1

Badania monitoringowe

surowców żywnościowych i

żywności

Monitoring skażeń
promieniotwórczych

2

Szczególną uwagę należy poświęcić kontroli

żywności i płodów rolnych gdyż są one

ogniwem przenoszącym zanieczyszczenia ze

środowiska do organizmu człowieka.
Z tego względu Monitoring żywności i płodów

rolnych będzie samodzielnym systemem

wykorzystującym informacje dostarczane

przez PMŚ.
System PMŚ i system Monitoringu żywności i

płodów rolnych będą ze sobą współdziałały w

zakresie wymiany informacji, uzgadniania

programów pomiarowych oraz formułowania

wniosków o wyłączaniu zanieczyszczonych

obszarów z użytkowania rolniczego.
System PMŚ jest ściśle powiązany z systemem

zdrowia, z systemem żywności i płodów

rolnych, z potrzebami i dobrem człowieka.

Monitoring żywności i płodów rolnych

3

Badania monitoringowe surowców

żywnościowych i żywności

• Od wielu lat badania monitoringowe surowców

żywnościowych i żywności prowadzą: Instytut

Weterynarii, Instytut Ochrony Roślin, Instytut Uprawy,

Nawożenia i Gleboznawstwa, Instytut Biotechnologii

Przemysłu Rolno-Spożywczego, Morski Instytut Rybactwa,

Instytut Melioracji i Użytkowania ziemi, Państwowy

Zakład Higieny. Instytuty rolnicze stworzyły monitoringi

branżowe. PZH natomiast prowadzi monitoring płodów

rolnych i artykułów żywnościowych. PZH badania te

prowadzi w porozumieniu z FAO/WHO.

• Komitet Doradczy Monitoringu przyjął założenie, że celem

głównym monitoringu płodów rolnych i żywności jest

tworzenie podstaw do takiego sterowania procesami

produkcji żywności, które zapewniałyby przede

wszystkim wytwarzanie żywności bezpiecznej a dopiero

potem – żywności spełniającej wszystkie wymagania dot.

zawartości składników odżywczych określone przez

naukę o żywieniu człowieka

4

Wyniki badań monitoringowych

płodów rolnych i żywności

Wyniki badań monitoringowych powinny służyć:
• ośrodkom decyzyjnym władz do kreowania polityki

wymuszania produkcji bezpiecznej żywności, a także

stanowić podstawy opracowania oraz stosowania trafnej i

skutecznej polityki żywnościowej kraju,

• producentom żywności – jako źródło wskazań potrzebnych

do doskonalenia dobrej praktyki rolniczej oraz dobrej

praktyki przetwórstwa żywności,

• konsumentom – jako źródło przesłanek informacyjnych

potrzebnych do bezpiecznego i racjonalnego odżywiania

się,

• importerom polskiej żywności – do podejmowania decyzji o

zakupach żywności polskiej, opinii światowej – do

porównania wyników oceny jakości żywności w różnych

krajach.

• Badania monitoringowe powinny zapewnić możliwość

porównywania jakości polskiej żywności z jakością żywności

całej Europy.

5

Etapy w tworzeniu monitoringu użytków

rolnych, surowców żywnościowych i

żywności

W tworzeniu monitoringu użytków rolnych, surowców

żywnościowych i żywności wyróżnić należy następujące

etapy:

• ETAP I: stworzenie monitoringu zanieczyszczeń i skażeń

użytków rolnych, surowców żywnościowych i żywności,

monitoring ten powinien też obejmować skażenie gleby i

roślin oraz żywności pierwiastkami promieniotwórczymi

• ETAP II: poszerzenie zakresu monitoringu o badania dot.

skażenia mikrobiologicznego surowców żywnościowych i

żywności

• ETAP III: stopniowe obejmowanie badaniami

monitoringowymi składników odżywczych zawartych w

surowcach rolniczych i żywności i także objąć

monitorowaniem występowanie pierwiastków

niedoborowych w żywności np. J, Mg.

Monitoring ten będzie wymuszać produkcję bezpiecznej

żywności.

6

Monitoringu użytków rolnych, surowców

żywnościowych i żywności

Monitoring powinien być systemem wymuszania produkcji

żywności o pożądanych cechach jakościowych. Powinien

się składać z 3 elemetów:

• reprezentatywnych, ciągłych i powtarzalnych badań

surowców żywnościowych i procesów ich odpowiedniego

przetwarzania

• dodatkowego wyjaśniania zauważanych w badaniach

przyczyn niekorzystnych i korzystnych zmian

jakościowych surowców żywnościowych i żywności

• propozycji regulacji prawno-ekonomicznych

wymuszających niezbędną poprawę jakości żywności,

wynikającą z wyników badań monitoringowych.

Monitoring Użytków Rolnych, Surowców Żywnościowych i

Żywności obejmowałby badania służące do doskonalenia

dobrej praktyki rolniczej i przetwórstwa surowców

rolniczych na żywność, doskonalenia rybołówstwa

morskiego i śródlądowego oraz przetwórstwa ryb,

doskonalenia procesów przechowalnictwa, transportu.

7

Monitoring skażeń promieniotwórczych

• Monitoring skażeń promieniotwórczych

jest jednym z podsystemów pomiarowo-

kontrolnych związanych z przeciwdziałaniem

nadzwyczajnym zagrożeniom środowiska.

• Energetyka jądrowa odgrywa w bilansie

energetycznym wielu krajów ważną rolę.

Mimo pewnego kryzysu nadal buduje się

nowe siłownie jądrowe. Eksploatowanych

jest kilkaset bloków jądrowych, które mimo

ciągłego doskonalenia zabezpieczeń

stanowią stałe zagrożenie dla ludzi i

środowiska.

• Skażenia promieniotwórcze nie znają granic.

Konieczny jest system wczesnego

ostrzegania o skażeniach.

8

PODSYSTEM MONITORINGU PROMIENIOWANIA

JONIZUJĄCEGO

• Zapisy art. 26 ustawy – Prawo ochrony środowiska

włączają w zakres PMŚ informacje dotyczące

promieniowania jonizującego. Dokonywanie

systematycznej oceny sytuacji radiacyjnej kraju, zgodnie

z ustawą z dnia 29 listopada 2000 r. – Prawo atomowe

(Dz.U. Nr 3, poz.18 z późn. zm.) należy do kompetencji

Państwowej Agencji Atomistyki.

