Psychologia

społeczna

dr Elżbieta konieczna

Psychologia społeczna

Nauka o oddziaływaniu rzeczywistej

lub wyobrażonej obecności innych
na myśli, uczucia i zachowania ludzi

Wpływ społeczny-

oddziaływanie słów,

czynów lub samej obecności innych
ludzi na nasze myśli, uczucia,
postawy i zachowania

Poznawanie społeczne



Sposób myślenia ludzi o sobie i
świecie społecznym czyli sposób
doboru, interpretacji i
zapamiętywania informacji
społecznych oraz ich
wykorzystywania do wydawania
sądów i podejmowania decyzji

Konstrukt

sposób postrzegania, pojmowania

i interpretowania świata społecznego



Samoocena: dokonywane przez ludzi

oszacowania wartości samych siebie, to

znaczy rozmiaru, w jakim spostrzegają

siebie jako dobrych, kompetentnych i

przyzwoitych;  mając wybór pomiędzy

zniekształceniem obrazu świata w celu

podtrzymania dobrego samopoczucia a

odzwierciedleniem świata adekwatnie,

ludzie często wybierają tę pierwszą opcję

Usprawiedliwienie
wcześniejszego
doświadczenia:



trudno jest przyznać się do swoich braków,
nawet gdy prowadzi to do nieadekwatnego
obrazu świata; ludzie nie stosują
całkowitego zniekształcenia – po prostu
wiążą fakty w trochę inny sposób, taki, jaki
pokazuje nas w najlepszym świetle



Cierpienie a samousprawiedliwianie: im
trudniejsze i bardziej bolesne jest
wchodzenie do grupy, tym silniejsze więzi z
nią łączące (np. rytuały inicjacyjne)

Oczekiwania dotyczące
świata społecznego

mogą wpływać na to, jak go postrzegamy, a
nawet zmienić w naszym obrazie jego
istotę (np. w zjawisku samospełniającego
się proroctwa)

Rosenthal, Jacobson (1968): przeprowadzono
testy w szkole podstawowej, następnie nie
uwzględniając ich wyników wylosowano
uczniów, których wyniki przedstawiono
nauczycielom jako najlepsze; pod koniec roku
okazało się, że wylosowane dzieci radzą sobie
szczególnie dobrze.

Spostrzeganie społeczne



Badanie, w jaki sposób tworzymy
sobie wyobrażenia o innych ludziach
i wyciągamy wnioski na ich temat

Poznanie społeczne



sposób a jaki ludzie myślą o sobie
samych i o świecie społecznym, a
dokładniej jak selekcjonują,
interpretują zapamiętują i
wykorzystują informację społeczną
w wydawaniu sądów i
podejmowaniu decyzji dotyczących
świata społecznego.

OSZCZĘDNOŚĆ
POZNAWCZA



czyli teza mówiąca, że ludzie uczą się

stosować efektywne uproszczenia

myślowe i praktyczne reguły

zdroworozsądkowe, które pomagają im

zrozumieć rzeczywistość społeczną,

ponieważ nie są zdolni przetwarzać całej

oddziałującej na nich informacji

społecznej. Więc pobierają tylko tyle

informacji ile potrzeba, aby zrobić, co

należy, podjąć decyzję, wybrać reakcję itp.

Istnieją jednak
niebezpieczeństwa z tym
związane



może my pominąć informacje, które
są ważne



możemy dokonać nietrafnych ocen



spostrzegać i interpretować
rzeczywistość w sposób
zniekształcony.



często nie wiedząc, że się mylimy

Schematy i ich

oddziaływanie

czyli nasze teorie dot. rzeczywistości społ.



struktury poznawcze, za pomocą których ludzie

organizują swoją wiedzę o świecie.



schematy bardzo silnie wpływają na to, co

zauważamy, o czym myślimy i co później pamiętamy.



w nich zawiera się nasza podstawowa wiedza o

świecie, ludziach i nasze odczucia.



działają jak filtry, które odsiewają inf. sprzeczną lub

niespójną z dominującym motywem jednak, gdy fakt

bardzo odbiega od tematu, zapamiętujemy go.



