Ekonomia

Wykaz literatury podstawowej

• Podstawy ekonomii, red. R. Milewski, E.

Kwiatkowski, PWN, Warszawa 2005

• P.A. Samuelson, W.D. Nordhaus, Ekonomia t. 1 i 2,

PWN, Warszawa 2004

 
• D. Begg, S. Fisher, R. Dornbush, Mikroekonomia,

PWE, Warszawa 2007

• D. Begg, S. Fisher, R. Dornbush, Makroekonomia,

PWE, Warszawa 2007

Wykaz literatury

uzupełniającej

• J.E. Stiglitz, Globalizacja, PWN,

Warszawa 2005

•     Od liberalizacji do integracji Polski z

Unią

Europejską, red. J.J. Michałek,

W. Siwiński, M. Socha, PWN
Warszawa 2003

EKONOMIA

Ekonomia – polityczna – społeczna
• Ekonomia – mikro i makro
• 1776 r Bogactwo narodów A. Smith
• Ekonomia – teoria
• Teoria – prawa ekonomiczne
• Ekonomia:
• opisowa
• normatywna

Ekonomia jest nauka o

gospodarowaniu

• Żeby zaspokajać potrzeby ludzie muszą

gospodarować: ile chcemy, ile mamy?

• Ludziom towarzyszy rzadkość czy

obfitość?

• Gdybyśmy żyli w raju, czy musielibyśmy
gospodarować, czy potrzebna byłaby

ekonomia ?

Dzisiaj ekonomia obejmuje

mikro- i makroekonomię

• Mikroekonomia bada „małe

jednostki” – konsumentów, firmy,
pracowników, rynki
poszczególnych dóbr.

• Makroekonomia bada całą

gospodarkę, systemy społeczno-
gospodarcze czy gospodarkę
światową

Ekonomia zaczyna się od

mikroekonomii

• Ksenofont V/IV wiek p.n.e. - historyk

starożytnej Grecji, pierwszy użył określenia

ekonomia, w dziele Oikonomikos (Ekonomika)

– nauka o gospodarstwie, o zarządzaniu

majątkiem, domem. Zajmuje się zasadami

prowadzenia domu, zdobywania środków

utrzymania i sensownym wydawaniem

pieniędzy ( na budowę, hodowlę, uprawę).

Można wiele wydać i mieć mało korzyści,

można też przy użyciu mniejszych środków

uzyskać dobre wyniki. Ekonomia to dyscyplina

naukowa, ale i wiedza praktyczna.

Arystoteles (filozof grecki

IV w. p.n.e.)

• uogólnia zjawiska ekonomiczne, na

marginesie rozważań filozoficznych

• Termin ekonomia z tym myślicielem

najczęściej się łączy

• Oikos – po grecku dom, nomos –

prawo

• Zawody godne i niegodne

(lichwiarze)

Ekonomia polityczna

• To określenie pochodzi od
A. Montchrétiena, w 1615 roku

ukazała się jego książka Traktat
o ekonomii politycznej, tytuł
wskazuje na prawa gospodarstwa
państwa, chodziło głównie o
finanse państwa.

Ekonomia jako nauka

• Ojcem ekonomii, pierwszym

ekonomistą był Adam Smith

• Pierwszy podręcznik ekonomii to

Badania nad naturą i przyczynami
bogactwa narodów, 1776 r.

Ekonomia jak każda nauka

wyjaśnia rzeczywistość

• Jak wyjaśnia, opisuje rzeczywistość

matematyka, filozofia, historia czy
geografia?

• Ekonomia stara się opisać i

wyjaśnić rzeczywistość gospodarczą

• To co nas otacza obserwujemy,

odbieramy przez pewien wzorzec,
paradygmat.

• Obserwacje i opis pozwalają na

odkrycie pewnych prawidłowości

• Kiedy prawidłowości te są

powszechne i obiektywne
( niezależne od ludzkiej woli) stają
się prawami

• Zbiór takich praw tworzy teorię
• Poszczególne teorie z danej

dziedziny składają się na naukę

Jak patrzył na świat

Kopernik?

• Zmieniają się wzorce postrzegania

otaczającej nas rzeczywistości,
zmieniają się paradygmaty

• zmienia się również rzeczywistość
• Odkrywane są nowe prawa ,

powstają nowe teorie, inne przestają
być aktualne

• Tak jest również w ekonomii

Prawo popytu i prawo

Say`a

• Prawo popytu mówi, że jeśli rośnie

cena danego dobra, ludzie kupują go
mniej (przy innych czynnikach
niezmienionych – ceteris paribus),
jeżeli cena dobra spada, kupują go
więcej ( też przy ceteris paribus)

• Prawo Say`a – każda produkcja

znajdzie rynek zbytu, każda podaż
tworzy popyt.

Oba prawa są prawami

teorii rynku

• Które jest również dzisiaj

prawdziwe?

Teoria jest zbiorem praw

• Każda teoria powstaje po to by

wyjaśnić rzeczywistość

• Rzeczywistość zmienia się -

zmieniają się teorie, jedne
przestają być aktualne, powstają
nowe

• Teorie tworzą naukę.

Ekonomia opisowa

(pozytywna) i normatywna

• Ekonomia opisowa wyjaśnia

rzeczywistość gospodarczą, opisuje,

mówi jak jest, do jej twierdzeń można

zastosować naukowe kryterium prawdy

albo fałszu.

• Np.. PKB per capita (na głowę) w Polsce

wynosi 22 tys. EURO ?

• Jest to twierdzenie ekonomii opisowej,

można sprawdzić prawdziwe czy

fałszywe?

Ekonomia normatywna

• Mówi jak być powinno, z punktu

widzenia kogoś, kto wypowiada się

(najczęściej polityk)

• Np.. Należy podnieść cenę alkoholu,

to zmniejszy się poziom pijaństwa na

wsi w Polsce.

