Wydział Ekonomii i Zarządzania Bezpieczeństwo narodowe		Wykonały		Grupa
				Elżbieta Prugar Ewa Domagała		11BNSP
ADMINISTRACJA PUBLICZNA Wybrane modele administracji publicznej na Świecie i w Europie
Data	Ocena		Podpis

SPIS TREŚCI:

1. KSZTAŁTOWANIE SIĘ NAJWAŻNIEJSZYCH NARODOWYCH MODELI ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ…………………………………………………..2

2. MODEL ANGIELSKI……………………………………………………………….2

3. MODEL FRANCUSKI……………………………………………………………....4

4. MODEL NIEMIECKI………………………………………………………………..7

5. MODEL AMERYKAŃSKI…………………………………………………………14

6. ZAKOŃCZENIE…………………………………………………………………….16

7. LITERATURA……………………………………………………………………….17

1. KSZTAŁTOWANIE SIĘ NAJWAŻNIEJSZYCH NARODOWYCH MODELI ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ.

Kształtowanie się współczesnych modeli administracji publicznej przebiegało w różnych warunkach politycznych i społeczno-ekonomicznych, w krajach europejskich i na całym świecie. Różnice widoczne w czasach dzisiejszych wynikają z pewnych podziałów i zależności oraz różnic, jakie dzieliły poszczególne kraje w dobie kształtującego się i rozwijającego oświecenia (XVII i XVIII w). Różnice te występowały w zakresie kultury politycznej i tego, co określa się mianem kultury administracyjnej. Administracja publiczna mogła zatem działać jako aparat wykonawczy zarówno w monarchii absolutnej, gdzie władza monarchy była nieograniczona, bądź też w ramach republiki, czyli ustroju, gdzie czynnik społeczny reprezentowany był przez ciało parlamentarne i wywierał odczuwalny wpływ na rząd. W epoce oświecenia ukształtowały się różne podejścia do zagadnienia dostosowania administracji publicznej do potrzeb danego czasu. Dzisiaj stanowi to kolebkę kultury politycznej i administracyjnej w poszczególnych latach, i tak np. oświecenie angielskie a za nim amerykańskie opierało się w dużej mierze na empiryzmie i pragmatyzmie zwłaszcza w sferze metodologii - na rozumieniu indukcyjnym zaś w sferze praktycznej - na praktycznych doświadczeniach. Oznacza to, że instytucje publiczne dopasowywały się do potrzeb danego czasu w drodze różnych reform, a także mechanizmów zarządzania sprawami publicznymi. W myśl oświeceniowej Francji i Niemiec; w odróżnieniu od oświecenia angielskiego dominowały wątki racjonalizmu (zupełnie zaprzeczające empiryzmowi). Uznawano zatem, że wiedzę o świecie uzyskuje się dzięki „czystemu rozumowi”.

2. MODEL ANGIELSKI.

Model angielski jest najstarszy, bowiem zainicjowany został w XVII wieku. Kiedy będziemy go omawiać, należy zwrócić uwagę jak używać tego terminu. Mianowicie zastosować tu trzeba termin „angielski”, a nie „brytyjski”, ponieważ co prawda aparat polityczny (monarcha, parlament, gabinet) obejmował już całe Zjednoczone Królestwo (Anglia wraz z Walią i Szkocją), ale administracja publiczna, tak centralna, jak i terytorialna, była zorganizowana odrębnie dla Anglii i dla Szkocji. Odrębność systemu prawnego i sądowego oraz prawna odrębność administracji terytorialnej występuje w Szkocji do dnia dzisiejszego. Co więcej, w wyniku tzw. Dewolucji, czyli przekazania Szkocji i Walii części dotychczasowych uprawnień władzy centralnej, w tym także części uprawnień ustawodawczych, odrębność administracji szkockiej powinna się zwiększyć w ciągu najbliższych lat. XVIII wieczna Anglia to przykład doskonałej republiki w ówczesnym rozumieniu. Opierała się w dziedzinie ustroju politycznego na kształtującym się systemie parlamentarno-gabinetowym. Ministrowie tworzący razem rząd byli jak klasyczny monarcha powoływani i odwoływani przez monarchę. W miarę upływu czasu monarcha tracił swoje wpływy na ministrów, bowiem zaczęła się kształtować zasada odpowiedzialności politycznej rządu. Izba, poprzez wyrażanie wotum nieufności mogła doprowadzić albo do dymisji rządu i w rezultacie powołania nowego, cieszącego się jej zaufaniem, albo do rozpisania, z inicjatywy gabinetu, nowych wyborów i w rezultacie do uzależnienia składu rządu od zdania elektoratu. Odpowiedzialność polityczna rządu w Anglii była solidarna, to znaczy, że zmiany musiały dotyczyć, przynajmniej w zasadzie, całego składu rządu. Już w XVIII w. monarchowie wycofali się z bezpośredniego udziału w życiu politycznym państwa, jak i z przewodniczenia, a nawet z obecności na posiedzeniach gabinetu. W tych warunkach jedynym szefem władzy wykonawczej i politycznym zwierzchnikiem rządu stał się przywódca większości w izbie gmin i był tytułowany „premierem”. Nieoficjalny tytuł premiera obowiązywał od początku istnienia tej instytucji, jednak oficjalnie zaczęto posługiwać się nim od 1937 r. Premier brytyjski od początku nie mógł piastować żadnej teki ministralnej. Silna pozycja premiera jest jednym z charakterystycznych rysów angielskiego modelu politycznego. Rysem taki jest również rozróżnienie i rozdział pojęć a mianowicie: rządu i gabinetu.

Współcześnie rząd składa się z ponad 100 ministrów, którzy muszą być członkami jednej z 2 izb parlamentarnych. Około 20 z nich stanowią ministrowie gabinetowi zasiadający w gabinecie. Ministrowie gabinetowi to przede wszystkim szefowie najważniejszych resortów, np. Lord Kanclerz (jest odpowiednikiem Ministra Sprawiedliwości w Polsce), Lord Kanclerz Exchequeru (minister skarbu) oraz sekretarze stanu i ministrowie bez teki, wykonujący ważne funkcje polityczne, jak Lord Przewodniczący Rady Prywatnej oraz Kanclerz Księstwa Lancaster. Skład gabinetu w systemie administracji publicznej w Anglii nie jest stały, poza grupą ministrów, którzy tradycyjnie wchodzą w skład gabinetu. Bywają tacy ministrowie, którzy w gabinecie reprezentowani są rzadko bądź nawet sporadycznie, co nie przeszkadza im być szefami poszczególnych resortów.

Pozostali członkowie rządu to przede wszystkim tzw. ministrowie młodsi (junior ministers) (odpowiednicy vice ministrów w Polsce). Z reguły noszą oni tytuł parlamentarnych podsekretarzy stanu i każdy z nich zastępuje właściwego ministra w zakresie spraw politycznych, będąc także członkiem jednej z izb parlamentarnych. Obok parlamentarnych parlamentarzy stanu, którzy zmieniają się wraz ze zmianą rządu występują także parlamentowi stali sekretarze (parlament secretaries ) i ci piastują swoją funkcję zawodowo. W praktyce są to najwyżsi urzędnicy ministerstw, a tym samym są oni zastępcami ministrów ds. administracji zachowującymi swoje stanowiska po zmianie większości parlamentarnej funkcje szefów służb cywilnych w ministerstwie. W osiemnastowiecznej Anglii nie było jeszcze ukształtowanej zasady zawodowości aparatu urzędniczego administracji centralnej. Zasadę tę wprowadzono na przestrzeni XIX wieku wraz z instytucją Civil Service, czyli służby cywilnej.

Zasada stabilizacji stosunków służbowego odnosi się do wszystkich „sług Korony”, czyli funkcjonariuszy państwowych, z wyłączeniem ministrów - członków rządu. Ci ostatni nie są sługami cywilnymi w rozumieniu przepisów o służbie.

Administracja terytorialna była i jest do dzisiaj oparta na pełnym samorządzie administracyjnym (local self- government), jednak oznacza on coś innego niż samorząd terytorialny w ujęciach kontynentalnych. Samorząd angielski, traktowany w kategoriach politycznych, nie jest formą udziału obywateli w wykonywaniu zadań administracyjnych z woli władzy centralnej, w wytyczonych przez nią ramach i często we współdziałaniu z równoległym aparatem podległym władzy centralnej. . Samorząd w Anglii stanowi naturalną instytucję polityczną a nie tylko administracyjną. Jest to swoisty odpowiednik parlamentaryzmu na szczeblu lokalnym działający bez równoległego występowania przedstawicieli rządu w terenie, (czyli, np. w Anglii brak odpowiednika wojewody, bowiem występuje sam wybór z ludu do sejmiku).

