-- wadliwy charakter analizy sytuacji gospodarczej KSR przez

pryzmat niepowtarzalnych przecież doświadczeń historycznych

KWR (które zapoczątkowały przecież dawno temu - dzięki

postępowi technicznemu - rewolucję przemysłową; gdzie nie

tylko wewnętrzne akumulacja kapitału była siłą napędową

rozwoju, lecz wykorzystywano też tam rentę z tytułu posiadania

kolonii; ponadto w niektórych krajach Zachodu rozwojowi

sprzyjała protestancka etyka pracy i oszczędności);
-- niekompletność analizy (podobnie jak w koncepcji Knalla).

11

3. TEORIA SYSTEMU QUASI-

STAŁEJ RÓWNOWAGI H.
LEIBENSTEINA

• Nawiązując do dorobku ekonomii klasycznej (A.

Smitha, D. Ricardo i – zwłaszcza - T. Malthusa), H.

Leibenstein w swej książce: „Rozwój i zacofanie

gospodarcze” (opublikowanej w tłumaczeniu na język

polski w 1963 r.) uznał za główne źródło zacofania KSR

powojenną eksplozję demograficzną, polegającą na

gwałtownym podwyższeniu stopy przyrostu naturalnego

ludności tych krajów (dzięki poważnemu obniżeniu

stopy śmiertelności i podwyższeniu stopy urodzeń).

• Eksplozja demograficzna w KSR została wywołana –

według Leibensteina – zwiększeniem dochodów

ludności, co umożliwiło zapewnienie lepszego

wyżywienia i poprawę sytuacji zdrowotnej (w efekcie

rozbudowy i podniesienia skuteczności działania

systemu opieki medycznej).

12

Charakterystyka koncepcji

zacofania
w ujęciu H. Leibensteina

• W obliczu dominacji nisko wydajnego rolnictwa w

życiu gospodarczym KSR eksplozja demograficzna

prowadzić musi – zdaniem Leibensteina – do

dalszego podziału i rozdrobnienia gospodarstw

wiejskich.

• Efektem powyższego jest zbyt ekstensywne

wykorzystywanie użytków rolnych, co powoduje

spadek plonów i zmniejszenie produkcji artykułów

rolnych.

• Dochód narodowy utrzymuje się jednak na

podobnym poziomie, bo w innych sektorach

gospodarki KSR ((zwłaszcza w przemyśle)

występują tendencje prorozwojowe.

• Stąd właśnie wzięło się określenie omawianej teorii

mianem systemu quasi-stałej równowagi.

13

Ocena koncepcji

zacofania
w ujęciu H. Leibensteina

• W odróżnieniu od koncepcji zaklętych kręgów ubóstwa,

koncepcja zacofania w ujęciu Leibensteina nie tylko

miała charakter dynamiczny, lecz była też bardziej

realistyczna,
bo prawidłowo ukazywała kwestie dynamiki i

wzajemnych powiązań różnych zjawisk w warunkach

niedorozwoju gospodarczego.

• Ważniejsze wady koncepcji Leibensteina:

-- podejście jednoczynnikowe,
-- pomijanie zagadnień industrializacji (zwłaszcza

korzyści

wzrostu produkcji nawozów i środków ochrony

roślin),
-- pomijanie skutków urbanizacji i migracji ludności,
-- abstrahowanie od możliwości stosowania osiągnięć

postępu technicznego itp.

14

4.

KONCEPCJA NIEDOROZWOJU

I ZACOFANIA W UJĘCIU M.
TODORO

• W opublikowanej w 1986 r. książce pt.: „Development in the Third

World” M. Todoro przedstawił własną wersję koncepcji zacofania i

niedorozwoju KSR w formie ogólnego schematu, przy

opracowywaniu którego korzystał z omówionych poprzednio

(wcześniejszych o ponad 20-30 lat) koncepcji zaklętych kręgów

ubóstwa i teorii zacofania Leibensteina.

• Podany dalej

schemat Todoro

składa się z

2 głównych części

składowych

, które obrazują

dwa największe prostokąty

(oznaczone na rysunku linią przerywaną):
--

NIEDOROZWÓJ

, który ilustruje

górny prostokąt

(UWAGA: Na rysunku w podręczniku Z. Kozak brakuje tego

wyrażenia

w górnym prostokącie).

