Kształtowanie obiektów dla potrzeb

rekultywacji

- Kształt obiektu (składowiska, zwałowiska,
wyrobiska) ma decydujące znaczenie dla
możliwości

i

efektów

przyszłego

zagospodarowania.

-Powstające obiekty muszą być zatem
kształtowane zgodnie z wymogami przyszłego
zagospodarowania.

-Kształt obiektu powinien być zaprojektowany
w fazie przygotowawczej rekultywacji.

Kształtowanie obiektów dla potrzeb

rekultywacji

Kształt obiektu uzależniony jest zatem od:

- planowanego kierunku zagospodarowania

- czynników decydujących o stateczności
obiektu

-metody zwałowania

Dokładność wyrównania terenu uzależniona
jest

od

przyszłego

kierunku

zagospodarowania.

Kształtowanie zwałowisk i wyrobisk

Z

uwagi

na

lokalizację

względem

wyrobiska

eksploatacyjnego

i

położenie

wysokościowe

wierzchowiny zwałowiska nadkładu oraz składowiska
odpadów dzieli się na 4 typy:

I – zwałowiska zewnętrzne i wewnętrzne o

wierzchowinie formowanej co najmniej 0,5 m nad
poziom terenów sąsiednich nienaruszonych
działalnością przemysłową,

II – zwałowiska wewnętrzne o wierzchowinie leżącej na

poziomie przyległych terenów,

III – zwałowiska wewnętrzne, o wierzchowinie położonej

co najmniej 0,5 m poniżej poziomu przyległego terenu,

IV – zwałowiska wewnętrzne i zewnętrzne o

wierzchowinie stale lub czasowo znajdującej się
poniżej poziomu wody.

Kształtowanie zwałowisk i wyrobisk

Nie dopuszcza się budowy zwałowisk stokowych

charakteryzujących się małym udziałem
wierzchowiny w stosunku do całkowitej
powierzchni zwałowiska.

Kształtowanie zwałowisk i wyrobisk

Zbocza zwałowisk powinny być łagodne!

Generalny kąt nachylenia zbocza nie

powinien być większy niż 1:3. W
przypadku rekultywacji rolnej kąt
nachylenia powinien wynosić 1:6 lub
mniej.

Kształtowanie obiektów dla potrzeb

rekultywacji

Zbocza formowane są za pomocą spycharek,
które nadają im odpowiednie nachylenia
kształtują tarasy i skarpy.

Prace

ziemne

realizowane

w

ramach

rekultywacji technicznej nie powinny zbytnio
wyprzedzać rekultywacji biologicznej z uwagi
na niebezpieczeństwo erozji.

Przed wprowadzeniem właściwej roślinności
skarpy można zabezpieczać przed erozja za
pomocą płotków wiklinowych lub przy użyciu
roślinności krzewiastej.

Ogólne zasady kształtowania zboczy

• Układ zbocza składa się z następujących

elementów:

- Skarpy
- Tarasy
- Półki komunikacyjne
- Pasy ochronne (górny i dolny)

Schemat zbocza zwałowiska

II piętro zwałowania

I piętro zwałowania

Taras

Skarpa

Droga
dojazdowa

Półka
komunikacyjna

Tworząca kąta generalnego nachylenia zbocza

Dolny pas
ochronny

Górny pas
ochronny

Kąt nachylenia skarpy

Kąt generalnego nachylenia zbocza

Ogólne zasady kształtowania zboczy

Wysokość skarp – około 6 – 10 m.

optymalna wysokość 6 – 7 m.

Zbyt wysokie skarpy narażone są na

erozję.

Nachylenie

poszczególnych

skarp

uwarunkowane jest :

- kierunkiem

docelowego

zagospodarowania układu skarp

- statecznością trwałą
- możliwościami technicznymi wykonania

Ogólne zasady kształtowania zboczy

Przy profilowaniu skarp spycharkami

konieczne jest przyjęcie nachylenia
łagodniejszego od 1 : 3,3 (16,7° tj. 30
%), zgodnie z warunkami technicznymi.

Ogólne zasady kształtowania zboczy

Zadaniem

tarasów

przedzielających

poszczególne skarpy piętra zwałowiska jest

przechwytywanie wody spływającej po

płaszczyznach pochyłych.

Zaleca się wykonywanie tarasów o szerokości

5 – 7 m, wzdłuż określonej warstwicy, z

zachowaniem przeciwspadku 1:10 do 1:20.

Aby uniemożliwić ruch wody wzdłuż tarasu

należy stosować poprzeczne przegrody

ziemne co 10 –15 m.

Ogólne zasady kształtowania zboczy

Szerokość półki komunikacyjnej powinna

wynosić

co

najmniej

15

m

–

umożliwiająca

budowę

drogi

jednojezdniowej (ok. 15 m).

Pozwala to na wybudowanie drogi

jednojezdniowej o szerokości 4 m (wraz
z rowami odwadniającymi 10 m) oraz
zabezpieczenie niżej leżącej skarpy
przed erozją wodną (5 m).