Władza centralna ma charakter „niecentralizacji” (jest to przeciwieństwo decentralizacji, która zakłada rozproszenie wcześniej istniejącej władzy centralnej) opiera się na zasadzie ustawowego określania jego zadań w sposób enumeratywny to jest przez wyliczanie - hierarchiczność - pewnych zadań i ogólna klauzula domniemania samorządu zakłada, że jest on właściwy w sprawach publicznych o znaczeniu lokalnym. Domniemanie właściwości samorządu gminnego w sprawach lokalnych występuje także w naszym ustawodawstwie, jak również w naszych nowych sformułowaniach konstytucyjnych.

Współczesnego samorządu terytorialnego nie należy traktować jako instytucji silnie uniezależnionej od władzy centralnej. Zawsze poddany jej nadzorowi, opierający się na zasadzie enumeracji kompetencji, znajduje się w sytuacji wrastającej zależności finansowej. Inną cechą było poddanie jej działalności kontroli sądów powszechnych. Stanowiło to jeden z istotnych przejawów właściwego pojęcia rządów prawa (rule of law), które zawierały w sobie uznanie koniecznego i naturalnego charakteru praw służących jednostce wobec państwa. W XX powstały tzw. trybunały administracyjne są władzami orzekającymi w obrębie administracji państwowej, poddanymi jurysdykcji sądów powszechnych. Od ich orzeczeń można się odwołać w kwestiach prawnych do naczelnego organu sądowego. Trzeba dodać, że tworzone w różnym okresie, na podstawie różnych ustaw, nie tworzą do dziś spójnego systemu. Znajdują się pod nadzorem Rady ds. Trybunałów, powołanej przez Lorda Kanclerza, czyli tradycyjnego szefa resortu sprawiedliwości.

Polityka Wielkiej Brytanii słynie w całej Europie z wysokiej klasy i kultury. Poniżej przedstawione są dwie najważniejsze partie, czyli Partia Konserwatywna i Partia Pracy. Należy również wspomnieć o Liberalnych Demokratach, ponieważ również zarysowali wyraźniej swoją obecność na brytyjskiej scenie politycznej.

Partia Konserwatywna

Partia Konserwatywna jest najstarszą partią polityczną w Europie. Niektórzy jej przeciwnicy nazywają jej działaczy bandytami. I poniekąd mają rację, ponieważ wcześniej, a konkretnie do roku 1830 konserwatystów nazywano torysami. Termin ten w języku irlandzkim oznacza "bandytę" lub "człowieka wyjętego spod prawa" i funkcjonuje po dziś dzień.

Historia tej partii sięga XVII wieku, kiedy to torysi (bo wówczas nie znano pojęcia konserwatystów) popierali monarchię w przekonaniu, że jest czynnikiem hamującym wobec parlamentu oraz interesów ich politycznych przeciwników wigów. Zresztą dzisiejsi konserwatyści również opowiadają się za Koroną. We wczesnej fazie rozwoju partię utożsamiano z właścicielami ziemskimi i arystokracją, potem zaś w raz z upływem czasu, z klasą średnią. Jednak prawda jest taka, że torysi zabiegają o poparcie wszystkich warstw społecznych.

Bez wątpienia, jedną z najbardziej barwnych postaci Partii Konserwatywnej była, jest i już zawsze będzie Margaret Thatcher, której wybór na premiera Wielkiej Brytanii w 1979 roku miał zapoczątkować niezwykły okres wyborczych sukcesów konserwatystów. Należy również pamiętać, że była to dotychczas jedyna kobieta na stanowiska szefa rządu. Margaret Thatcher skutecznie stawiła czoła związkom zawodowym i rozpoczęła okres prywatyzacji wielu gałęzi znacjonalizowanego przemysłu. W wyniku jej rządów, za sprawą strajku górników, który stał się symbolem lat osiemdziesiątych, dokonały się głębokie podziały w Wielkiej Brytanii. Tym nie mniej poza granicami kraju prestiż "żelaznej damy" wciąż wzrastał. I chociaż trzykrotnie udało jej się wygrać wybory parlamentarne, w roku 1990 została usunięta przez partyjnych kolegów, którzy potraktowali panią premier dość niestosownie uznając ją za kulę u nogi. Na stanowisku lidera partii i premiera zastąpił ją John Major.

Jednak głębokie podziały na tle Europy oraz skandale towarzyszące kolejnym kadencjom torysów sprawiły, że wiarygodność konserwatywnego rządu została mocna nadszarpnięta. W wyborach parlamentarnych, które miały miejsce w 1997 roku, torysi ponieśli druzgocącą klęskę. Kolejne wydarzenia również nie należały do dobrego okresu partii. Po chybionych wyborach John Major podał się do dymisji, zaś na jego następcę konserwatyści wybrali Williama Hague'a. Jednak kolejna porażka wyborcza w roku 2001 również i Hague ustąpił. Jego następcą został Iain Duncan Smith, jednak jako partyjny przywódca się zupełnie nie sprawdził, co doprowadziło do odsunięcia jego osoby w 2003 roku. Od tego czasu na czele partii stoi obecny lider konserwatystów, Michael Howard.

Członkowie partii poczuli się przy nowym przewodniczącym nieco pewniej. Co zaś się tyczy przekonań politycznych, na dzień dzisiejszy konserwatyści opowiadają się za prywatną własnością i wolną przedsiębiorczością.

Partia Pracy

Partia Pracy swój początek bierze z ruchu związkowego w 1900 roku, który został stworzony w celu obrony interesów klasy robotniczej. I dopiero I wojna światowa była przełomowym punktem w życiu laburzystów, ponieważ w jej wyniku nastąpił schyłek brytyjskiej Partii Liberalnej. Wtedy to Partii Pracy udało się dwukrotnie dojść do władzy, jednak jej rządy nie potrwały zbyt długo. Okres kolejnych sukcesów politycznych powtórzył się dopiero po II wojnie światowej, a to za sprawą oferowanej nowej wizji lepszego życia po niedostatku.

1945 rok okazał się dla Partii Pracy zdecydowanie zwrotnym punktem w historii, ponieważ swoim programem radykalnie zmieniła wiele aspektów życia gospodarczego i społecznego w Wielkiej Brytanii. Państwo przyjęło funkcję opiekuńczą, zaś kluczowe gałęzie przemysłu, takie jak górnictwo, hutnictwo i koleje, zostały znacjonalizowane. W czasie kolejnych wyborów parlamentarnych, które przypadły na rok 1951, przyszło zaskoczenie i rozczarowanie, bowiem władzę przejęli torysi. Konserwatyści przejęli władzę na następne 13 lat. Zaś kolejny okres właściwie stanowi swojego rodzaju przeplatankę, ponieważ w latach sześćdziesiątych Partia Pracy, która pod przywództwem Harolda Wilsona odmłodziła swoje oblicze, odzyskała władzę. I chociaż na początku w 1964 roku stanowiła niewielką większość w parlamencie, to już w roku 1966 odniosła przekonujące zwycięstwo wyborcze.

Jednak problemy gospodarcze, z którymi musiał się zmierzyć Wilson, okazały się trudniejsze niż przypuszczano i w 1970 roku władzę odzyskali torysi. Jednak po 4 latach do rządów znów wrócili do władzy laburzyści, wygrywając dwukrotnie rozpisane wybory. Ale jak się można było spodziewać i te rządy nie potrwały zbyt długo, bowiem niespodziewanie lider Partii Pracy ustąpił ze stanowiska szefa rządu w 1976 roku. Jego miejsce zajął James Callaghan, który musiał zmierzyć się z potężnym kryzysem gospodarczym. Premier został zmuszony do podjęcia dosyć niewygodnych decyzji, a mianowicie zaciągnął pożyczkę w Międzynarodowym Funduszu Walutowym i ograniczył wydatki na cele publiczne.

W roku 1979 laburzyści stracili władzę w wyniku strajków zawodowych z poprzedniego roku, zaś siedzibę premiera na Downing Street zajęła pierwsza kobieta na tym stanowisku, Margaret Thatcher. Wówczas rozpoczął się dla laburzystów długi okres odwilży politycznej, podczas której stanowili opozycję dla konserwatywnych rządów "żelaznej damy".

W tym czasie Callaghan został zastąpiony przez lewicowego polityka Michael Foot, a po jego krótkich rządach przywódcą został Neil Kinnock, który rozpoczął proces modernizacji partii, ale nie zdołał osiągnąć sukcesów wyborczych. Dlatego też kolejnym liderem stał się John Smith, w którym parlamentarzyści widzieli wielkie nadzieje, bowiem był powszechnie szanowany. Jednak pech chciał, że w 1994 roku zmarł nagle na atak serca.