--

ZACOFANIE

, które ilustruje

dolny prostokąt

(UWAGA: Na zamieszczonym w podręczniku rysunku słowo

„Niedorozwój”

zostało tam podane błędnie, bo powinno być wyrażenie

„Zacofanie”);

15

Schemat niedorozwoju i

zacofania

wg Todoro

NIE-
DO-
ROZ-
WÓJ

ZA-
CO-
FA-
NIE

16

Czynniki i przyczyny zacofania i

niedorozwoju
według M. Todoro

•

NIEDOROZWÓJ: Niskie dochody (ten element zarazem
wiąże niedorozwój z zacofaniem)



Niska wydajność

pracy (Przyczyny: Ograniczone możliwości kształcenia

+ Słabe zdrowie i wyżywienia + Identyczne czynniki jak
przy bezrobociu



Wysokie bezrobocie i niepełne

zatrudnienie (Przyczyny: Po stronie podaży to wysoka

stopa przyrostu naturalnego, zaś po stronie popytu to

niskie inwestycje na jednego mieszkańca).

•

ZACOFANIE: 1) Niski poziom życia jako kluczowy

element zacofania wewnętrznego i niekorzystnej

pozycji międzynarodowej KSR (Środkowy prostokąt

wewnątrz dolnego dużego prostokąta; dwukierunkowe

powiązania) 



2) Niska samoocena ludzi i jej główne przejawy

(Prostokąt w lewym dolnym rogu schematu)



3)

Ograniczona wolność (Prostokąt w prawym dolnym

rogu).

17

5. ZWIĘZŁA

CHARAKTERYSTYKA TEORII
GOSPODARKI DUALNEJ

• Koncepcje gospodarki dualnej upowszechniane od

połowy lat 50-tych, łącząc dorobek socjologii i ekonomii
krajów Zachodu.

• Tezą podstawową twierdzenie, że społeczeństwo i

gospodarka w KSR ma podwójny (czyli – dualny)
charakter z powodu nierówności rozwoju ekonomiczno-
społecznego i postępu technologicznego w przekroju
przestrzennym (regionalnym) oraz w podziale na różne
grupy ludności.

• Efektem dualizmu: pojawianie się i istnienie enklaw

(„wysp”) dobrobytu i nowoczesności na „oceanie nędzy i
tradycji”, co prowadzi do współistnienia 2 różnych
„światów” (czyli – sektorów) w życiu gospodarczym i
społecznym.

18

Główne rodzaje sektorów według

najbardziej popularnych
koncepcji gospodarki dualnej

I) Sektor nowoczesny i sektor

tradycyjny

(modern and traditional, według koncepcji

W.A. Lewisa).

II) Sektor kapitalistyczny i sektor

naturalny

,

określany też mianem

przedkapitalistycznego
(capitalist and subsistence, według

koncepcji J.H. Boeke).

III) Sektor formalny i sektor

nieformalny

(formal and informal).

IV) Sektor zorganizowany i sektor

niezorganizowany

(organized and unorganized).
• Szersze omówienie

podanych wyżej klasyfikacji

podstawowych sektorów gospodarki dualnej w

punkcie 2 rozdziału II podręcznika Z.Kozak.

19

19

6. KONCEPCJE WZROSTU

ZACOFANEJ GOSPODARKI
DUALNEJ

• W odróżnieniu od modelu wzrostu Harroda-Domara

i innych tradycyjnych (ortodoksyjnych) modeli

wzrostu, których autorzy traktowali gospodarkę

jako jedną całość (tj. jeden sektor),

w modelach

wzrostu gospodarki dualnej stosuje się

podział gospodarki na dwa sektory, tj. na

sektor nowoczesny (przemysł przetwórczy) i

sektor tradycyjny (rolnictwo)

.

• W. A. Lewis

jest autorem modelu wzrostu

gospodarki dualnej w oparciu o

wykorzystanie nadwyżek pracy,

występujących w rolnictwie („Economic

Development with Unlimited Supplies
of Labour” – 1954 r.).