wraz z upływem czasu stają się silniejsze i oporne

na zmiany



przy przypominaniu sobie inf. luki w pamięci

uzupełniamy schematem

Funkcje schematów



pomagają nam kategoryzować bodźce,

dostarczają odpowiedzi na pytanie, „co to

jest?”, Gdy napotkamy coś nieznanego (jest

to sposób na radzenie sobie z

wieloznacznością)



dostarczają wskazówek dot. naszego

działania i dzięki temu nie musimy

zastanawiać się nad każdym krokiem, lecz

działamy zgodnie ze scenariuszem.



schematy dyktują nam treść spostrzeżeń

Efekt pierwszeństwa:



pierwsze wrażenie dotyczące innej osoby
wpływa na to, że jej późniejsze zachowanie
interpretujemy w sposób zgodny z tym
pierwszym wrażeniem. Bierze się to stąd, że na
podstawie inf. otrzymanej na początku, tworzą
sobie schemat, a ten wpływa na interpretacje
dalszych inf. Sprzeczne dane są ignorowane.
(Czasem występuje te efekt świeżości-
największy wpływ ma inf. uzyskana na
końcu-, ale jest to raczej wyjątek od reguły).

Efekt uporczywości



to, że przekonania ludzi dotyczące ich
samych i świata społecznego utrzymują się,
nawet, gdy pierwotne dane je wspierające
zostały podważone.

Powód: utrzymanie samooceny, ludzie mogą

trwać przy swoich przekonaniach, żeby nie
stracić dobrego zdania o sobie. Oraz dlatego,
że schemat kształtuje ich spostrzeganie
rzeczywistości.



Efekt uporczywości dotyczy także przekonań
o innych osobach.

Sprawianie, że nasze schematy stają się
prawdą- samo spełniające się
proroctwo.

Zjawisko to polega na tym, że ludzie: mają

określone oczekiwania dotyczące innej osoby, co

wpływa na ich postępowanie względem tej osoby,

które powoduje, że zachowuje się ona w sposób

zgodny z ich wyjściowymi oczekiwaniami?

-

Pojawiają się w sposób mimowolny i nieświadomy.

-

nasze schematy mogą być odporne na zmiany,

ponieważ widzimy wielką liczbę fałszywych

świadectw potwierdzających.

-

nie zdając sobie sprawy, że sami kreujemy

wydarzenia, myślimy, że są obiektywnym

dowodem potwierdzającym.

Kiedy uznajemy nasze
schematy za nietrafne lub
zmieniamy zdanie?



jeśli jakaś inf. jest do tego stopnia niezgodna ze

schematem, że ludzie poświęcają czas, próbując ją

wyjaśnić lub pogodzić z uprzednimi przekonaniami,

to przypominają sobie tę, inf. trafnie.



kiedy ludzie znajdują się w sytuacji, w kt jest dla

nich ważne, by ich przekonania były trafne i

dawały się obronić (np. publiczne wyjaśnianie,

dlaczego mają takie a nie inne poglądy), to bardziej

prawdopodobne będzie dostrzeganie inf.

niezgodnej, a nie jej ignorowanie i pomniejszanie

jej znaczenia.

Kiedy uznajemy nasze
schematy za nietrafne lub
zmieniamy zdanie?



są sytuacje, gdy ludzie poszukują inf.
zarówno mogącej potwierdzić jak i
podważyć ich hipotezy, unikają w ten sposób
samo spełniającego się proroctwa, jeśli
istnieje dla niego jasna alternatywa, lub,
gdy są specjalnie proszeni by go podważyć.



kiedy jest tyle niezgodnych danych i mają
taki ciężar gatunkowy, że nie można ich
ignorować-gdy istnieje silny nacisk innych
by przyjąć nowe poglądy.

Komunikacja niewerbalna

oznacza zamierzone lub niezamierzone
porozumiewanie się bez słów. Wyraz twarzy, ton
głosu, gesty, postawę i ruchy ciała, posługiwanie się
dotykiem oraz spojrzenie

kodowanie – wyrażanie lub okazywanie zachowań

niewerbalnych, takich jak uśmiech albo poklepanie
kogoś po plecach.

dekodowanie- interpretowanie znaczeń zachowań

niewerbalnych wyrażanych przez innych ludzi, na
przykład, decydowanie, że poklepanie po plecach
było wyrazem protekcjonalności , a nie
serdeczności.