I tak oto w Partii Pracy rozpoczęła się era Tony'ego Blaira, który z determinacją kontynuował proces modernizacji partii zapoczątkowany przez Neila Kinnocka. Należało jak najszybciej wyeliminować tradycjonalizm z partii oraz wszelkie socjalistyczne oznaki. Nowe oblicze laburzystów, które osadziło ich w centrolewicy, spodobało się wyborcom najwyraźniej znudzonym rządami konserwatystów. W 1997 roku Blair ze swoją partią odniósł przytłaczające zwycięstwo w wyborach, stawiając na nową politykę. Kolejny sukces powtórzyli w 2001 roku i prawdopodobnie powtórzą w tegorocznych wyborach.

Liberalni Demokraci

Liberalni demokraci to z pewnością partia o barwnej przeszłości z tradycjami. Polityczny liberalizm opierał się na gruncie obrony praw jednostki i wolnego wyboru. Partia swój początek wzięła z 1832 roku, kiedy to liberałowie i radykałowie coraz usilniej oponowali rządy wigów, których głównie reprezentowała arystokracja.

W wyniku konfliktów w szeregach torysów, część z nich przeszła na stronę liberałów, co zaprowadziło do powstania w połowie XIX wieku Partii Liberalnej. Pierwszy sukces jest datowany na rok 1868, kiedy to lider partii William Gladstone utworzył rząd, umacniając pozycję swojej partii w życiu politycznym kraju. Ich władza trwała na przemian z torysami aż do I wojny światowej. Jednak w czasie pokoju partia nie mogła sobie poradzić z rozłamami wewnątrzpartyjnymi, co spowodowało, że rosnący w siłę laburzyści stali się głównymi opozycjonistami.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego poparcie dla liberałów drastycznie spadło. W latach pięćdziesiątych głosowało na nich zaledwie 2,5% elektoratu. Dopiero lata 60. i 70. przyniosły pewne ożywienie, kiedy na czele partii stanęli Jo Grimmond i Jeremy Thorpe. Jednak dopiero David Steel zdołał na pewien czas wprowadzić przedstawicieli partii do Izby Gmin, a to za sprawą paktu z laburzystami, dzięki któremu Liberalni Demokraci wspierali mniejszościowy rząd premiera Callaghana.

Poważniejsze zmiany zaszły po 1979 roku, kiedy część ministrów przegranej Partii Pracy opuściło jej szeregi i utworzyli nowe ugrupowanie - Partię Socjaldemokratyczną. Po niedługim czasie socjaldemokracji zawarli sojusz z liberałami i już w 1988 roku powstała Partia Liberalnych Demokratów. Jej charyzmatycznym przywódcą został Paddy Ashdown.

Jednak głębsze odrodzenie nastąpiło w 1997 roku, kiedy to partia skoncentrowała się w wyborach na okręgach mniejszościowych, gdzie mogli odbić elektorat głównym partiom, czyli laburzystom i konserwatystom. Pomimo, że wyborów nie wygrali, można tę strategię uznać za sukces, ponieważ z ramienia Liberalnych Demokratów w Izbie Gmin zasiadło 46 posłów.

To właśnie Liberalni Demokraci z Charlesem Kennedy na czele często zarzucają rządowi Tony'ego Blaira polityczną wojnę w Iraku, pomimo że bliżej im do laburzystów aniżeli do konserwatystów. Ich koncepcja zakłada radykalne centrum w brytyjskiej polityce. Opowiadają się za działalnością rządu na rzecz sprawiedliwości społecznej oraz ochrony środowiska naturalnego. W swoich hasłach wspominają również o zmianie systemu wyborczego, który na dzień dzisiejszy według liberałów, faworyzuje laburzystów i konserwatystów.

Specyficzną cechą ustroju brytyjskiego jest brak konstytucji w formalnym, kontynentalnym znaczeniu tego terminu. W Wielkiej Brytanii istnieje niepisana konstytucja materialna, oparta na konwenansach i precedensach. Zgodnie z nią najważniejszym organem władzy państwowej jest parlament, w swojej działalności suwerenny, nieograniczony w żaden sposób władzą wykonawczą lub sądowniczą. Parlament, a ściślej rzecz ujmując Izba Lordów, pełni rolę sądu konstytucyjnego, a ponadto sprawuje całkowity nadzór i kontrolę nad egzekutywą - premierem i poszczególnymi ministrami, będącymi zawsze reprezentantami jednej z jego izb.

3. MODEL FRANCUSKI

Współczesna administracja publiczna stanowi kontynuację zasad i podstawowych rozwiązań z doby monarchii absolutnej. Monarchii absolutnej ostateczny charakter nadał Ludwik XIV, oznacza to że Francja nie przeszła przez stadium absolutyzmu oświeceniowego. Brak reform ustrojowych, nie doprowadzenie do racjonalizacji instytucji administracyjnych i sądowniczych, był istotnym powodem gwałtowności przemian zapoczątkowanych zwołaniem Stanów Generalnych, które okazało się początkiem rewolucji. Rewolucja doprowadziła bowiem w 1799r. do przyjęcia władzy przez Napoleona Bonapartego, najpierw pierwszego konsula Republiki, rychło - Cesarza Francuzów.

Dziełem Napoleona było zracjonalizowanie przedrewolucyjnego modelu administracji. Rozwiązania napoleońskie, przenoszone do wielu innych krajów w tym także do Polski, okazały się nadzwyczaj trwałe. Do dziś stanowią one podstawę infrastruktury administracyjnej. Wraz ze zmianami ustroju politycznego zmieniły się zasady funkcjonowania administracji, w myśl zasady „rządy i parlamenty odchodzą a administracja zostaje”. Kiedy ukształtował się system parlamentarny opary na politycznej odpowiedzialności rządu i jego poszczególnych członków przed izbami parlamentarnymi, pojawiło się charakterystyczne dla Francji rozdzielenie w obrębie aparatu naczelnych organów administracji urzędników stałych oraz urzędników politycznych, pracujących tylko z danym ministrem. Ci ostatni wchodzą w skład „gabinetu ministerialnego” .

Napoleon przetwarzając instytucje, wprowadził organy centralne, jak Rada Ministrów (przewodniczącym jest głowa państwa), Rada Stanu (organ doradczy rządu w materiach prawa i legislacji ), Izba Obrachunkowa (organ kontroli finansowej).

Administrację terytorialną starał się zorganizować tak, by mogła „przekazywać ustawy i polecenia rządu aż do najniższych odnóg porządku społecznego z szybkością iskry elektrycznej”. Stąd wieloszczeblowość: od departamentu poprzez okrąg, aż do jednolitej gminy miejskiej lub wiejskiej ( gminami stały się w początkach rewolucji wszystkie ówczesne miasta oraz wszystkie parafie na wsiach). Stąd jednoosobowość: prefekt w departamencie, podprefekt w okręgu i mer w gminie. Stąd wreszcie centralizacja - rady odpowiednich szczebli (generalne , okręgowa i gminna), miały uprawnienia doradcze przy bardzo nikłych uprawnieniach stanowiących. Ważne było też wyłączenie spraw, w których administracja występowała jako strona z jurysdykcji sądów powszechnych. Dotyczyło to typowych spraw cywilnoprawnych z wyjątkiem sporów o własność, które poddane były jurysdykcji organów wchodzących w skład administracji. Od czasów Napoleona Rada Sądów i Rady referencyjne zwane były Sądami administracyjnymi.

Rada Stanu , działając w pierwszej i ostatniej instancji, przyjmowała w praktyce skargi na nielegalne decyzje administracji, czyli skargi za nadużycie. We Francji członkowie Rady Stanu, posiadali status formalnie czysto urzędniczy, a urzędnicy nie mieli stabilizacji stosunku służbowego. Członkowie rad preferencyjnych byli zwykłymi urzędnikami państwowymi. Zmiany nastąpiły w latach dziewięćdziesiątych, gdzie stworzono nowe sądy administracyjne niższych instancji, trybunałów administracyjnych, administracji sądów apelacyjnych. Wyłączenie spraw dotyczących administracji z jurysdykcji sądów powszechnych oznaczało wyłączenie ich z przedmiotu z zakresu prawa cywilnego i traktowanie go jako materii prawa administracyjnego. Obok prawa cywilnego prawo francuskie miało kontrakty administracyjne, których podstawowym wyróżnikiem jest to, że jedną z ich stron jest organ administracji. Odpowiedzialność państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy stanowi również materię prawa administracyjnego.

