Ekonomia

Beata Glinko

wska

System gospodarczy –

taki układ

stosunków i organizacji, który kształtuje
prawa i regulacje rządzące
działalnością gospodarczą, determinuje
prawa własności czynników produkcji,
rozdziela uprawnienia do decydowania
w zakresie produkcji i konsumpcji,
determinuje bodźce motywujące różne
podmioty gospodarcze, a w
ostateczności rozstrzyga kwestie co, jak
i dla kogo ma być produkowane

(P.A.

Samuelson, W.D. Nordhaus).

Z uwagi na środek wymiany i

zaspokajania potrzeb

-

Gospodarka towarowa

-

Gospodarka towarowo- pieniężna

-

Gospodarka naturalna (przeciwieństwo towarowej)

Z uwagi na skalę działalności

gospodarczej

-

Gospodarka światowa

-

Gospodarka narodowa

-

Gospodarka terenowa

-

Gospodarka przedsiębiorstw

Z punktu widzenia sfery gospodarowania

-

Gospodarka mieszkaniowa

-

Gospodarka finansowa

-

Gospodarka rolna

-

Gospodarka leśna, itd….

Z punktu widzenia własności czynników

produkcji

-

Gospodarka prywatna i publiczna (w skali kraju)

-

Gospodarka kapitalistyczna i socjalistyczna (lub
komunistyczna) (w skali międzynarodowej)

Z uwagi na mechanizm regulowania i koordynacji

gospodarczych

-

Gospodarka rynkowa

-

Gospodarka nakazowa (nakazowo-

rozdzielcza/centralnie planowana)

Z uwagi na własność czynników produkcji

-

Własność prywatna

-

Własność publiczna (w szczególności państwowa)

Z uwagi na podział uprawnień do decydowania

-

System zdecentralizowany (Europa Zachodnia,

Ameryka Północna)

-

System scentralizowany (np. system nakazowy w byłym

ZSRR)

-

System mieszany



Gospodarka rynkowa

(USA, Kanada,

Australia, Anglia, Francja, Szwajcaria, Japonia)



Gospodarka nakazowo-rozdzielcza
(centralnie planowana)

(do niedawna:

większość krajów Europy Środkowo-Wschodniej)



Kraje rozwijające się

(tzw. Kraje Trzeciego

Świata)

Charakteryzuje się:



Dominacją prywatnej własności
czynników produkcji

(własność

kapitalistyczna, własność drobnotowarowa-

np. rodzinne gospodarstwa rolne i niewielkie
zakłady rzemieślnicze i usługowe

, własność

pracownicza-

spółki pracownicze/ESOP (Employee

Stock Ownership Plans- plany pracowniczej własności
akcji)

)



Rynkową alokacją zasobów
gospodarczych

(rynek- podstawowy regulator i

koordynator procesów gospodarczych)



Samoczynnie działający mechanizm
wpływający na zachowania (w tym
decyzje) podmiotów gospodarczych

(R.

Milewski, Podstawy ekonomii, PWN, 2001)

Rynek rozumiemy tu jako rynek

czynników produkcji: pracy, ziemi,
kapitału



Dominacją własności prywatnej i
swobodą w zakresie prywatnych praw
własności



Swobodą prowadzenia działalności
gospodarczej



Istnieniem instytucji obsługujących
rynek

(np. Komisja Papierów Wartościowych, giełdy,

banki, firmy doradcze, ubezpieczeniowe…)



Integralnością rynku, czyli wzajemnym
powiązaniem poszczególnych
segmentów rynku

(rynek finansowy, rynek

produktów, rynek usług…)

•

Dokonywanie wyceny różnych dóbr

(produktów, usług, zasobów gospodarczych)

•

Podstawowe źródło informacji dla

podmiotów gospodarczych

•

Racjonalne wykorzystanie zasobów

gospodarczych

•

Ustalanie się stanów równowagi w

gospodarce

•

Weryfikator społecznej przydatności

produkcji oraz mechanizm

dostosowywania produkcji do potrzeb

•

Rozwiązywanie kluczowych problemów

gospodarki

(co, jak, dla kogo produkować?)