• Takie twierdzenia zawsze zawierają

ocenę wartościującą osoby je

wypowiadającej

• Nie da się sprawdzić czy są

prawdziwe czy fałszywe.

Ekonomia akademicka

• To ekonomia pozytywna ,

najczęściej wykładana jako
mikroekonomia i makroekonomia.

Mikroekonomia jako

nauka

• Zajmuje się badaniem procesów

zachodzących na współczesnych
rynkach, występujących elementów i
czynników, zależności oraz zachowań
działających na nich podmiotów
uczestników tzn. konsumentów,
gospodarstw domowych, firm,
agencji rządowych (państwa).

Makroekonomia

• Zajmuje się zachowaniem gospodarki

jako całości

• Bada ogólny poziom krajowej

produkcji, zatrudnienia, cen,

inwestycji, eksportu.

• Stara się wyjaśnić, jak i dlaczego

gospodarka się rozwija, podlega

fluktuacjom i zmianom.

Makroekonomia różni się

od mikroekonomii

• Mikroekonomia bada rynki i różnice między

nimi, w przeciwieństwie do makroekonomii
nie bada dlaczego gospodarka jako całość z
biegiem czasu się rozwija i podlega
wahaniom

• Makroekonomia wyjaśnia proces ustalania

się zmiennych, które mikroekonomia
traktuje jako dane (np. dana cena na rynku
dobra)

Co wspólne

• Makroekonomia wykorzystuje

podstawowe idee (prawa) mikroekonomii

• Wyjaśniając rozwój gospodarki musi

rozumieć zachowanie się konsumentów i
firm, organizacje rynków pracy, kapitału i
działania rządu.

• Makroekonomia używa standardowych

metod analizy ekonomicznej

Model ekonomiczny –

narzędzie badawcze

ekonomii

• Ekonomia polega na modelowaniu

zjawisk społecznych

• Model to uogólnienie, abstrakcyjne

odzwierciedlenie rzeczywistości

• Wyabstrahowane z rzeczywistości

elementy uznane za najważniejsze
dla badanego zagadnienia

Formy modeli

ekonomicznych:

1. Opisowe założenia ( np.. Model

konkurencji doskonałej czy

monopolu)

2. Graficzne wykresy

3. Zbiory równań matematycznych ( w

teoriach o wysokim stopniu

złożoności i zawansowania)

Wykres – najczęściej

stosowany w analizie

mikroekonomicznej

• Jest ilustracją dwóch lub więcej

zbiorów wzajemnie powiązanych

• Najczęściej analizujemy dwie

zmienne np. na osiach układu
współrzędnych zaznaczamy cenę P
jakiegoś dobra np.. pączka i ilość
Q pączków kupowanych.

Cena pączka a nabywana

ilość

w cukierni Wisienka

0

Q ilość pączków

P

cena

pącz

ka

w zł

3

2,

5

2

1,

5

1

0,

5

Linia odzwierciedla wielkości ujmowane zwykle w tablicach

10 20 30 40 50

100

P

Q

0,

5
1

1,

5
2

2,

5
3

100

50
40
30
20
10

Wykres jest linią wypełniającą

przestrzeń między punktami

zawartymi w tablicy

• Stosując go możemy łatwiej

dostrzec i zrozumieć zależności
między zmiennymi, niż przy
rozpatrywaniu jedynie liczb czy
zbiorów punktów.

Rynek-najważniejsza kategoria

mikroekonomiczna

• Obszar, ogół miejsc, w których kupujący i

sprzedawcy dokonują wymiany określonych

towarów

• Instytucja, przez którą działają siły kształtujące

ceny, popyt i podaż

• Urządzenie (układ), przez które kupujący i

sprzedający wzajemnie oddziałują na siebie dla

określenia cen i ilości towarów

• Ogół stosunków między sprzedającymi i

kupującymi kształtujących ceny , popyt i podaż

• Grupa firm i osób kontaktujących się

wzajemnie w celu zakupu lub sprzedaży

pewnego dobra

Rynek to kategoria

wszechobecna, choć

zróżnicowana

• Ludzie muszą zaspokajać swoje

potrzeby, muszą wymieniać posiadane
dobra

• Rynek w obozie jenieckim, więzieniu..
• Rynek chleba, samochodów, mieszkań,

papierów wartościowych, dzieł sztuki.

• Rynek – handel żywym towarem
• Rynek- handel – niezgodny z prawem

czy normami etycznymi

Analiza rynku prowadzi

do wyodrębnienia jego

podstawowych elementów

• Popyt
• Podaż
• Cena

Pojęcie popytu na dane

dobro

• Ilości dobra, które nabywcy pragną i mogą

kupić w danym czasie, po danych cenach

• Pojedynczą ilość dobra, którą konsumenci chcą

kupić po danej cenie nazywa się

ilością żądaną

• Żądana ilość dobra oznacza tę ilość, którą

nabywcy pragną nabyć po danej cenie przy

danych cenach innych dóbr, dochodach,

upodobaniach

• Chodzi o efektywną możliwość zakupu.