Inna cechą francuskiego sądownictwa administracyjnego jest objęcie kontrolą sądową nie tylko decyzji indywidualnych, ale także aktów administracyjnych o charakterze generalnym. Dotyczy to również przepisów wykonawczych dla ustaw. Spod kontroli sodowo administracyjnej zostało wyłączone tzw. , akty z mocą ustawy. Rada Stanu wykonuje obok ogólnych zadań doradczych dla rządu w sferze legislacji, zadania odpowiadające nie tylko naszemu Naczelnemu Sądowi Administracyjnemu ale także Trybunałowi Konstytucyjnemu.

Stopniowe wprowadzenie samorządu terytorialnego nastąpiło we Francji bez przyjęcia tego terminu, czyli zamiast o „samorządzie” mówi się o „administracji zdecentralizowanej”. Zamiany w samorządzie były niewielkie. W 1831r. wprowadzono zasadę powoływania merów wyłącznie spośród pochodzących już z wyborów członków rad gminnych, a od 1848r. zaczęto wybierać merów. Samorządowy charakter nadała gminom ustawa z 1884r. W 1871 r. powołano do życia komisje departamentalne - stałe organy wyłaniane przez rady generalne, mające za zadanie kontrolowanie działalności prefektów jako wykonawców uchwał rad. Ustawa z 1982r. wprowadzała zasadę, zgodnie z którą „ gminy departamenty, regiony administrują się same w sposób wolny poprzez wybieralne rady” Zapowiadała dokonanie ustawowego podziału zadań między gminy, departamenty , regiony i państwo, formułując zasadę wedle której „państwo ponosi odpowiedzialność za prowadzenie polityki gospodarczej i społecznej, jak również obrony zatrudnienia”. Ustawa znosiła urzędy prefektów, a ich zadania podzieliła między dwa ograny : w zakresie działania departamentu - przewodniczący rad generalnych, oraz - w zakresie działania władzy centralnej - reprezentantów państwa. „Kontrola administracyjna” miała polegać na prawie zaskarżania aktów samorządu do sądu administracyjnego. Przepisy wykonawcze przyjęły nazwę „ komisarzy Republiki” czyli nie zmieniły się przepisy rekrutowania komisarzy. Oficjalnie tytułowano ich „prefekt - komisarz Republiki”, jednak w praktyce przyjęło się słowo prefekt a dalszy człon nazwy zanikł.

Jeżeli chodzi o status urzędników to podstawowe znaczenie miała pierwsza ustawa z 1946r. o służbie publicznej. Novum ustawy z 1983r. jest to, że stanowi ona wstęp do dwóch następnych, mianowicie o statusie publicznej służby państwowej i o statusie służby samorządowej, oraz o statusie publicznej służby szpitalnej, i to te ustawy określają „generalny status służby państwowej”. W statusie generalnym został ukształtowany podział na korpusy bez naruszenia jego zasad. Korpusów jest około 1600, ale tylko niektóre z nich mają poważniejsze znaczenie. Najwyżej ceniona jest przynależność tzw. wielkich korpusów państwowych: korpusu dyplomatycznego i korpusu Rady Stanu, korpusu Generalnej Inspekcji Finansów, korpusu Izby Obrachunkowej, korpusu prefekturalnego. Zasadami generalnymi są od 1946r:

• Stabilizacja stosunków służbowych

• Przydzielenie urzędnikowi stopnia w hierarchii korpusu bez konieczności przyznania stanowiska, co umożliwia szeroko stosowaną praktykę delegowania urzędników do różnych czynników w sferze tak administracji, jak i gospodarki państwowej

• Rekrutowanie za zasadzie konkursu, albo wprost do danego korpusu, albo poprzez odpowiednią szkołę administracyjną.

Jedną z charakterystycznych cech francuskiego modelu administracyjnego jest rozbudowany system uzgodnienia decyzji , który dotyczy różnych jednostek, łączący w sobie kolektywność (konferencje z udziałem przedstawicieli hierarchii politycznej lub administracyjnej wszystkich zainteresowanych jednostek w tym także Ministra Finansów) jednoosobowość (w przypadku sporu między różnymi ministerstwami dochodzi do „arbitrażu” czyli decyzji podjętej przez premiera).

Warto dodać, że premier dysponuje takimi formalnymi uprawnieniami od czasu kiedy posiada taki tytuł, czyli od V Republiki. Rada Ministrów, w której zasiadają wyłącznie ministrowie, nie jest miejscem, gdzie się podejmuje decyzje. Przewodniczący głowy państwa rejestruje tylko te decyzje , które już zapadły praktycznie poza nią, w trybie bądź uzgodnień, bądź arbitrażu. Przewodnictwo Prezydenta w Radzie Ministrów stanowi gwarancję traktowania jej symboliczne, a nie realne, miejsce podejmowania decyzji istotnych dla funkcjonowania administracji.

Główną rolę w polityce francuskiej odgrywają: Unia na rzecz Ruchu Ludowego (Union pour un Mouvement Populaire, UMP, prawicowa, gaullistowska), istniejąca od 2002, Unia Demokracji Francuskiej (Union pour la Démocratie Fran çaise, UDF, centryści) — 1995, Partia Socjalistyczna (Parti Socialiste, PS) — 1969, Francuska Partia Komunistyczna (Parti Comuniste Fran çaise, PCF) — 1920, i Front Narodowy (Front National, FN, skrajnie prawicowy, populistyczny) — 1972; liczne partie ekologiczne (zieloni) i skrajnej lewicy.

Unia na rzecz Ruchu Ludowego (Union pour un Mouvement Populaire) UMP - prawicowa partia polityczna. UMP jest członkiem Międzynarodowej Unii Demokratów.

Partia powstała 21 września 2002 r., pod pierwotną nazwą Union pour la Majorité Présidentielle (Unia na rzecz Większości Prezydenckiej), z połączenia Rassemblement pour la République (RPR), Démocratie Libérale i części działaczy Union pour la Démocratie Française. Jej głównym celem było zbudowanie zaplecza politycznego dla prezydenta Jacquesa Chiraca po jego reelekcji.

Jej pierwszy przywódca, Alain Juppé, zrezygnował z kierowania partią 15 lipca 2004 z powodu uwikłania w skandal korupcyjny i otrzymania nieprawomocnego wyroku skazującego. Nowym przewodniczącym UMP został minister finansów Nicolas Sarlozy, który jednakże został zmuszony do rezygnacji z kierowania resortem.

Niepopularność prezydenta Chiraca i administracji Jean-Pierre Raffarina wśród elektoratu doprowadziła do klęski UMP w wyborach regionalnych w marcu 2004 - aczkolwiek UMP zachowuje w dalszym ciągu większość w obu izbach francuskiego parlamentu - zaś większość członków UMP do politycznego poparcia ministra finansów Nicolasa Sarkozy, rywala Chiraca. UMP wyraziła m.in. publicznie dezaprobatę dla członkostwa Turcji w Unii Europejskiej, które kilkakrotnie wspierał z kolei Chirac.

Unia na rzecz Demokracji Francuskiej (Union pour la Démocratie Française) UDF - koalicja wyborcza utworzona w 1974 roku, w której skład weszły niegaullistowskie partie prawicowe o profilu chrześcijańsko-demokratycznym. Jej pierwszym przywódcą był Valéry Giscard d'Estaing, który w tym samym roku został prezydentem Francji.

Jej obecnym przywódcą (2004) jest François Bayrou, zaś UDF jest partnerem UMP w politycznym zapleczu rządzącego premiera Jean-Pierre Raffarina.

Politycznie UDF jest zwolennikiem europejskiego federalizmu, popierając wprowadzenie jakiejś formy "Stanów Zjednoczonych Europy". Ekonomicznie prezentuje szeroką gamę poglądów, od lewicowych, do silnie liberalnych - różnice te doprowadziły 16 maja 1998 r. do odejścia z niej członków Démocratie Libérale, zwolenników leseferyzmu. Poglądy społeczne także są zróżnicowane, od postępowych, do zdecydowanie zachowawczych.

Wielu liderów UDF odeszło z partii, aby dołączyć do powstałej w 2002 r. Union pour la Majorité Présidentielle, wspierającej Jacquesa Chiraca.

Będąc parterem w gabinecie Raffarina, UDF krytykowała niekiedy politykę rządu i 31 marca 2004 zdecydowała się opuścić trzeci, kolejny gabinet premiera, pozostając jednak w parlamentarnej większości rządzącej.