Swoboda prowadzenia działalności gospodarczej



Najsilniej działające bodźce ekonomiczne



Silne bodźce do optymalizacji skali produkcji i
racjonalnego wykorzystania czynników produkcji



Najtańsza kombinacja czynników produkcji



Innowacja techniczna i organizacyjna



Tendencja do ustalania równowagi rynkowej



Więź między podmiotami gospodarczymi



Samodzielność



Samofinansowanie



Dobrowolność umów



Kryterium rentowności



Tendencja

do

racjonalnego

wykorzystania

zasobów

gospodarczych



Efektywny system motywacyjny



Duża innowacyjność gospodarki



Dyscyplina finansowa przedsiębiorstw



Tendencja do samoczynnego ustalania się równowagi rynkowej



Duża elastyczność gospodarki



Dobre zaopatrzenie sklepów



Najwyższy przeciętny poziom dobrobytu



Najszerszy zakres swobód obywatelskich



Korzystanie bez ponoszenia odpowiednich kosztów z rezultatów
działalności innych przedsiębiorstw

(pozytywne efekty zewnętrzne,

np. podróżowanie przez innych ludzi autobusami, metrem, koleją, itp…)



Istnienie tzw. dóbr publicznych

(chodniki, oświetlenie ulic, armia,

policja, straż)



Procesy monopolizacji gospodarki



Niedoskonała informacja



Bariery wejścia na rynek (zwłaszcza przy monopolu)



Ograniczone przenoszenie czynników produkcji



Przerzucanie na inne podmioty lub społeczeństwo
część skutków lub kosztów swej działalności
(negatywne efekty zewnętrzne: zanieczyszczenie
środowiska, hałas… )



Występowanie zjawisk destabilizujących
gospodarkę

(duże wahania aktywności gospodarczej,

bezrobocie, inflacja, przestępczość, konflikty)



Tendencja do powstawania dużych, nie
akceptowanych społecznie różnic dochodowo-
majątkowych



Tendencja do wzrostu znaczenia akcyjnej
formy własności kapitalistycznej



Długookresowa tendencja do wzrostu
znaczenia własności państwowej

(od ponad

20 lat tendencja odwrotna)



Tendencja do wzrostu

znaczenia

kapitalistycznej własności międzynarodowej



Rozwój różnych form tzw. demokracji
przemysłowej

(np. udział pracowników w akcjach

przedsiębiorstw, w funduszach)



Państwowa własność czynników produkcji (

limity przyjęć do szkół,

limity zatrudnienia, nakazy pracy dla absolwentów)



Sektor spółdzielczy i prywatny występował w niewielkim zakresie



Centralizacja zarządzania gospodarką i planowania



Nakazowo-rozdzielczy charakter systemu



Odgórne kształtowanie cen produktów i czynników produkcji



Biurokracja



Prawie całkowity brak konkurencji pomiędzy przedsiębiorstwami



Niekomercyjne działanie instytucji finansowych



Odizolowanie od gospodarki światowej



Regulowanie i finansowanie działalności przedsiębiorstw przez
państwo



Nierynkowa alokacja zasobów gospodarczych



Głównym regulatorem gospodarki był plan centralny, a nie rynek



Prymat planowania rzeczowego nad
planowaniem naturalnym



Walka przedsiębiorstw o przydziały jak
największych środków



Ogromny popyt przedsiębiorstw na
czynniki produkcji

(niedobór dóbr)



Państwo- dominującym podmiotem w
gospodarce



Brak ekonomicznej samodzielności
przedsiębiorstw



Brak obiektywnej informacji



Nieracjonalna alokacja zasobów gospodarczych



Nieefektywny system motywacyjny



Niska innowacyjność gospodarki



Brak dyscypliny finansowej w przedsiębiorstwach



Brak tendencji do samoczynnego ustalania się równowagi
rynkowej (tendencja do trwałej nierównowagi)



Mała elastyczność gospodarki



Permanentne niedobory dóbr (słabe zaopatrzenie sklepów)



Zanik przedsiębiorczości i rozmycie odpowiedzialności



Nieobiektywne informacje gospodarcze



Rozrost administracji gospodarczej i biurokracji partyjno-
państwowej (wysokie koszty)



Niski przeciętny poziom dobrobytu i brak podstawowych
swobód obywatelskich

Brak większych zalet

Co prawda nie było bezrobocia, ale były przerosty

zatrudnienia.