KOMUNIKAT
NIEWERBALNY

KODOWANIE

ODKODOWANIE

NADAWCA

ODBIORCA

SYGNAŁ

FUNKCJE KOMUNIKACJI
NW



WYRAŻANIE EMOCJI

– np. jestem rozgniewany (zmarszczone

brwi, przymrużone oczy, zaciśnięte wargi, przenikliwe spojrzenie



WSKAZYWANIE POSTAW MIĘDZY OSOBOWYCH –

np. lubię cię,

nie lubię cię



PRZEKAZYWANIE SWOICH CECH OSOBOWOŚCI

– szerokie

gesty, modulacja głosu, energiczny ton



PODTRZYMYWANIE I UŁATWIENIE KOMUNIKACJI
WERBALNEJ-

obniżenie intonacji i odwrócenie wzroku, aby nasz

rozmówca wiedział, że już skończyliśmy



EMBLEMATY-

sygnały niewerbalne mające w danej kulturze

ogólne zrozumiałe definicje: zazwyczaj mają bezpośrednie
tłumaczenie werbalne np. znak ok

KANAŁ NIEWERBALNY



MIMIKA



KONATKT WZROKOWY I SPOJRZENIE



GESTY ( ok., kciuk, kiwanie głową)



GŁOS



POZYCJA- POSTAWY WOBEC INNYCH



DOTYK



PRZESTRZEŃ OSOBIATA I ZACHOWANIA
PRZESTRZENNE



WYGLĄD

Twarz

Lekko uniesiona górna warga

Uniesiona i wysunięta dolna warga

Zmarszczony nos

Uniesione policzki

Zmarszczki poniżej dolnych powiek

Brwi uniesione lub zbliżone do siebie

 

Twarz

Uniesione wewnętrzne końce
brwi
Trójkątne zmarszczki poniżej
powiek
Opadnięte kąciki ust
Możliwe drżenie warg

Twarz

Uniesione kąciki ust
Możliwe pokazanie zębów
Zmarszczki od skrzydełek nosa
do kącików ust
"Kurze łapki" w okolicach oczu

Twarz

Podniesione brwi

Zmarszczki w centrum czoła

Uniesione górne powieki

Otwarte usta

Wargi ściągnięte w tył

 

Twarz

Opuszczone i ściągnięte brwi

Pionowe zmarszczki pomiędzy brwiami

Napięte powieki i przymrużone oczy

Ściągnięte wargi

Rozchylone nozdrza

 

Twarz

Podniesione brwi

Zmarszczki w centrum czoła

Uniesione górne powieki

Otwarte usta

Wargi ściągnięte w tył

 

Kultura a kanał komunikacji
niewerbalnej



EMOCJE



KONTAKT WZROKOWY I SPOJRZENIE-

(Nigeria,

Portoryko, Tajlandia, Indianie Cherokee a Arabowie)



PRZESTRZEŃ OSOBISTA I DOTYK

(niskokontaktowe: kraje Ameryki Północnej,
północne kraje europejskie, kraje azjatyckie,
Pakistan i społeczności indiańskie)



EMBLEMATY

( ok- Stany Zjednoczone, Francja,

Japonia, Meksyk, Etiopia), kciuk w górę (Stany,
Francja, Japonia), kiwanie głową ( Stany, Afryka,
Korea)

Płeć a komunikacja
niewerbalna



Kto lepiej dekoduje sygnały
niewerbalne?



Praca a teoria roli społecznej?

Ukryte teorie osobowości
wypełnianie pustych miejsc



Ukryta teoria osobowości – to typ schematu
używany do grupowania różnych cech
osobowości ; np. wielu ludzi uważa, że jak ktoś
jest uprzejmy, jest zarazem szczodry, skąpy to i
zgryźliwy, jednostka jest podobna do wszystkich
członków swojej grupy - stereotypy)

Atrybucje przyczynowe –
dlaczego ktoś się tak a nie
inaczej zachował?