• Ocena ta powinna być oparta na wynikach badań, których

zakres – w powiązaniu z listą stacji i placówek

wykonujących pomiary skażeń promieniotwórczych,

określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia

2002 roku w sprawie stacji wczesnego wykrywania skażeń

promieniotwórczych i placówek prowadzących pomiary

skażeń promieniotwórczych (Dz.U. Nr 239, poz. 2030).

• Zakres i sposób wykorzystania wyników badań na rzecz

PMŚ będzie przedmiotem porozumienia pomiędzy GIOŚ –

koordynatorem PMŚ a Prezesem PAA.

9

PODSYSTEM MONITORINGU PROMIENIOWANIA

JONIZUJĄCEGO

Podsystem monitoringu promieniowania jonizującego

obejmować będzie następujące zadania:

• badania zawartości sztucznych izotopów α oraz β

promieniotwσrczych w powietrzu

• badania zawartości cezu

• badania stężeń wybranych radionuklidów (cezu,

strontu i plutonu) w śródlądowych wodach

powierzchniowych i osadach dennych.

• W ramach PMŚ wykonywane są także pomiary

skażeń promieniotwórczych Bałtyku. Stanowią one

element podsystemu monitoringu Bałtyku,

prezentowanego w rozdziale 3.4.

• Program pomiarowy podsystemu monitoringu

promieniowania jonizującego jest realizowany

wyłącznie na poziomie krajowym, w oparciu o

krajowe sieci.

10

Zadanie:

Wykonywanie pomiarów na stacjach

wczesnego wykrywania skażeń promieniotwórczych

IMGW

• Sieć Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej wczesnego wykrywania

skażeń promieniotwórczych obejmuje 9 stacji pomiarowych: w Warszawie,

Gdyni, Włodawie, Świnoujściu, Gorzowie/Poznaniu, Lesku, Zakopanem,

Legnicy i Mikołajkach.

Sieć ta jest częścią systemu oceny sytuacji radiacyjnej kraju, koordynowanego

przez Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki, zgodnie z ustawą z dnia 29

listopada 2000 r. - Prawo atomowe (Dz. U. z 2001 r. Nr 3, poz.18 z późn. zm.).

W latach 2003-2004 w ramach sieci IMGW wykonywano:

• ciągły pomiar mocy dawki promieniowania gamma (w zakresie od

50nGy/godz. do 100mGy/godz. za pomocą sond inteligentnych FHZ oraz od

43nGy/godz. do 850mGy/godz. dla sond EPP) na wysokości 1m od podłoża z

rejestracją średnich godzinnych i dobowych wartości;

• ciągły pomiar koncentracji aktywności radioizotopów naturalnych alfa-

promieniotwórczych oraz radioizotopów sztucznych alfa- i beta-

promieniotwórczych w aerozolach powietrza (wahania tła poniżej 1 Bq/m3);

• aktywności beta próbek dobowych i miesięcznych opadu całkowitego;

• aktywności wybranych radioizotopów gamma-promieniotwórczych (Cs-137,

Ra-226, Ra-228, K-40) oznaczanych w próbkach zbiorczych miesięcznego

opadu całkowitego;

• aktywności izotopu strontu Sr-90 oznaczanego radiochemicznie w próbkach

zbiorczych miesięcznego opadu całkowitego.

• W latach 2003 – 2004 wyposażenie stacji IMGW zostało zmodernizowane w

celu uzyskania pełnej zgodności z wymaganiami Prawa atomowego.

• Program pomiarowy na rok 2005 został zmodyfikowany w uzgodnieniu z

Prezesem PAA.

11

Zadanie:

Monitoring

137

Cs w

glebie

Program pomiarowy tego zadania przewiduje:

• pomiary metodą spektrometryczną próbek gleby

pobranej w punktach zlokalizowanych w stacjach i

posterunkach IMGW.

• Pomiary

137

Cs (fakultatywnie - naturalnych izotopów

promieniotwórczych) będą prowadzone zgodnie z

zadaniami placówek specjalistycznych

(rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 grudnia

2002 roku w sprawie stacji wczesnego wykrywania

skażeń promieniotwórczych i placówek

prowadzących pomiary skażeń promieniotwórczych

(Dz.U. nr 239, poz. 2033). Program pomiarowy,

częstotliwość i miejsce pobierania próbek zostaną

zatwierdzone przez Prezesa PAA.

• Pomiary

137

Cs w powierzchniowej warstwie gleby

posłużą do uzyskania aktualnych map

radiologicznych Polski.

12

Zadanie: Pomiary skażeń
promieniotwórczych wód
powierzchniowych i osadów dennych

• Program pomiarowy obejmuje monitorowanie

środowiska wodnego pod względem zawartości

najważniejszych radionuklidów. Dla rzek i jezior

pomiar stężeń

137

Cs,

90

Sr oraz dla osadów dennych

stężeń

137

Cs i izotopów plutonu

238

Pu,

239

Pu,

240

Pu.

• Pomiary będą prowadzone zgodnie z zadaniami

placówek podstawowych i specjalistycznych

(rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia

2002 roku w sprawie stacji wczesnego wykrywania

skażeń promieniotwórczych i placówek

prowadzących pomiary skażeń promieniotwórczych

(Dz.U. Nr 239, poz. 2030). Program pomiarowy,

miejsce i częstotliwość pobierania próbek zostaną

zatwierdzone przez Prezesa PAA.

•

13

Wykonywanie pomiarów na stacjach
wczesnego wykrywania skażeń
promieniotwórczych IMGW-

Przepisy prawne

• ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. - Prawo

atomowe (Dz.U. z 2001 r. Nr 3, poz.18 z późn.

zmianami);

• - ustawa – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z

2001 r. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.) - art. 26;

• - rozporządzenie R.M. z dnia 17.12.2002 r. w

sprawie stacji wczes-nego wykrywania

skażeń promieniotwórczych i placówek

prowadzących pomiary skażeń

promieniotwórczych (Dz.U. Nr 239, poz.

2030).