Co prawda nie było regularnych wahań

koniunkturalnych, ale zdarzały się bardzo głębokie
kryzysy

Co prawda nie było tak dużych nierówności w

dochodach, ale nie było efektywnego systemu
motywacji

Co prawda nie było poczucia niepewności, ale system

zabezpieczenia społecznego był bardzo kosztowny i
z roku na rok działał coraz gorzej



Próby reformowania gospodarki centralnie
planowanej-

lata: 1956-1958

(polityczny terror, represja

na wzór stalinowski),

1973-1975, 1980-1982

(protesty

robotnicze- początek końca)



Plan Balcerowicza-

program gospodarczy

powołany we wrześniu 1989 roku. Cale planu:

1.

stabilizacja gospodarki (

stłumienie inflacji, zrównoważenie

rynku)

2.

zasadnicza transformacja systemu społeczno-
gospodarczego

(urynkowienie i prywatyzacja gospodarki)



Uwolnienie cen



Wewnętrzna wymienialność złotego



Rygorystyczna polityka budżetowa



Zaostrzona polityka pieniężna

(zaniechanie dodatkowej emisji

pieniądza)



Zniesienie administracyjnego rozdzielnictwa produktów,
surowców



Liberalizacja handlu zagranicznego



Początek przebudowy systemu podatkowego i bankowego



Początek procesu demonopolizacji gospodarki



Podstawy rynku kapitałowego



Zmniejszenie stopy inflacji

ALE

:

pojawiło się masowe bezrobocie, nastąpił duży spadek płacy

realnej, załamało się budownictwo mieszkaniowe, grunty leżały
odłogiem



Prywatyzacja- gruntowna przebudowa stosunków i
struktur własnościowych

(tu głównie prywatyzacja

przedsiębiorstw państwowych)

Rodzaje prywatyzacji (zgodnie z chronologią):

1.

Mała prywatyzacja-

dotyczy raczej małych przedsiębiorstw.

Częściej dzierżawa zamiast sprzedaży

2.

Prywatyzacja kapitałowa-

dotyczy raczej przedsiębiorstw dużych.

Polega na przekształceniu przedsiębiorstwa w jssp, a następnie na
emisji i sprzedaży akcji/udziałów osobom fizycznym i/lub prawnym,
w tym również jej pracownikom. Metoda powolna i kosztowna

3. P

rywatyzacja likwidacyjna-główna

metoda dla polskich

przedsiębiorstw państwowych. Polega na likwidacji
przedsiębiorstwa w celu sprzedaży całości lub wyodrębnionych
części jego mienia, wniesienia tego mienia do spółki lub
przekazania do odpłatnego korzystania osobom fizycznym i/lub
prawnym



Rodzaje prywatyzacji (zgodnie z chronologią- cd.):

4.

Powszechna prywatyzacja

(Program Narodowych

Funduszy Inwestycyjnych)- do programu tego
włączono 512 przedsiębiorstw (ok. 10% kapitału
całego sektora publicznego). W programie brało
udział 28 mln dorosłych obywateli Polski
(świadectwa udziałowe)

5.

Reprywatyzacja

- zwrot mienia byłym właścicielom

(np. w postaci bonów reprywatyzacyjnych)

6.

Prywatyzacja ziemi i majątku trwałego po byłych

PGR

(brak danych)



EKONOMIA KLASYCZNA



XVIII w.- pierwszy zwarty system teoretyczny, czyli

ekonomia klasyczna

(Adam Smith- 1723-1790, David

Ricardo- 1772-1823)



Dzieła:

-

A. Smith „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”- 1776 r.

-

D. Ricardo „Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania- 1817 r.

Liberalizm ekonomiczny, teoria głosząca, że

wolnokonkurencyjna gospodarka samoczynnie, bez
zewnętrznej ingerencji dąży do równowagi

(niewidzialna

ręka rynku).

Laissez faire, laissez passer (swoboda działania, swoboda

ruchu).

Koncepcja homo oeconomicus (zasada korzyści materialnych

ludzi prowadzących działalność gospodarczą



Jean B. Say (1767-1832)- Traktat o ekonomii politycznej
(1803 r.)- Pieniądz jest neutralny, kiedy zmiana jego ilości
w obiegu powoduje wyłącznie zmiany wielkości
nominalnych (cen). Pieniądz nie wpływa na kształtowanie
się wartości realnych (poziom i struktura produkcji,
poziom zatrudnienia),

czyli pieniądz nie wpływa na

nierównowagę rynkową.

(duża krytyka tego prawa)



T. R. Malthus (1766-1834)- autor tzw.

prawa ludności

:

„ludność w razie braku przeszkód wzrasta w postępie
geometrycznym. Środki utrzymania wzrastają jedynie w
postępie arytmetycznym”. Stworzył także

teorię

niedostatecznego popytu

. To właśnie on krytykuje Say’a.



