Medycyna, opieka zdrowotna i pomoc

Medycyna, opieka zdrowotna i pomoc

doraźna w średniowieczu. Anatomia i

doraźna w średniowieczu. Anatomia i

fizjologia, średniowieczne pojmowanie

fizjologia, średniowieczne pojmowanie

choroby.

choroby.

•

Okres medycyny greckiej obejmuje

Okres medycyny greckiej obejmuje

około tysiąca lat (od 500 p.n.e. do

około tysiąca lat (od 500 p.n.e. do

500 r.), lata 500-1500 zaś

500 r.), lata 500-1500 zaś

przyjmuje się umownie jako

przyjmuje się umownie jako

charakterystyczne dla medycyny

charakterystyczne dla medycyny

średniowiecznej.

średniowiecznej.

•

Na medycynę średniowieczną złożyły się

Na medycynę średniowieczną złożyły się

nie tylko klasyczne tradycje gasnącego

nie tylko klasyczne tradycje gasnącego

cesarstwa rzymskiego z elementami

cesarstwa rzymskiego z elementami

medycyny arabskiej i żydowskiej, tradycje

medycyny arabskiej i żydowskiej, tradycje

narodów po okresie wędrówek ludów, a

narodów po okresie wędrówek ludów, a

nade wszystko dominująca w tym okresie

nade wszystko dominująca w tym okresie

religia chrześcijańska, do roku 1054

religia chrześcijańska, do roku 1054

jeszcze niepodzielonego kościoła.

jeszcze niepodzielonego kościoła.

•

Ostatni wielcy kompilatorzy medycyny

Ostatni wielcy kompilatorzy medycyny

starożytnej pochodzili z terenu Cesarstwa

starożytnej pochodzili z terenu Cesarstwa

Bizantyjskiego i byli już chrześcijanami.

Bizantyjskiego i byli już chrześcijanami.

•

Cechą kultury bizantyjskiej jest

Cechą kultury bizantyjskiej jest

nieprzerwana ciągłość od

nieprzerwana ciągłość od

starożytności, poprzez wieki średnie,

starożytności, poprzez wieki średnie,

aż o wspomnianego XV wieku. Spośród

aż o wspomnianego XV wieku. Spośród

całej plejady uczonych lekarzy

całej plejady uczonych lekarzy

bizantyjskich, którzy porządkowali i

bizantyjskich, którzy porządkowali i

komentowali autorów starożytnych

komentowali autorów starożytnych

najczęściej Hipokratesa i Galena na

najczęściej Hipokratesa i Galena na

uwagę zasługuje kilka postaci.

uwagę zasługuje kilka postaci.

•

Oribasius

Oribasius

(326-403), który wprawdzie nie

(326-403), który wprawdzie nie

napisał nic oryginalnego, ale utorował

napisał nic oryginalnego, ale utorował

drogę Galenowi do nieomylnej powagi jako

drogę Galenowi do nieomylnej powagi jako

autor

autor

Zbioru Lekarskiego

Zbioru Lekarskiego

(

(

Collecta

Collecta

medicinalia

medicinalia

).

).

•

Dwaj inni kompilatorzy:

Dwaj inni kompilatorzy:

Paweł z Eginy

Paweł z Eginy

(ok.

(ok.

625-690) i

625-690) i

Aleksander z Tralles

Aleksander z Tralles

(525-

(525-

605), byli chętnie czytani w wiekach

605), byli chętnie czytani w wiekach

średnich i pozostawili spuściznę, na której

średnich i pozostawili spuściznę, na której

do dziś opiera się nasza znajomość

do dziś opiera się nasza znajomość

medycyny starożytnej.

medycyny starożytnej.

Strona tytułowa łacińskiego
wydania dzieła Galena (1562)

•

W okresie średniowiecza medycyna

W okresie średniowiecza medycyna

przeżywała swój rozkwit w krajach

przeżywała swój rozkwit w krajach

arabskich.

arabskich.

•

Największego znaczenia nabrały dwa

Największego znaczenia nabrały dwa

miasta w krajach muzułmańskich: na

miasta w krajach muzułmańskich: na

wschodzie Bagdad, a na zachodzie

wschodzie Bagdad, a na zachodzie

Kordoba. Oryginalnym lekarzem był

Kordoba. Oryginalnym lekarzem był

Arab

Arab

Rhazes

Rhazes

(

(

Al Rhazi

Al Rhazi

) (850-923)

) (850-923)

żyjący na przełomie wieków IX i X.