14

Wykonywanie pomiarów na stacjach

wczesnego wykrywania skażeń

promieniotwórczych IMGW-

• Zakres przedmiotowy

• W 2003 roku zadanie realizowano na 9 stacjach IMGW (w

Warszawie, Gdyni, Włodawie, Świnoujściu, Gorzowie/Poznaniu, Lesku,

Zakopanem, Legnicy, Mikołajkach), które stanowią element krajowej

sieci wczesnego wykrywania, za którą w całości odpowiada PAA.

Program pomiarowy przewiduje pomiary następujących wielkości:

• ciągły pomiar mocy dawki promieniowania gamma (w zakresie od

50nGy/godz. do 100mGy/godz. za pomocą sond inteligentnych FHZ

oraz od 43nGy/godz. do 850mGy/godz. dla sond EPP) na wysokości

1m od podłoża z rejestracją średnich godzinnych i dobowych

wartości;

• ciągły pomiar koncentracji aktywności radioizotopów naturalnych

alfa-promieniotwórczych oraz radioizotopów sztucznych alfa- i beta-

promieniotwórczych w aerozolach powietrza;

• aktywności beta próbek dobowych i miesięcznych opadu

całkowitego; aktywności wybranych radioizotopów gamma-

promieniotwórczych (Cs-137, Ra-226, Ra-228, K-40) oznaczanych w

próbkach zbiorczych miesięcznego opadu całkowitego;

• aktywności izotopu strontu Sr-90 oznaczanego radiochemicznie w

próbkach zbiorczych miesięcznego opadu całkowitego.

W latach 2004 – 2005 kontynuacja pomiarów i modernizacja

aparatury pomiarowej, od 2005 roku wg zmodyfikowanego zakresu.

15

Monitoring stężenia 137 Cs w glebie

Przepisy prawne 

•  - ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. - Prawo atomowe (Dz.U. z

2001 r. Nr 3, poz.18 z późn. zm.);

• - ustawa – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62, poz.627 z

późn. zm.) - art. 26;

• - rozporządzenie R.M. z dnia 17.12.2002 r. w sprawie stacji

wczesnego wykrywania skażeń promieniotwórczych i placówek

prowadzących pomiary skażeń promieniotwórczych (Dz.U. Nr

239, poz. 2030). 

Zakres przedmiotowy

• Program pomiarowy tego zadania przewiduje pobór próbek

gleby w punktach zlokalizowanych w stacjach i posterunkach

IMGW z warstwy powierzchniowej o grubości 0-10 cm oraz z

warstwy o grubości 0-25 cm. Sukcesywnie, po wstępnej obróbce

próbki, zawartość

137

Cs (fakultatywnie - naturalnych izotopów

promieniotwórczych) będzie mierzona metodą spektrometrii

promieniowania gamma z zastosowaniem detektorów

półprzewodnikowych HPGe.

• Pomiary posłużą do uzyskania aktualnych map radiologicznych

Polski. Szczegółowy program pomiarowy, miejsce i częstotliwość

poboru prób zostaną zatwierdzone przez Prezesa PAA. 

16

Monitoring skażeń promieniotwórczych

wód powierzchniowych i osadów

dennych

 

Przepisy prawne

• ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. - Prawo atomowe (Dz.U. z 2001 r. Nr 3,

poz.18 z późn. zm.);

• - ustawa – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62, poz.627 z późn. zm.)- art.

26

• - rozporządzenie R.M. z dnia 17.12.2002 r. w sprawie stacji wczesnego

wykrywania skażeń promieniotwórczych i placówek prowadzących pomiary

skażeń promieniotwórczych (Dz.U. Nr 239, poz. 2030).

 Zakres przedmiotowy

• W  2003 roku pobór próbek wody i osadów dennych w dorzeczu Wisły i

Odry oraz w wybranych jeziorach. Wody i osady denne pobierane będą dwa

razy w roku - w okresie wiosennym i jesiennym.Miejsce poboru w

uzgodnieniu z GIS i Prezesem PAA.

Program przewiduje oznaczenia następujących izotopów promieniotwórczych:

• w wodzie

137

Cs i

90

Sr;

• w osadach dennych

137

Cs,

238

Pu,

239

Pu, 2

40

Pu.

137

Cs i

90

Sr w wodzie będzie oznaczany metodami radiochemicznymi i

zakończony pomiarem aktywności beta.

238

Pu i

239,240

Pu w osadach dennych

będzie również oznaczany metodą radiochemiczną i zakończony pomiarem

promieniowania alfa metodą spektrometryczną.

137

Cs w osadach dennych mierzony będzie metodą spektrometrii gamma.

Szczegółowy program pomiarowy i częstotliwość poboru prób zostaną

zatwierdzone przez Prezesa PAA.

W latach 2004 – 2005 kontynuacja programu. 

17

Cel monitoringu skażeń promieniotwórczych

• Celem monitoringu skażeń promieniotwórczych

jest ostrzeganie o skażeniach oraz określenie
rodzaju stężeń izotopów promieniotwórczych
występujących w środowisku (a także w
żywności i płodach rolnych) dla ochrony ludzi
przed szkodliwym oddziaływaniem
promieniowania jonizującego.

MSP obejmuje:
• podsystem wczesnego ostrzegania
• podsystem pomiarów manualnych
Podsystem wczesnego ostrzegania jest

prowadzony i opiera się na pomiarach w
stacjach pomiarowych.

18

Kontrola skażenia promieniotwórczego w

Polsce

•

Pomiary skażenia promieniotwórczego w Polsce są prowadzone

w ramach służby pomiarowej skażeń promieniotwórczych SPSP

oraz państwowego monitoringu środowiska.

•

Zadaniem monitoringu skażeń promieniotwórczych jest system

oznaczania radioizotopów w środowisku. Zadaniem SPSP jest

wykrywanie skażeń środowiska i żywności sztucznymi

izotopami promieniotwórczymi, dokonywanie ich pomiarów

oraz opracowanie analiz i ocen sytuacji radiologicznej.

•

Służbę pomiarów tworzą placówki pomiarowe i Centralny

Ośrodek Pomiarów Skażeń Promieniotwórczych.

•

Placówki pomiarowe są zorganizowane w laboratoriach i

placówkach kontrolnych należących do różnych Instytutów:

IMGW
Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej
Zakładu Higieny Weterynaryjnej
WIOŚ
Stacji Chemiczno-Rolniczych
Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji
oraz niektórych instytutów naukowo-badawczych

19

Zadania placówek pomiarowych

Do zadań placówek pomiarowych należy wykrywanie

skażeń promieniotwórczych i wykonywanie

systematycznych pomiarów w pobieranych próbkach.