Poglądy poprzednich przedstawicieli (zwłaszcza Ricardo) stały się
podstawą neoklasycznego spojrzenia na procesy gospodarcze



A. Marshall (1842-1929)



W.S. Jevons (1835-1881)



J.B. Clark (1847-1938)



A.C. Pigou (1887-1959)-dopuszcza interwencjonizm państwa



Neoklasycy uważają, że pomiędzy poszczególnymi czynnikami działalności
gospodarczej istnieje ścisła współzależność; w procesie gospodarczym
następuje harmonijne dopasowanie się poszczególnych wielkości
zapewniające równowagę przy pełnym wykorzystaniu potencjału
produkcyjnego w gospodarce.

Psychologia jednostek, a nie całej zbiorowości-

dopiero później przenosi się to grunt całej zbiorowości-

indywidualizm

metodologiczny

.



Szkoła austriacka- E. von Bóhm-Bawerk (1851-1914), F. Wieser(1851-1926)



Szkoła lozańska- L. Walras (1834-1910), V. Pareto (1848-1923),

O. Lange-

szkoła matematyczna



Te trzy szkoły podkreślają, że wielkości ekonomicznego mają zdolność
dążenia do równowagi. Ogólnie- kierunek subiektywno- marginalistyczny



Na bazie kierunku Pigou, powstaje

teoria

niedoskonałej konkurencji

(przedstawiciele- J.V.

Robinson (1903-1986), E. Chamberlin (1899-1967))



Opozycją do ekonomii neoklasycznej stanął: J.M. Keynes
(1883-1946). Dzieło: Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i
pieniądza (rewolucja keynesowska).



Główne założenia: Keynes sprowadza teoretyczny system
neoklasyczny do marginalnego przypadku równowagi przy pełnym
wykorzystaniu czynników produkcji. Uważa, że składniki popytu
efektywnego, jego wielkość i czynniki określające zachowanie tych
komponentów są najważniejsze. Zrywa z indywidualizmem
metodologicznym. Bada nie podmioty gospodarujące, ale
makroekonomiczne warunki produkcji i realizacji. Państwo-
stymulatorem popytu. Obniżenie stopy procentowej, zwiększenie
świadczeń społecznych, większe opodatkowanie wysokich dochodów



Neokeynesizm- J.R. Hicks, P.A. Samuelson, F. Modigliani, J. Tobin.



Postkeynesizm- J.V. Robinson, R. Harrod, N. Kaldora, M. Kalecki



M. Friedman (laureat Nagrody Nobla w 1976 r.)



Monetaryści przyjęli tezę o neutralności pieniądza.
Pieniądz jest neutralny, gdy zmiana jego ilości w
obiegu powoduje wyłącznie zmiany wielkości
nominalnych, czyli cen, a nie wpływa na wielkości
realne, czyli poziom i strukturę produkcji oraz
zatrudnienia. Zmiany w ilości pieniądza w
gospodarce mogą prowadzić jedynie do inflacji.



Właściwy poziom inflacji- 3-4% rocznie.



Jeden z najbardziej wpływowych nurtów w
ekonomii, radykalny



R.E. Lucas (laureat Nagrody Nobla w
1995 r.)



T. Sargent, N. Wallace, R. Barro.



Pełna elastyczność rynków, teoria
racjonalnych oczekiwań (hipoteza
oczekiwań adaptacyjnych: rozbieżności
między wielkościami oczekiwanymi a
rzeczywistymi), monetarystyczna
koncepcja inflacji



F. Hayek (1899-1993): państwo nie jest
w stanie zastąpić rynku jako
mechanizmu alokacji zasobów,
ponieważ nie dysponuje i nie może
dysponować niezbędnym zasobem
informacji. Rząd powinien doskonalić
przepisy prawa w celu stworzenia
warunków sprawnego funkcjonowania
systemu konkurencji



Jest raczej zestawem propozycji pod
adresem polityki ekonomicznej, niż
zwartą koncepcją



A. Laffer, G. Gilder, J. Winnisky, I. Kristol



Czynnikiem zakłócającym funkcjonowanie rynku
jest ingerencja państwa. Zalecana jest polityka
podażowa, czyli zorientowana na podnoszenie
poziomu potencjalnej produkcji, obejmująca
redukcję podatków, obniżkę podatków od dochodów
osobistych, ulgi podatkowe, ograniczanie sektora
publicznego.



