Teorie pieniądza

bankowa

obiegowa

ilościowa

neoilościowa

Teoria bankowa

(

T. Tooke, J. Fullarton i J. Bendixen XIX w.

)

Opierała się ona na założeniu, że w systemie waluty

złotej

nie jest konieczne

, aby wartość banknotów

znajdujących się w obiegu odpowiadała wartości

zasobów złota znajdującego się w skarbcach

banków, a pewna część emitowanych banknotów

może być pokryta wekslami handlowymi.

W teorii bankowej wyodrębniano w systemie

ekonomicznym następujących podmioty:

przedsiębiorstwo produkcyjne,
przedsiębiorstwo handlowe ,
gospodarstwo domowe,
banki.

Teoria bankowa

PRZEDSIĘBIORSTWO

A

BANK

PRZEDSIĘBIORSTW

O

B

GOSPODARSTOWA

DOMOWE

(1) towar

(2) weksel

(3) dyskonto

weksla

(4) gotówka

(5)

wynagrodze

nie gotówka

(6) zakup

towaru za

gotówkę

(7) wykup

weksla za

gotówkę

Teoria obiegowa (kruszcowa)

• Podstawowym założeniem teorii obiegowej było pełne pokrycie złotem

krążących w obiegu banknotów. Wyjątkiem od tej zasady była jedynie

emisja fiducjarna banknotów

, zabezpieczona majątkiem Skarbu

Państwa (obligacjami).

• Teorii obiegowa pozwalała wyjaśnić związki między poziomem cen a

stanem bilansu handlowego i płatniczego.

Jeżeli ceny w danym kraju rosną na skutek wzrostu ilości pieniądza w

obiegu, to towary zagraniczne są bardziej konkurencyjne w

stosunku do towarów wytwarzanych w kraju.

Następuje zwiększanie importu, a ograniczanie eksportu. Pojawia

się ujemne saldo w handlu zagranicznym, następuje odpływ złota

tytułem pokrycia tego ujemnego salda.

Sytuacja to wywiera pozytywny skutek dla gospodarki krajowej, gdyż

odpływ złota wywoła zmniejszenie ilości pieniądza w obiegu

(skutek założenia o pełnym pokryciu), co doprowadzi do spadku cen.

Fakt ten da impuls do wzrostu eksportu (kurs waluty krajowej

powinien ulec deprecjacji), a to z kolei przyczyni się do

zrównoważenia bilansu handlowego.

Ilościowa teoria pieniądza

Irving Fisher

1867-1947

Szkoła z
Cambridge

Alfred Marshall

1842-1924

Arthur Cecil Pigou

1877-1959

Zmiany stóp
procentowych nie mają
wpływy na popyt na
pieniądz.

Szybkość obiegu pieniądza

jest wyznaczana przez te
instytucje w gospodarce,

które wpływają na sposób

zawierania transakcji.

Zmiany stóp procentowych mogą mieć
wpływ na popyt na pieniądz.

Wpływ na popyt na pieniądz ma
również poziom dochodu (zamożności).
Osoby zamożne mogą wybrać pieniądz
jako formę przechowywania majątku
(tezauryzacja).

Założenia klasyków

1. Pieniądz służy tylko jako środek

cyrkulacji i jest gromadzony tylko w
celach transakcyjnych.

2. Szybkość krążenia pieniądza jest

stała.

3. W gospodarce istnieje pełne

zatrudnienie.

4. Popyt na towary jest zawsze równy

podaży (Prawo rynków Saya).

Podejście Fischera

M x V = P x T

P = [M

X

V]

T

gdzie :
P – poziom cen (zmienna zależna),
M – ilość pieniądza w obiegu,
V – szybkość obiegu pieniądza,
T – wolumen (liczba) transakcji kupna- sprzedaży.

Szkoła z Cambridge

Jeśli : (podaż p.) M x V = P x Y

(popyt)

gdzie

M –

podaż pieniądza, która gdy rynek jest w równowadze, równa się

popytowi na pieniądz M

d

Y – zagregowany dochód (dochód realny w cenach stałych)
P – poziom cen (wskaźnik wzrostu cen)
P x Y = PKB nominalnie (zamiast jak u Fischera trudno uchwytnej i

mierzalnej wartości ogółu transakcji - P x T)

to M = M

d

= (1/V) x P x Y

Zakładając względną stałość V, możemy przyjąć 1/V za stałą k.
W konsekwencji:

M

d

= k x {P x Y}

M

d

= k x P x Y

• Ponieważ równanie to wygląda dokładnie tak samo jak równanie

Fishera, mogłoby się wydawać, że grupa z Cambridge zgadza się z

Fisherem, co do tego, że stopy procentowe w krótkim okresie nie

odgrywają żadnej roli w kształtowaniu popytu na pieniądz; było

jednak inaczej.

• Jakkolwiek ekonomiści z Cambridge często traktowali k jak stałą i

zgadzali się z Fisherem, że dochód nominalny jest wyznaczany przez

ilość pieniędzy, to ich podejście pozostawiało jednostkom wolny

wybór co do ilości pieniędzy, jaką zamierzają zatrzymać

(tezauryzować).