żyjący na przełomie wieków IX i X.

Pozostawił on najstarszy jaki zna

Pozostawił on najstarszy jaki zna

historia, nieomal klasyczny, opis ospy i

historia, nieomal klasyczny, opis ospy i

odry.

odry.

•

W tym okresie żył

W tym okresie żył

Awicenna

Awicenna

(

(

Abu Ali Ibn

Abu Ali Ibn

Sina

Sina

) (980-1037), wybitny lekarz,

) (980-1037), wybitny lekarz,

encyklopedysta i filozof, etnicznie

encyklopedysta i filozof, etnicznie

związany z Tadżykami i Persami.

związany z Tadżykami i Persami.

Podstawowym dziełem Awicenny jest

Podstawowym dziełem Awicenny jest

Ksi

Ksi

ę

ę

ga praw medycyny

ga praw medycyny

(

(

Canon Medicinae

Canon Medicinae

)

)

napisana po arabsku, a później

napisana po arabsku, a później

przetłumaczona na język łaciński,

przetłumaczona na język łaciński,

zawierająca całokształt nauki medycznej,

zawierająca całokształt nauki medycznej,

opartej głównie o Galena. Awicenna wniósł

opartej głównie o Galena. Awicenna wniósł

też olbrzymi wkład w inne dziedziny nauki

też olbrzymi wkład w inne dziedziny nauki

poza medycyną, wywierając wielki wpływ

poza medycyną, wywierając wielki wpływ

również na naukę światową.

również na naukę światową.

•

Powiedzenie – „tak powiedział Awicenna” –

Powiedzenie – „tak powiedział Awicenna” –

Sic ait Avicenna

Sic ait Avicenna

często zwalniało od

często zwalniało od

własnych badań czy sprawdzeń.

własnych badań czy sprawdzeń.

•

Sławą znakomitych praktyków cieszyli się w

Sławą znakomitych praktyków cieszyli się w

średniowieczu lekarze Żydowscy, pełniący nieraz

średniowieczu lekarze Żydowscy, pełniący nieraz

funkcje lekarzy przybocznych książąt i

funkcje lekarzy przybocznych książąt i

dostojników kościelnych, choć nie było im wolno

dostojników kościelnych, choć nie było im wolno

odbywać narad z lekarzami chrześcijańskimi, ani

odbywać narad z lekarzami chrześcijańskimi, ani

nauczać na uniwersytetach.

nauczać na uniwersytetach.

•

Uczony lekarz, filozof i talmudysta Żydowski

Uczony lekarz, filozof i talmudysta Żydowski

Majmonides

Majmonides

(

(

Moj

Moj

ż

ż

esz ben Maimon

esz ben Maimon

) (1135-

) (1135-

1204) należy do przedstawicieli kultury

1204) należy do przedstawicieli kultury

zachodnio-arabskiej. W medycynie był on

zachodnio-arabskiej. W medycynie był on

galenistą, a w filozofii zwolennikiem racjonalnego

galenistą, a w filozofii zwolennikiem racjonalnego

arystotelizmu, Majmonides był lekarzem z

arystotelizmu, Majmonides był lekarzem z

powołania, a jego działalność nie była

powołania, a jego działalność nie była

powodowana chęcią zysku. Wskazuje na to jego

powodowana chęcią zysku. Wskazuje na to jego

poranna modlitwa zaczynająca się od słów:

poranna modlitwa zaczynająca się od słów:

„

„

O Boże, napełnij duszę moją miłością do mej

O Boże, napełnij duszę moją miłością do mej

sztuki i dla wszystkich stworzeń. Nie dopuść aby

sztuki i dla wszystkich stworzeń. Nie dopuść aby

pragnienie zarobku lub poszukiwanie sławy

pragnienie zarobku lub poszukiwanie sławy

kierowały moją sztuką, gdyż wtedy wrogowie

kierowały moją sztuką, gdyż wtedy wrogowie

prawdy i miłości mogliby to wyzyskać i odsunąć

prawdy i miłości mogliby to wyzyskać i odsunąć

mnie od szlachetnego obowiązku czynienia

mnie od szlachetnego obowiązku czynienia

dobrze dzieciom Twoim”.

dobrze dzieciom Twoim”.

•

Wieki średnie znane były ze swej religijności.

Wieki średnie znane były ze swej religijności.

Religia Chrystusa zwiastowała nowe prawdy,

Religia Chrystusa zwiastowała nowe prawdy,

piękne i pociągające, trafiła do serc, dawała

piękne i pociągające, trafiła do serc, dawała

ostoję w życiu. Po okresie prześladowań, które

ostoję w życiu. Po okresie prześladowań, które

zamknął edykt mediolański (313 r.) wydany

zamknął edykt mediolański (313 r.) wydany

przez Konstantyna Wielkiego zaczęła się rozwijać

przez Konstantyna Wielkiego zaczęła się rozwijać

nowa forma życia chrześcijańskiego, mianowicie

nowa forma życia chrześcijańskiego, mianowicie

wspólne życie mnichów w mon

wspólne życie mnichów w mon

a

a

sterach czyli

sterach czyli

klasztorach. W tym okresie księża i zakonnicy

klasztorach. W tym okresie księża i zakonnicy

byli jedynymi przedstawicielami inteligencji w

byli jedynymi przedstawicielami inteligencji w

ówczesnym społeczeństwie. W klasztornych

ówczesnym społeczeństwie. W klasztornych

bibliotekach przechowywano, a często i

bibliotekach przechowywano, a często i

przepisywano starożytne księgi medyczne i

przepisywano starożytne księgi medyczne i

treści ich sobie przyswajano. Były to początki

treści ich sobie przyswajano. Były to początki

pierwszego okresu medycyny średniowiecznej,

pierwszego okresu medycyny średniowiecznej,

tzw. medycyny klasztornej – medycyny mniszej.

tzw. medycyny klasztornej – medycyny mniszej.

Zbiór ziół i destylacja olejku eterycznego. Drzeworyt ze Strasburga
(1505)

•

Pewnym symbolem medycyny klasztornej był

Pewnym symbolem medycyny klasztornej był

klasztor w Monte Cassino (założony przez św.

klasztor w Monte Cassino (założony przez św.

Benedykta w roku 529, zniszczony w roku

Benedykta w roku 529, zniszczony w roku

1944, odbudowany po wojnie).

1944, odbudowany po wojnie).

•

Do obowiązków – szczególnie zakonu

Do obowiązków – szczególnie zakonu

benedyktynów – należała piecza nad chorymi,

benedyktynów – należała piecza nad chorymi,

ubogimi i pielgrzymami. Przy klasztorach

ubogimi i pielgrzymami. Przy klasztorach

powstały przytułki, szpitale, hospicja, hospitale,

powstały przytułki, szpitale, hospicja, hospitale,

infirmerie, w których potrzebujący otrzymywał

infirmerie, w których potrzebujący otrzymywał

pomoc cielesną i duchową. Reguła zakonu

pomoc cielesną i duchową. Reguła zakonu

benedyktynów głosiła,

benedyktynów głosiła,

"infirmorum cura ante

"infirmorum cura ante

omnia adhibenda est"

omnia adhibenda est"

(„należy mieć przede

(„należy mieć przede

wszystkim pieczę nad chorymi”). W owych

wszystkim pieczę nad chorymi”). W owych

czasach zabiegi zdrowotne były wykonywane z

czasach zabiegi zdrowotne były wykonywane z

miłosierdzia, a nie za wynagrodzeniem.

miłosierdzia, a nie za wynagrodzeniem.

Wiryndarz w średniowiecznym klasztorze, tu uprawiano rośliny
lecznicze dla klasztornej apteki

•

Wokół klasztorów niemal z reguły

Wokół klasztorów niemal z reguły

zakładano ogrody z najpotrzebniejszymi

zakładano ogrody z najpotrzebniejszymi

ziołami, a w zakresie środków leczniczych

ziołami, a w zakresie środków leczniczych

dużą rolę przywiązywano do zielników.

dużą rolę przywiązywano do zielników.

•

Okres medycyny klasztornej należy uważać

Okres medycyny klasztornej należy uważać

oficjalnie za zakończony na Synodzie w

oficjalnie za zakończony na Synodzie w

Clermont, w 1095 r., gdy duchownym

Clermont, w 1095 r., gdy duchownym

zakazano działalności lekarskiej a

zakazano działalności lekarskiej a

medycyna przeszła do rąk świeckich.

medycyna przeszła do rąk świeckich.

•

W średniowieczu centrum nauczania medycyny w Europie

W średniowieczu centrum nauczania medycyny w Europie

były ośrodki w Salerno (na południe od Neapolu) oraz

były ośrodki w Salerno (na południe od Neapolu) oraz

szkoła w Montpellier w południowej Francji.

szkoła w Montpellier w południowej Francji.

•

Najwybitniejszym przedstawicielem szkoły w Salerno w XI

Najwybitniejszym przedstawicielem szkoły w Salerno w XI

w. był

w. był

Konstantyn Afryka

Konstantyn Afryka

ń

ń

czyk

czyk

(

(

Constantinus

Constantinus

Africanus

Africanus

). W związku ze szkołą salerneńską powstaje

). W związku ze szkołą salerneńską powstaje

słynny poemat obejmujący wierszowane przepisy z zakresu

słynny poemat obejmujący wierszowane przepisy z zakresu

higieny i profilaktyki pt.

higieny i profilaktyki pt.

Regimen sanitatis Salernitanum

Regimen sanitatis Salernitanum

.

.

•

„

„

Jeśli chcesz uczynić siebie rześkim i zdrowym, unikaj

Jeśli chcesz uczynić siebie rześkim i zdrowym, unikaj

ciężkich trosk i wierz, że tylko profan się gniewa. Pij mało

ciężkich trosk i wierz, że tylko profan się gniewa. Pij mało

wina, jadaj niewiele, nie uważaj za rzecz zbyteczną wstać

wina, jadaj niewiele, nie uważaj za rzecz zbyteczną wstać

po jedzeniu, unikaj snu południowego. Nie wstrzymuj

po jedzeniu, unikaj snu południowego. Nie wstrzymuj

moczu i nie zaciskaj odbytnicy. Jeśli tego będziesz dobrze

moczu i nie zaciskaj odbytnicy. Jeśli tego będziesz dobrze

przestrzegał, będziesz długo żył. W braku lekarzy niech

przestrzegał, będziesz długo żył. W braku lekarzy niech

twymi lekarzami będą trzy rzeczy: nastrój pogodny,

twymi lekarzami będą trzy rzeczy: nastrój pogodny,

spoczynek, umiarkowane pożywienie” (ostanie zdanie w

spoczynek, umiarkowane pożywienie” (ostanie zdanie w

języku łacińskim brzmi:

języku łacińskim brzmi:

mens hilaris, requies, moderata

mens hilaris, requies, moderata

dieta

dieta

).

).

Szkoła w Salerno

Szkoła w Salerno

•

Szkoła w Salerno

Szkoła w Salerno

W IX wieku w Italii, w mieście Salerno, założono szkołę

W IX wieku w Italii, w mieście Salerno, założono szkołę

medyczną, w której wykładano w kilku językach wiedzę o

medyczną, w której wykładano w kilku językach wiedzę o

lekach, głównie roślinnych, czerpaną z dawnych dzieł greckich,

lekach, głównie roślinnych, czerpaną z dawnych dzieł greckich,

rzymskich i arabskich. Szkoła ta, edyktem cesarza Fryderyka II,

rzymskich i arabskich. Szkoła ta, edyktem cesarza Fryderyka II,

została w r. 1224 przekształcona w uniwersytet ze studiami

została w r. 1224 przekształcona w uniwersytet ze studiami

medycznymi. Wśród profesorów byli znakomici uczeni, m.in.

medycznymi. Wśród profesorów byli znakomici uczeni, m.in.

Romuald Guarra, arcybiskup Palermo i lekarz Jean de Milan. Na

Romuald Guarra, arcybiskup Palermo i lekarz Jean de Milan. Na

uczelni tej opracowano książeczkę Regimem Sanitatis Scholae

uczelni tej opracowano książeczkę Regimem Sanitatis Scholae

Salernitanae, dedykowaną powracającemu z wyprawy

Salernitanae, dedykowaną powracającemu z wyprawy

krzyżowej Ryszardowi Lwie Serce. Zawierała ona przepisy z

krzyżowej Ryszardowi Lwie Serce. Zawierała ona przepisy z

zakresu higieny, dietetyki i stosowania roślin leczniczych,

zakresu higieny, dietetyki i stosowania roślin leczniczych,

pisane poetyckim wierszem po łacinie. Popularność tego

pisane poetyckim wierszem po łacinie. Popularność tego

dziełka była ogromna, wznawiano je kilkakrotnie i tłumaczono

dziełka była ogromna, wznawiano je kilkakrotnie i tłumaczono

na niemal wszystkie języki europejskie (także na język polski -

na niemal wszystkie języki europejskie (także na język polski -

1775). Przez kilka wieków popularyzowało ono wiedzę o lekach

1775). Przez kilka wieków popularyzowało ono wiedzę o lekach

roślinnych i ich praktycznym stosowaniu.

roślinnych i ich praktycznym stosowaniu.

•

Później powstały uniwersytety w Bolonii,

Później powstały uniwersytety w Bolonii,

Pradze i Krakowie.

Pradze i Krakowie.

•

Z Montpellier wywodził się

Z Montpellier wywodził się

Arnold de

Arnold de

Villanova

Villanova

(1235-1277), słynny lekarz

(1235-1277), słynny lekarz

praktyk, autor wielu pism lekarskich,

praktyk, autor wielu pism lekarskich,

dyplomata, alchemik, astrolog. W

dyplomata, alchemik, astrolog. W

Montpellier ukończył też studia lekarskie

Montpellier ukończył też studia lekarskie

Petrus Hispanicus

Petrus Hispanicus

ok.(1220-1277), który

ok.(1220-1277), który

w roku 1277 został papieżem i przyjął imię

w roku 1277 został papieżem i przyjął imię

Jan XXI. Był to jedyny lekarz w dziejach

Jan XXI. Był to jedyny lekarz w dziejach

medycyny, który dostąpił godności

medycyny, który dostąpił godności

papieskiej.

papieskiej.

•

Średniowiecze gnębiły epidemie dżumy,

Średniowiecze gnębiły epidemie dżumy,

trądu, masowe psychozy i nerwice. Słynne

trądu, masowe psychozy i nerwice. Słynne

procesy czarownic czy sekty biczowników

procesy czarownic czy sekty biczowników

nosiły znamiona masowej epidemii

nosiły znamiona masowej epidemii

psychicznej. Czasy średniowiecza cechuje

psychicznej. Czasy średniowiecza cechuje

też stosunkowo duża znajomość trucizn.

też stosunkowo duża znajomość trucizn.

•

Doniosłym osiągnięciem optycznym było

Doniosłym osiągnięciem optycznym było

skonstruowanie około roku 1300

skonstruowanie około roku 1300

pierwszych okularów.

pierwszych okularów.

•

Obok rozwoju szpitalnictwa, za pewne

Obok rozwoju szpitalnictwa, za pewne

zaczątki profilaktyki można uważać

zaczątki profilaktyki można uważać

pierwsze zarządzenia izolacyjne. W

pierwsze zarządzenia izolacyjne. W

portach początkowo wprowadzono

portach początkowo wprowadzono

przymusowy okres obserwacji okrętów i

przymusowy okres obserwacji okrętów i

podróżnych, który trwał 40 dni, stąd poszła

podróżnych, który trwał 40 dni, stąd poszła

kwarantanna, do dziś się utrzymująca.

kwarantanna, do dziś się utrzymująca.

Średniowiecze też dało pierwsze

Średniowiecze też dało pierwsze

zarządzenia w zakresie organizacji zawodu

zarządzenia w zakresie organizacji zawodu

lekarskiego, stworzyło dzisiejszy tytuł

lekarskiego, stworzyło dzisiejszy tytuł

doktora.

doktora.