To amerykańska wersja kierunku historycznego



T. Veblen (1857-1929), a potem: J.R. Commons, W.C.
Mitchell, G.C. Means, A.A. Berle, J.K. Galbraith



To nowe podejście metodologiczne w badaniach
ekonomicznych. Ekonomia nie może zawężać się do
zjawisk rynkowych i nie może pomijać
pozaekonomicznych zjawisk. Należy odpowiedzieć nie
tylko na pytanie: jak zachowują się ludzie, ale także
dlaczego tak się zachowują. Powinno się badać instytucje
społeczne mające istotny wpływ na zjawiska ekonomiczne
(związki zawodowe, władze państwowe, organizacje
społeczno- polityczno-finansowe). Kumulacyjny proces
rozwoju (G. Myrdal 1898-1987): każda zmiana w
gospodarce wykazuje tendencję do samowzmacniania się.
Rynek jest mechanizmem regulacyjnym i alokacyjnym i
państwo powinno w tym pomóc



K. Marks (1818-1883)



F. Engels (1820-1895)



Marksizm powstał jako twórczy obrachunek z
poglądami ekonomii klasycznej i twórcami utopii (R.
Owena, Ch. Fouriera, G.W.F. Hegla)



Marks stworzył

teorię wartości dodatkowej

i opartą

na niej

koncepcję wyzysku pracy przez kapitał.

Stworzył

zarys społeczeństwa bezklasowego.

Wg

niego siły wytwórcze definiuje się jako sposoby i środki
oddziaływania człowieka na przyrodę w procesie produkcji oraz
związane z tym oddziaływaniem- ukształtowanie człowieka.
Społeczny proces produkcji obejmuje szereg powiązań i
zależności. Ta struktura powiązań to stosunki produkcji.
Materialne siły wytwórcze i związane z nimi stosunki produkcji
tworzą całość zwaną sposobem produkcji.



Koncepcja homo oeconomicus została
zastąpiona zasadą sprzeczności tworzącej
dwie antagonistyczne klasy: burżuazję i
proletariat.



System teoretyczny K. Marksa stał się
podstawą strategii ruchu robotniczego w
walce o zmianę ustroju.



To złożona, zróżnicowana wewnętrznie,
wieloszczeblowa struktura administracyjna
społeczeństwa zamieszkującego określone
terytorium, dysponująca władzą
ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.

lub



Centralne oraz lokalne instytucje i urzędy
publiczne, których działalność związana
jest z funkcjonowaniem danego systemu
społeczno-gospodarczego



To pełnione funkcje: ekonomiczne,
społeczne, polityczne



Konieczność zabezpieczenia systemu gospodarczego od
strony instytucjonalno-prawnej-

tworzenie pewnych norm

prawnych i instytucji chroniących prawa własności, regulujących
funkcjonowanie systemu prywatnej przedsiębiorczości oraz obsługujących
rynek



Niedoskonałości rynku i konkurencji w praktyce
(niedoskonała informacja, ograniczona mobilność
czynników produkcji)-

podtrzymywanie konkurencji, wzmacnianie

systemu obiegu inf., usuwanie barier wejścia, przeciwdziałanie
monopolizacji



Występowanie negatywnych efektów zewnętrznych w
zakresie produkcji i konsumpcji-

nakłanianie podmiotów do

pokrywania całości lub części kosztów związanych z ograniczeniem
negatywnych skutków; może także koszty wziąć na siebie, nakazać
ograniczenie działalności lub wprowadzić całkowity zakaz



Istnienie dóbr publicznych

(latarnie morskie, chodniki, oświetlenie

ulic, usługi dostarczane przez armię, policję , straż pożarną, transport z
dopłatami państwowymi)



Istnienie dóbr szczególnie niekorzystnych (narkotyki,
alkohol, tytoń) lub korzystnych społecznie (szczepionki,
książki)-

tworzenie odpowiednio antybodźców lub bodźców do

konsumpcji



Występowanie dużych wahań aktywności gospodarczej,
bezrobocia, niepełnego wykorzystania mocy wytwórczych,
inflacji, marnotrawstwa zasobów-

podejmowanie różnego typu

działań stabilizacyjnych, ograniczających natężenie tego typu zjawisk i ich
skutki ekonomiczne i społeczne



Istnienie pozbawionych opieki ludzi starszych,
niedołężnych, chorych, upośledzonych-

niesienie pomocy w

różnych formach (domy spokojnej starości, opieka socjalna, ośrodki
pomocy społecznej)



Istnienie zbyt dużych, nie akceptowanych społecznie
różnic dochodowych i majątkowych- podejmowanie
działań zmierzających do redystrybucji dochodów,
wyrównania warunków startu życiowego



Interwencjonizm państwowy może
spowodować:

-

Pojawienie się stanów nierównowagi na rynku

-

Zniekształcone informacje

-

Zmniejszona elastyczność systemu gospodarczego
(biurokratyzacja, brak elastyczności)

-

Wysokie koszty interwencjonizmu państwowego przy
równocześnie niewielkiej skuteczności