• Model ten dopuszczał krótkookresowe wahania wielkości k,

ponieważ decyzje dotyczące pieniędzy jako środka przechowywania

wartości są uzależnione od oprocentowania i oczekiwanej stopy

zwrotu innych aktywów, również występujących w roli środka

tezauryzacji (ziemia, złoto). Jeśli cechy innych aktywów zmienią się,

również wysokości k może ulec zmianie.

F. S. Mishkin, Ekonomika pieniądza, bankowości i rynków

finansowych, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2002, s.659

Sens k= 1/V

Pigou interesowała nie liczba transakcji obsłużonych przez jednostkę pieniężną

(szybkość transakcyjna) w danym okresie, lecz wysokość sald pieniężnych

utrzymywanych w celu dokonywania transakcji (transakcyjny zasób pieniądza).

Przykład – jeśli roczny dochód wynosi 1000 zł, płatny w pięciu równych ratach (5 x

200 zł), to saldo transakcyjne wynosi 200 zł.

Można to wyrazić

wzorem Fischera

:

M x V = P x T

V = P x T

M

1/V stanowi odwrotność szybkości pieniądza (1/5) i

wyraża saldo

transakcyjne

z przykładu (1/5 z 1000 zł to 200 zł)

Według Pigou:

1 = M

V P x T
P x T (wartość transakcji x liczba transakcji) = dochód narodowy Y zaś 1/V = k, to
dochodowa formuła popytu na pieniądz przyjmie postać:

M = k x Y, gdzie Y = p x y = (wskaźnik wzrostu cen x dochód realny)

ostatecznie po przekształceniach

p (wzrost cen) = M /
[k x y]

Wzrost cen jest tym wyższy, im:

– większa jest podaż pieniądza,
– niższe są sald transakcyjne,
– niższy jest realny dochód narodowy.

Według Pigou zmiany „k” były możliwe, co oznaczało, że zmiany

podaży pieniądza i cen nie muszą być proporcjonalne.
Najważniejszym czynnikiem określającym popyt na pieniądz był
dochód realny, który według Pigou nie zmienia się w krótkim
okresie, stąd wniosek, że w decydujące znaczenie ma jednak
podaż pieniądza, co było zgodne z ilościową teorią pieniądza.

A. Kaźmierczak, Pieniądz i bank w kapitalizmie, Warszawa 1992 , Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 151.

p (wzrost cen) = M (podaż) / [k x

y]

Keynesa teoria preferencji płynności

1883 -
1946

J.M. Keynes

•John Maynard Keynes - ekonomista, twórca teorii interwencjonizmu
państwowego w dziedzinie ekonomii i finansów państwowych. Był synem logika
i ekonomisty Johna Neville'a Keynesa.

•Na początku Keynes studiował matematykę i historię. Studia ekonomiczne
odbył pod kierunkiem ekonomistów liberalnych Artura Cecila Pigou i Alfreda
Marshalla w latach 1905-1908. Jego poglądy na ekonomię wywarły
decydujący wpływ na rozwój myśli ekonomicznej w latach 30. - 60. XX
wieku.

•W czasie I wojny światowej był doradcą rządu brytyjskiego. Uczestniczył w
konferencji wersalskiej jako doradca Lloyda George'a. Wywołał znaczne
poruszenie opuszczając konferencję w proteście przeciw nałożeniu reparacji
wojennych na Niemcy. W książce wydanej w kilka miesięcy po podpisaniu
Traktatu Wersalskiego (1919, The Economic Consequences of the Peace)
dowodzi, że Niemcy nie będą w stanie spłacić olbrzymich roszczeń finansowych.
Traktat Wersalski może zaś w przyszłości obudzić w Niemcach poczucie
krzywdy i chęć rewanżu. Historia potwierdziła przewidywania Keynesa.

•Inna ważna książka tego autora to A Treatise On Probability 1921.
Jego głównym dziełem jest Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza
opublikowana w 1936 roku (wydanie polskie 1956), ukazująca wady liberalnej
myśli ekonomicznej. Teorie Keynesa były reakcją na kryzys ekonomiczny
lat 30. XX wieku (zapoczątkowany w 1929 roku w USA) i pomogły
ustabilizować sytuację gospodarczą w Europie po II wojnie światowej, (chociaż
Keynes zmarł w 1946 roku), aż do czasu wycofania parytetu złota dla
amerykańskiego dolara przez prezydenta Richarda Nixona w 1971 roku, które
to wydarzenie na skutek podniesienia cen ropy naftowej przez kraje OPEC
wywołało kryzys inflacyjny i dało początek neoliberalnej deregulacji -
odsunięciu państwa od wpływu na emisję pieniądza i stopy procentowe.

• Od lat 70. XX wieku do dzisiaj monetaryzm i neoliberalizm wypiera myśl

Keynesa i jego zwolenników (keynesistów) ze świadomości społecznej.