Partia Socjalistyczna (Parti Socialiste PS) - partia polityczna założona w 1969 r. przez François Mitterranda w miejsce Francuskiej Sekcji Międzynarodówki Robotniczej (Section Francaise de l'International Ouvriere, SFIO), czyli francuskiej partii socjalistycznej, powstałej w 1905 r. ze zjednoczenia partii robotniczej i socjalistycznej.

Jest to partia lewicowa i antykapitalistyczna, odrzucająca jednak marksizm, a szczególnie wiodącą rolę klasy robotniczej. Ma luźną strukturę organizacyjną - w jej ramach działają kluby i frakcje.

PS, wiodąca partia lewicy po1974 r., była do 1981 r. partią opozycyjną, do chwili zwycięskich wyborów prezydenckich (François Mitterrand) i parlamentarnych. W latach 1981-1984 sprawowała władzę w koalicji z partią komunistyczną, podobnie jak po 1997 r. Socjalistycznymi premierami byli Pierre Mauroy, Laurent Fabius, Michel Rocard, Edith Cresson i Pierre Bérégovoy. Pierwszy socjalistyczny rząd, Pierre'a Mauroya, znacjonalizował banki, ubezpieczenia i przemysł obronny. Zwiększono płace i zredukowano czas pracy. Rezultatem była ucieczka kapitału za granicę i szereg kryzysów ekonomicznych. Dopiero drugi rząd, Laurenta Fabiusa, zrezygnował z socjalistycznych eksperymentów i od tej pory socjaliści prowadzili, będąc u władzy, umiarkowaną politykę ekonomiczną, typową dla zachodnich partii socjaldemokratycznych.

W 1995 r. socjalistyczny kandydat Lionel Jospin przegrał wybory prezydenckie z Jacquesem Chirakiem, jednak w 1997 r. socjaliści odzyskali przewage w Zgromadzeniu Narodowym i Jospin został premierem, podejmując socjalistyczną politykę, jednak odległą już od poprzednich. W 2002 Jospin ponownie przegrał z Chirakiem wybory prezydenckie i wycofał się z polityki, ale w 2004 r. socjaliści zwyciężyli w wyborach regionalnych, zdobywając razem z komunistami i "zielonymi" większość w 21 z 22 regionów. Liderem partii jest jej sekretarz generalny, François Hollande.

Główni działacze PS w jej dziejach to: François Mitterrand, Lionel Jospin, Pierre Mauroy, Laurent Fabius, Michel Rocard, François Hollande.

Francuska Partia Komunistyczna, powstała w wyniku rozłamu we Francuskiej Partii Socjalistycznej (SFiO). Ponad połowa delegatów na zjeździe partii socjalistycznej w Tours, w 1920, wypowiedziała się za przyłączeniem się do III Międzynarodówki.

Zwolennikami utworzenia oddzielnej partii komunistycznej, jej późniejszymi ideologami oraz organizatorami byli: M. Cachin i P. Vaillant-Couturier. FPK uzyskała wpływy w Powszechnej Konfederacji Pracy (CGT), jednakże spotkała się z prześladowaniami ze strony rządów premiera A. Milleranda, a zwłaszcza premiera R. Poincaré. W 1935 FPK, wraz z socjalistami, radykałami i związkami zawodowymi, utworzyła blok wyborczy pod nazwą Front Ludowy, który wygrał wybory i utworzył rząd.

We wrześniu 1939 FPK została zdelegalizowana. W czasie okupacji komuniści francuscy stworzyli własne oddziały partyzanckie Francs-Tireurs et Partisans Français oraz weszli w skład Narodowego Komitetu Oporu. Po II wojnie światowej zaznaczył się pewien wzrost wpływów FPK na życie polityczne Francji, co znajdowało wyraz w liczbie mandatów do parlamentu, czy obsadzaniu stanowisk ministerialnych przez komunistów.

FPK działała także aktywnie w międzynarodowych organizacjach komunistycznych, miała swój udział m.in. w utworzeniu w 1947 w Szklarskiej Porębie Biura Informacyjnego Partii Komunistycznych i Robotniczych, które zastąpiło zlikwidowany przez J. Stalina w 1943 ze względów politycznych Komintern.

W latach sześćdziesiątych FPK wypowiedziała się za parlamentarną drogą walki o przemiany ustrojowe. W związku z kryzysem światowego komunizmu i upadkiem bloku państw socjalistycznych rola FPK i francuskich komunistów w życiu politycznym Francji uległa znacznemu obniżeniu.

Konstytucja obecnej Francji uchwalona 4 października 1958 r. nosi pewne antyparlamentarne cechy. Rozwiązania prawne przyjęte w konstytucji oznaczają zmniejszenie roli ustrojowej i znaczenia parlamentu dostrzegane już chociażby w systematyce ustawy zasadniczej. Wysuwa ona na czoło postanowienia dotyczące prezydenta, następnie rządu i dopiero parlamentu. Ustawy konstytucji są napisane w sposób umożliwiający ich luźną interpretację w zależności od aktualnych potrzeb politycznych.

Postanowienia konstytucji określa preambuła, a następnie rozdział poświęcony zwierzchnictwu narodu. Sposób realizacji tej zasady określa art. 3, wymieniając dwie formy: wybór przedstawicieli w wyborach powszechnych oraz referendum o nieograniczonym zakresie przeprowadzane na mocy decyzji prezydenta republiki. Przy czym zarządzenie referendum stanowi osobiste uprawnienie prezydenta, nie wymaga zatem kontrasygnaty członków rządu. Referendum zostało pomyślane jako rozstrzygające. Wspomniany już art. 3 wymienia jako przedstawicielskie organy obydwie izby parlamentu, w świetle zaś znowelizowanej w roku 1962 konstytucji w zakresie wyboru prezydenta Republiki można uznać za przedstawiciela narodu także szefa państwa. Jest on bowiem wybierany w wyborach powszechnych i bezpośrednich.

Konstytucja z roku 1958 wysuwa organy władzy wykonawczej. Dominującą pozycję przyznaje prezydentowi Republiki.

Konstytucja przyjmuje jakby mieszany system polityczny, zachowujący wprawdzie wiele elementów parlamentaryzmu, ale z jednoczesnym wprowadzeniem elementów właściwych systemowi prezydenckiemu. W początkowym okresie system ten traktowano jako przejściowy, a w roku 1962 wprowadzono nowelizacje konstytucji i ustanowiono powszechne wybory prezydenta.

System rządów przyjęty w Konstytucji w roku 1958 nie ma jednolitego charakteru. Nie jest to czysty system parlamentarny, gdyż mimo utrzymania zasad odpowiedzialności rządu przed parlamentem i praw parlamentu do obalenia gabinetu rola, jaką otrzymał parlament, jest ograniczona.

4. MODEL NIEMIECKI

Administracja niemiecka kształtowała się w XVIII w. w ramach poszczególnych państw, z których największe znaczenie miały Prusy i Austria. Punktem wyjściowym modelu niemieckiego była monarchia absolutna (odpowiednikiem króla był cesarz). Monarchia absolutna wzorowana była na stylu francuskim (czasy Ludwika XIV). Monarchia oświeceniowa była otwarta na racjonalne hasła wieków, ale tylko po to, by jak najdłużej utrzymać monarchię absolutną. Oznacza to, że dopuszczono reformy z odgórnym kierowaniem państwem oraz reformy, które zapewniałyby społeczeństwu pewien dostęp do administracji. Monarchia oświecona była także otwarta na poddanie jej działalności prawu. Otwarcie monarchii niemieckiej było jednym z podstawowych powodów, dla których Niemcy nie potrzebowały rewolucyjnej drogi do kapitalizmu, w odróżnieniu od Francji. Reformy zapoczątkowane w XVIII w. były zatem kontynuowane bez rewolucyjnych zmian politycznych i społecznych w ciągu XIX w.