Popartą posiadanym dochodem

• Chodzi o cały strumień zakupów

dokonywanych przez indywidualnych

konsumentów, ilość musi być wyrażona dla

określonego czasu (dzień, miesiąc, rok)

Popyt rynkowy na dane

dobro

• Jest sumą popytów

indywidualnych, którymi są ilości
dobra, jakie poszczególni
konsumenci pragną i mogą kupić
w danym czasie po danych cenach

Rozkład popytu

P Q P
Q

5 0 100

60

6 100 80

68

7 200 60

80

8 300 40

110

1 400 20

150

Krzywa popytu

Q ilość

100 200 300 400
500

P cena

5

4

3

2

1

0

D

D

Krzywa popytu

Q ilość

20 40 60 80 100 120
140 160

P cena

120

100

80

60

40

20

0

D

D

Prawo popytu

• Istnieje odwrotna zależność między ceną a

żądaną ilością dobra, gdy jedno spada
drugie wzrasta i odwrotnie

• Krzywa popytu ma ujemne nachylenie –

opada w dół od góry strony lewej ku prawej

• Ta ważna zależność jest obiektywna i

nazywana jest prawem popytu

• Gdy cena towaru (dobro) wzrośnie przy

innych czynnikach stałych

(ceteris paribus)

kupujący skłaniają się do kupowania go
mniej i odwrotnie.

Dobro, produkt, towar

• Produkt – u producenta
• Towar- w handlu
• Dobro- w konsumpcji

Efekt dochodowy i substytucyjny

• Wyjaśniają działanie prawa popytu
• Przy danym dochodzie konsument może po danej

cenie nabyć określoną ilość dobra, wzrost ceny

zmusza do zmniejszenia ilości, spadek pozwala

nabyć więcej

1000 pln – dochód nominalny (pieniężny)
cena bochenka chleba 1 pln
1000 bochenków – dochód realny
cena bochenka chleba 2 pln
500 bochenków
• Na rynku występują grupy konsumentów o

różnym poziomie dochodów. Wysoka cena

powoduje, że towar dostępny jest dla wyższych

grup dochodowych, obniżenie jej zwiększa grupę

nabywców i podnosi popyt. Odwrotnie jest przy

podniesieniu ceny.

Efekt dochodowy

• To związek popytu z dochodem

wynikający ze zmian realnego
dochodu na skutek zmian cen.

Efekt substytucyjny

•

Wynika z faktu, że zwyżka cen jednego
dobra, przy niezmienionych cenach innych
dóbr, zachęca do zastąpienia dobra
drożejącego względnie tańszym
(niedrożejącym).

•

Zmian ceny jednego dobra oznacza względną
zmianę cen substytutów

•

Podwyżka cen paliw skłoni do zwiększenia
popytu na przejazdy miejskimi środkami
komunikacji.

•

Zmiany żądanych ilości są wynikiem
oddziaływania obu efektów dochodowego i
substytucyjnego.

Czynniki określające popyt

na dobro

• Cena danego dobra
• Dochody kupujących
• Gusty i upodobania
• Ceny dóbr komplementarnych i

substytutów

• Liczba ludności
• Podział dochodów między

gospodarstwa domowe

• Przewidywania dotyczące zmian cen

Określenie popyt dotyczy całej

krzywej popytu

• Jeżeli bierzemy pod uwagę daną cenę

i odpowiadający jej punkt na krzywej
popytu wskazujemy na żądaną ilość

• Analizując, inne poza ceną danego

dobra czynniki wpływające na popyt,
wskazujemy na zmianę popytu

• Zmiana popytu odnosi się do

przesunięcia całej krzywej popytu

Zmiana popytu

Q

0

P

D’’ D

D’

p

1

q

’’

q

q

’

Podaż dobra

• Ilości dobra, które producenci chcą

dostarczyć na rynek i sprzedać w
danym czasie, po danych cenach

• Rynkowa podaż dobra to suma

podaży wszystkich firm
wytwarzających dany produkt

• Ta ilość towaru którą firmy pragną

sprzedać nazywa się ilością
dostarczoną

Rozkład podaży

P Q P
Q
2 10 2

10

4 20 4

80

6

30 6

110

8 40 8

130

10 50 10

150

Krzywa podaży

Q ilość

10 20 30 40 50
60

P cena

10

8

6

4

2

0

S

S

Krzywa podaży

Q ilość

33 66 100 133
166 200 60

P cena

10

8

6

4

2

0

S

S

Podaż a cena

• Istnieje dodatnia zależność między ceną a

ilością dostarczoną, gdy cena spada,

zmniejsza się dostarczana ilość, gdy cena

rośnie wzrasta (ceteris paribus)

• Tę podstawową zależność ekonomiczna

nazywa się prawem podaży

• Wyjaśnia go fakt, że przy niezmienionych

kosztach, wzrost ceny towaru zwiększa zyski

firm, jeżeli nie zmieniają się ceny innych

towarów, opłaca się zwiększyć produkcję

drożejącego towaru, nawet przy zmniejszeniu

wytwarzanych ilości pozostałych.

• Spadek ceny obniża natomiast zyski

Czynniki wyznaczające podaż dobra

• Cena danego towaru
• Ceny innych towarów
• Koszty produkcji
• Ceny czynników produkcji
• Stan technologii
• Cele firmy
• Podatki i subsydia
• Oczekiwania dotyczące zmian cen

Rozkład popytu i podaży -

równowaga

P D S

Stan na

rynku

Nacisk na

ceny

5

9

1

8

Nadwyżka

W dół

4 1

0

1

6

Nadwyżka

W dół

3 1

2

1
2

Równowag
a

Neutralny

2 1

5

7 Niedobór

W górę

1 2

0

0 Niedobór

W górę

Równowaga popytu i

podaży

Q ilość

5

10

15 20

25

P cena

5

4

3

2

1

0

S

S

D

D

Nadwyżka

Niedobór

E

qe

pe

Przesunięcie krzywej popytu – nowy

punkt równowagi

Q ilość

0

P cena

S

S

D

D

D`

D`

p

q

p

1

q

1

E

E

1

Przesunięcie krzywej podaży – nowy

punkt równowagi

Q ilość

0

P cena

S

S

D

D

p

q q

1

E

S`

S`

E

1

p

1

Ceny minimalne

Q ilość

P cena

0

S

S

D

D

p

q

P min

q

s

q

d

E

NADWYŻKA

Ceny maksymalne

Q ilość

P cena

0

S

S

D

D

p

q

q d

q s

E

P max

niedobór

Popyt elastyczny

• Gdy zmiana ceny o 1% powoduje większą

niż 1 % zmianę żądanej ilości – wyższa cena
zmniejsza utarg, niższa zwiększa

P

Q

D

D

0

p

1

q

1

p

2

q

2

Popyt jednostkowo-elastyczny

proporcjonalny

• Gdy zmiana ceny o 1% powoduje 1 %

zmianę żądanej ilości – utarg pozostaje bez
zmian (p

1

q

1

= p

2

q

2

)