• W czasie II wojny światowej był doradcą ministerstwa skarbu. W roku 1944

uczestniczył w konferencji w Bretton Woods, przewodnicząc delegacji
brytyjskiej i dążąc do powołania międzynarodowej jednostki rozliczeniowej
bankor opartej na pieniądzu bankowym (bank-) i złocie (-or), której emisja
służyłaby finansowaniu odbudowy zniszczeń po II wojnie światowej oraz
prowadzeniu zrównoważonej polityki finansowej na świecie. Koncepcja Keynesa
była lekceważona. Oponentami byli przede wszystkim Amerykanie (z Ministrem
Skarbu Harrym Dexterem White na czele) dążący do uprzywilejowania dolara
(USD) emitowanego przez System Rezerwy Federalnej - FED. Teorie Keynesa nie
ukształtowały międzynarodowych stosunków finansowych. Przyczyniły się jedynie
do nacjonalizacji Banku Anglii (Bank of England) w dniu 1 marca 1946 roku.
Od grudnia 1945 strona amerykańska roku przystąpiła do wcielania w życie
własnych propozycji. Ratyfikacja ustaleń konferencji w Bretton Woods, która dała
podwaliny pod utworzenie Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku
Światowego, dokonała się w 1946 roku - po śmierci Keynesa - i uczyniła z
amerykańskiego dolara walutę o zasięgu międzynarodowym. Przyczyniła się do
tego obietnica wymienialności dolara na złoto, uchylona później (w 1971 roku)
przez prezydenta Nixona.

• Ekonomistą zwalczającym teorie Keynesa był Friedrich von Hayek, noblista,

przedstawiciel szkoły austriackiej.

• Keynes był kolekcjonerem dzieł sztuki i znawcą malarstwa, kupił i finansował

teatr i balet. Keynes, co jest faktem mało znanym, był także inwestorem.
Pomimo trudności gospodarczych, jakie Wlk. Brytania przechodziła w czasie
kryzysu lat 30. XX wieku, osiągał bardzo dobre wyniki. Jest uważany za jednego z
prekursorów inwestowania skoncentrowanego.

Tezy Keynesa

1.

Stan pełnego zatrudnienia nie jest naturalnym
stanem równowagi gospodarczej

.

2.

Istnieje niska elastyczność cen i płac w dół.

3.

Szybkość krążenia pieniądza nie jest stała. Motywy
utrzymywania sald pieniężnych są zróżnicowane.

4.

Podaż pieniądza nie jest niezależna, lecz
determinowana popytem na pieniądz.

5.

Istnieje pełna substytucyjność pomiędzy pieniądzem
a aktywami finansowymi pomiędzy (weksle skarbowe i
inne krótkoterminowe papiery wartościowe)

6.

Istnieje niska substytucyjność pomiędzy pieniądzem
a realnymi aktywami fizycznymi i kapitałowymi (akcje).

7.

Odłożony dochód (majątek) może być utrzymywany
tylko w pieniądzu

albo

obligacjach.

Preferencja płynności

To skłonność do utrzymywania majątku

w formie sald pieniężnych, które cechuje

maksymalna płynność.

Motywy popytu na pieniądz

Podaż pieniądza zależy od polityki banku centralnego
O popycie decydują trzy motywy:
transakcyjny – popyt zależy tu od wysokości dochodu.

Im wyższy dochód, tym popyt na pieniężne salda

transakcyjne wyższy. Szybkość pieniądza

transakcyjnego jest stała.

ostrożnościowy - – salda pieniężne na czarną godzinę.

Im wyższe dochody, tym salda wyższe. Szybkość

pieniądza przezornościowego jest stała.

spekulacyjny – społeczeństwo utrzymuje salda

pieniężne aby spekulować na rynku papierów

wartościowych w celu osiągnięcia zysku. Im wyższa

stopa procentowa, tym wyższe oprocentowanie

obligacji, tym wyższe dochody z utrzymywania

oszczędności w tej formie. Im niższa stopa tym

bardziej wartościowa jest cecha płynności

utrzymywanych w gotówce oszczędności.

Zależność od

dochodu

Zależność

od stopy

procentowej

(nowość!)

Koncepcja normalnej stopy

procentowej

Normalna stopa procentowa – stopa, która wystąpiłaby w ustabilizowanych

warunkach gospodarczych.

Odchylenia od stopy normalnej pozwalają przewidzieć kierunek zmian stopy

rynkowej.

A. Jeśli stopa rynkowa (bieżąca) jest wyższa od normalnej, to należy oczekiwać

jej spadku. Spadek rynkowej stopy procentowej powoduje spadek
oprocentowania obligacji oraz

wzrost cen obligacji

.

Przewidując to społeczeństwo kupuje obligacje licząc na

wzrost ich wartości

.

(MOTYW SPEKULACYJNY – kup dziś taniej, by w przyszłości sprzedać drożej)
B. Jeśli stopa rynkowa jest niższa od normalnej, to prawdopodobnie wzrośnie.

Wzrost rynkowej stopy procentowej powoduje wzrost oprocentowania obligacji
oraz spadek

cen obligacji

.

Przewidując to społeczeństwo sprzedaje obligacje licząc na spadek

ich

wartości.