Ogólne zasady kształtowania zboczy

Górny

pas

ochronny

pełni

rolę

fitomelioracyjną

w

odniesieniu

do

wierzchowiny

zwałowiska

oraz

zabezpiecza skarpę poniżej wierzchowiny
przed napływem wód z wierzchowiny.

Jego szerokość powinna wynosić 2-3

krotność wysokości przyległej skarpy
(średnio 20 m).

Powinien

być

ukształtowany

z

przeciwspadkiem 1:10 do 1:20.

Ogólne zasady kształtowania zboczy

Dolny pas ochronny ma zapewnić

odprowadzenie wód ze skarpy i przyjąć
niewielkie osunięcia. Szerokość ustala
projektant

(w

praktyce

węgla

brunatnego do około 20 m)

Stopnie nachylenia skarp:
Skarpy łagodne – nachylenie poniżej około 14º (mniej niż
1:4)

Skarpy średnio nachylone – nachylenie około od około 14 °
do około 19 ° (od 1:4 do 1:3)

Skarpy strome – nachylenie od około od około 18 ° do
około 26 ° (1:3 do 1: 2)

Skarpy bardzo strome – nachylenie od około 26 ° do 45°
(1:2 do 1:1)

Skarpy urwiste – nachylenie większe niż 45° (większe niż
1:1)

Kategorie trudności obudowy biologicznej

skarp według Skawiny

Rodzaj ukształtowania powierzchni

Klasa przydatności

rekultywacyjnej

gruntu

S-1

skarpy pochyłe lub

strome uporządkowane

S-2

Skarpy bardzo strome uporządkowane lub

strome rozczłąkowane

S-3

Skarpy urwiste lub

bardzo strome

nieuporządkowane

a, b, c

a

b,c

a, b, c

Kategoria terenu pogórniczego

A lub B

BO-1

BO-2

BO-3

BO-4

C

BO-2

BO-3

BO-3/BO-4

BO-4

D lub E

BO-3

BO-5/BO-6

BO-5/BO-6

BO-6

a – zwałowisko (wyrobisko) niskie (płytkie) do 10 m
b - zwałowisko (wyrobisko) średnio wysokie (średnio głębokie) od 10 do 20 m
c - zwałowisko (wyrobisko) wysokie i bardzo wysokie
(głębokie i bardzo głębokie) powyżej 20 m

BO-1 – biologiczna obudowa łatwa
BO-2 – biologiczna obudowa trudna
BO-3 – biologiczna obudowa bardzo trudna
BO-4 – biologiczna obudowa możliwa po zmianie rodzaju

ukształtowania terenu

BO-5 – biologiczna obudowa możliwa po zmianie klasy

gruntu

BO-6 – biologiczna obudowa możliwa po zmianie klasy

gruntu i rodzaju ukształtowania powierzchni

Metody zwałowania:

- Metoda podsięsypna
- Metoda nadsięsypna

W metodzie podsięsypnej zwałowarka sypie materiał
nadkładu przed sobą, tak, że kroczy po wcześniej
usypanym gruncie.

Metoda korzystna z punktu widzenia rekultywacji
-małe deniwelacje ograniczające prace ziemne

W metodzie nadsięsypnej zwałowarka sypie materiał i
wycofuje się.
Metoda niekorzystna - po zwałowaniu na
powierzchni występują duże deniwelacje – konieczność
znacznych robót ziemnych

Odwadnianie powierzchniowe

zwałowisk

Odwadnianie powierzchniowe to ujmowanie i

odprowadzanie

wód

powierzchniowych

i

podziemnych za pomocą powierzchniowych
budowli i urządzeń odwadniających (PN-G-
02110:1997).

Obiekty odwadniania powierzchniowego powinny

być obliczane i wymiarowane na przepływy
miarodajne lub na przepływy miarodajne i
kontrolne.

Przepływ

miarodajny

to

maksymalny

obliczeniowy

przepływ

do

obliczania

przekroju poprzecznego cieku (przepływ
miarodajny do projektowania koryt cieków)
lub ustalania właściwej wysokości umocnienia
(przepływ

miarodajny

do

projektowania

umocnień).

Odwadnianie powierzchniowe

zwałowisk

Odwadnianie zwałowiska dla potrzeb rekultywacji

powinno być realizowane w ramach kompleksu prac

związanych

z

rekultywacją

terenów

poeksploatacyjnych w fazie technicznej rekultywacji i

powinno obejmować:

-

odwodnienie i zabezpieczenie przeciwerozyjne zboczy

-

odwodnienie wierzchowiny w stopniu dostosowanym

do planowanego sposobu jej dalszego użytkowania

-

odwadnianie stopy zwałowiska i terenów przyległych

-

odwadnianie

dróg

wykonywanych

w

ramach

rekultywacji

-

odprowadzenie wód ze zwałowiska i terenów

przyległych do odbiorników powierzchniowych

Odwadnianie powierzchniowe

zwałowisk

Odwadnianie i zabezpieczenie przeciwerozyjne

zboczy, odwadnianie skarp i terenów przyległych,

dróg, odprowadzenia wód do cieków wodnych

powinny być wykonane jako rozwiązania stałe,

przystosowane do wieloletniej eksploatacji.