P

Q

D

D

0

p

1

q

1

p

2

q

2

Popyt nieelastyczny

• Gdy zmiana ceny o 1% powoduje mniejszą

niż 1 % zmianę żądanej ilości – niższa cena
zmniejsza utarg, wyższa zwiększa

P

Q

D

D

0

p

1

q

1

p

2

q

2

Cenowa elastyczność popytu

E

p

=

Procentowa zmiana żądanej ilości - Q/Q

Procentowa zmiana ceny - P/P

Q = Q

2

– Q

1

P= P

2

– P

1

Spadki i wzrosty ceny

Cena spada z 20 do 19
20-10 19 -20 -1
E

p

= ------- : ------- = 1: --- = 100% : 5% = 20

10 20 20

Cena wzrasta z 19 do 20

10 -20 20-19 -1 1
E

p

= --------- : -------- = ----- : ----- = 50% : 5,26%= 9,5

20 19 2 19

Spadki i wzrosty ceny

Cena spada z 2 do 1

190 – 180 1-2

1

----------- : ---- = ---- x 100 % : 1/2 =

5,56% : 50% = 180 2 18

Cena rośnie z 1do 2
180 – 190 2-1 1

-------------- : ------ = --- x 100% : 1 = 5,27% : 100%

= 0,05

190 1 19

Pomiar elastyczności cenowej popytu

P

Q

0

10 20 100
180 190

20

19

10

2
1

E

p

>1 popyt elastyczny

E

p

=1 popyt jednostkowo-elastyczny

E

p

<1 popyt nieelastyczny

D

D

Wartości liczbowe E

p

Q

P

0

D

3

D

2

E

p

= +

D

2

D1 E

p

=

0

D

1

D

3

Czynniki elastyczności cenowej

popytu

- stopień dostępności bliskich

substytutów

- niezbędność dóbr

- czas

Elastyczność a zmiana podaży

0

0

P

Q

P

Q

D

1

D

1

D

2

D

2

S

S

S

`

S`

S

S

S`

S`

p

1

p

2

p

1

p

2

q2

q

1

q

1

q2

Dochodowa elastyczność popytu

J e =

Procentowa

zmiana żądanej ilości dobra X

Procentowa zmiana dochodu

konsumenta

Poślednie, gorsze

Reakcja popytu na zmianę dochodu prowadzi do

zmiany struktury produkcji i konsumpcji

Ilość

Dochody J

żąda

na

0

Dodatnia dochodowa

(Je) elastyczność-

dobra normalne

Dobra

poślednie

Je<

0

Je=0

Je=0

Przesunięcia dochodowe i popytowe

Je>0

Które z dóbr jest dobrem poślednim

(gorszym)?

Dobro X,Y,Z

Dochody

Dobro
X

Dobro
Y

Dobro Z

Rok I

200

10

15

20

Rok II

300

15

20

15

Rok III

600

20

25

10

Prawo Engla

Wraz ze wzrostem dochodów w

budżetach rodzinnych maleje
udział wydatków na żywność,
rośnie natomiast udział wydatków
na dobra trwałego użytku i usługi.

Mieszana (krzyżowa)

elastyczność popytu

E

cd

=

Procentowa

zmiana żądanej ilości dobra X

Procentowa zmiana ceny innego

dobra Y

Cenowa elastyczność podaży

S

e

=

Procentowa

zmiana dostarczonej ilości dobra X

Procentowa zmiana ceny dobra X

Teoria konsumenta

Konsument

– jednostka podejmująca

decyzję zakupu

W rzeczywistym procesie

podejmowania decyzji zakupu:

Konsument

=

gospodarstwo

domowe

Model konsumenta

• Upodobania (preferencje) konsumenta
• Dochód, który konsument może wydać
• Ceny, po których kupuje dobra
• Założenie, że konsument dąży do

znalezienia się w jak najkorzystniejszej
sytuacji w ramach swego budżetu

Preferencje konsumenta

• Odzwierciedlają subiektywne

pragnienia i oceny ważności,
przydatności poszczególnych dóbr

• Zależą od:
tradycji rodzinnych, wychowania,

środowiska społecznego,
wykształcenia, poziomu dochodów,
sposobu życia znajomych itp.

Preferencji nie można

mierzyć

Ogólne założenia wykorzystywane w analizie:

1)

Konsument szereguje według kolejności
swoich preferencji wszystkie koszyki
rynkowe dóbr

2)

Uszeregowanie preferencji jest logicznie
spójne (tranzytywne)

3)

Konsument woli mieć „więcej” niż
,,mniej”

Konsument ustawia koszyki

rynkowe wg preferencji

Koszyk rynkowy to kombinacja dóbr

(zestawienie dóbr)

Mając 10 PLN możemy kupić np. 2

dobra wg naszych indywidualnych
preferencji:

Koszyk rynkowy A

:

Koszyk rynkowy B

:

Koszyk rynkowy C

:

Z dostępnych koszyków konsument

wybiera logicznie

Jeżeli woli

A

niż

B

niż

C

,

to woli również bardziej

A

niż

C

Wspólna cecha

konsumentów

• Ogólnie konsument będzie wolał

mieć więcej danego dobra, jeśli taki
wybór nie oznacza zmniejszenia
ilości innego dobra.