(MOTYW SPEKULACYJNY – sprzedaj dziś drożej, by w przyszłości uniknąć straty

kapitałowej)

Stopa procentowa a cena (wartość)

obligacji

Stopa procentowa 6%;

stopa kuponowa 10%

cena przyszłego zwrotu kapitału na „dziś” (PV)
100 zł x (1 + 0,06)

-2

= 100 zł x 0,88999644 =

89 zł

cena odsetek, które będą wypłacone w przyszłości, na dziś (PV)
10 zł x (1 + 0,06)

-1

= 10 zł x 0,9433962264 = 9,4 zł

10 zł x (1 + 0,06)

-2

= 10 zł x 0,88999644 = 8,9 zł

RAZEM 89 zł (kapitał) + 18,3 (odsetki) =

107,3 CENA OBLIGACJI

Stopa procentowa 3%;

stopa kuponowa 8%

cena przyszłego zwrotu kapitału na „dziś” (PV)
100 zł x (1 + 0,03)

-2

= 100 zł x 0,9425959091 =

94 zł

cena odsetek, które będą wypłacone w przyszłości, na dziś (PV)
8 zł x (1 + 0,03)

-1

= 8 zł x 0,9708737864 = 7,8 zł

8 zł x (1 + 0,03)

-2

= 8 zł x 0,9425959091 = 7,5 zł

RAZEM 94 zł (kapitał) + zł (odsetki) =

109,3 zł CENA OBLIGACJI

Obligacja 2 - letnia o nominale 100 zł, odsetki płatne z dołu
raz w roku

Ceny obligacji zmieniają się w przeciwnym

kierunku do zmian stóp procentowych.

Popyt na spekulacyjne salda

pieniężne

r

MA

MA = f (r) popyt spekulacyjny jest funkcją stopy
procentowej

Keynes analizował tylko jedną stopę

procentową, zakładając, że wszystkie stopy są ze

sobą powiązane

Ogólny popyt na pieniądz

MD = MT + MA = k x Y + f (r)

gdzie:
MD = ogólny popyt na pieniądz
MT = transakcyjny i przezornościowy popyt na pieniądz,
MA = spekulacyjny popyt na pieniądz
k = współczynnik sald pieniężnych (1/V)
Y – dochód nominalny

Wpływ zjawisk pieniężnych na

produkcję

efekt Keynesa

podaż pieniądza stopa procentowa

inwestycje

dochody

popyt na pieniądz stopa procentowa

inwestycje

dochody

Mechanizm transmisji – czyli spekulacje

myślowe

Faza I
Bank centralny kupuje obligacje rządowe – rośnie podaż pieniądza, drożeją

obligacje, co powoduje

spadek stopy procentowej

.

Faza II
Spadek stopy procentowej

zwiększa popyt na dobra inwestycyjne

. Dochodowość

inwestycji jest wyższa niż dochodowość drogich obligacji przy niskiej stopie

procentowej.

Faza III
Wzrost wydatków inwestycyjnych

zwiększa dochody społeczeństwa

poprzez

działanie mnożnika inwestycyjnego.

Faza IV
Wzrost dochodów powoduje wzrost popytu na pieniądz (transakcyjny i

przezornościowy). Niska stopa procentowa zwiększa popyt spekulacyjny na

pieniądz. Społeczeństwo wyzbywa się płynnych aktywów finansowych, gdyż

ich ceny są wysokie a dochodowość niska. W konsekwencji spadają rynkowe

ceny obligacji i

rośnie stopa procentowa, która z kolei ogranicza popyt na

inwestycje.

Spadają dochody społeczeństwa.

A. Kaźmierczak, Pieniądz i bank w kapitalizmie, Warszawa 1992 , Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 159

.

Pułapka płynności

Termin opisujący sytuację, gdy wszyscy dążą do posiadania
gotówki, a nikt nie kupuje papierów wartościowych
(nieskończony popyt na pieniądz). Występuje przy tak niskiej,
krytycznej stopie procentowej, przy której nie oczekuje się, że
może się ona jeszcze obniżyć. Na ogół wtedy przewiduje się jej
wzrost, a tym samym

spadek rynkowych cen obligacji.

To z kolei

sprzyja utrzymywaniu zasobów pieniądza na jak najwyższym poziomie.
Nie opłaca się przecież utrzymywać dochodów w postaci obligacji, gdyż
przewiduje się straty z tytułu spadku ich wartości rynkowej.

Sytuację tą charakteryzuje zanik wpływu banku centralnego na poziom
popytu inwestycyjnego i konsumpcyjnego. Zwiększanie podaży
pieniądza przez bank centralny nie powoduje wzrostu stopy
procentowej, a jedynie tezauryzację nadwyżki pieniądza przez podmioty
gospodarcze.
Jedynym sposobem na wzrost inwestycji i produkcji sektora prywatnego
jest zwiększenie wydatków budżetowych, które bezpośrednio
uruchamiają procesy mnożnikowe.

Pułapka płynności jest jedną z przyczyn asymetrii skutków polityki
pieniężnej, tzn. że skuteczność działań tejże polityki jest większa w
przypadku działań restrykcyjnych niż gdy jest ona wykorzystywana
do pobudzenia aktywności gospodarczej. Związane jest to z faktem,
iż istnieje pewna "dolna granica" nominalnych stóp procentowych,
podczas gdy nie ma "górnej granicy" dla jej wzrostu.

Pułapka

płynności

Japonia

Charakterystyczną cechą japońskiej polityki monetarnej była wyjątkowo

niska podstawowa stopa procentowa.

W wrześniu 2001 roku oficjalna stopa dyskontowa wynosiła, 0,1 proc.
Bardzo niskie stopy miały umożliwić gospodarce japońskiej wyjście z

recesji, w której znalazła się na początku lat dziewięćdziesiątych.