Reformy niemieckie polegały w szczególności na zorganizowaniu racjonalnego systemu administracji centralnej i terytorialnej, na ukształtowaniu stałego zawodowego korpusu urzędników państwowych oraz na stworzeniu nowoczesnych podstaw odpowiedzialności państwa przed sądami powszechnymi, za szkody wyrządzone przez państwo i przez jego funkcjonariuszy. Wprowadzono także udział czynnika społecznego w administracji, a więc tym samym wprowadzono mechanizm samorządu terytorialnego. Racjonalny system administracji centralne wiązał się przede wszystkim z wprowadzeniem jednego podziału i jasnego z punktu widzenia prawnego podziału resortowego oraz powołanie do życia ciała, w którym mogliby zasiadać wszyscy ministrowie. Podział resortowy w Niemczech ma charakter „klasyczny”. W rządzie występowało 5 ministrów i byli to m.in. Minister Spraw Zagranicznych, Minister Wojny (wojskowości i obrony narodowej), Minister Sprawiedliwości, Minister Skarbu, Minister Spraw Wewnętrznych (uważany za „gospodarza kraju”, zajmował się sprawami które nie zmieściły się w kompetencjach pozostałych jego kolegów. Dalsza ewolucja podziału resortowego polegała na powstawaniu nowych ministerstw (oświaty, rolnictwa, handlu, przemysłu itd.) Charakterystyczną cecha Niemiec był fakt, że ministrowie zasiadali razem stanowiąc Radę Ministrów, gdzie prawnie wyróżniono jednego z jego członków przyznając mu szczególne uprawnienia. Chodzi tu o kanclerza, który po Związku Północnoniemieckim stał się jedynym formalnym wykonawcą decyzji politycznych, rodzajem jedynego ministra (system kanclerski) Natomiast w Republice Weimarskiej (1919-1933) i Republice Federalnej Niemiec 1949r. rola kanclerza zmienia się, mianowicie nie jest on już jedynym członkiem rządu ale dzieli się swoimi obowiązkami z innymi ministrami, zachowując przy tym formalnie silną pozycję. (system półkanclerski).

W sprawie administracji terytorialnej, tradycja niemiecką było liczenie się z tradycyjnymi podziałami, które nawiązywały do dawnej odrębności państwowej poszczególnych jednostek. W 1815 r. wprowadzono jednolity system administracji terytorialnej. W wyniku podziału występują zresztą do dziś: landy (kraj = das Land) - tj. mniejsze jednostki podziału terytorialnego.

Z kolei landy dzielą się na tzw. regencje (inaczej okręgi lub okręgi regencyjne - der Bezirk). Jednakże nie wszystkie landy podlegają temu podziałowi.

W skład regencji wchodzą natomiast powiaty (powiat = der Kreis). Jeżeli dany land nie jest podzielony na regencje, wówczas powiaty stanowią jednostkę podziału terytorialnego landu.

Powiaty z kolei dzielą się na gminy (gmina = die Gemeinde), przy czym większość gmin podlega jeszcze podziałowi na jednostki pomocnicze (Ortsteile) - podział ten dokonywany jest podstawie uchwały lokalnej, nie jest on zatem podziałem odgórnym, ustanowionym przez władze centralne.

Obecnie w Niemczech jest 16 landów, z czego 13 to typowe jednostki samorządu terytorialnego, natomiast 3 landy są jednostkami specyficznymi, gdyż są to miasta posiadające jednocześnie status landu  tzw. miasta-kraje. Są nimi: Berlin, Hamburg i Brema.

Regencje:

Generalnie nie mają charakteru samorządowego, występują tam wyłącznie organy administracji rządowej (wyjątek: w Bawarii okręgi regencyjne mają charakter samorządowy; występują w nich zarówno organy administracji samorządowej, jak i rządowej).

Powiaty:

Mają charakter mieszany (rządowo-samorządowy), z przewagą organów administracji samorządowej.

Gminy:

Są to podstawowe jednostki samorządu terytorialnego (występują tam wyłącznie organy administracji samorządowej).

Gmina to jednostka, której ustrój zależy od dwóch czynników:

1. od tego, ilu mieszkańców liczy dana gmina;

2. od charakteru (statusu) danej gminy (gmina miejska lub wiejska).

Ustrój gmin niemieckich jest bardzo zróżnicowany (w zależności od ustroju samorządowego w danym landzie, gdyż w każdym landzie istnieje odrębne ustawodawstwo wewnętrzne).

Zasady ogólne ustroju gmin niemieckich:

1. W każdej gminie wybierany jest (przez mieszkańców gminy) organ przedstawicielski. Jest nim rada (der Rat); w zależności od statusu gminy jest to: rada miejska (der Stadtrat) lub rada wiejska (der Gemeinderat). Wybory do rady są: bezpośrednie, powszechne, równe, wolne, głosowanie jest tajne (art. 28 Konstytucji RFN). Prawa wyborcze przysługują obywatelom gminy, przy czym należy rozróżnić pojęcia: „mieszkaniec gminy” (Einwohner) i „obywatel gminy (Bürger) - nie są to pojęcia tożsame. Różnica między tymi pojęciami polega na tym, że mieszkańcem jest każdy, kto zamieszkuje (czyli: obiektywnie przebywa) na terenie danej gminy, natomiast obywatel gminy to osoba, która spełnia jeszcze pewne dodatkowe warunki, tj.:

• legitymuje się obywatelstwem niemieckim (lub obywatelstwem jednego z państw członkowskich UE i mieszka na stałe na terenie danej gminy);

• przebywa na terenie danej gminy nie krócej niż 3 - 6 miesięcy (okres ten jest zależny od ordynacji wyborczej obowiązującej w danym landzie);

• ma ukończone 18 lat (jest to warunek obowiązujący w większości landów, z tym że w niektórych landach dla posiadania czynnego prawa wyborczego wystarczy mieć ukończone 16 lat).

Kadencja rady gminy  tę kwestię różnie regulują ordynacje wyborcze w poszczególnych landach (najczęściej jest to 5 lat).

W gminach funkcjonują również tzw. organy wewnętrzne rady w postaci komisji powoływanych przez radę gminy. Komisje mają co do zasady charakter doradczy (konsultacyjny), choć ustawodawstwo niemieckie dopuszcza możliwość powoływania tzw. komisji rozstrzygających (decydujących) - czyli takich, którym rada przekazuje część swoich uprawnień decyzyjnych.

W skład większości komisji powoływanych przez radę gminy wchodzą osoby, które nie są radnymi, lecz są ekspertami w określonych dziedzinach (jest to zwyczaj, a nie obowiązek prawny; funkcjonuje jednakże w większości gmin niemieckich).

4. Organ wykonawczy w gminie to najczęściej burmistrz (Bürgermeister); może to być również organ kolegialny - zarząd (Magistrat). Jeśli organem wykonawczym jest zarząd, wówczas na jego czele stoi burmistrz. W gminach niemieckich występują dwie kategorie burmistrzów:

• burmistrz (Bürgermeister) - najczęściej w gminach wiejskich;

• nadburmistrz (Oberbürgermeister) - najczęściej w gminach mających status miasta; w niektórych landach (np. w Bawarii) organem wykonawczym gminy jest tzw. pierwszy burmistrz (Ersterbürgermeister).

Kandydat na burmistrza nie musi być stałym mieszkańcem danej gminy, ale musi przebywać na jej terenie co najmniej 6 miesięcy przed wyborami. Ponadto kandydaci na to stanowisko: muszą być obywatelami niemieckimi (przy czym w większości landów przyjęto zasadę, że mogą to być również osoby posiadające obywatelstwo jednego z państw członkowskich UE, przebywający na terenie Niemiec; jednak np. w Bawarii czy Saksonii na stanowisko burmistrza może kandydować tylko osoba legitymująca się obywatelstwem niemieckim), a także muszą mieć ukończone 25 lat (dodatkowo większość ordynacji wyborczych przewiduje, że kandydat na stanowisko burmistrza nie może mieć więcej niż 65 lat).

Burmistrz jest wybierany na okres 5 - 8 lat (w zależności od uregulowań obowiązujących w danym landzie).Najczęściej burmistrz jest równocześnie przewodniczącym rady gminy.

Oprócz burmistrza powołuje się dodatkowe osoby, które mają wspomagać burmistrza w wykonywaniu jego zadań jako organu gminy  są to tzw. burmistrzowie dodatkowi, czyli tzw. decernenci (Beigeordnete) - nie są oni organami gminy, ale mają stanowić wsparcie dla burmistrza w wykonywaniu jego obowiązków. Burmistrzowie dodatkowi zajmują się zwykle zadaniami, które zostały wydzielone do ich kompetencji (tzw. decernaty).

Modele ustroju gmin niemieckich:

1. model południowoniemiecki (obecnie dominujący),

2. model burmistrzowski,

3. model północnoniemiecki,

4. model magistracki.

Model burmistrzowski:

Inaczej: model reński albo model francuski.

Obowiązywał m.in. w Nadrenii-Palatynacie, Saarze, Szlezwiku Holsztynie do połowy lat 90-tych XX w.

W modelu tym organem stanowiącym gminy była rada wybierana przez mieszkańców gminy, a z kolei rada wybierała organ wykonawczy - burmistrza (który jednocześnie kierował radą), a także burmistrzów dodatkowych.

Obecnie nastąpiła modyfikacja tego modelu: burmistrz jest wybierany w wyborach bezpośrednich (przez mieszkańców gminy) na 8-letnią kadencję.