Pomiarami skażeń promieniotwórczych objęte są:
• powietrze
• opad całkowity
• opady atmosferyczne
• wody powierzchniowe
• woda wodociągowa
• ścieki
• gleba
• rośliny
• produkty żywnościowe i artykuły spożywcze.

20

Monitoring skażeń promieniotwórczych

• Placówki pomiarowe w 12 stacjach

meteorologicznych pełnią funkcję placówek

ostrzegawczych o nadzwyczajnym wzroście

poziomu promieniowania na terytorium kraju (ryc.).

Placówki te stanowią system alarmowy. Prowadzą

one ciągłe pomiary mocy dawki promieniowania

gamma oraz pomiary skażeń w dobowych próbkach

aerozoli powietrza i opadu całkowitego.

•

W 1992 roku nie stwierdzono w Polsce zmian

poziomu skażeń promieniotwórczych, które

mogłyby wskazywać na sytuację awaryjną.

• Obserwuje się dalszy spadek aktywności sztucznych

izotopów do poziomu przed awarią w Czarnobylu.

• W środowisku praktycznie istnieją tylko długo żyjące

izotopy promieniotwórcze: przede wszystkim Cs-137

i w niewielkich ilościach Sr-90 i Cs-134. Dwa

pierwsze są pozostałością po wybuchach jądrowych

i awarii w Czarnobylu, trzeci pojawił się w

środowisku po awarii w Czarnobylu.

21

Monitoring skażeń

promieniotwórczych

• 24 marca 1992 roku w elektrowni jądrowej w

Sosnowym Borze koło Petersburga nastąpiło

uszkodzenie jednego kanału paliwowego. W

Polsce nie zarejestrowano zmian poziomu

skażeń związanych z incydentem w Sosnowym

Borze.

• W szerokiej sieci placówek SPSP są

prowadzone pomiary globalnej aktywności beta

próbek komponentów środowiska i żywności.

Pozwala to śledzić zmiany poziomu skażeń i

wykrywać gwałtowny wzrost skażeń. Proste

pomiary aktywności beta nie są jednak

przydatne do oceny zagrożenia

radiologicznego i otrzymywanych przez ludzi

dawek, spowodowanych skażeniem środowiska

i żywności. Wymagane jest oznaczanie stężeń

poszczególnych izotopów w badanych

próbkach.

22

Monitoring skażeń

promieniotwórczych

Moc dawki promieniowania gamma

• Moc dawki promieniowania gamma jest prowadzona w

sposób ciągły w 12 alarmowych placówkach

pomiarowych SPSP.

•

Wielkości mocy dawki informują o napromieniowaniu

ludności ze wszystkich źródeł naturalnych, takich jak

promieniowanie kosmiczne, promieniowanie naturalnych

izotopów promieniotwórczych znajdujących się w

środowisku, a także sztucznych izotopów wprowadzonych

do środowiska w wyniku działalności człowieka. Wynik

pomiaru zależy od lokalizacji punktu

pomiarowego(wysokości nad poziomem morza, budowy

geologicznej terenu) oraz stężeń naturalnych izotopów

promieniotwórczych w powietrzu i opadzie całkowitym.

Te ostatnie czynniki zależą od warunków

meteorologicznych i mogą znacznie się zmieniać. Stąd

więc mierzona moc dawki charakteryzuje się naturalną

zmiennością. Pojawienie się w środowisku sztucznych

izotopów promieniotwórczych gamma spowoduje

oczywiście wzrost mierzonej mocy dawki.

23

Monitoring skażeń

promieniotwórczych

• Mierzone w roku 1992 średnie dobowe

wartości mocy dawki zawierały się w

granicach 6 -14 R/h ( ryc ). Średnia dla

Polski wynosiła 9,5 R/h. Podobne wartości

rejestrowano w latach 1988 -1991 i w roku

1985przed awarią w Czarnobylu. Na

zmierzone wartości praktycznie wpływ mają

tylko naturalne izotopy promieniotwórcze.

Stwierdzane niewielkie aktywności izotopów

cezu w powietrzu i opadzie nie powodują

zauważalnego wzrostu mocy dawki. Wpływ

promieniowania gamma cezu zawartego w

glebie jest nieznaczny

24

Monitoring skażeń promieniotwórczych

Promieniotwórcze zanieczyszczenia powietrza

• Do najczulszych pomiarów, dających szybka informację o

nagłym wzroście skażeń spowodowanych np. awarią jądrową

należą pomiary poziomu skażenia powietrza. Placówki

alarmowe prowadzą systematyczne pomiary aktywności beta

dobowych próbek aerozoli powietrza zbieranych na filtrze. Przez

filtr przepompowywanych jest 200 -300 m

3

powietrza na dobę.

•

W sytuacji normalnej na poziom skażeń istotny wpływ mają

naturalne izotopy promieniotwórcze, których stężenie może się

zmieniać w szerokim zakresie (od milibekereli/m3 do kilku

bekereli na m

3

) w zależności od warunków meteorologicznych.

Ponieważ są to głównie krótko żyjące produkty rozpadu radonu

222 i radonu 220, ich aktywność na filtrze szybko spada.

Wykonuje się dwa kolejne pomiary aktywności beta aerozoli

zebranych na filtrze: pomiar zaraz po zakończeniu ekspozycji T

0

i pomiar po jedne godzinie T

1

. Jeżeli mierzona aktywność

pochodzi jedynie od naturalnych izotopów, wynik drugiego

pomiaru jest znacznie niższy (stosunek T

1

:T

0

jest mniejszy od

0,8). Jeżeli natomiast w powietrzu pojawią się sztuczne izotopy,

o okresach połowicznego rozpadu znacznie dłuższych wartości

T

1

i

T

0

różnią się niewiele. Będzie to sygnałem o sytuacji

alarmowej. W ciągu całego roku 92 T

1

:T

0

nie przekraczały 0,8.

•

25

Monitoring skażeń

promieniotwórczych

• Aby śledzić długo okresowe poziomy skażeń

powietrza aktywność beta zebranych na

filtrze aerozoli mierzona jest po 120

godzinach od zakończenia pobierania próbki.