20

20

Model wzrostu zacofanej
gospodarki dualnej według
W.A. Lewisa

• Według założeń powyższego modelu, wskutek

niepełnego zatrudnienia i jawnego bezrobocia w

sektorze rolnym KSR istnieją duże nadwyżki siły

roboczej, której produktywność krańcowa wynosi

zero. Oznacza to, że odpływ pracowników z

rolnictwa nie powinien powodować spadku

wielkości produkcji rolnej.

• Ludność wiejska, zbędna w rolnictwie, migruje do miast w

poszukiwaniu zatrudnienia w przemyśle.

Chociaż płaca

oferowana migrantom przez firmy przemysłowe

jest stała, to jej przeciętny poziom przewyższa

wysokość „płacy naturalnej”, tj. wynagrodzenia

osiąganego przez pracowników rolnych.

• W myśl modelu Lewisa, globalny produkt pracy w

przemyśle jest dzielony na 2 części: na płacę

przemysłową i nadwyżkę kapitalistyczną,

realizowaną przez przedsiębiorców.

Nadwyżka ta jest

przez nich w całości inwestowana, pozwalając na dalsze

zwiększanie zatrudnienia migrantów wiejskich.

21

21

Model wzrostu zacofanej
gospodarki dualnej według
W.A. Lewisa (c.d.)

• Kiedy całe nadwyżkowe zasoby siły roboczej

z rolnictwa zostaną już zatrudnione, a migracja

będzie kontynuowana (z racji rosnącego popytu na

pracowników przemysłowych), spowoduje to

najpierw wzrost „płacy naturalnej”, zaś później –

konieczność zwiększenia przeciętnej płacy

przemysłowej.

• Uruchomienie mechanizmu rynkowego w efekcie

rosnącej konkurencji przemysłu i rolnictwa na

rynku pracy przyczyni się na dłuższą metę – zgodnie

z omawianym modelem - do modernizacji i rozwoju

rolnictwa, w ślad za wcześniejszym przyśpieszeniem

industrializacji. W efekcie powinno to pozwolić na

unowocześnienie struktury gospodarki KSR.

22

22

Krytyka modelu wzrostu
zacofanej gospodarki
dualnej W.A. Lewisa

• Główne zastrzeżenia wobec modelu Lewisa

dotyczącego przyśpieszenia wzrostu gospodarczego

KSR w oparciu o wykorzystanie nadwyżki siły

roboczej z rolnictwa:
a) w świetle danych empirycznych (pochodzących m.

in. z Egiptu) negowano prawdziwość założenia o

krańcowej produktywności pracowników rolnych=0

(dodatkowo podważa to – moim zdaniem – sezonowy

charakter dużej części zatrudnienia w rolnictwie, o

czym Lewis w swoim modelu nie wspomina);
b) krytykowano fakt abstrahowania przez Lewisa od

analizy wpływu szybkiego przyrostu demograficznego

na migracje, możliwości zatrudnienia, poziom płac

oraz na dynamikę wzrostu produkcji przemysłowej i

rolnej;

23

23

Krytyka modelu wzrostu

zacofanej gospodarki
dualnej W.A. Lewisa

(c.d.)

c) wskazywano na nierealność założenia o
skłonności przedsiębiorców do przeznaczania całej
ich nadwyżki na cele inwestycyjne (bo w praktyce
spora jej część służy zaspokajaniu rosnących
aspiracji konsumpcyjnych przedsiębiorców i ich
rodzin);

d) krytykowano ponadto Lewisa za pominięcie przy
analizie migracji nadwyżek pracowników z rolnictwa
do przemysłu nie tylko kosztów transportu i
przesiedlenia, lecz także za abstrahowanie przez
niego od niezbędnych wydatków na szkolenia i
dokształcanie nowo zatrudnianych pracowników
przemysłowych.

24

24

MODEL WZROSTU
GOSPODARKI DUALNEJ według
J.C. FEIA i G. RANISA

• J.C. Fei i G. Ranis w roku 1964 przedstawili własny

model wzrostu gospodarki dualnej, starając się

uniknąć mankamentów, jakimi odznaczał się

model Lewisa.

• W szczególności, aby przybliżyć do rzeczywistości

proces migracji nadwyżek pracowników z

rolnictwa do przemysłu, zaproponowali

rozciągnięcie tego procesu w czasie poprzez

wyodrębnienie 3 jego faz.