-

Osłabienie bodźców związanych z rynkiem

-

Niereprezentatywność państwa (rządu) (np. możliwe
działanie funkcjonariuszy państwowych w interesie
własnym, a nie obywateli

-

Ograniczanie wolności jednostki i hamowanie
oddolnej inicjatywy



Ekonomiczne funkcje państwa:



Alokacyjna



Stabilizacyjna



Redystrybucyjna



Tworzenie ładu instytucjonalno-prawnego

(funkcja długookresowa, instytucje chroniące
własność prywatną, obsługujące rynek, tworzenie
dobrego prawa)

Funkcja alokacyjna

państwa

-

Polega na podejmowaniu działań sprzyjających
optymalnej alokacji zasobów gospodarczych

(aktualnie z

nastawieniem na rozszerzenie prywatnej przedsiębiorczości i
rynku, gdyż własność prywatna wyzwala stosunkowo najsilniej
działające bodźce ekonomiczne).

-

Wspieranie konkurencji przez działania zbliżające
rzeczywiste warunki do warunków konkurencji
doskonałej.

-

Optimum w sensie Pareto

(stan, w którym nie ma możliwości

dokonania takich zmian w sferze produkcji lub dystrybucji dóbr,
które poprawiałyby położenie (dobrobyt) choćby jednej jednostki
bez pogorszenia położenia kogoś innego. Ale, jeżeli tego typu
zmiany są możliwe, wtedy mówi się o poprawie w sensie Pareto).

-

Aktywna rola państwa w dziedzinie ochrony
środowiska naturalnego

(nakazy, zakazy, nakładanie kar,

egzekwowanie administracyjnych nakazów i zakazów).

Funkcja stabilizacyjna
państwa



Polega na podejmowaniu przez państwo działań
stabilizujących gospodarkę przez realizację głównie
takich celów, jak: osiągnięcie i utrzymanie w dłuższym
czasie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego,
eliminowanie lub ograniczenie inflacji i bezrobocia,
zmniejszenie wahań poziomu aktywności gospodarczej
(wahań koniunkturalnych), najlepsze wykorzystanie
rzeczowych czynników produkcji

(są to zarazem

najważniejsze cele makroekonomicznej polityki państwa, do której
należą dwa główne jej rodzaje: polityka fiskalna oraz polityka
monetarna).



Zarówno polityka fiskalna, jak i monetarna oddziałują przede
wszystkim na popytową stronę gospodarki, jednakże w sposób
krótkookresowy. Natomiast oddziaływanie na stronę podażową ma
raczej charakter średnio- i długookresowy.



Promowanie postępu technicznego, tworzenie bodźców do
oszczędzania, dokształcanie zawodowe, wydajność pracy i inwestycje

Instrumenty polityki
ekonomicznej



Są to zmienne pozostające pod kontrolą państwa.
Dzieli się je na bezpośrednie i pośrednie.



Instrumenty bezpośrednie: administracyjny nakaz
ograniczenia jakiejś produkcji lub przeniesienia jej
w inne miejsce, norma zanieczyszczenia powietrza,
zakaz odprowadzania ścieków np. do rzeki,
minimalna stawka płac



Instrumenty pośrednie: obniżenie lub podwyższenie
przez Bank Centralny stopy redyskontowej (stopa
kredytu zaciągnięta w BC), zmiana stopy
opodatkowania dochodów, zmiana kursu
walutowego, itp..

Funkcja redystrybucyjna
państwa



Polega na działaniach zmierzających do niwelowania
zbyt dużych, nie akceptowanych społecznie różnic
dochodowo-majątkowych oraz pomocy ludziom starym,
upośledzonym i chorym.



Niwelując te różnice, państwo oddziałuje jednocześnie
na strukturę konsumpcji oraz dostęp do preferowanych
społecznie produktów

(kultura, oświata, szkolnictwo wyższe,

mieszkalnictwo, służba zdrowia- opiekuńcza funkcja państwa).



Głównymi instrumentami tej funkcji są: system
podatkowy, wydatki budżetowe, składki ZUS, różne
systemy opłat i cen.



Główne formy pomocy, to: świadczenia pieniężne, np.
dofinansowane przez państwo: emerytury, renty, zasiłki
inwalidzkie, chorobowe, dla bezrobotnych, dla osób
niepełnosprawnych, dodatki rodzinne, mieszkaniowe.