Odwadnianie wierzchowin powinno obejmować

podstawową sieć odwadniającą, umożliwiającą

realizację innych prac rekultywacyjnych i

rozpoczęcie

docelowego

zagospodarowania

terenów zwałowiska.

Odwadnianie powierzchniowe

zwałowisk

Teren powinien być nachylony w kierunku

rowów odwadniających tak by zabezpieczyć
odprowadzenie wód powierzchniowych z
deszczów nawalnych i roztopów wiosennych.
Spadek

minimalny

zabezpieczający

taki

odwodnienie wynosi 1

‰.

Niedopuszczalne

jest

tworzenie

kotlin

bezodpływowych!

Odwadnianie powierzchniowe

zwałowisk

Głównymi elementami systemu odwodnienia

powierzchniowego są rowy ziemne, rowy
korytkowe,

rowy

betonowe

wraz

z

piaskownikami,

sprowadzenia

rurowe,

bystrotoki oraz pompownie.

Jako minimalny spadek rowów odwadniających

w gruntach mineralnych należy przyjmwoać:

- 2 ‰ dla rowów trzeciorzędnych
- 1 ‰ dla rowów zbiorczych
Z optymalny należy uznać spadek 3 ‰.

Odwadnianie powierzchniowe

zwałowisk

Głębokość odwodnienia zwałowiska uzalezniona

jest od planowanego zagospodarowania i
wynosi zwykle:

- dla gruntów ornych 1,0 – 1,1 m
- dla łąk 0,9 – 1,0 m

- dla sadów 1,2 – 1,5 m
- dla budynków podpowiniczonych 1,8 – 2,2 m
- dla lasów 0,5 – 0,9 m

Odwadnianie powierzchniowe

zwałowisk

Należy przewidzieć rezerwę wysokości na:
- prognozowaną deformację podłoża zwałowiska

związana z obciążeniem masą zwałowanego
materiału

- spadek krzywej depresji zwierciadła wody

gruntowej w kierunku rowu odwadniającego ( 0,25
– 0,35 m)

- głębokość wody średniej normalnej w rowach

odwadniających – ok. 0,20 m

- różnicę zwierciadła wody w rowie w miejscu

wylotu i w odbiorniku wód – ok. 0,20 m

- spadek rowów odwadniających.

Odwadnianie powierzchniowe

zwałowisk

Przed odprowadzeniem wód z odwodnienia do

cieków powierzchniowych muszą one zostać
oczyszczone z niesionego przez nie piasku i
pyłu. W tym celu budowane są systemy
osadników w których w/w zanieczyszczenia są
usuwane w drodze sedymentacji.

Odwadnianie powierzchniowe

zwałowisk

Kształtowanie zwałowisk a ochrona

krajobrazu

Rekultywacja terenów zdewastowanych musi

uwzględniać

czynnik

estetyczny

czyli

kompozycję krajobrazu uwzględniającą ład,
piękno, stylowy charakter oraz potrzeby
kulturowe.

Obszary

zdewastowane

działalnością

przemysłową, w szczególności górniczą, mogą
być materiałem wyjściowym do tworzenia
oryginalnych terenów wielofunkcyjnych.

Kształtowanie zwałowisk a ochrona

krajobrazu

Krajobraz

-

układ

warunków

naturalnych,

reprezentujących zewnętrzne cechy estetyczno-

widokowe.

Krajobraz to zewnętrzne cechy środowiska wraz ze

składnikami antropogenicznymi.

Naprawa krajobrazu określana jest czasami mianem

rewaloryzacji.

Rewaloryzacja to zespół działań mających na celu

odnowę zdewastowanego krajobrazu, podniesienia

jego wartości użytkowej i kulturowej.

Rewaloryzacja krajobrazu może obejmować:
Rekonstrukcję krajobrazu
Konserwację krajobrazu
Kreację krajobrazu

Kształtowanie zwałowisk a ochrona

krajobrazu

Rekonstrukcja krajobrazu zmierza do przywrócenia

form

krajobrazu

na

zasadzie

stopniowego

przywracania układu ekologicznego z jednoczesnym

wtapianiem całości w otaczający krajobraz.

Konserwacja krajobrazu polega na zachowaniu form

po eksploatacji ich zabezpieczenia i stworzenia w

ich obrębie warunków do trwałego utrzymania.

Kreacja krajobrazu oznacza kształtowanie nowego

krajobrazu, tworzenie nowych form, dotąd nie

znanych na danym obszarze. Obejmuje zarówno

kształtowanie terenu jak i pokrycie glebowe i

roślinne.

Kształtowanie zwałowisk a ochrona

krajobrazu

Rekonstrukcja

krajobrazu,

konserwacja

krajobrazu i kreacja krajobrazu wymagają
przed realizacją szeroko zakrojonych studiów
krajobrazowych i środowiskowych mających
na celu ustalenie wytycznych, wykonanie na
ich

podstawie

projektów

i

ostatecznie

realizacje tych projektów.

Realizacja w/w studiów i projektów jest możliwa

jedynie wtedy gdy jest ustalony kierunek
rekultywacji dla danego terenu.