Teoria atrybucji – Teoria opisująca sposoby, którymi się

posługujemy do wyjaśnienia przyczyn własnych zachowań

i zachowań innych ludzi.

ATRYBUCJA WEWNĘTRZNA- przypuszczenie, że czyjeś

zachowanie wynika z przyczyn leżących po jego stronie,

na przykład z jego postawy, charakteru lub osobowości.

ATRYBUCJA ZEWNĘTRZNA- przypuszczenie, że czyjeś

zachowanie wynika z sytuacji w jakiej znajduje się ta

osoba; założenie, że większość ludzi w tej sytuacji

zareagowała by tak samo

Atrybucje



Dwustopniowy proces atrybucji –

wyjaśnianie

czyjegoś

zachowania

przez

tworzenie

automatycznych atrybucji wewnętrznych i
dopiero późniejsze zastanowienie się nad
możliwymi

przyczynami

sytuacyjnymi

pozwalające zmodyfikować pierwotną atrybucję
wewnętrzną

Atrybucje



Błąd odpowiedniości-

założenie, że zachowanie

człowieka odpowiada jego dyspozycjom osobowości.



Podstawowy błąd atrybucji-

skłonność do

przeceniania roli czynników wewnętrznych
dyspozycyjnych w zachowaniu człowieka i
niedoceniania wpływu czynników sytuacyjnych.



Wyrazistość spostrzeżeniowa-

domniemana ważność

informacji, które przykuwają naszą uwagę / skupianie
się na osobie w celu wyjaśnienia jakiejś sytuacji/

Błąd odpowiedniości



Zjawisko światła rampy-

skłonność do

przesadnej oceny stopnia, w jakim nasze
działania i wygląd są dostrzegane przez innych.
/niedocenianie empatycznej reakcji innych,
spodziewając się surowej ocen/

Różnica pomiędzy aktorem
a obserwatorem



skłonność do postrzegania dyspozycyjnych
przyczyn zachowania innych ludzi i skupiania się
bardziej na roli czynników sytuacyjnych przy
wyjaśnianiu własnego zachowania

Atrybucje w służbie ego



wyjaśnianie własnych sukcesów za pomocą czynników

wewnętrznych, dyspozycyjnych oraz wyjaśnianie

własnych niepowodzeń przez obwinianie czynników

zewnętrznych sytuacyjnych



Obronne

– wyjaśnienie zachowań tak, aby uniknąć

poczucia słabości i śmiertelności



Nierealistyczny optymizm-

forma atrybucji obronnej

polegająca na przekonaniu, że dobre rzeczy zdarzają

się raczej nam niż innym, a złe rzeczy raczej innym

niż nam



Wiara w sprawiedliwy świat-

forma atrybucji obronnej

polegająca na założeniu, że złe rzeczy zdarzają się

złym ludziom, a dobre spotykają dobrych ludzi.

Zachowania prospołeczne:
dlaczego ludzie pomagają
innym

GENEZA ZACH. PROSPOŁECZNYCH

socjobiologia: instynkty i geny (E.O.Wilson,

R.Dawkins)

socjobiol. – perspektywa, w ramach której zjawiska

społ. tłumaczy się stosując prawa t.ewolucji



dobór krewniaczy (Hamilton) – zach. jednostki

mające na celu ochronę życia krewnych są

utrwalane poprzez mechanizm naturalnej selekcji

badanie  Greenberg:P szczoły wypuszczone w

pobliżu obcego im ula próbowały się do niego

dostać => zostały wpuszczone tylko te bardziej

spokrewnione z mieszkankami tegoż ula.