• Nie jest to cecha uniwersalna –

hałas, śmieci, zanieczyszczenie
środowiska

Budżet konsumenta

• Suma pieniędzy, którą konsument chce i

może wydać na zakup dóbr i usług

• Podstawowym jego składnikiem jest

dochód

• Można go zwiększyć zaciągając kredyt
• Budżet może być mniejszy od dochodu,

kiedy konsument spłaca kredyt bądź czyni
oszczędności

Budżet konsumenta a jego

preferencje

• Preferencje mówią, co konsument

chciałby mieć (kupić), budżet
ogranicza konsumenta – mówi co
on może kupić.

• Dostępne wybory zakupu

ogranicza również cena

Uproszczony model wyboru

konsumenta

• Występują tylko dwa dobra:X- żywność Y

-odzież

• Konsument posiada określony dochód w

danym czasie, w całości przeznacza go na
zakupy (dochód=budżet)

• Konsument posiada 280 jednostek

pieniężnych (jp),

• Cena jednostki odzieży wynosi 20 jp
• Cena jednostki żywności 40 jp

Możliwe sposoby rozdysponowania

dochodu

Koszyk

rynkowy

Odzież Y

– liczba

jednostek

Żywność

X – liczba

jednostek

M

14

0

A

12

1

B

10

2

C

8

3

D

6

4

E

4

5

F

2

6

N

0

7

Linia budżetu MN

Y odzież

X żywność

0

1 2 3 4 5 6 7 9 11

14

12

10

8

6

4

2

X

Y

M

B

C

E

N

H

z

Względny koszt dóbr

Y/ X= -2/1

-

Y/ X= -P

x

/P

y

= -40/20 = -2/1

-

Nachylenie linii budżetu określa

ilokrotnie jest droższy jeden towar

od drugiego

Nachylenie linii budżetu jest miarą

cen względnych

Cena absolutna a cena

względna

• Cena absolutna - ilość pieniądza

na jednostkę towaru
(9,99 PLN za jednostkę towaru Z)

• Cena względna – stosunek jednej

ceny do drugiej (ceną jednostki
żywności są dwie jednostki
odzieży)

Dochody nominalne i

realne

• Dochody nominalne (pieniężne) –

otrzymywana liczba jednostek
pieniądza

Np.. 100 zł
• Dochody realne – ilość dóbr, którą

można kupić za dochód pieniężny
cena chleba 0,10 zł
1000 bochenków chlebów

Przesunięcia linii budżetu

Zmiany dochodów przesuwają linię budżetu,

przy stałych cenach – wzrost dochodów – w
prawo, spadek – w lewo

0

Y

X

Y

X

0

J

J

J`

J`

J

J

J

`

J

`

qY

q`Y

qx q`

x

q`

x

qx

qY

q`Y

Zmiany cen dóbr przesuwają linię

budżetu

Obniżenie ceny dobra x przy danym dochodzie nominalnym

pozwoli zwiększyć jego zakupy, wzrost ceny natomiast
zmniejszy wtedy zakupy

0

Y

X

Y

X

0

J

J

J`

J

J

J

`

qY

qx q`

x

q`

x

qx

qY

Osiągnięcie celu konsumenta wyjaśnia

Teoria użyteczności krańcowej

• Użyteczność – satysfakcja , poczucie

zaspokojenia potrzeby, które konsument
uzyskuje z konsumpcji dóbr i usług,
subiektywna miara zadowolenia

• Wielkość użyteczności nie jest mierzalna

• Historyczne próby wprowadzenia jednostki „util”
„1 util”- zadowolenie jakie daje spożycie bochenka

chleba, 10 utili- zadowolenie jakie daje spożycie
1 kg mięsa

Rodzaje użyteczności

• Użyteczność

całkowita TU –
łączna satysfakcja
jaką daje
konsumpcja danej
ilości towaru

• Użyteczność

krańcowa
(marginalna)
MU- zmiana
użyteczności
całkowitej ,
wynikająca ze
zmiany konsumpcji
danego dobra o
jednostkę

Rozkład użyteczności

Q

TU

MU

0

0

-

1

20

20

2

37

17

3

48

11

4

52

4

5

50

-2

Użyteczność jest to zmienna, której

względna wielkość wskazuje porządek

preferencji konsumenta

• Użyteczność krańcowa MU to różnica

między całkowitą użytecznością
konsumpcji danej ilości dobra a
całkowitą użytecznością konsumpcji
ilości większej lub mniejszej o
jednostkę.

• Rzeczywisty wybór dokonywany przez

konsumenta jest uwarunkowany przez
użyteczności krańcowe.

Prawo malejącej użyteczności krańcowej

I prawo Gossena

• Użyteczność uzyskiwana przez konsumenta z

kolejnych jednostek danego dobra będzie
malała wraz ze wzrostem jego spożycia, przy
zachowaniu konsumpcji innych dóbr na tym
samym poziomie.

• W miarę konsumpcji kolejnych jednostek

dobra, wrażliwość na te dobra maleje,
psychologicznie stają się one mniej znaczące.

Wykresy użyteczności

Q

U

0 1 2 3 4

5

5
0

4
0

3
0

2
0

1
0

MU

Q

0

U

2
5

2
0

1
5

1
0

5

1 2 3 4

5

TU

Równowaga konsumenta –

optimum konsumenta

Dążąc do maksymalizacji uzyskiwanej

użyteczności, konsumenci będą
rozdysponowywać swoje wydatki na
różne towary w ten sposób, aby
użyteczność – uzyskiwana z ostatniej
jednostki pieniądza wydanej na
każdy z nich (towarów) była równa.