• Na wynik pomiaru T

120

składa się aktywność

długo żyjących naturalnych izotopów (jest ona

niewielka, pojedyncze mili bekerele na m

3

) i

aktywność sztucznych izotopów

pojawiających się w sytuacji nienormalnej.

Średnie dobowe aktywności beta powietrza

zawierały się w roku 1992 w granicach od

poniżej 0,5 do 7,0 mBq/m

3

, średnia roczna dla

Polski wynosiła 1,0 mBq/m

3

.

• Nie obserwuje się różnic związanych z

miejscem pobrania próbek. Zmiany

aktywności w czasie są przypadkowe i

wynikają jedynie z aktualnych warunków

meteorologicznych.

26

Monitoring skażeń promieniotwórczych

Promieniotwórcze zanieczyszczenia

powietrza

• Wyniki z roku 1992 nie odbiegają od

odnotowanych w latach 1985 i 1987 -1991.
Średnia aktywność beta powietrza w tych latach
wynosiła również 1,0 mBq/m

3

. Mierzona

aktywność jest aktywnością naturalnych
długożyjacych izotopów. Stężenia sztucznych
izotopów są o 2-3 rzędy niższe i nie wpływają na
wynik pomiarów. Natomiast w roku 1986 po awarii
w Czarnobylu średnia roczna aktywność beta
powietrza wynosiła 96,4 mBq/m

3

. Maksymalną

aktywność 571 mBq/m

3

zarejestrowano 29

kwietnia 1986 r w Mikołajkach. Wynikała ona
przede wszystkim z obecności w powietrzu
sztucznych izotopów promieniotwórczych.

27

Monitoring skażeń

promieniotwórczych

• W kilku punktach na terenie kraju pobierane są na

filtr duże próby aerozoli powietrza (50-80 tys. m

3

)

przepompowywane przez filtr w ciągu tygodnia.

Pozwala to na zebranie dużej dobrze mierzalnej

aktywności poszczególnych izotopów

promieniotwórczych nawet jeśli ich stężenie w m3

powietrza jest śladowe.

• Oprócz naturalnych izotopów rejestruje się w

powietrzu niewielkie stężenia izotopów Cs

134

i

Cs

137

, stanowiących pozostałość po

doświadczalnych wybuchach jądrowych i awarii w

Czarnobylu. Średnie stężenia wynosiły w roku 1992

pojedyncze Bq/m

3

dla Cs

137

i poniżej Bq/m

3

dla

Cs

134

. Na przełomie maja i czerwca zarejestrowano

wielokrotny wzrost stężenia izotopów cezu w

przyziemnej warstwie powietrza do

kilkudziesięciu Bq/m

3

dla Cs

137

i kilku Bq/m

3

dla

Cs

134

.

28

Monitoring skażeń

promieniotwórczych

• Wzrost ten można wiązać z nasilającym się w

okresie wiosennym pionowym transportem

mas powietrza prze tropopauzę i

przepływającymi z masami powietrza ze

stratosfery do troposfery izotopami

promieniotwórczymi zmagazynowanymi w

dolnych warstwach stratosfery.

• Sugerowano również że zwiększenie stężeń w

powietrzu przyziemnym może być związane z

pożarami lasów w rejonie Czarnobyla.

• Były to stężenia milion razy mniejsze niż

bezpośrednio po awarii w Czarnobylu i nie

stanowiły żadnego zagrożenia dla ludzi

29

Monitoring skażeń promieniotwórczych

Radioaktywność opadu całkowitego
•

W placówkach alarmowych SPSP w stacjach IMGW

zbierane są systematycznie dobowe próbki opadu

całkowitego. Po 120 godz. Od zakończenia poboru

mierzona jest aktywność beta. Aktywność dobowych

próbek w roku 1992 zawierała się w granicach poniżej

0,5 do 7,0 Bq/m

2

. Aktywność ta pochodzi przede

wszystkim od naturalnych izotopów promieniotwórczych

- długożyjących pochodnych radonu opadających z

aerozolami powietrza na powierzchnię ziemi.

•

W przebiegu zmian dobowych aktywności opadu w

ciągu roku nie widać regularności. Aktywność dobowej

próbki opadu zależy od aktywności powietrza związanej

z warunkami meteorologicznymi i aktualnej lokalnej

sytuacji meteorologicznej. Np. opady atmosferyczne

wymywają aerozole z dużej warstwy powietrza.

•

30

Monitoring skażeń

promieniotwórczych

• Sumując aktywność opadu dobowego oblicza się

aktywność opadu miesięcznego i rocznego. Średnia

roczna aktywność beta opadu w roku 1992 wynosiła w

Polsce 0,36 kBq/m

2

x rok. Wartość ta jest na poziomie

notowanych w latach 1985 i 1988-1991 (0,39, 0,45

kBq/m

2

x rok). Średnia aktywność beta rocznego

opadu w roku 1986 wynosiła 19,01 kBq/m

2

x rok.

•

W placówkach pomiarowych SPSP zbierane jest

również miesięczny opad całkowity Pomiar aktywności

beta następuje po pięciu dniach od zakończenia

poboru. Średnia aktywność próbek beta opadu

miesięcznego jest około trzy razy niższa niż

miesięczna suma aktywności beta próbek opadów

dobowych. Wynika to z faktu, że część naturalnych

izotopów promieniotwórczych zbieranych sukcesywnie

przez cały miesiąc, ulegnie rozpadowi do czasu

pomiaru. (np. aktywność beta aerozoli opadających na

ziemię przez pierwsze doby poboru próbki miesięcznej

jest mierzona po miesiącu a nie po 5 dniach).

31

Monitoring skażeń

promieniotwórczych

• Konsekwentnie aktywność beta opadu rocznego

wyliczonego jako suma aktywności próbek miesięcznych

jest około trzy razy niższa niż aktywność rocznego opadu

wyliczona jako suma aktywności próbek glebowych. W

roku 1992 średnia roczna suma miesięcznych

aktywności beta opadu całkowitego wynosiła 0,12

kBq/m

2

x rok. W miesięcznym opadzie całkowitym

oznaczona jest aktywność Cs 137.

• W roku 1992 średnia miesięczna aktywność tego izotopu w

próbkach opadu zbieranych w placówkach alarmowych zawierała

się od 0,1 do 0,7 Bq/m

2

. W próbkach opadu z miesięcy maj lipiec

aktywność Cs 137 była wyższa w stosunku do poprzednich

miesięcy. Jest to zgodne ze zmianami skażeń powietrza.

•

Aktywność izotopu Cs 134, Cs 137 oraz Sr 90 w średnim

rocznym opadzie całkowitym w Polsce w 1992 wynosiła

odpowiednio 0,2, 3,8 i poniżej 1,2 Bq/m

2

x rok.

•

W próbkach miesięcznych opadu całkowitego zbieranych w

szerokiej sieci placówek oznaczana jest sumaryczna aktywność

izotopów cezu: Cs 134 + Cs 137. Średnia aktywność tych izotopów

w rocznym opadzie całkowitym wynosiła w Polsce w 1992 roku 3,9

Bq/m

2

x rok, co jest zgodną z wartością próbek zbieranych w

jednostkach alarmowych.

32

Monitoring skażeń

promieniotwórczych

• Skażenia promieniotwórcze gleby

•

Sieć placówek pomiarowych prowadzi bieżącą kontrolę

skażeń promieniotwórczych gleby mierząc globalną

aktywność beta. Średnia aktywność beta gleby w 1992 roku

wynosiła 635 Bq/kg i była na poziomie wartości

rejestrowanych w latach 1989 - 1991. Przyjmując gęstość

gleby równą 1,5 kg/dm

3

odpowiada to aktywności beta 95

kBq/m

2

w warstwie 10 cm.

•

Na mierzoną aktywność składają się naturalne izotopy

promieniotwórcze szeregu uranowego i torowego oraz potas -

40, a także sztuczne izotopy promieniotwórcze, opadające na

powierzchnię ziemi jako opad promieniotwórczy i kumulujące

się w glebie.

•

Stężenie izotopów naturalnych szeregów

promieniotwórczych w glebie zależy od budowy geologicznej

i może się zmieniać w zależności od poboru próbki.

Dominującym izotopem naturalnym występującym w glebie

jest potas 40. Jego stężenie zależy od rodzaju gleby, a także

od stosowanych nawozów potasowych. Stąd też aktywność

beta poszczególnych próbek gleby może się znacznie różnić.

Wyniki pojedynczych pomiarów zawierały się w zakresie 105 -

1966 Bq/kg.

33

Monitoring skażeń

promieniotwórczych

•

Stężenie sztucznych izotopów promieniotwórczych

znajdujących się w glebie jest pochodną aktywności

tych izotopów w opadzie promieniotwórczym.

• Obecnie są to jedynie długo żyjące izotopy, przede

wszystkim Cs 137 a w mniejszym stężeniu Cs 134 i w

znacznie mniejszym Sr -90, wyrzucone do atmosfery

podczas wybuchów jądrowych i w czasie awarii w

Czarnobylu. Osiadają one na powierzchni ziemi, a

następnie migrują w głąb.

• Różnice w skażeniu poszczególnych próbek gleby

wynikają z poziomu skażenia opadu całkowitego w

danym rejonie, a także rodzaju gleby. Izotopy

promieniotwórcze są wiązane w glebie zależnie od

rodzaju gleby i stąd ich migracja jest różna.

• Silne wiązanie w glebie powoduje, że aktywność gleby

nieznacznie zmienia się w czasie. Cez w glebie

nieuprawianej pozostaje praktycznie w warstwie kilku

cm.

34

Monitoring skażeń promieniotwórczych

Skażenia promieniotwórcze gleby

• Prowadzono okresowe kontrole poziomy skażeń gleby

poszczególnymi izotopami. W roku 1990 pobrano próbki gleby z

warstwy 10 cm z blisko 350 powierzchni rozmieszczonych na terenie

kraju. Oznaczono w nich stężenie Cs

134 i 137

oraz naturalnych

izotopów promieniotwórczych.

• Średnie stężenia wynosiły dla Cs

134

- 4,72 kBq/m

2

•

dla Cs

137

- 0,51 kBq/m

2

• Analiza stosunku obu izotopów Cs wskazuje, że średnio około 80% Cs

137

obecnego w glebie to wynik awarii w Czarnobylu, reszta jest

pozostałością

po wybuchach jądrowych. Przed awarią rejestrowano w glebie stężenia

Cs

137

w zakresie 0,2 - 0, 95 kBq/m

2

. Rozkład skażeń gleby Cs na

terenie kraju jest zgodny z rozkładem aktywności Cs w opadzie

całkowitym w roku 1986.

• Skażenie gleby zmienia się praktycznie z prawami rozpadu

promieniotwórczego. W okresie lat 1990-1992 zmniejszyło się

skażenie gleby Cs

134

(okres połowicznego rozpadu 2 lata) natomiast

stężenia Cs

137

zmieniały się nieznacznie.

• Długożyjące izotopy skumulowane i związane w glebie Cs

134

, Cs

137

i

Sr

90

są stopniowo uwalniane i przyswajane przez rośliny. W

konsekwencji powoduje to wyższe niż przed awarią stężenia tych

izotopów w produktach żywnościowych. Będą one powoli malały.

35

Monitoring skażeń promieniotwórczych

Skażenie wód powierzchniowych i wodociągowych

•

Kontrola skażenia wód powierzchniowych i

wodociągowych prowadzona jest na podstawie
pomiarów globalnej aktywności beta. Średni
poziom radioaktywności beta wód
powierzchniowych wynosił w 1992 około 0,3
Bq/dm3, podobnie jak w latach ubiegłych. Jest to
aktywność naturalnych izotopów, głównie potasu
40. Zakres wyników pomiarów pojedynczych
próbek zawierał się w granicach od miliBq/litr do
pojedynczych bekereli na litr. Różnice w poziomie
skażeń wynikają z rodzaju zbiornika, wielkości
przepływu i zanieczyszczeń biologicznych, przede
wszystkim zależą jednak od zmieniających się
stężeń potasu 40.

36

Monitoring skażeń promieniotwórczych

Skażenie wód powierzchniowych i wodociągowych

Aktywność wód wodociągowych pochodzących z otwartych

zbiorników była nieco niższa.

• W próbkach wód powierzchniowych i wody wodociągowej

skażenia Cs i Sr są praktycznie poniżej poziomu

wykrywalności.

• W wybranych próbkach wód powierzchniowych oznacza się

zawartość trytu.

Tryt w biosferze powstaje w wyniku oddziaływania

promieniowania kosmicznego na atmosferę. Źródłem trytu

są także eksplozje termojądrowe. Pewne jego ilości

wprowadza do środowiska energetyka jądrowa.

Systematyczna kontrola trytu prowadzona jest w

miesięcznych próbkach wody wodociągowej w Warszawie z

ujęć Wisły i w miesięcznych opadach atmosferycznych.

Średnie miesięczne stężenia trytu w wodzie wodociągowej

zawierają się w granicach 2 - 4 Bq/dm

3

. Minimalne niższe są

stężenia w wodzie opadowej.

W roku 1992 średnie roczne stężenia wynosiły:
w wodzie wodociągowej w Warszawie 2,9 Bq/dm

3

i w wodzie

opadowej 2,6 Bq/dm

3

.

Są to wartości na poziomie notowanych w ostatnich latach.

37

Monitoring skażeń promieniotwórczych

Skażenia promieniotwórcze żywności
Mleko

•

Skażenia mleka izotopami promieniotwórczymi

uzależnione są od terenu z którego pochodzi mleko,

skażenia paszy i sposobu karmienia krów. Rozkład skażeń

mleka jest ogólnie zgodny z rozkładem skażeń gleby.

•

W roku 1992 prowadzono szeroką kontrolę zawartości

izotopów Cs

134

i Cs

137

w odtłuszczonym mleku w proszku

stosowanym w Polsce korzystając z prostej scyntylacyjnej

spektrometrii gamma. Zakres otrzymywanej wartości

zamyka się w przedziale 5-168 Bq/kg przy czym jedynie w

pojedynczych próbkach aktywność przekraczała 50 Bq/kg.

Wartość średnia wynosiła 29 Bq/kg, a mediana lepiej

charakteryzująca przeciętne skażenie przy nienormalnym

rozkładzie wynosiła 21.

W przeliczeniu na mleko płynne (12 l mleka równoważne

jest 1 kg odtłuszczonego mleka w proszku) odpowiada to

medianie 1,7 Bq/dm

3

i zakresowi 0,4 - 14 Bq/dm

3

i jest

zgodne z wynikami radiochemicznych analiz mleka

płynnego.

•

38

Monitoring skażeń promieniotwórczych

Skażenia promieniotwórcze żywności
Mleko
•

We wszystkich analizowanych próbkach mleka

aktywność Sr

90

zawierała się w granicach poniżej

0,05 - 0,14 Bq/dm

3

, średnie wartości miesięczne w

granicach 0,06-0,09 Bq/dm

3

.

•

Oceniając udział aktywności Cs

134

sumarycznej

aktywności sumarycznej aktywności izotopów Cs

można przyjąć, że średnie skażenie mleka Cs

137

w

Polsce wynosiło w w roku 1992 1,1Bq/dm

3

, a Cs 134

poniżej 0,1 Bq/dm

3

.

•

Warto dla porównania podać, że praktycznie

stała zawartość izotopu promieniotwórczego K-

40

w

mleku wynosi około 40Bq/dm

3

. Wyniki pomiaru

globalnej aktywności beta zawierają w granicach 36-

68 Bq/dm

3

.

•

39

Monitoring skażeń

promieniotwórczych

Mięso, drób, jaja, ryby

• Systematyczną kontrolę skażeń mięsa prowadzono

pobierając raz na kwartał w każdym województwie

próbki różnych gatunków mięsa (wołowina, cielęcina,

wieprzowina, baranina). W próbkach metodą

radiochemiczną oznaczano aktywność izotopów Cs

134

+

Cs

137

. W taki sam sposób badano skażenia ryb, drobiu i

jaj.

• Dla mięsa jedynie w nielicznych próbkach wołowiny

rejestrowano wartości wyższe niż 5 Bq/kg.

•

Różnice średnich aktywności w poszczególnych

rejonach kraju dla wszystkich produktów są

przypadkowe. Liczba pobieranych próbek w ciągu roku w

każdym rejonie nie jest duża i jedna wyższa

zarejestrowana wartość, przy ogólnie niskim poziomie

skażeń izotopami Cs może znacząco wpłynąć na

wyliczoną średnią.

Dla większości próbek aktywność izotopu Cs nie

przekracza 20 Bq/kg.

•

40

Monitoring skażeń

promieniotwórczych

• Wyraźnie wyższe są skażenia izotopami Cs

dziczyzny. Mierzone wartości zawierają się w

szerokich przedziałach.

• Wysokie skażenia dziczyzny wynikają ze

specyfiki zachowania się Cs w środowisku

leśnym Cs wolno przenika w głąb gleby.

Kumuluje się w ściółce leśnej, mchach i

porostach stanowiących pożywienie dzikich

zwierząt.

• Duży rozrzut wyników jest rezultatem

osobniczych właściwości zwierząt, a także

różnicami w sposobie ich odżywiania się.

• W badanych produktach żywnościowych

pochodzenia zwierzęcego aktywność Sr 90 była

rzędu 0,1 Bq/kg i pozostawała na poziomie

przed awarią w Czarnobylu.

•

41

Monitoring skażeń

promieniotwórczych

• Warzywa, owoce, zboża, grzyby
• Stężenie Cs

134

+ Cs

137

w artykułach żywnościowych i

produktach spożywczych pochodzenia roślinnego w

roku 1992 była przeciętnie na poziomie pojedynczych

Bq/kg.

•

Zawartość Cs w grzybach hodowlanych (pieczarka,

boczniak) są na poziomie poniżej 1 Bq/kg. Warto

zwrócić uwagę, że w pojedynczych próbkach grzybów

leśnych zarejestrowano wysoką aktywność Cs

137

w

stosunku do innych badanych produktów. Stąd też

można wnioskować, że znaczący udział w skażeniu Cs

137

mają pozostałości tego izotopu z okresu wybuchów

jądrowych Udział ten wynosi 20-25%.

•

We wszystkich produktach pochodzenia roślinnego

aktywność Sr

90

jest znacznie niższa niż 1 Bq/kg.

42

PODSYSTEM MONITORINGU PÓL

ELEKTROMAGNETYCZNYCH

• Ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony

środowiska zostały wdrożone nowe regulacje dotyczące pól

elektromagnetycznych (PEM), które ustawa definiuje jako

pola elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o

częstotliwościach od 0 Hz do 300 GHz. Zgodnie z art. 123

ustawy, oceny poziomów pól elektromagnetycznych w

środowisku dokonuje się w ramach PMŚ. Wykonywanie

badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku

jest zadaniem wojewody, w imieniu którego działa

wojewódzki inspektor ochrony środowiska.

• Do czasu wydania nowego rozporządzenia w sprawie

dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych

należy stosować rozporządzenie MOŚZNiL z dn. 11.08.1998

r. (Dz.U. Nr 107, poz. 676) określające kryteria oceny oraz

wymagania obowiązujące przy wykonywaniu pomiarów

kontrolnych promieniowania.

43

Zadanie: Badania i ocena poziomu PEM

występujących na terenach

zurbanizowanych

Wojewoda został ustawowo zobowiązany do wykonywania w

ramach PMŚ zadań związanych z okresowymi badaniami

kontrolnymi poziomów pól elektromagnetycznych w

środowisku dla dwóch rodzajów terenu:

• terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową

• miejsc dostępnych dla ludności.

• Zadanie to będzie sukcesywnie wdrażane na poziomie

województwa. Program pomiarowy, w tym lokalizację

punktów oraz częstotliwość wykonywania pomiarów

określać będzie, w imieniu wojewody, wojewódzki

inspektor ochrony środowiska poprzez wojewódzki

program monitoringu środowiska. Przy planowaniu prac

należy wziąć pod uwagę lokalizację źródeł emisji PEM oraz

natężenie ich oddziaływania na tereny o wysokiej gęstości

zaludnienia. W wojewódzkim programie monitoringu

mogą być uwzględnione badania wykonywane przez inne

jednostki organizacyjne, w tym badania wykonywane

przez operatorów źródeł emisji promieniowania

elektromagnetycznego.

44

Zadanie:

Badania i ocena poziomu PEM

występujących na terenach zurbanizowanych

• W roku 2003, kontynuowany był pilotażowy cykl badawczy,

realizowany na zlecenie GIOŚ, obejmujący pomiary pól

elektromagnetycznych na terenach 6 dużych miast. Praca

obejmuje szerokopasmowe pomiary natężenia pola

elektromagnetycznego w zakresie częstotliwości od 100 kHz do

1,9 GHz przy pomocy aparatury umożliwiającej analizę widma o

czułości minimalnej:

• dla zakresu częstotliwości od 0,1 MHz do 10 MHz:
0,1 V/m - dla pomiaru składowej elektrycznej pola

elektromagnetycznego,

0,01 A/m – dla pomiaru składowej magnetycznej pola

elektromagnetycznego;

• dla zakresu częstotliwości od 10 MHz do 300 MHz:
0,1 V/m - dla pomiaru składowej elektrycznej pola

elektromagnetycznego,

• dla zakresu częstotliwości od 300 MHz do 1,9 GHz:
0,001 W/m

2

- dla pomiaru gęstości mocy.

• Badania w 2003 r. były wykonane w Poznaniu i Gdańsku,

stanowiąc kontynuację cyklu badawczego obejmującego

Warszawę i Łódź (2001 r.) oraz Kraków i Szczecin (2002 r.).

Badania pilotażowe na terenie innych miast kontynuowano w

roku 2004.

45

Zadanie: Badania i ocena poziomu PEM

występujących na terenach

zurbanizowanych

• W latach 2004 – 2005 pomiary poziomów pól

elektromagnetycznych będą sukcesywnie rozwijane w

ramach wojewódzkich programów monitoringu

środowiska. Na ich podstawie identyfikowane będą tereny,

na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych

poziomów PEM. Wykaz terenów będzie publicznie

dostępny. W celu opracowania informacji o poziomach PEM

na obszarach zurbanizowanych w skali kraju wyniki

pomiarów i ocen uzyskiwane w ramach realizacji

wojewódzkich programów monitoringu będą sukcesywnie

przekazywane do GIOŚ.

• Wdrożenie zapisów ustawy w zakresie badań i oceny PEM

wymaga opracowania przez GIOŚ wytycznych

metodycznych, oprogramowania do ewidencji wyników

oraz intensywnych szkoleń w zakresie wykonywania

pomiarów i ocen poziomów PEM, z uwzględnieniem metod

wyznaczania obszarów przekroczeń poziomów

dopuszczalnych.

46

Badania i ocena poziomu PEM

występujących na terenach

zurbanizowanych-

Przepisy prawne
• ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo ochrony

środowiska (Dz.U. Nr 62, poz. 627 z późn. zm.) – art.

26, 122 - 124;

• - rozporządzenie MŚZNiL z 1998 r. w sprawie

szczegółowych zasad ochrony przed

promieniowaniem szkodliwym dla ludzi i środowiska,

dopuszczalnych poziomów, jakie mogą występować w

środowisku oraz wymagań obowiązujących przy

wykonywaniu pomiarów kontrolnych promieniowania

(Dz.U. 107, poz. 676);

• - rozporządzenie MŚ przygotowywane na podstawie

delegacji zawartej w art. 122 ustawy – P.o.ś (projekt);

• - rozporządzenie MŚ z dnia 1.10.2002 r. w sprawie

sposobu udostępniania informacji o środowisku (Dz.U.

176, poz. 1453).

47

Badania i ocena poziomu PEM

występujących na terenach

zurbanizowanych-

Zakres przedmiotowy

• W 2003 roku zadanie obejmowało szerokopasmowe

pomiary natężenia pola elektromagnetycznego w

zakresie częstotliwości od 100 kHz do 1,9 GHz - dla

składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego,

składowej magnetycznej pola elektromagnetycznego i

gęstości mocy na terenie Poznania i Gdańska w ramach

pilotażowego programu krajowego. Program pilotażowy

może być kontynuowany na terenie innych miast.

• W latach 2004 – 2005 WIOŚ rozpoczęły badania PEM

na obszarach priorytetowych, o których mówi art.122

ustawy – P.o.ś. Szczegółowe plany pomiarowe są

określone w wojewódzkich programach monitoringu

środowiska, w których poza pomiarami wykonywanymi

przez WIOŚ należy uwzględnić (po uzgodnieniu) udział

innych jednostek wykonujących badania PEM.

• Zakres badań może wymagać modyfikacji po wejściu w

życie nowych aktów prawnych (rozporządzeń MŚ).