Kiepskiej koniunkturze towarzyszyły okresy deflacji, czyli spadku

poziomu cen, dlatego Bank Japonii nie obawiał się wywołania inflacji.

Niskie stopy oznaczają większą podaż pieniędzy w gospodarce. Nie

pomogło to jednak Japonii. Niektórzy ekonomiści tłumaczyli to

tzw.

pułapką płynności,

kiedy to ludzie "chomikują" każdy przyrost

pieniądza, bo uznają przyszłe obniżki stóp procentowych za niemożliwe.

Biorąc pod uwagę, że oficjalna stopa dyskontowa wynosiła 0,1 proc., jej

kolejne obniżki mogły rzeczywiście wydawać się nieprawdopodobne.

Ostatecznie w Japonii znowu odnotowano ożywienie gospodarcze, stało się

to jednak długo po obniżeniu stóp do rekordowego poziomu, co świadczy

o tym, że w tym wypadku związek pomiędzy rekordowo niskimi

stopami a wzrostem gospodarczym okazał

się dyskusyjny i wcale

nie tak oczywisty

.

http://www.nbportal.pl/pl/commonPages/Print?

pageId=9911&lab=ARTICLE&print=1

http://www.federalreserve.gov/Pubs/feds/2004/200401/200401pap.pdf

Japonia 1981 - 2001

http://www.federalreserve.gov/Pubs/feds/2004/200401/200401pap.pdf

http://www.oecd.org/dataoecd/15/41/38336267.pdf

http://www.oecd.org/dataoecd/15/41/38336267.pdf

J. R Hicks IS - LM

http://cepa.newschool.edu/het/essays/keynes/hickshansen.htm

WILLIAM J. BAUMOL

1922
-------------------------------------------------------------------------
----------

Krytyka założeń Keynesa W.J.

Baumola

Krytyka założeń Keynesa:

ZALEŻNOŚĆ

Motyw transakcyjny poziom

dochodu

Motyw ostrożnościowy poziom

dochodu

Motyw spekulacyjny

stopa

procentowa

Analizując popyt na pieniądz należy wziąć pod uwagę, że utrzymywanie

aktywów finansowych wiąże się z określonym kosztem (koszt
transakcyjny: np. prowizje i podatki od sprzedaży papierów
wartościowych). Powoduje to, że rezerwy pieniężne utrzymywane z
tytułu motywu transakcyjnego będą wyższe .

James Tobin

1918 - 2002

James Tobin

• James Tobin (1918 - 2002) - ekonomista

amerykański, laureat Nagrody Nobla 1981.

• Studiował na Harvardzie. Był m.in. doradcą

ekonomicznym prezydenta Kennedy'ego oraz

profesorem Yale University w New Haven. Zajmował

się teorią inwestycji, opracował nową teorię

wyboru portfela inwestycyjnego, uwzględniającą

ryzyko ponoszone przez inwestorów.

• Nagrodę Nobla (1981) otrzymał za analizę rynków

finansowych i ich relacji z decyzjami o kupnie,

zatrudnieniu, produkcji i cenach.

• Autor koncepcji podatku od dochodów z tytułu

spekulacji walutowych (

podatek Tobina

).

Krytyka J. Tobina założeń Keynesa

•

Podmioty gospodarcze wykazują naturalną skłonność do różnicowania
swoich aktywów finansowych (teoria portfolio).

- każde aktywo finansowe cechuje swoista stopa procentowa (zwrotu)
- popyt na aktywa finansowe zależy wprost proporcjonalnie do zmiany

stóp procentowych cechujących poszczególne aktywa i odwrotnie
proporcjonalnie do zmian stóp dochodowości aktywów finansowych
alternatywnych (substytutów),
- na poziom stopy procentowej wpływa nie tylko podaż pieniądza, ale
i podaż innych aktywów finansowych,
- znaczna liczba płynnych aktywów finansowych osłabia wpływ stopy
procentowej na popyt na pieniądz.

•

Utrzymywanie znacznych rezerw pieniężnych ponad potrzeby
transakcyjne ogranicza straty kapitałowe w sytuacji konieczności
przekształcenia struktury aktywów finansowych .

•

Podmioty unikające inwestowania w obligacje, wykazują skłonność do ich
zakupy jedynie, gdy za wyższe ryzyko otrzymają rekompensatę z
nadwyżką w postaci wyższych oczekiwanych zwrotów,

•

Motyw spekulacyjny pokrywa się z motywem ostrożnościowym.

Monetarystyczna teoria M.