II prawo Gossena

MU

X

MU

Y

=

P

X

P

Y

MU

X

MU

Y

- cena

dobra X

- użyteczność krańcowa dobra X

- użyteczność krańcowa dobra Y

- cena

dobra Y

P

X

P

Y

Przekształcenie równania

równowagi

MU

x

P

x

=

P

Y

MU

Y

P

x

P

Y

- ceny

względne

dóbr X i Y

Krzywa popytu

konsumenta

MU

X

P

X

MU

Y

P

Y

<

Wzrost ceny jednego dobra, przy dochodach i

innych cenach stałych, będzie prowadził do

zmniejszenia wielkości popytu na to dobro w

każdym gospodarstwie domowym.

Krańcowa użyteczność dobra na 1 zł wydatku maleje, gdy cena rośnie.

Teoria obojętności

Krzywa obojętności określa wszystkie

kombinacje dóbr (koszyki rynkowe), które
przynoszą taką samą satysfakcję
konsumentowi, dają równe zadowolenie.

Dobro X

Dobro Y

0

U

U

Krzywa obojętności

Krzywa obojętności UU pokazuje koszyki

zawierające różne ilości odzieży i
żywności

.

Każdy jej punkt to kombinacja dóbr

przynoszą równą satysfakcję konsumentowi.

Dobro X

Dobro Y

0

U

U

a

b

c

d

.g

.h

e

f

Krańcowa stopa substytucji

MRS

•

Ilość jednego dobra, którą konsument jest
skłonny oddać, aby otrzymać dodatkową
jednostkę drugiego dobra.

•

Algebraiczna wartość MRS jest zawsze
ujemna.

•

MRS – miara skłonności do zamiany jednego
dobra na drugie

•

MRS nie jest liczba stałą, będzie się zmieniać
wraz z ilościami każdego z posiadanych dóbr

Malejąca MRS jest prawie uniwersalną

cechą ludzkich preferencji

Nachylenie linii TT obrazuje krańcową stopę substytucji w

punkcie c krzywej obojętności (punkt styczności-
nachylenie obu linii jest równe).

Dobro X

Dobro Y

0

U

U

c

T

T

Mapa obojętności

Zbiór krzywych obojętności przedstawiający całe

uszeregowanie preferencji konsumenta, od
najmniej do najbardziej pożądanych koszyków.

Dobro X

Dobro Y

0

U

2

U

1

U

3

U

4

Właściwości mapy obojętności

• Jeżeli mówimy upodobania konsumenta są dane –

to dana jest mapa obojętności (zmieniają się

preferencje – zmienia się mapa )

• W większości zastosowań przyjmuje się założenie

stałości preferencji, jest to wynik ograniczenia

teorii (nie wyjaśnia ona zmian preferencji)

• Dwie krzywe obojętności nie mogą się przecinać
• Im dalej od początku układu położona jest krzywa,

tym wyższy przedstawia poziom satysfakcji

• Mapa obojętności pokazuje stopy substytucji

między dwoma towarami dla każdego poziomu

bieżącej ich konsumpcji

Równowaga konsumenta w

teorii obojętności

MRS

XY

= P

X

/ P

Y

Dobro X

Dobro Y

0

U

2

U

1

U

3

U

4

M

N

.

E

Konsument maksymalizuje

zadowolenie

wybierając koszyk rynkowy

• W ramach posiadanego budżetu (MN – linia

budżetu), który ulokuje go na najwyższej krzywej
obojętności.

• W punkcie E krzywa obojętności jest styczna z

linią budżetu, kąty ich nachylenia są sobie równe.

• Konsument bilansuje subiektywne wartościowanie

dóbr (MRS

XY

) z ich obiektywnym kosztem (P

X

/P

Y

)

• Wybierając ten koszyk (E) konsument nie ma już

możliwości poprawy swojej sytuacji – zwiększenia
satysfakcji, jest to więc punkt równowagi
konsumenta.

Porównanie teorii użyteczności

i teorii obojętności

• Nie ma istotnej różnicy w treści obu

podejść.

• MU

X

P

X

=

MU

Y

P

Y

MRS

XY

=

P

X

P

Y

- Y . MU

Y

+ X . MU

X

= 0

-

Y . MU

Y

=

X . MU

X

-

Y/

X = MU

X

/ MU

Y

Nadwyżka konsumenta

P

Q

0

10

9
8
7
6
5
4
3
2
1

1 2 3 4 5 6 7 8 9

10

10+9+8+7+6+5=45 wartość przypisywana

przez konsumenta

6 x 5 = 30 kwota wydana na zakup 6 jednostek po

cenie rynkowej 5

45-30= 15 nadwyżka konsumenta

Cena rynkowa

Teoria przedsiębiorstwa

Podstawowa jednostka gospodarki,w której

zostały zorganizowane zasoby produkcyjne
w celu wytwarzania bogactwa.

Podstawowa jednostka gospodarki

narodowej wyodrębniona techniczno-
produkcyjnie, organizacyjnie i
ekonomicznie, utworzona w celu osiągania
efektywnych ekonomicznie wyników.

Cechy przedsiębiorstwa

• Przedsiębiorczość

• Samodzielność

• Samofinansowanie

• Racjonalność działań

Przedsiębiorczość

Wola i umiejętność znajdowania okazji do

osiągania korzystnych dla przedsiębiorstwa
wyników ekonomicznych oraz podejmowania
ryzyka i działań zapewniających ich
wykorzystanie.

Chodzi o np. wykorzystanie wynalazków,

wytwarzanie nowych produktów, wchodzenie
na nowe rynki i zwiększanie produkcji,
uzyskiwanie tańszych źródeł zaopatrzenia,
nawiązywanie owocnych kontaktów itp..

Samodzielność

Stan, w którym nikt z zewnątrz nie

może wydawać poleceń
dotyczących jego działań.

Całkowita samodzielność nie jest

możliwa, ograniczają ją przepisy
prawa i normy etyczne.

Samofinansowanie

• Pokrywanie wszystkich wydatków i

zobowiązań finansowych
przedsiębiorstwa z przychodów
uzyskiwanych z tytułu sprzedaży
wytwarzanych produktów.

• Przychody – sumy uzyskiwane

bezpośrednio ze sprzedaży (obrót), jak
i dotacje oraz dopłaty od państwa czy
innych instytucji

Przychody określają

• Możliwość zakupu czynników produkcji

(materiałów, energii, paliw, narzędzi)
zatrudnienia pracowników i płacenia
wynagrodzeń.

• Limitują możliwości działania

przedsiębiorstwa.

• Wielkość sprzedaży i uzyskiwane z niej

przychody wyznaczają zakres działania
przedsiębiorstwa.

Twarde ograniczenia

budżetowe w gospodarce

rynkowej

• Brak dostatecznych przychodów

oznacza niemożliwość zakupu
czynników produkcji i
wywiązywania się z zobowiązań
finansowych (płacenie podatków,
składek ZUS).

• Skrajną konsekwencja tego jest

konieczność ogłoszenia upadłości

Miękkie ograniczenie

budżetowe

• Występuje wtedy gdy przychody nie są

warunkiem egzystencji przedsiębiorstwa,
otrzymują one dotacje, bezzwrotne kredyty,
ulgi.

• Dotyczy ono przedsiębiorstw działających w

ramach gospodarki centralnie planowanej

(socjalizm) lub przedsiębiorstw państwowych

w gospodarce rynkowej.

Racjonalność działań

• Dążenie do osiągania w danych

warunkach możliwie korzystnych dla
siebie wyników.

• Korzystne wyniki są pojęciem

względnym zależą od systemu
gospodarczego, sytuacji na rynkach,
form własności, organizacji i wielkości
przedsiębiorstw.

Formy własności

przedsiębiorstw

Według kryterium podmiotu dysponującego

własnością:

- własność indywidualna
- spółka jawna (także spółka cywilna)
- spółka z ograniczona odpowiedzialnością
- spółka akcyjna (korporacja)
- spółdzielnia
- własność komunalna
- własność państwowa

Własność indywidualna

• Jeden właściciel, który z reguły

sam zarządza swoją firmą.

• Bezpośrednie powiązanie

podmiotu własności z funkcją
dysponowania nią.

• Cele właściciela są celami firmy.

Spółka jawna

• Kilku współwłaścicieli,

odpowiadających za zobowiązania
firmy całym swoim majątkiem.

• Dzielą zyski proporcjonalnie do

wkładów kapitału.

• Zwykle sami kierują firmą.

Spółka z ograniczoną

odpowiedzialnością

• Współwłaściciele odpowiadają za

zobowiązania firmy tylko do
wysokości wniesionego wkładu
kapitału

• Jest rejestrowana w Krajowym

Rejestrze Sądowym (KRS)

• Forma bezpieczniejsza dla

partnerów handlowych

Spółka akcyjna

(korporacja)

• Występują udziałowcy wnoszący równe

wkłady kapitału

• ich potwierdzeniem są akcje – papiery

wartościowe, będące przedmiotem
transakcji na rynku kapitałowym,
mające wartość nominalną i rynkową

• Wartość rynkowa akcji zależy od stanu

gospodarki i od wyników
ekonomicznych korporacji

• Właściciele akcji otrzymują dywidendy, w

wysokości określonego procentu nominalnej
wartości akcji, stanowiącej udział w
osiągniętych zyskach

• Wysokość dywidendy jest zmienna i zależy od

rozmiarów zysku oraz decyzji co do jego
podziału

• Duże zyski i wypłacanie wysokiej dywidendy

może spowodować wzrost ceny akcji na rynku

• Małe zyski – niska dywidenda
• Spółki akcyjne mogą zwiększać swoje

fundusze przez emisje i sprzedaż dodatkowych
akcji na giełdzie.

Spółdzielnie

• Mogą mieć różne formy, klasyczna forma

spółdzielni obejmuje wkład kapitału i

pracy własnej członków

• Członkowie otrzymują wynagrodzenie

oraz udział w zyskach proporcjonalny do

wkładu kapitału

• Może także być forma, kiedy członkowie

wnoszą tylko wkłady kapitału i otrzymują

od nich dywidendy

• Spółdzielnie są tworzone zwykle dla

zaspokojenia określonych potrzeb

członków

Własność komunalna

• Własność określonej społeczności

lokalnej (gminy, miasta), która
umożliwia prowadzenie działalności
zaspokajającej określone potrzeby
(komunikacja, utrzymanie czystości)

• Tworzona jest z opłat danej

społeczności oraz dotacji budżetu
państwa

• Osiągane zyski nie są dzielone, lecz

przeznaczane na daną działalność.

Własność państwowa

• Obejmuje jednostki tworzone bądź

przejmowane w celu realizacji
interesów ogólnospołecznych

• Źródłem finansowania tych

jednostek jest budżet i uzyskiwane
przez nie dochody

• Miękkie ograniczenie budżetowe
• Nacjonalizacja
• Prywatyzacja

Prawo oddzielenia własności

kapitału od dysponowania nim

• W miarę wzrostu wielkości przedsiębiorstw i

ich złożoności komplikują się procesy
zarządzania nimi

• Niezbędne staje się posiadanie

specjalistycznych kwalifikacji, wyodrębnia
się grupa zawodowych kierowników
(menedżerów)

• Angażowani do zarządzania firmami

podejmują podstawowe decyzje dotyczące
działania i rozwoju

• W ich rękach spoczywa rzeczywista

dyspozycja kapitałem i realizują
również swoje własne interesy

• Następuje zatem oddzielenie

własności kapitału od dysponowania
nim

• Występują zatem problemy

dotyczące celów działania
przedsiębiorstw (czy cele właścicieli
czy cele menedżera ?)