GENEZA ZACH.
PROSPOŁECZNYCH



norma wzajemności – założenie,
że inni będą nas traktować w ten
sam sposób, w jaki my ich
traktujemy (ktoś, komu pomagamy
może kiedyś pomóc nam)  norma

ta także została uwarunkowana
genetycznie jako ułatwiająca
przetrwanie

Wymiana społeczna: zyski i koszty związane z

pomaganiem

t. wymiany społ. – wyjaśnia relacje społ. zasadą

maksymalizacji zysków

i minimalizacji kosztów

Zyski to np.:



świadomość normy wzajemności (pomaganie jako inwestycja

w przyszłość)



złagodzenie dyskomfortu związanego z przyglądania się

cudzemu nieszczęściu (=> redukcja napięcia i niepokoju)



zdobycie uznania i gratyfikacji



uświadomienie skuteczności własnego działania

Przykładowe koszty:



strata czasu



bezpośrednie (lub pośrednie, odroczone) zagrożenie dla

własnego zdrowia/ życia



uzależnienie drugiej osoby od nas

altruizm – każde działanie ukierunkowane na

niesienie korzyści drugiej osobie z pominięciem

wł. interesu (często związane z własnymi

kosztami)

empatia i altruizm: pomoc bezinteresowna
empatia – zdolność do postawienia siebie na

miejscu drugiej osoby i odbierania w podobny

sposób zachodzących wydarzeń oraz odczuwania

podobnych emocji

Hipoteza empatii-altruizmu – empatia odczuwana

względem drugiej osoby skłania do udzielenia jej

pomocy bez względu na konsekwencje podjętych

działań.



czy odczuwam

nie

=> pomogę,

gdy będzie to w

mym interesie

os. potrzebująca

pomocy

empatię?

tak

=> pomogę

mimo

wszystko

INDYWIDUALNE PRZESŁANKI ZACH.

PROSPOŁECZNYCH:



osobowość altruistyczna – osobowość, którą

charakteryzuje tendencja do udzielania

pomocy innym



można ją „wyrobić” u dzieci (zachęty do

pomagania, modelowanie, nagrody z umiarem)

ale:

wysokie wyniki na skali altruizmu w

testach osobowości nie gwarantują jeszcze, że

będziemy zawsze pomagać!

(korel. między

zach. altr. w odmiennych sytuacjach = 0,23)

Płeć



uwarunkowania kulturowe (♂:

rycerskość, heroizm, ♀: opieka,

wychowanie, tworzenie

trwałych związków)



M częściej pomagają w

sytuacjach ekstremalnych, K –

długotrwałe pomaganie

samopoczucie:



„czujesz się dobrze, czynisz dobrze” –

dlaczego? widzimy wtedy radosne

strony życia (=> tend. do spostrzegania

pozyt. cech u innych)



pomagając innym przedłużamy u siebie

dobry nastrój (przypływ pozyt. uczuć)



dobry nastrój => większa koncentracja

na sobie => dążenia, by zachowywać się

zgodnie z własnymi wartościami,

ideałami

czujesz się źle, czynisz
dobrze”:



poczucie winy zwiększa gotowość do
pomocy innym (zbadano, że ludzie
idący do kościoła częściej pomagają
bezpośrednio przed spowiedzią

hipoteza redukcji negatywnego
stanu emocjonalnego (Cialdini) 

ludzie angażują się w pomoc dla
innych, aby pozbyć się uczucia smutku
i przygnębienia

czujesz się źle, czynisz
dobrze”:



teoria wymiany społ.  przez pomoc innym

pomagamy sobie)

wady tej hipotezy – bierze ona pod uwagę

tylko natychmiastowe zyski z pomagania



„pomaganiu towarzyszy altruistyczna aura

mająca zdolność rozwiewania wszelkich

smutków” /Aronson/



smutek prowadzi do zwiększenia pomagania

tylko wtedy, gdy nie dostaliśmy wcześniej

jakiejś innej nagrody poprawiającej nastrój

SYTUACYJNE DETERMINANTY PROSPOŁ.

ZACHOWANIA:

miejsce zamieszkania:
ile osób pomaga krwawiącemu mężczyźnie:



na wsi/ w małym miasteczku: 50% (ludzie

wyrastają tu w przekonaniu, że warto pomagać,

atmosfera przyjaźni, ufności, altruizmu)



w dużym mieście: tylko 15% (anonimowość,

nieufność wobec obcych, zainteresowanie

wyłącznie swoimi sprawami)

hipot. przeładowania urbanistycznego – ludzie

broniąc się przed nadmiarem stymulacji, jakich

dostarcza miejskie życie, zamykają się w sobie i

unikają kontaktów z innymi ludźmi

liczba świadków:

efekt widza – im więcej jest świadków nagłego

wypadku, tym mniejsza szansa, że którykolwiek

z nich podejmie interwencję

badanie  Darley, Latane (1968):

Badani byli świadkami ataku padaczki – mierzono

czas udzielenia pomocy choremu przez badanych

(którzy byli przekonani, że są jedynymi świadkami

wypadku/ że jest jeszcze inny świadek/ że jest ich

jeszcze czterech) => im tych świadków było w ich

przekonaniu więcej, tym mniejsza była ich

gotowość do interwencji

Schemat procesów prowadzących do
podjęcia interwencji przez przygodnego
świadka:

Roztargnienie, pośpiech-

Badanie dotyczyło

studentów seminarium duchownego – mieli

oni przejść do drugiego budynku, gdzie mieli

wygłosić krótkie przemówienie. Niektórych

pośpieszano (rzekomo spotkanie już się

zaczęło), a innym mówiono, że mają jeszcze

kupę czasu. W przejściu siedział jęczący

pomocnik eksperymentatora. Ilu się

zatrzymało, żeby mu pomóc?

 63% nie śpieszących się
 10% śpieszących się (wielu nawet go nie

dostrzegło)

Schemat procesów prowadzących
do podjęcia interwencji przez
przygodnego świadka:

Co dalej – badani byli mierzeni pod

względem stopnia religijności =>
religijność nie wpłynęła na większą
gotowość do zatrzymania się.

Nawet temat przemówienia nie wpłynął

(czy badani mieli mówić o przyszłej
pracy, czy o miłosiernym samarytaninie
– nie miało to większego znaczenia)

Schemat procesów prowadzących do
podjęcia interwencji przez przygodnego
świadka:

Kumulacja ignorancji-chory czy pijany? –

interpretacja zdarzenia wpływa na naszą
gotowość do pomagania



źródło inf. stanowią inne osoby ( tzw.

nieformalny wpływ społ.)



kumulacja ignorancji – świadkowie
nagłego wypadku wzajemnie obserwując
swą obojętność interpretują zdarzenie
jako niegroźne i nie wymagające
interwencji

Rozproszenie odpowiedzialności

-badanie 

Latany, Darley (1970):

Dym wydobywający się z kratek wentylacyjnych

do pomieszczenia, w którym byli badani:

 gdy była tam 1 os. => interweniuje 75%
 gdy były trzy osoby => interweniuje 38%

rozproszenie odpowiedzialności – wraz ze

wzrostem liczby przygodnych świadków

zmniejsza się poczucie odpowiedzialności za

rozwój wypadków

Pięć etapów wiodących do

zaangażowania się ludzi w pomoc:



dostrzeżenie zdarzenia



interpretacja zdarzenia jako
nagłego wypadku



przyjęcie odpowiedzialności za
podjęcie działania



wiedza, jak pomóc



decyzja o interwencji

charakterystyka ofiary:



łatwiej pomagamy, gdy ofiara jest podobna do nas

(T.Emswiller)



prawo doboru krewniaczego



podobieństwo => sympatia => większa chęć

pomocy

Konsekwencje udzielania pomocy:



w pewnych okolicznościach pomoc może mieć

większe znaczenie nagradzające dla osoby

udzielającej niż otrzymującej



jeśli pomoc oferuje nam osoba podobna do nas,

czujemy się bardziej upokorzeni (podkreślenie

naszej niekompetencji)

Konsekwencje udzielania pomocy:



ludzie niechętnie proszę o pomoc, gdyż wiąże się

to z obniżeniem samooceny, poczuciem

nieadekwatności i zależności



sztuka pomagania polega więc na tym, aby robić

to w sposób nie stwarzający zagrożenia dla cudzej

samooceny, zwłaszcza gdy osoba, której udzielamy

pomocy, ma słabe poczucie kontroli nad swoimi

działaniami.



uświadomienie sobie przez nas barier hamujących

pomoc zwiększa gotowość do pomagania!