Aspekt realny ekonomicznej roli państwa-

wyraża

się w tym, że różne agendy i przedsiębiorstwa
państwowe prowadzą daną działalność
gospodarczą. Jest on zdeterminowany wielkością
majątku publicznego oraz liczbą i efektywnością
działania pracowników sektora publicznego

(państwo

jako pracodawca i dostawca dóbr i usług)



Aspekt regulacyjny ekonomicznej roli państwa-

wyraża się we wpływie państwa na działalność
podmiotów gospodarczych poprzez ustanawianie
pewnych instytucji i norm prawnych
wyznaczających reguły prowadzenia działalności
gospodarczej oraz, jeżeli jest taka potrzeba, na
bieżąco interweniując w tę działalność.



Nurt liberalny- postuluje ograniczenie
roli państwa w gospodarce do pewnego
niezbędnego minimum



Nurt interwencjonistyczny (rozwinięty
przez J. M. Keynesa)- głosi konieczność
interwencji państwa w procesy
gospodarcze



A. Smith i D. Ricardo eksponowali
prywatną inicjatywę,
przedsiębiorczość, osobiste interesy
jednostek

(najlepsza: „niewidzialna ręka

rynku”).

Jednakże rynek działa dobrze

tylko wówczas, gdy w społeczeństwie i
w gospodarce panują sprawiedliwe
prawa i porządek, a konkurencja nie
jest ograniczana przez monopole.

To tu

dopiero pojawia się rola państwa.



To reakcja na niedoskonałości rynku (przełom
przyniosła teoria Keynesa).

Konieczność aktywnego

uczestnictwa państwa w rozwiązywaniu problemów
wywołanych słabościami rynku.

Podwaliny tego nurtu

powstały w dobie największego kryzysu gospodarczego
świata zachodniego, stąd usprawiedliwiamy istotę tego
nurtu.



Keynes mówił np.:

1.

Emitować tanie pieniądze i nie musi to oznaczać
inflacji

2.

Prowadzić roboty publiczne (budowa szkół, dróg, itp.)

3.

Wprowadzić ulgi dla inwestorów, zasiłki dla
bezrobotnych (polityka redystrybucji dochodów)

4.

Ograniczyć import (umiarkowany protekcjonizm):
lepsza droga produkcja w kraju niż bezrobocie)



R. E. Lucas, R. Barro- czyli nowa ekonomia
klasyczna, określana też mianem skrajnego
monetaryzmu. Krytyka keynesistów.



Nowe zjawiska gospodarcze:

stagflacja

(stagnacja w sferze produkcji i inwestycji, bezrobocie, nasilająca
się inflacja)



Monetaryzm (Friedman i inni)-

państwo

powinno koncentrować się na realizacji
długookresowych celów



Ekonomia podaży (a. Laffer, G. Gilder)- ingerencja
państwa zakłóca mechanizmy rynkowe



Ekonomiczna teoria polityki (teoria wyboru
publicznego- K.Arrow, G. Tullock, inni)- analiza
ekonomiczna konieczna do decyzji politycznych



Jest to koncepcja modelu gospodarki
wolnorynkowej z nowoczesnym,
realistycznym systemem zabezpieczeń
społecznych

(W. Eucken, F. Bóhm, L. Erhard)



Twórcy tej koncepcji dzielą interwencje
państwa na:

-

Zachowawcze (dotacje dla dziedzin nierentownych)

-

Dostosowawcze (programy restrukturyzacji)

-

Zgodne z rynkiem (cła, regulowanie kursów walut)

-

Niezgodne z rynkiem (administracyjne ustalanie
cen, określanie limitów, ustalanie płac minimalnych)



Inaczej- państwo opiekuńcze



Nie jest to koncepcja, to raczej zbiór
poglądów. Nazwa kojarzona z USA i Wielką
Brytanią, gdzie roztoczono szczególną
opiekę nad tzw. biedotą



Dobrobyt społeczeństwa zależy od:

-

Ogólnej efektywności systemu społeczno-
gospodarczego

-

Efektywności rynku pracy

-

Prywatnych ubezpieczeń

-

Zasobów majątkowych i oszczędności

-

Dobrowolnej działalności dobroczynnej



To plan finansowy zawierający dochody
i wydatki państwa związane z realizacją
polityki społecznej, gospodarczej i
obronnej. Sporządzany na okres 1 roku
i zatwierdzany przez władzę
ustawodawczą. Po zatwierdzeniu staje
się aktem prawnym umożliwiającym
organom wykonawczym gromadzenie
dochodów i dokonywanie wydatków.