Friedmanna

1912 –2006

Milton Friedman

Urodził się w rodzinie żydowskich imigrantów pochodzących z miejscowości
Beregszász na Węgrzech (obecnie miejscowość ta leży w granicach Ukrainy i nosi
nazwę Berehowe). Studiował na Rutgers University (stan New Jersey), następnie
na Uniwersytecie w Chicago. Pracował w instytucjach rządowych (Komitet
Zasobów Narodowych, Narodowe Biuro Badań Ekonomicznych, Departament
Skarbu), w 1946 obronił doktorat na Columbia University. Od 1948 wieloletni
profesor uniwersytetu w Chicago. Zaliczany do czołowych postaci chicagowskiej
szkoły ekonomii.
Uznał podaż pieniądza za główny czynnik wpływający na poziom produktu
narodowego brutto, inflacji przypisując jedynie rolę zjawiska pieniężnego;
zalecał zwiększanie podaży pieniądza w tempie odpowiadającym wzrostowi
produktu narodowego brutto, co miało zapewnić stabilizację gospodarczą.
W latach 60. prowadził dyskusję nad koncepcją

Negative Income Tax

(NIT),

(wypracowana przez Juliet Rhys-Williams w latach 40. XX wieku), czyli nad
dofinansowaniem najniżej zarabiających, jako ważnym czynnikiem stabilności
gospodarki. Jako zwolennik wolnej konkurencji sprzeciwiał się ingerencjom
państwa w gospodarkę. W 1976 otrzymał nagrodę Banku Szwecji im. Alfreda
Nobla za dokonania w zakresie analizy konsumpcji, historii i teorii monetarnej
oraz za pokazanie złożoności polityki stabilizacji. Rok wcześniej Friedman
przebywał w Chile, gdzie wygłosił serię wykładów na tematy gospodarcze; wkrótce
rząd chilijski (pod kierownictwem generała Pinocheta) został wsparty
wieloma doradcami ekonomicznymi z chicagowskiej szkoły ekonomii (grupę
tych chilijskich ekonomistów nazwano Chicago Boys), a Nagroda Nobla dla
Friedmana spotkała się z serią protestów przeciwników Pinocheta w Szwecji
(sam Friedman nie współpracował z władzami chilijskimi).
Był członkiem zespołu doradców ekonomicznych prezydentów Nixona oraz
Reagana, w 1988 został uhonorowany Prezydenckim Medalem Wolności oraz
Narodowym Medalem Naukowym.

Monetarystyczna teoria M.

Friedmanna 1956

• Friedman uważał, że pojęciem lepiej

odzwierciedlającym popyt na pieniądz (niż

poziom dochodu) jest

pojęcie majątku

,

który rozumiał bardzo szeroko - akcje,

obligacje, dobra rzeczowe oraz tzw. majątek

ludzki.

• Popyt na pieniądz zależy od majątku jednostki

i od relacji dochodowości poszczególnych

form owego majątku.

• Dochodowość aktywów poza pieniądzem

można mierzyć nominalnie i realnie.

• Popyt na pieniądz można również rozpatrywać

w ujęciu nominalnym i realnym.

Nominalny popytu na pieniądz wg

Friedmana

Funkcja popytu na nominalne salda pieniężne przedstawia się u

Friedmana następująco:

  

M

D

= p x f (

r

B

,r

E

p’

, h, y, u)

M

D

- popyt na nominalne salda pieniężne,

p – absolutny poziom cen,
r

B

- stopa dochodowości obligacji,

r

E

- stopa dochodowości akcji,

p’ - wskaźnik zmian cen (wskaźnik dochodowości dóbr rzeczowych),
h - stosunek majątku ludzkiego do pozaludzkiego,
y – dochód trwały,
u - inne czynniki, np. zmiana gustów jednostek.

Realny popyt na pieniądz wg

Friedmana

Funkcja popytu na realne salda pieniężne :

  

M

D

= f (

r

B

,r

E

p’

, h, y, u)

p
Realny popyt na pieniądz zależy od dochodu

realnego i realnych stóp dochodowości. Jeżeli
społeczeństwo przewiduje inflację, to realna stopa
dochodowości równa się nominalnej stopie
dochodowości minus spodziewany wskaźnik inflacji.

W powyższym równaniu dochód przedstawiony jest

również w ujęciu realnym.

Majątek u Friedmana

Istnieje praktyczna trudność wyliczenia wartości majątku.

Jeżeli tak, to teoria jest bezużyteczna z punktu widzenia jej
praktycznego zastosowania. Friedman jednak na drodze
spekulacji myślowych starał sic wybrnąć z praktycznej
trudności, jaką było wyliczenie wartości majątku.

Friedman wyjaśnia, że dochód realny może być

substytutem realnego majątku.

Dochód jest to korzyść , którą jednostka spodziewa się uzyskać

z całości majątku:

y = r

x

w =>

w = y/r

Gdzie :
y – dochód,
r - stopa dochodowości,
w – majątek.

Majątek u Friedmana – dochód

trwały

w = y/r

Wartość rynkowa majątku zależy od spodziewanego dochodu i

od przeciętnej stopy dochodowości.

Zamiast

y (dochód)

po prawej stronie równania należy

uwzględnić

y/r (majątek)

jako jeden z elementów

wyznaczających popyt na salda pieniężne.

Friedman przyjmuje, że wskaźniki dochodowości od

wszelkich form majątku są zbliżone, nie ma zatem

potrzeby uwzględnienia

r

jako jakiejś odrębnej stopy

dochodowości, gdyż

r

jest średnią ważoną wskaźników

dochodowości od wszelkich form majątku.

Wskaźniki dochodowości są

już uwzględnione (

r

B

,r

E

) więc

Friedman stwierdza, że w badaniu popytu na pieniądz

realny

majątek

może być zastąpiony przez

realny dochód

, nie

zmienia to jego zdaniem istoty problemu.

Tak pojmowany dochód realny, jako część wartości majątku na

dany moment Friedman nazywa

dochodem trwałym,

ponieważ ulega on niewielkim wahaniom w kolejnych

okresach analizy.

Majątek ludzki

Według Friedmana pojęcie majątku, obejmuje także tzw.

majątek ludzki, czyli

wartość ludzi określoną

zdolnością do zarobkowania.

Człowiek wykształcony ma większy majątek ludzki od

człowieka niewykształconego, toteż i jego zdolności
zarobkowania są na ogół wyższe. 

Stopa dochodowości od majątku ludzkiego w zasadzie nie

odbiega od przeciętnej stopy dochodowości r. Oznaczmy ją
jako

r

H

. Określa ona wysokość pensji i różnego rodzaju

zarobków, jakie człowiek może uzyskać z pracy. 

Podobnie jak majątek ogólny, majątek ludzki można uważa za

skapitalizowaną wartość przyszłych dochodów z pracy

.

Koncepcja ta jest identyczna z koncepcją wartości akcji czy
maszyny. Wartość bieżąca tych ostatnich zależy przecież od
przyszłych dochodów z tytułu dysponowania nimi.

Majątek ludzki można powiększyć inwestując w wykształcenie.
Wydatki na ten cel umożliwiają zwiększenie zarobków człowieka w

przyszłości. Przy określaniu popytu na pieniądz, majątek ludzki
powinien być włączony na równi z innymi aktywami. Friedman czyni
tu pewne ustępstwo. Przyczyną jest teza o ograniczonej
substytucyjności majątku ludzkiego i pozaludzkiego.

Majątek ludzki jest gorszym substytutem pieniądza niż dobra rzeczowe i

papiery wartościowe, gdyż

jest trudno zamienialny na pieniądz

.

Taka zamiana w zasadzie była jedynie możliwa w systemie
niewolniczym, w którym człowieka traktowano jak towar na sprzedaż.

Friedman nie rezygnuje jednak z uwzględnienia dochodowości z

majątku ludzkiego w kształtowaniu popytu na pieniądz. Chociaż
wpływ jest mały, ale jednak istnieje. Dlatego uznał, że do elementów
kształtujących popyt na pieniądz powinien być dołączony nie dochód
z majątku ludzkiego, ale

element zastępczy

. Jest nim relacja

rzeczowego, pozaludzkiego majątku do majątku ludzkiego. W
równaniu popytu przedstawionym we wzorze:

M

D

= p x f (

r

B

,r

E

p’

, h, y, u)

jest on oznaczony literą

h

.

Dochodowość aktywów

rzeczowych i finansowych

Czynnikami kształtującymi popyt na pieniądz są stopy

dochodowości aktywów rzeczowych i finansowych:

r

B

- stopa dochodowości obligacji,

r

E

- stopa dochodowości akcji,

p’ - wskaźnik zmian cen (wskaźnik dochodowości dóbr

rzeczowych),

W przypadku dóbr rzeczowych, wzrost cen będzie

powodował ich wyższą wartość nominalną, co oznacza,
że w warunkach inflacji wartość dóbr realnych nie podlega
deprecjacji

Dochodowość sald pieniężnych

M

D

= p x f (

r

B

,r

E

p’

, h, y, u)

Dochodowość sald pieniężnych wynika z użyteczności

pieniądza jako środka wymiany i czynnika
zabezpieczającego przed bankructwem.

Jest ona mierzona poziomem cen (p) .
Im wyższy jest poziom cen, tym wyższy będzie popyt na

nominalne salda pieniężne.

Według Friedmana tak zdefiniowany popyt na

pieniądz jest stabilny!

Uproszczona formuła popytu na

pieniądz

W formule uproszczonej popyt na pieniądz jest zależny jedynie od

dochodu trwałego (permanent income).

Nie zależy zatem, jak zakładał Keynes od stopy procentowej!

Dochód trwały jednostki jest średnią ważoną spodziewanych

dochodów jednostki w przyszłości. Aby go obliczyć należy znać
dochód globalny, jaki jednostka spodziewa się uzyskać w ciągu
całego życia oraz stopę dyskontową niezbędną do obliczenia
wartości bieżącej strumienia przyszłych płatności.

Dochód trwały w roku 1.

y

p

1

= r x w

1

w - wartość realna majątku w roku 1

r – wszystkie stopy dochodowości w roku 1

Dochód bieżący a dochód trwały

Dochód bieżący (y

1

)

wg Friedmana składa się z:
- dochodu trwałego y

p1

- dochodu nadzwyczajnego y

t

1

y

1

=

y

p1

+ y

t

1

Dochód nadzwyczajny ma charakter przejściowy i nie

wpływa

na dochód trwały, zatem

tylko dochód trwały określa

popyt

na pieniądz.

Poziom cen

Według Friedmana w analizie należy uwzględnić nie bieżący

poziom cen, lecz taki ich poziom , który uwzględnia
spodziewane trwałe zmiany. Wtedy:

M

D

= p

p

x f

(y

p

x r)

gdzie:
p

p

– przewidywany poziom cen,

y

p

- dochód trwały,

r – wszystkie stopy dochodowości.

W kolejnym kroku Friedman dochodzi do wniosku, że stopy

dochodowości nie mają dużego znaczenia (m.in. ze względu
na wyniki badań empirycznych). Co oznacza, że:

M

D

= p

p

x f

(y

p

)

Dochód spodziewany

Trudność w uchwyceniu dochodu trwałego

powoduje, że Friedman poszukiwał miary
zbliżonej. Jest nią dochód spodziewany
(anticipated income), który jest sumą
ważoną dochodu aktualnego i dochodów
z przeszłości.

Wnioski Friedmana

• Podaż i popyt na pieniądz na pieniądz są elementami

niezależnymi.

• Podaż pieniądza nie dostosowuje się do popytu na pieniądz.

Tylko władze monetarne decydują o tym ile wyemitować
banknotów

, a pośrednio pieniądza bezgotówkowego.

• Zmiany podaży pieniądza decydują o poziomie dochodów

nominalnych.

• Zmiana ilości krążącego pieniądza ma wpływ na poziom cen w

długich okresach (kilka cykli koniunkturalnych). W krótkim okresie
taka zależność nie musi występować.

• Szybkość pieniądza w krótkich okresach jest stała. W długich

zmiany można przewidzieć.

• Pieniądz jest jedynie jednym ze składników portfela aktywów,

jego substytucyjność względem innych aktywów finansowych jest
ograniczona.

• Zwiększenie podaży pieniądza powoduje tzw. efekt substytucji

(realokacji aktywów).

Wnioski Friedmana

• Zdaniem Friedmana podaż pieniądza powinna wzrastać w takim

samym tempie w jakim wzrastają zdolności produkcyjne

gospodarki. Tylko wtedy ceny będą stabilne.

• Friedman jest przeciwny dostosowywaniu podaży pieniądza do

wahań koniunkturalnych. Polityka stabilizacyjna nie może mieć

wpływu na produkcję i bezrobocie ani w długim, ani krótkim

okresie. Recesja czy przegrzanie koniunktury są jedynie

krótkotrwałym odchyleniem od systematycznego trendu

rozwojowego.

• Friedman odrzuca twierdzenie Keynesa, że nie może istnieć w

gospodarce równowaga przy występującym bezrobociu i

niewykorzystanych zdolnościach produkcyjnych w długim okresie.

• Kraj rozwija się w sposób zrównoważony bez interwencji władz

gospodarczych.

• Friedman jest przeciwny oddziaływaniu na koniunkturę

gospodarczą przez zmiany wydatków budżetowych (deficyty, efekt

wypychania).

• Według Friedmana popyt na pieniądz słabo reaguje na zmiany

stopy procentowej, zakłada jednak silną współzależność
między stopą procentową a inwestycjami

A. Kaźmierczak, Pieniądz i bank w kapitaliźmie, Warszawa 1992 , Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 165 - 176.

Synteza zmian w podejściu do

popytu na pieniądz

 Popyt na pieniądz jest uzależniony od nominalnego poziomu

dochodu narodowego oraz od stopy procentowej;

 Pod wpływem monetarystów oraz teorii portfolio zakres czynników

kształtujących popyt na pieniądz rozszerzył się;

 Zmiany w poziomie cen powodują zmiany w poziomie rezerw;
 Podmioty gospodarcze starają się utrzymywać stałą realną relację

poziomu rezerw do dochodu;

 Zmiany pomiędzy poziomem rezerw pieniężnych a poziomem

dochodu narodowego są zauważalne w dłuższym okresie;

 Wzrost cen powoduje wzrost popytu na pieniądz;
 Realny wzrost stopy procentowej prowadzi do ograniczenia

popytu na pieniądz;

 W analizie popytu na pieniądz muszą być uwzględnione również

niepieniężne aktywa finansowe oraz aktywa realne;

Synteza zmian w podejściu do

popytu na pieniądz

 W analizie popytu na pieniądz trzeba uwzględnić nie tylko stopę

procentową ale również stopę dochodowości;

 Popyt na pieniądz określa nie dochód nominalny, lecz dochód

„stały” oraz „bogactwo”, co jednak powoduje trudności związane z
kwantyfikacją tych wielkości;

 Pieniądz powinien być traktowany nie tylko jako środek wymiany

ale również jako środek tezauryzacji;

 Pieniądz jako forma lokaty kapitału powinien być rozpatrywany na

tle innych alternatywnych form aktywów finansowych i realnych;

 Nie jest w pełni wyjaśniona kwestia stopy procentowej w

kształtowaniu popytu na pieniądz.

BANK

CENTRALN

Y

INTERWENCJE

NA RYNKU

WALUTOWYM

TEMPO

INFLACJI

KREDYTY

BANKOWE

CZYNNIKI INSTYTUCJONALNE

•monopolizacja produkcji
•formalne i nieformalne formy
indeksacji wynagrodzeń

•bariery celne etc.

OCZEKIWANIA

INFLACYJNE

DEFICYT

BUDŻETOWY

SALDO

BILANSU

PŁATNICZEGO

STOPA

PROCENTOWA

KURS

WALUTOWY

INTERWENCJE NA

RYNKU

PIENIĘŻNYM

PODAŻ

PIENIĄDZA

NOMINALNA

WIELKOŚĆ

POPYTU NA

KREDYT

Podstawowe

uwarunkowania polityki

pieniężnej