• Prawo to dotyczy głównie korporacji,

firm państwowych i komunalnych.

Cele działania

przedsiębiorstw

• Celem jest wyłącznie

maksymalizacja zysku

• Firma realizuje jeden główny

(syntetyczny) cel

• Przedsiębiorstwa ustalają i

realizują pewne zbiory celów

Firma realizuje jeden cel

Może to być:
- maksymalizowanie zysków w długim

okresie (część zysków bieżących

poświęca się na rzecz przyszłych)

- osiąganie zysków zadawalających,

uznanych za wystarczające

- maksymalizowanie zyskownej sprzedaży
- umacnianie pozycji na rynku nawet za

cenę osiągania mniejszych zysków

- Wprowadzenie nowego produktu

Zbiór celów może

obejmować:

• Osiąganie określonej stopy zysku

(zysk/kapitał)

• Uzyskiwanie wyznaczonego udziału

w sprzedaży na rynku danego dobra

• Osiąganie przodującej pozycji w

technologii produkcji określonych
wyrobów

• Zapewnienie dobrych stosunków z

otoczeniem społecznym

Kilka zbiorów celów

jednocześnie

• Cele społeczne ( wyrażają interesy

społeczeństwa) – zaspokojenie potrzeb na

produkty, optymalizowanie efektów

gospodarowania, postęp techniczny

• Cele indywidualne (oczekiwania właścicieli

i pracowników) – optymalizowanie

dochodów, zapewnienie bezpieczeństwa,

uzyskiwanie pozytywnej oceny otoczenia,

rozszerzenie sfery wpływów

• Cele operacyjne – stopa i kwota zysku,

wielkość, kierunki i struktura sprzedaży,

poziom techniki itp.

Funkcje przedsiębiorstwa

• Ekonomiczne – zapewnianie osiągania

jak najkorzystniejszych efektów
gospodarowania

• Techniczne- przygotowanie i realizacja

procesów produkcji

• Społeczne – pełnione w stosunku do

pracowników i otoczenia, kształtowanie
świadomości społecznej

Ocena działalności firmy

• Wewnętrzna – przygotowywana przez

kierownictwo dla celów zarządzania
(obrót, koszty, rachunek zysków i strat,
bilans, ruch kadrowy)

• Zewnętrzna – dokonują jej odbiorcy,

dostawcy, akcjonariusze, banki,
mieszkańcy terenu, na którym działa
firma, administracja państwowa (US,
UKS, ZUS, PIP, PIH, SANEPID)

• ISO – International Standard

Organization

Zasoby produkcyjne firmy

• Zasoby siły roboczej

• Maszyny i urządzenia produkcyjne

• Zapasy surowców i materiałów

• Środki finansowe

Podstawowy zasób ludzie

• Posiadający określoną wiedzę oraz

umiejętności, wyposażeni w narzędzia
potrafią przekształcać materiały w nowe
dobra oraz pomnażać bogactwo

• Opracowują nowe wyroby, nowe sposoby

wytwarzania, organizacji, formułują cele,
realizują je

• Utrata części pracowników, szczególnie o

dużej wiedzy i wysokich kwalifikacjach to
największe zagrożenie dla
przedsiębiorstwa

Maszyny i urządzenia

produkcyjne

• Są przystosowane do wytwarzania

określonego rodzaju wyrobów

• Od ich poziomu technicznego

zależy wydajność pracy

• Zasób względnie trwały, w

krótkich okresach trudno go
przekształcać i przemieszczać

Zapasy surowców i

materiałów

• Utrzymują ciągłość produkcji

• Zbyt duże pochłaniają nadmiernie

środki finansowe

• Zbyt małe powodują przestoje i

straty

Środki finansowe

• Służą do zakupu urządzeń i

materiałów oraz opłacania
zatrudnionej siły roboczej

• Uzyskuje się je ze sprzedaży

wytwarzanych dóbr i usług

• Ich źródłem mogą być kredyty,

pożyczki

• W spółkach akcyjnych źródłem

środków finansowych
jest ................................

Środki rzeczowe-zasoby

urządzeń i materiałów

W zależności od sposobu ich

zużywania i sposobu przenoszenia
wartości na nowo wytwarzany
produkt wyróżnia się:

- środki (aktywa) trwałe
- środki (aktywa) obrotowe

Środki (aktywa) trwałe

• Zużywają się stopniowo, w wielu

cyklach produkcyjnych, stopniowo
przenoszą swoją wartość na nowo
wytwarzane produkty

• Będą to budynki, drogi, tory,

parkingi, linie energetyczne,
maszyny, ziemia itp.

Środki (aktywa) obrotowe

• Z reguły fizycznie wchodzą w skład

nowego wyrobu, zużywają się w jednym

cyklu produkcyjnym i cała ich wartość

przenosi się na wytwarzany produkt

(zapasy surowców i materiałów, paliwa

itp.) środki pieniężne w kasie i na

rachunkach bankowych, należności od

odbiorców

- w piekarni środkiem trwałym jest……, a

środkiem obrotowym jest…..

• A co z żarówką ?

Zasoby niepordukcyjne

• Przeznaczone na cele socjalne:

budynki mieszkalne, ośrodki
wczasowe itp..

• Poprawiają warunki bytowe

pracowników i wiążą ich z firmą

Zdolność produkcyjna

firmy

• Wielkość produkcji o określonej

strukturze asortymentowej, którą
przedsiębiorstwo może wytworzyć
w danym czasie, przy danych
zasobach produkcyjnych i
metodach wytwarzania.