Model północnoniemiecki:

Inaczej: model angielski lub model dyrektorski.

Obowiązywał m.in. w Północnej Nadrenii-Westfalii i w Dolnej Saksonii.

Został zmodyfikowany w latach 90-tych XX w.

W pierwotnej postaci model ten zakładał, że organem stanowiącym gminy jest rada, której przewodniczy burmistrz, natomiast organem wykonawczym jest dyrektor gminy.

Obecnie organem wykonawczym gminy jest burmistrz pochodzący z wyborów bezpośredni

Model magistracki:

Inaczej: model pruski.

Obecnie istnieje jako tzw. niewłaściwy model magistracki w Hesji i w Bremerhaven (tj. części Bremy).

Organem stanowiącym jest rada, a organem wykonawczym - kolegialny magistrat, na którego czele stoi burmistrz.

W pierwotnej wersji tego modelu magistrat (wraz z burmistrzem) był wybierany przez radę. Po modyfikacji burmistrz pochodzi z wyborów bezpośrednich, natomiast pozostali członkowie magistratu nadal są wybierani przez radę.

Model południowoniemiecki:

Inaczej: model bawarski.

Jest to model obecnie dominujący.

W postaci klasycznej (pierwotnej) funkcjonuje w Bawarii, Saksonii i Badenii-Wirtembergii, natomiast w pozostałych landach istnieje zmodyfikowana wersja tego modelu ustrojowego.

W klasycznej wersji modelu południowoniemieckiego organem stanowiącym gminy jest rada pochodząca z bezpośrednich i powszechnych wyborów, natomiast organem wykonawczym jest burmistrz, który również jest wybierany w wyborach bezpośrednich i powszechnych. Burmistrz jest jednocześnie przewodniczącym rady.

Model ten jest zwany również „dualistycznym modelem rada-burmistrz pod jednym zwierzchnictwem”.

Powiat w Niemczech:

Powiat (Kreis, Landkreis) jest jednostką samorządu terytorialnego na szczeblu ponadgminnym. Nie występuje w miastach-krajach.

Wyróżnia się następujące rodzaje powiatów:

1. powiaty klasyczne,

2. tzw. miasta wyłączone z powiatów (Kreisfreistädte, l.poj.: Kreisfreistadt) - czyli miasta liczące ponad 100 tys. mieszkańców.

Powiaty niemieckie mają jednolitą strukturę organizacyjną, określoną przez przepisy tzw. ordynacji powiatowych (tj. ustaw określających ustrój powiatów na terenie danego landu).

We wszystkich powiatach funkcjonują organy samorządu terytorialnego, którymi są rady powiatów (Kreistag). Stanowią one polityczne przedstawicielstwo mieszkańców powiatu. W większości landów kadencja rady powiatu wynosi 5 lat (wyjątki: np. Bawaria - 6 lat, Hesja - 4 lata).

Organem samorządowym o charakterze wykonawczym na szczeblu powiatu jest starosta (Landrat). Jest on wybierany na okres kadencji rady powiatu: albo przez radę w wyborach pośrednich (np. w Brandenburgii, Badenii-Wirtembergii), albo przez mieszkańców powiatu w wyborach bezpośrednich.

Kandydat na starostę musi mieć ukończone 21-30 lat (w zależności od danej ordynacji powiatowej), a w niektórych powiatach nie może mieć więcej niż 57-65 lat.

W niektórych landach niemieckich, obok organów powiatowych jakimi są rada i starosta, wybierany jest także trzeci organ powiatu - komisja powiatowa. Pełni ona funkcję drugiego organu uchwałodawczego (przejmuje część kompetencji rady powiatu).

Ponadto (we wszystkich powiatach) występują komisje o charakterze doradczym, powoływane przez radę jako jej organy wewnętrzne.

Struktura organizacyjna powiatów niemieckich (modele ustroju powiatów):

Wyróżnia się następujące modele ustroju powiatów niemieckich:

1. model południowoniemiecki,

2. model komisji powiatowej.

Model południowoniemiecki:

Występuje przede wszystkim w Bawarii, Saksonii, Nadrenii-Palatynacie, Badenii-Wirtembergii.

Zakłada silną pozycję starosty jako organu wykonawczego - starosta jest wybierany przez mieszkańców powiatu i jest równocześnie przewodniczącym rady powiatu oraz powoływanej przez radę komisji (wyjątek: w Badenii-Wirtembergii starosta nie pochodzi z wyborów bezpośrednich, jednak nie ma tam komisji powiatowej, dlatego uznaje się, że pomimo to jest to model południowoniemiecki).

Model komisji powiatowej:

Występuje we wszystkich pozostałych landach.

Model ten zakłada, że organem powiatu (obok rady i starosty) jest dodatkowo komisja powiatowa.

W tym modelu pozycja starosty jest stosunkowo słaba.

Starosta pochodzi na ogół z wyborów bezpośrednich (z pewnymi wyjątkami).

Okręg (regencja):

Inaczej: okręg rządowy, okręg regencyjny (Regierungsbezirk).

Co do zasady w regencjach nie występują organy samorządowe.

Wyjątek (wyłączny!) stanowią okręgi regencyjne w Bawarii. Na tym szczeblu podziału terytorialnego występuje tam zasada zespolenia administracji rządowej i samorządowej (dualizm administracji): organem administracji rządowej w okręgu jest prezydent, powoływany przez rząd landu w porozumieniu z radą okręgu, która z kolei jest organem samorządowym (rada pochodzi z bezpośrednich i powszechnych wyborów i jest wybierana na 5-letnią kadencję).

Trzeci organ administracji w okręgu stanowi stała komisja okręgu, która jest wybierana przez radę okręgu spośród radnych. Ponadto w działają tam komisje doradcze rady okręgu.

Dzięki różnym reformom stworzono w Niemczech zawodowy i stały aparat administracyjny. Z tego powodu wydane zostały, przepisy gwarantujące urzędnikom określony status i stabilizację stosunku służbowego. Dostęp do wyższych urzędów w Niemczech uzależniony jest w krajach niemieckich od wykazania się odpowiednimi kwalifikacjami. System ten opierał się na odpowiednim wykształceniu akademickim, czyli wiedza teoretyczna z zakresu: ekonomii i skarbowości i policji. W związku z powstaniem konstrukcji „państwa prawniczego” nauka o policji przestała istnieć, a zaczęła dominować nauka prawa. W wyniku reform administracja niemiecka przyjęła pewne instytucje samorządowe, znajdujące się pod ścisłą kontrolą państwa. I tak w Prusach w 1794r. wprowadzono jednolite pojęcie gminy wiejskiej w której przedstawicielstwo gminne występowało jako organ uchwałodawczo - kontrolujący oraz posiadało przełożonego (naczelnik) wraz ławników. Później wprowadzono samorząd miejski. Konstrukcja samorządu opierała się na konstrukcji dualistycznej, czyli współistnienie administracji rządowej i samorządu terytorialnego, przy czy jedne i drugie mają różne zadania.

Wiosna Ludów wprowadziła w wyniku kolejnych reform tzw. szczególne sądownictwo administracyjne dla kontroli legalności decyzji administracyjnych. Sądownictwo administracyjne w Niemczech przyjęto jako wykonanie kontroli legalności decyzji administracyjnych przez specjalnie w tym celu powołane sądy.

System sądowniczy RFN składa się z trzech rodzajów sądów:

• sądy zwykłe - zajmujące się najpopularniejszymi sprawami kryminalnymi i

cywilnymi,

• sądy wyspecjalizowane - zajmujące się sprawami administracyjnymi, z zakresu

prawa pracy, finansów i prawa patentowego,

• sądy konstytucyjne - skupiają się na badaniu hierarchicznej zgodności ze sobą aktów

prawnych, również z konstytucją.

5. MODEL AMERYKAŃSKI.

Porządek ustrojowy Stanów Zjednoczonych był od początku budowany wedle XIX- wiecznej demokracji liberalnej, której istotnym wyróżnikiem stały się m.in. zasada suwerenności narodu, trójpodziału władzy, nadrzędna rola prawa.

Fundamentem ładu ustrojowego Stanów Zjednoczonych jest Konstytucja powstała w 1787r. Rozwiązania wprowadzone przez konstytucję amerykańską w dobie absolutnej monarchii były absolutnym novum. Zawarta w niej zasada trójpodziału władzy tworzyła podwaliny prezydenckiej formuły rządu kierowanego przez wybieranego na określoną kadencję prezydenta, który by niezależny od rozkładu sił parlamentarnych. Konstytucja wprowadzała zasadę wyboru prezydenta w wyborach pośrednich, dwustopniowych, głosami elektorów powołanych przez zgromadzenia ustawodawcze poszczególnych stanów. W XIX wieku wyborów zaczęli dokonywać bezpośrednio obywatele. Ukształtował się również zwyczaj że partie polityczne ustalały swoich kandydatów na prezydenta, przed wyborem elektoratów. Natomiast wybory elektoratów przesądzały o tym kto zostanie prezydentem.