Funkcja fiskalna- gromadzenie dochodów
budżetowych (z podatków)
umożliwiających utrzymanie aparatu
państwowego i realizację określonych
zadań



Funkcja redystrybucyjna- dokonywanie
pożądanych zmian w podziale dochodu
narodowego (np. niwelowanie różnic
społecznych)



Funkcja stymulacyjna- oddziaływanie
dochodów i wydatków budżetu państwa
na życie gospodarcze i społeczne



Realizacja tych funkcji jest możliwa
głównie poprzez świadome
kształtowanie przez państwo

systemu

podatkowego



Budżet państwa składa się z dochodów i
wydatków centralnych władz
państwowych (budżet centralny), władz
lokalnych (budżety lokalne) i
ubezpieczeń społecznych



Zasada rocznego budżetowania

(rok budżetowy

nie musi pokrywać się z rokiem kalendarzowym)



Zasada zupełności

(budżet obejmuje wszystkie

dochody i wydatki państwa w każdej dziedzinie
działalności finansowej państwa)



Zasada jedności

(budżet powinien tworzyć jedną

całość, czyli jedno zestawienie)



Zasada jawności

(podany do publicznej wiadomości)



Zasada równowagi budżetowej

(dążenie do

tego, aby bieżące dochody z podatków i innych źródeł
były wystarczające do pokrycia płatności za produkty i
usługi finansowanych przez rząd płatności transferowych
i innych)



Źródłami przychodów państwa są
przede wszystkim

podatki

, cła, dochody

ze sprzedaży prywatyzowanych
przedsiębiorstw, opłaty skarbowe,
sądowe, notarialne, inne.



Podatki są to: przymusowe, bezzwrotne,
nieodpłatne świadczenia pieniężne
pobierane przez państwo na podstawie
przepisów prawa w celu uzyskania
dochodów na pokrycie wydatków
państwowych

I

. Z uwagi na przedmiot opodatkowania:

-

Podatki dochodowe

-

Podatki konsumpcyjne (podatek obrotowy, VAT, akcyza,
niekiedy cło)

-

Podatki majątkowe (podatki spadkowe)

II. Z uwagi na podmiot odpowiedzialny za płacenie podatku:

-

Podatki bezpośrednie (podatki na dochody i majątek)

-

Podatki pośrednie (VAT, akcyza)

III. Podatek proporcjonalny (wszyscy podatnicy płacą ten

sam procent)

IV. Podatek progresywny (od np. coraz wyższych dochodów)
Podatek degresywny (wraz ze wzrostem dochodów coraz

niższe stawki procentowe)

V. Składki na ubezpieczenia społeczne



Ilustruje ona zależność między wpływami do
budżetu z tytułu podatków a wysokością stopy
podatkowej



Laffer (ameryk. ekonomista) zauważył, że
przy stopie opodatkowania równej 0% i 100%
przychody budżetowe z podatków są równe 0,
natomiast stopom opodatkowania z przedziału
0-100% odpowiadają różne dodatnie poziomy
przychodów z podatków, włącznie z poziomem
maksymalnym (parabola)



Nadmiernie wysokie podatki osłabiają bodźce
do prowadzenia działalności gospodarczej

Przychody z podatków

Tmax ------------------------

T2 --------------------------------

T1 --------------------------------------

0 t1 t2 t3 t4 t5 100 stopa

opodatkowania (w %)



Podatki powinny być sprawiedliwe i nie powinny
przekraczać możliwości podatnika



Wysokość podatków powinna być z góry określona



Sposób i warunki płatności powinny być wygodne
dla płatnika



Koszty poboru podatku powinny być niskie, a
podatki nie powinny wpływać hamująco na
aktywność i przedsiębiorczość podatników
(„Badania nad naturą i przyczynami bogactwa
narodów”, tom 2, W-wa 1954, s.594 i nast.)



Jest to nadwyżka wydatków państwa nad
dochodami budżetowymi. Jest to zjawisko
niekorzystne i państwo często, aby pokryć
deficyt, zadłuża się w innych krajach.



Wzrastające wydatki rządowe mogą być
finansowane z takich źródeł, jak: podatki, pożyczki
zaciągane u społeczeństwa, sprzedaż części majątku
państwa, dodatkowa emisja pieniędzy, kredyty
zagraniczne

(deficyt)



Możliwości wykorzystania tych źródeł i ich
konsekwencje mogą być różne



Podstawowym źródłem pokrywania poważnej części
deficytu budżetowego staje się

dług publiczny

zaciągany w bankach lub innych instytucjach
finansowych. Forma ta różni się od poprzednich
tym, że umożliwia kreowanie dodatkowego popytu,
co stwarza większe możliwości oddziaływania na
koniunkturę, ale równocześnie może prowadzić do
powstawania inflacji



Istota i funkcje pieniądza: