Robert Szczepankowski

2008/2009

Plan wykładu



Specyficzne

uwarunkowania

administracji

publicznej



Administracja publiczna w wybranych krajach:

-

Wielka Brytania,

-

Francja,

-

Niemcy,

-

Szwecja,

-

Stany Zjednoczone Ameryki Północnej.

Uwarunkowania
administracji publicznej



Historyczne,



Ustrojowe,



Kulturowe,



Polityczne,



Międzynarodowe,



Społeczne,



……,

Wielka Brytania

1)

Cechy charakterystyczne ustroju:

a)

Tradycja rządów ograniczony,

b)

Funkcjonowanie samorządu lokalnego,

c)

Instytucja rządu parlamentarnego,

d)

Brak konstytucji w sensie formalnym,

e)

Brak

rozróżnienia

pomiędzy

prawem

publicznym i prywatnym.

Inne cechy ustroju

1)

Najważniejszym organem państwa jest Parlament
złożony

z

niewybieralnej

Izby

Lordów

i

wybieralnej w wyborach większościowych Izby
Gmin,

2)

Izba Lordów jako sąd konstytucyjny i najwyższy
organ kontroli,

3)

Unitarność z istotnymi różnicami w systemach
administracyjnych i prawnych poszczególnych
części składowych państwa,

4)

„Monarcha panuje a nie rządzi”,

5)

Szefem rządu jest Premier.

Kształtowanie się
administracji brytyjskiej

1)

Tajna Rada przekształcona z Rady Królewskiej,

2)

Opinie Tajnej Rady udzielane królowi dotyczyły

przede wszystkim administrowania i realizacji

polityki władcy,

3)

Wprowadzenie systemu komitetowego w Tajnej

Radzie,

4)

Ukształtowanie się Rady Gabinetowej/Gabinetu,

5)

Przejęcie funkcji Tajnej Rady przez Radę

Gabinetową za czasów dynastii hanowerskiej,

6)

Ukształtowanie się Gabinetu Wewnętrznego.

Rząd brytyjski

1)

W

ramach

Gabinetu

Wewnętrznego

najważniejszą rolę pełnił premier, którym
pierwotnie był z urzędu Lord Skarbu,

2)

Lord Skarbu był strażnikiem finansów
państwa i nadzorował system patronażu-
synekur państwowych,

3)

Reforma prawa wyborczego z 1832 roku
doprowadziła do zwiększenia roli Izby Gmin i
utrwalenia suwerenności politycznej narodu,

Rząd brytyjski cd.

4) Na przełomie XIX i XX wieku zmniejszała się

rola monarchy na rzecz premiera i ministrów,
którzy de facto rządzili, zaś monarcha
podejmował działania za ich radą,

5) Premiera mianuje monarcha,
6) Premier przewodniczy posiedzeniom rządu,

powołuje ministrów, ma prawo interwencji we
wszystkie działania resortów,

7)

Premier

„musi

być

przywódcą

charyzmatycznym”

Współczesny Gabinet

1)

Sformalizowane

ciało

składające

się

z

ministrów seniorów,

2)

Decyduje o ostatecznym kształcie polityki
rządu,

3)

Nadzoruje działania rządu,

4)

Koordynuje pracę ministrów,

5)

Podejmuje uchwały w procedurze niejawnej,

6)

Kolektywnie odpowiada za działania rządu,

7)

Ministrowie są zobowiązani do publicznego
popierania polityki rządu

Współczesny Gabinet cd.

8) Liczba członków Gabinetu uzależniona jest od

woli premiera,

9) Obowiązuje wewnętrzny system komitetowy,
10) Waga decyzji komisji jest taka sama jak waga

decyzji rządu,

11) O składach członkowskich komisji decyduje

premier,

12) Głównymi instrumentami realizującymi politykę

rządu są resortowe ministerstwa zatrudniające
przede wszystkim urzędników służby cywilnej,

Współczesny Gabinet cd.

13) Najważniejszą rolę w strukturze relacji

Premier-Gabinet-Ministerstwa odgrywa Urząd
Szefa Rządu:

a)

Odpowiada

za

utrzymywanie

bieżących

kontaktów pomiędzy ministerstwami,

b)

Zapewnia doradztwo w szczególnie istotnych

kwestiach,

c)

Komunikuje się z mediami,

d)

Pełni funkcję Sekretariatu,

Służba cywilna

1)

Zwierzchnikiem służby cywilnej jest Premier
będący jednocześnie ministrem służby
cywilnej,

2)

Premier odpowiada za całościową organizację
i pozafinansowe aspekty zarządzania służbą
cywilną, co jest realizowane przez Urząd
Usług Publicznych i Nauki,

3)

Obecna

struktura

służby

cywilnej

ukształtowana została w 1968 roku,

4)

Wprowadzono wówczas:

Służba cywilna cd.

a)

Elastyczne zasady rekrutacji,

b)

Nowe zasady awansowania urzędników,

c)

W latach 70-tych XX w. podzielono
wszystkich urzędników na 3 grupy:

•

Osoby podlegające bezpośrednio resortom,

•

Osoby

nie

podlegające

żadnym

ministerstwom (Grupa Administracyjna),

•

Specjaliści (prawnicy, naukowcy, doradcy
medyczni, etc.)

Agencje wykonawcze

1)

Stanowią specyficzną cechę brytyjskiego
systemu administracji publicznej,

2)

Czuwają nad podnoszeniem poziomu
świadczonych usług publicznych oraz
poprawą zarządzania administracyjnego

Administracja
samorządowa

1)

Silna i niezależna władza lokalna,

2)

Samorząd odpowiada za wiele spraw, które w

innych

państwach

unitarnych

stanowią

kompetencję rządu centralnego,

3)

Wybory lokalne są większościowe,

4)

Występuje dwuszczeblowy samorząd lokalny:

hrabstwa i dystrykty,

5)

Samorząd jest finansowo ograniczony przez

władzę centralną,

6)

Współcześnie koncentruje się na zapewnianiu

usług publicznych a nie ich świadczeniu.

Cechy ustroju
francuskiego

1)

Posiada formalną konstytucję,

2)

System rządów parlamentarnych z silną pozycją
głowy państwa (prezydenta), który zwany jest
systemem semiprezydenckim,

3)

Władza wykonawcza sprawowana jest przez
prezydenta i premiera (dualizm egzekutywy),

4)

Specyfiką rządów jest to, iż prezydent popierany
przez większość parlamentu jest faktycznym
szefem rządu. W przeciwnym wypadku szefem
rządu jest premier - kohabitacja

Kształtowanie się
administracji francuskiej

1)

Zręby francuskiej administracji publicznej
ukształtowane zostały za rządów Ludwika
XIV,

2)

Państwo było wówczas silnie
scentralizowane, co miało zmniejszyć
istniejące podziały społeczne i tendencje
separatystyczne,

3)

Rozwiązania wprowadzone przez Ludwika
XIV stanowiły podstawę organizacji państwa
za Napoleona Bonapartego.

Rola Napoleona w
kształtowaniu administracji
francuskiej

1)

Wprowadził podstawowe organy centralne i

urzędy, m.in.:

a)

Rada ministrów,

b)

Rada stanu,

c)

Izba obrachunkowa,

d)

Urząd prefekta,

e)

Wielkie korpusy,

2) Wprowadził nowy podział terytorialny państwa:

a)

Departament,

b)

Okręg,

c)

Gmina.

Francuska administracja
publiczna

1)

Rząd składa się z ministrów i sekretarzy stanu:

a)

Minister i ministrowie seniorzy,

b)

Ministrowie z teką,

c)

Młodsi ministrowie,

d)

Sekretarze stanu.

2) W praktyce, rząd nie podejmuje decyzji bez

obecności prezydenta.

3) Ciałem pomocniczym premiera jest Sekretariat

Generalny. Sekretarz jest głównym doradcą
premiera.

Administracja francuska w
terenie

1)

Na poziomie regionalnym i departamentalnym

kluczową rolę w administracji rządowej

odgrywa prefekt,

2)

Prefekt jest przedstawicielem rządu w terenie,

kieruje

działalnością

funkcjonariuszy

państwowych, stoi na straży legalności działań

władz

samorządowych

i

jest

organem

administracji

ogólnej.

Realizuje

politykę

państwa w regionie i departamencie oraz dba

o

zgodność

działań

administracji

samorządowej

z

kierunkami

polityki

państwowej.

Administracja samorządowa
we Francji

1)

Podstawową jednostką władzy lokalnej jest gmina,

2)

Organem uchwałodawczym i kontrolnym w gminie
jest Rada Gminy,

3)

Organem wykonawczym jest burmistrz wybierany
przez radę,

4)

Państwo kontroluje jedynie legalność działań
gminy,

5)

Departament został przekształcony w jednostkę
samorządową

przez

powierzenie

władzy

wykonawczej

przewodniczącemu

rady

departamentu

Administracja samorządowa
we Francji cd.

7) Region jest także jednostką samorządu

terytorialnego o charakterze regionalnym,

8) Region zarządzany jest przez Radę Regionu w

składzie: przewodniczący (organ wykonawczy),
komitet zarządzający i jednostki konsultacyjne.

9) Regiony i departamenty mają podwójny

status:

są

jednostkami

administracji

samorządowej i szczeblami zdekoncentrowanej
administracji

państwowej

reprezentowanej

przez prefektów.

Zadania gmin,
departamentów regionów

1) Zadania gmin dotyczą przede wszystkim

zaspokajania potrzeb społeczności lokalnych
(świadczenie

podstawowych

usług

publicznych),

2) Departamenty odpowiadają za tworzenie

infrastruktury

technicznej

na

obszarach

wiejskich i świadczenie pomocy społecznej,

3) Regiony odpowiadają za rozwój społeczno-

gospodarczy oraz zarządzanie przestrzenne.

Służba cywilna

1)

Obowiązuje podział na korpusy, których jest
ponad 1500,

2)

Najważniejszymi korpusami są:

a)

Korpus dyplomatyczny,

b)

Korpus rady stanu,

c)

Korpus inspekcji finansów.

Kontrola administracji
publicznej we Francji

1)

Francja jako pierwsza stworzyła system
sądownictwa administracyjnego rozpatrując
skargi na nielegalne decyzje administracyjne,

2)

Do 1926 roku członkowie Rady Stanu
wykonywali zadania Najwyższego Trybunału
Administracyjnego,

3)

Od 1954 roku działają we Francji:

a)

Trybunały administracyjne,

b)

Administracyjne sądy apelacyjne.

Podstawowe cechy ustroju
Niemiec

1)

Niemcy są republiką federalną, w skład której

wchodzi 16 landów (państw związkowych),

2)

Każdy land posiada własną konstytucję,

parlament, rząd i administrację.

3)

Głową państwa jest prezydent.

4)

Władzę wykonawczą sprawuje kanclerz i jego

rząd,

5)

Rząd podejmuje decyzje polityczne i proponuje

projekty ustaw,

6)

Landy pełnią przede wszystkim funkcje

administracyjne.

Zasady władzy wykonawczej
w Niemczech

1)

Władza wykonawcza oparta jest na 3
zasadach:

a)

Kanclerskiej – szef rządu decyduje o
najważniejszych sprawach politycznych,

b)

Gabinetowej – członkowie rządu podejmują
decyzje kolegialnie,

c)

Ministerialnej – ministerstwa odpowiadają za
działalność departamentów,

2) Kanclerza wybiera Bundestag i tylko kanclerz

odpowiada za działania rządu.

Niemiecka administracja
publiczna

1)

Oparta jest na koncepcji legalistycznej
wyrażającej się w idei państwa prawa,

2)

Jej funkcjonowanie powiązane zostało z
odpowiedzialnością państwa przed sądami
powszechnymi za szkody spowodowane
przez

funkcjonariuszy

administracji

publicznej,

3)

Administrowanie polega na stosowaniu
regulacji prawnych, nie zaś na racjonalnym
zarządzaniu.

Struktura administracji
centralnej

1)

Urząd kanclerski odzwierciedlający strukturę
ministerstw resortowych,

2)

Ministerstwa

federalne

odpowiadają

za

formułowanie i koordynowanie polityki państwa,

3)

Na

czele

ministerstwa

stoi

minister

wspomagany przez urzędników służby cywilnej,

4)

Rząd federalny tworzy komitety gabinetu
odpowiedzialne

za

kwestie

wymagające

szczególnego zainteresowania,

Struktura administracji
centralnej cd.

1)

Powołuje

się

Rady

wyższe

w

celu

koordynowania polityki międzyministerialnej,

2)

Rady zajmują się planowaniem finansowym,
rekomendacjami dla polityki budżetowej i
fiskalnej rządu centralnego, władz landów
oraz samorządu lokalnego,

3)

Na każdym szczeblu administracji istnieją
Komisje niestałe o charakterze doradczym,

4)

Na szczeblu federalnym istnieją Komisje
stałe podlegające władzy federalnej.

Struktura landów i
samorządu

1)

Każdy

land

posiada

kompetencje

do

określenia

własnej

organizacji

administracyjnej,

2)

Większość landów posiada trójszczeblową

organizację administracyjną:

a)

Instytucje wyższego szczebla,

b)

Instytucje średniego szczebla,

c)

Instytucje niższego szczebla,

2) Landy wykonują także działania wspólne, które

są instrumentem współpracy pomiędzy nimi i

rządem federalnym.

Lokalny samorząd
terytorialny

1)

Konstrukcja dualistyczna,

2)

Istnieją dwa szczeble samorządu lokalnego:

a)

gmina,

b)

Powiat,

3) Samorząd działa na zasadzie subsydiarności,
4) Władze lokalne odpowiadają za kwestie ściśle

lokalne oraz wdrażają prawo landowe i
federalne.

Kontrola administracji
niemieckiej

1)

Zewnętrzna kontrola sprawowana jest przez
niezależne Izby kontroli zajmujące się
badaniem wykonania budżetów,

2)

Na system kontroli składają się:

a)

Federalna Izba Kontroli,

b)

Landowe Izby Kontroli,

3) Izby wspierane są przez „urzędy kontroli

wstępnej” zintegrowane bezpośrednio z
jednostkami administracyjnymi.

Cechy ustroju
szwedzkiego

1)

Szwecja jest monarchią konstytucyjną o

parlamentarnej formie rządów,

2)

Konstytucję szwedzką tworzą 4 akty, prawa

fundamentalne:

a)

Naczelne Zasady Ustroju,

b)

Ustawa o Sukcesji,

c)

Ustawa o Wolności Prasy,

d)

Ustawa o Wolności Słowa.

3) Głową państwa jest król, który nie może

kontrasygnować aktów rządu.

Rząd i ministrowie

1)

Oddzielenie rządu od centralnej administracji
państwowej,

2)

Stanowiska państwowe obsadzane są przez
stałych urzędników niezależnych od zmian
politycznych,

3)

Szefem rządu jest premier powołujący
ministrów tworzących Gabinet,

4)

Członkowie

Gabinetu

są

zazwyczaj

parlamentarzystami

Rząd i ministrowie cd.

1)

Ministrowie, co do zasady, podejmują decyzje o

największym ciężarze gatunkowym,

2)

Decyzje wprowadzane są w życie podległym im,

lecz niezależnym, agencjom rządowym i urzędom

centralnym oraz administracji terytorialnej,

3)

Obok ministrów funkcjonują komisje i komitety o

charakterze doradczym,

4)

Ministrowie rządzą nie administrują,

5)

Jednym politycznym urzędnikiem w ministerstwie

jest podsekretarz stanu zarządzający działaniami

urzędu i reprezentujący ministra

Służba cywilna

1)

Urzędnicy służby cywilnej mają duży stopień
niezawisłości i stabilności,

2)

Służba

cywilna

tworzona

jest

przez

pracowników zatrudnionych w agencjach
rządowych i urzędach państwowych,

3)

Agencje i urzędy posiadają dużą swobodę w
procesie naboru urzędników,

4)

Na czele każdego urzędu stoi dyrektor
generalny powoływany na 6-letnią kadencję.

Kontrola administracji

1)

Całościowy nadzór nad funkcjonowaniem
administracji publicznej sprawuje Minister
finansów,

2)

Funkcje kontrolne wypełniają:

a)

Agencja Rozwoju Administracji,

b)

Krajowy Urząd Kontroli,

3) Minister ds. administracji publicznej sprawuje

nadzór nad administracją rządową w terenie

4) Ombudsman

Samorząd terytorialny

1)

Działa pod nadzorem władz centralnych,

2)

Administracja samorządowa w regionie
posiada

bezpośrednio wybieralne rady

regionalne,

3)

Niższym szczeblem samorządu lokalnego są
gminy,

4)

Na

szczeblu

regionalnym

i

lokalnym

widoczne

jest

wyraźne

rozgraniczenie

kompetencji

i

zadań

administracji

samorządowej i państwowej

Cechy ustroju USA

1)

Nie odwołuje się do tradycji monarchii
absolutnych,

2)

Oparty na XIX-wiecznej demokracji liberalnej,

3)

Fundamentem ładu ustrojowego jest
konstytucja z 1787 roku

4)

Wyraźna separacja władzy wykonawczej,
ustawodawczej i sądowniczej (system check
and balances)

5)

Federalna struktura państwa

Organizacja władzy
federalnej

1)

Na szczeblu federalnym powołuje się departamenty
odpowiadające europejskim ministerstwom,

2)

Pracami departamentów kierują sekretarze
bezpośrednio odpowiedzialni przed prezydentem,

3)

W USA nie istnieje gabinet w sensie europejskim,

4)

Nie podejmuje się decyzji kolegialnie,

5)

Nie istnieje instytucja odpowiedzialności solidarnej,

6)

Opinie wyrażane w trakcie spotkań sekretarzy z
prezydentem nie mają charakteru wiążącego

Organizacja administracji
federalnej

1)

Departamenty są podstawowymi
jednostkami organizacyjnymi administracji
federalnej,

2)

Departamenty dzielą się na wydziały, urzędy
i biura oraz posiadają delegatury w terenie
całego kraju,

3)

Specyficzne i kompleksowe zadania
wykonywane są przez agencje
administracyjne.

Administracja
samorządowa

1)

W USA istnieje bardzo rozbudowany system
jednostek administracji samorządowej (86 tys.),

2)

W

podziale

administracyjnym

samorządu

wyróżnia się: hrabstwa, dystrykty, gminy,
dzielnice, dystrykty specjalne,

3)

Ogólne ramy prawne działalności władz
lokalnych określają władze stanowe,

4)

Wyróżnia

się

trzy

podstawowe

modele

zorganizowania władz lokalnych: burmistrz-
rada, komisja, zarządca miasta.

Model burmistrz-rada

1)

Forma

zorganizowania

samorządu

miejskiego,

2)

Burmistrz

jako

organ

wykonawczy

wybieralny,

3)

Rada jako organ uchwałodawczy wybieralny,

4)

Działania burmistrza wspierane są przez
szefów wydziałów urzędu miasta.

Model „Komisja”

1)

Specyficzny dla

amerykańskiej demokracji

lokalnej,

2)

Funkcje wykonawcze i legislacyjne powierzane
są tej samej grupie urzędników, tzw. komisarzom
wybieranym w wyborach bezpośrednich,

3)

Każdy komisarz odpowiada za funkcjonowanie
jednego lub wielu wydziałów urzędu miasta,

4)

Jeden z komisarzy pełni funkcję burmistrza, ale
zakres

jego

uprawnień

jest

tożsamy

z

uprawnieniami innych komisarzy.

Model „zarządcy miasta”

1)

Najnowsze rozwiązanie,

2)

Zarządca

miasta

jest

menadżerem

posiadającym umiejętności rozwiązywania
problemów współczesnych społeczeństw,

3)

Niewielkie

wybieralne

rady

miejskie

podejmują

decyzje

strategiczne,

które

wdraża i realizuje menadżer miasta.

Prawa autorskie

Prezentacja przygotowana została na podstawie

tekstu

pt. „Narodowe modele administracji publicznej”
autorstwa Stanisława Mazura opublikowanego w
podręczniku „Administracja publiczna” pod red.

J.

Hausnera, Warszawa 2005.