Elektorzy wszystkich pięćdziesięciu stanów tworzą tzw. kolegium elektoratów. Kandydat na prezydenta musi otrzymać 270 głosów elektorskich. Przez dłuższy czas nie było wiadoma kwestia wielokrotności wyboru tej samej osoby na prezydenta. Praktyka polityczna jednak ukształtowała niepisaną zgody na to ze prezydent sparuje swój urząd nie dłużej niż dwie kadencje.

Prezydent ma szerokie kompetencje w zakresie władzy wykonawczej, jak również istotne uprawnienia w zakresie legislacji i sądownictwa. Jest on jednocześnie głową państwa, zwierzchnikiem rządu oraz administracji federalnej. Prezydent kieruje sprawami państwa
i działaniami rządu federalnego, realizuje politykę zagraniczną państwa, wydaje rozporządzenia. Jest głównodowodzącym sił zbrojnych. Za zgodą Senatu mianuje urzędników federalnych sekretarzy stanów, dyrektorów agencji federalnych. Oznaczać to może, że parlament ma niewielki wpływ na kształtowanie składu rządu oraz jego rekonstrukcję. Prezydent posiada prawo weta, ma wpływ na przygotowanie projektów aktów prawnych, posiada prawo stosowania łaski. Tak wielki zakres spraw, wymusi stopniowe rozbudowanie urzędów które są jego „pomocnikami”. Mowa tu jest o Biurze Prezydenta, z którego wyłoniły się kolejne: Gabinet Prezydenta, Biuro Budżetowe, Rada Bezpieczeństwa Narodowego. W Stanach Zjednoczonych nie jest znane tzw. Votum nieufności wobec egzekutywy. Prezydent może być odwołany ze swojego stanowiska tylko wtedy kiedy naruszy konstytucje, dopuści się oszustwa, zdrady czy przekupstwa. Odwołać go można zgodnie z zasadą impeachmentu.

Na mocy ustawy z 1789 roku za podstawową strukturyzację administracji szczebla centralnego przyjęto zasadę powoływania departamentów (odpowiedniki ministerstw europejskich). Początkowo było ich trzy ( Stanu, Skarbu, Wojny). Jednak skomplikowana materia będąca wynikiem działania rządu wymusiły powołanie kolejnych. Obecnie jest ich 14: Rolnictwa, Handlu, Obrony, Edukacji, Energii, Zdrowia i Usług Społecznych, Budownictwa, Rozwoju Miast, Spraw Wewnętrznych, Pracy, Stanu, Transportu, Skarbu, Spraw dotyczących Weteranów. Pracami departamentów kierują ich szefowie - sekretarze. W USA nie istnieje tzw. kolegium ministrów pod przewodnictwem premiera. Nie podejmuję się decyzji kolegialnych, z czego wynika brak odpowiedzialności ministrów. Odbywają się spotkania prezydenta z sekretarzami jednak ich opinie nie są wiążące dla prezydenta.

Każdy departament dzieli się na wydziału, urzędy i biura, i posiadają swoje delegatury na całym terenie. Oprócz departamentów istnieją jeszcze Niezależne agencje, które posiadają specyficzne kompetencje i zdania. Mowa tu o : Centralnej Agencji Wywiadowczej, Agencji Ochrony Środowiska.

Rządy stanowe i rządy federalne dzielą się na : egzekutywę, legislację i sądownictwo. Ich Funkcje odpowiadają tym jakie przypisuje się rządowi federalnemu. Szefem rządu jest gubernator, wybierany w wyborach powszechnych na okres czterech lat. Rządowi federalnemu przypisuje się zadania z zakresu polityki obronnej, zagranicznej i gospodarczej. Rządy stanowe posiadają szeroki zakres autonomii. W obu przypadkach zadania nakładają się na siebie: ochrona zdrowia, edukacja, polityka społeczna, ich zasada oparta jest na zasadach współdziałania.

Konstytucja miała stworzyć silne demokratyczne rządy, które są bezpośrednio odpowiedzialne przed obywatelami, jednocześnie dawała możliwość samoorganizacji mieszkańców. W Stanach Zjednoczonych można wyróżnić trzy modele zorganizowania władz lokalnych, tj.

• Burmistrz - rada, jest najstarsza i najczęściej stosowaną formą organizacji władz samorządu miejskiego. Jej cechą jest istnienie urzędu burmistrza, jako wybieranego organu wykonawczego, oraz rady stanowiącej prawo lokalne. Działania burmistrza są wspierane przez szefów wydziału urzędu miasta.

• Komisja, istota polega na powierzeniu funkcji wykonawczych i legislacyjnych tej samej grupie urzędników - komisarzom, wybieranych w wyborach powszechnych, każdy z nich odpowiada za działania innych urzędów miasta a jeden pełni funkcję burmistrza, którego zakres uprawnień jest taki sam jak reszty komisarzy.

• Model zarządczy miasta, jest nowy sposób organizowania władz. Wybierani są menedżerowie, z umiejętnościami zarządzającymi,( urzędnicy tych umiejętności nie posiadają) powierza się im szerokie kompetencje i przyznaje się sporą autonomię. Powierza się im zadania do zrealizowania stworzone przez radę miasta.

Administracja publiczna w USA jest administracją w której po raz pierwszy zastosowana zastała zasada apolitycznej administracji państwowej, która powstała w wyniku „systemu łupów”. Polegał on na tym, że wraz ze zmianą na stanowisku prezydenta dokonywano gruntownej wymiany całego aparatu urzędniczego państwa. Jedynym warunkiem jaki trzeba było spełnić była lojalność lub udział w kampanii wyborczej zwycięskiego kandydata. Praktyka ta doprowadziła do szerzącej się korupcji i nepotyzmu, stała się przyczyną śmierci prezydenta Garfielda, który został zamordowany przez poplecznika, który nie został pominięty w obsadzie stanowisk. Wydarzenie to było bezpośrednim impulsem do wprowadzenia zasady apolitycznej administracji publicznej, która polegała na dokonaniu rozróżnienia stanowiska politycznego a administracyjnego w systemie zarządzania sprawami publicznymi.

Specyfiką ładu prawnego jest fakt, że w USA nie istnieje prawo administracyjne w rozumieniu kontynentalnym. Nie istnieją sądy administracyjne, a działania administracji publicznej podlegają jurysdykcji prawa powszechnego i kontroli sądów powszechnych.

6. ZAKOŃCZENIE

Modele administracji publicznej kształtowały się różnie w zależności od sytuacji politycznej, ekonomicznej i społecznej w danym kraju. W Wielkiej Brytanii obowiązywał jeden aparat polityczny, lecz administracja centralna i terytorialna różniła się od siebie w Anglii i Szkocji. Dlatego też model ten nazywany jest angielskim, a nie brytyjskim. Charakteryzuje się on systemem parlamentarno-gabinetowym. Początkowo cała władza była sprawowana jedynie przez monarchę, lecz z upływem czasu władza wykonawcza zaczęła podlegać premierowi.

We Francji panowała monarchia absolutna, lecz brak reform doprowadził do rewolucji, przez co władzę objął Napoleon Bonaparte. Wprowadził on organy władzy centralnej. Dzięki temu posunięciu model francuski stał się bardziej rozbudowany, czyli decyzje są uzgadniane przez różne jednostki władzy i tylko w przypadku braku porozumienia są podejmowane przez premiera.

Niemiecki model administracji publicznej był wzorowany na francuskim - dążono do monarchii absolutnej. Co prawda miały miejsce reformy, ale były odgórnie ustalane przez państwo. Z czasem wprowadzono system administracji centralnej i terytorialnej, a także dążono do ukształtowania się stałego zawodowego korpusu urzędników państwowych. W rządzie występowało 5 ministrów, lecz później zaczęły powstawać nowe ministerstwa, utworzyła się Rada Ministrów, której jeden z członków, otrzymując specjalne uprawnienia, stawał się kanclerzem. Wynikiem tych działań w Niemczech stał się zawodowy i stały aparat administracyjny.

LITERATURA:

1. Izdebski, Kulesza „Administracja publiczna. Zagadnienia ogólne” Warszawa 2000

2. Jerzy Hausner „Administracja publiczna”, Wyd. PWN, 2005

www.wikipedia.pl

1

22

---