• Wskazywali, że państwo poprzez odpowiednią

politykę fiskalną powinno pobudzać

wykorzystywanie na cele inwestycyjne nadwyżki

osiąganej przez właścicieli ziemskich.

25

25

Model wzrostu gospodarki

dualnej
według J.C. Feia i G. Ranisa
(c.d.)

• Podkreślali, że wzrost produkcji

przemysłowej powinien być
skoordynowany ze zwiększaniem
produkcji rolnictwa, zaś obu tym działom
trzeba przypisać równie ważne znaczenie
w strategiach i polityce rozwoju KSR.

• Według opinii Feia i Ranisa, tempo

zatrudniania nadwyżek siły roboczej z
rolnictwa winno przewyższać dynamikę
przyrostu demograficznego.

26

26

MODEL WZROSTU

GOSPODARKI DUALNEJ
według D.W. JORGENSONA

• D.W. Jorgenson zaprezentował opracowany

przez siebie model wzrostu gospodarki

dualnej w latach 1966-1967 (”Surplus

Agricultural Labour and the Development of

a Dual Economy”), uwzględniając wyniki i

kierunki krytycznej dyskusji na temat

modeli Lewisa oraz Feia-Ranisa.

• Uzupełniając wcześniej omówione modele,

podkreślał on znaczenie akumulacji

finansowej
dla uruchomienia industrializacji i procesu

samoczynnego wzrostu całej gospodarki.

27

27

Model wzrostu gospodarki
dualnej
według D.W. Jorgensona (c.d.)

• Akcentował, że warunkiem akumulacji jest

równoległe zwiększenia produkcji rolnej do poziomu

przekraczającego potrzeby konsumpcyjne samych

pracowników rolnictwa oraz zapewnienie transferu

do sektora przemysłowego nadwyżek artykułów

spożywczych.

• Generalnie biorąc

, autorom powyższych modeli

rozwoju gospodarki dualnej zarzucano

przecenianie zdolności sił rynkowych do

uruchomienia spontanicznych procesów

przekształceń strukturalnych
i przyśpieszenia rozwoju KSR

(co było

równoznaczne
z niedocenianiem roli państwa).

28

7. KONTROWERSJE WOKÓŁ

KWESTII PODOBIEŃSTWA
NIEDOROZWOJU POLSKI I KSR
(W UJĘCIU Z. KOZAK)

• Zbieżne cechy gospodarki KSR i Polski (oraz innych

krajów postsocjalistycznych) według podręcznika Z.
Kozak:
-- wysoki udział rolnictwa i górnictwa w PKB i
zatrudnieniu,
a niski udział sektora usług (To już nieaktualne!!!);
-- dualizm struktur gospodarczych i społecznych (sektory

nowoczesny i tradycyjny; duże dysproporcje między

środowiskiem wiejskim i miejskim);
-- nadmierna zależność technologiczna od rozwiniętych
krajów Zachodu;
-- imitacyjny charakter postępu technicznego (ale także

w Japonii) , wzorców konsumpcji i styli życia.

29

Istotne różnice gospodarczo-

społeczne między krajami słabo
rozwiniętymi i Polską

Przewaga (odmienność) Polski w stosunku do
KSR:

-- znacznie wyższy poziom życia i

brak na masową skalę

nędzy

;

-- relatywnie wysoki poziom wykształcenia społeczeństwa;
-- powszechny system emerytalny i bezpłatna publiczna
służba zdrowia;
-- znacznie lepiej rozwinięta infrastruktura ekonomiczno-
społeczna,

KONKLUZJA:

Wbrew sugestiom Z. Kozak, w świetle dostępnych danych
empirycznych, a zwłaszcza dotychczasowych wyników
transformacji systemowej, jak też z racji integracji Polski
(oraz kilku innych europejskich krajów w trakcie
przemian rynkowych) z Unią Europejską

nie ma dzisiaj

- moim zdaniem – wystarczających przesłanek
merytorycznych, które mogłyby pozwolić
udowodnić słuszność tezy Z. Kozak o
występowaniu znacznego podobieństwa z KSR
Polski i pozostałych postsocjalistycznych krajów.