•

Dalszym dowodem podniesienia poziomu lecznictwa był

Dalszym dowodem podniesienia poziomu lecznictwa był

wydany z inicjatywy szkoły z Salerno przez cesarza

wydany z inicjatywy szkoły z Salerno przez cesarza

Fryderyka II, króla Sycylii zbiór praw zawierający

Fryderyka II, króla Sycylii zbiór praw zawierający

przepisy o praktyce medycznej (1231 r.). Ze szkoły w

przepisy o praktyce medycznej (1231 r.). Ze szkoły w

Salerno wyszła też pierwsza farmakopea. Średniowiecze

Salerno wyszła też pierwsza farmakopea. Średniowiecze

w dziejach medycyny zaznaczyło się jako okres bogaty

w dziejach medycyny zaznaczyło się jako okres bogaty

w wydarzenia, w którym obok kontynuacji osiągnięć

w wydarzenia, w którym obok kontynuacji osiągnięć

medycyny poprzednich wieków, można odnotować

medycyny poprzednich wieków, można odnotować

szereg innowacji.

szereg innowacji.

•

Jak w każdym działaniu ludzkim, obok osiągnięć,

Jak w każdym działaniu ludzkim, obok osiągnięć,

uwarunkowania współczesne nie zezwoliły medycynie

uwarunkowania współczesne nie zezwoliły medycynie

na wyjście poza ustalenia, które w spadku pozostawiła

na wyjście poza ustalenia, które w spadku pozostawiła

starożytność.

starożytność.

•

Okres średniowiecza można uważać za zakończony wraz

Okres średniowiecza można uważać za zakończony wraz

ze schyłkiem XV wieku, kiedy to ma miejsce upadek

ze schyłkiem XV wieku, kiedy to ma miejsce upadek

Bizancjum (1453 r.), odkrycie Ameryki (1492 r.) i

Bizancjum (1453 r.), odkrycie Ameryki (1492 r.) i

powstanie nowych prądów umysłowych.

powstanie nowych prądów umysłowych.

ROZWÓJ ANATOMII CZŁOWIEKA

ROZWÓJ ANATOMII CZŁOWIEKA

•

Rozwój anatomii zapoczątkowały sekcje zwłok

Rozwój anatomii zapoczątkowały sekcje zwłok

wykonywane bardzo często od XIII wieku.

wykonywane bardzo często od XIII wieku.

Największe zasługi dla średniowiecznej anatomii

Największe zasługi dla średniowiecznej anatomii

wniósł Monolino de Luzzi – Mordinus (1275-

wniósł Monolino de Luzzi – Mordinus (1275-

1326), autor wielkiego dzieła „Anathomia”

1326), autor wielkiego dzieła „Anathomia”

wydanego w 1316 roku. Księga ta była oparta

wydanego w 1316 roku. Księga ta była oparta

na wiedzy której źródłem były przeprowadzone

na wiedzy której źródłem były przeprowadzone

przez autora sekcje zwłok, opracowania Galena i

przez autora sekcje zwłok, opracowania Galena i

anatomia arabska. "Anathomia” stała sie

anatomia arabska. "Anathomia” stała sie

najbardziej rozpowszechnionym dziełem

najbardziej rozpowszechnionym dziełem

anatomicznym wykorzystywanym na

anatomicznym wykorzystywanym na

uniwersytetach do XVI wieku

uniwersytetach do XVI wieku

•

Sekcje zwłok odbywały się w atmosferze

Sekcje zwłok odbywały się w atmosferze

wielkiego zainteresowania. Przeznaczano

wielkiego zainteresowania. Przeznaczano

na nie zwłoki skazanych na śmierć

na nie zwłoki skazanych na śmierć

przestępców. Na przeprowadzenie sekcji

przestępców. Na przeprowadzenie sekcji

trzeba było uzyskać zezwolenie królewskie

trzeba było uzyskać zezwolenie królewskie

lub papieskie. W 1299 roku Bonifacy VIII

lub papieskie. W 1299 roku Bonifacy VIII

zabronił organizowania sekcji bullą.

zabronił organizowania sekcji bullą.

Lekarzom w żaden sposób jednak nie

Lekarzom w żaden sposób jednak nie

przeszkadzało to w ich kontynuowaniu i

przeszkadzało to w ich kontynuowaniu i

spisywaniu nowych spostrzeżeń.

spisywaniu nowych spostrzeżeń.

Biblografia

Biblografia

•

Szkice z dziejów medycyny

Szkice z dziejów medycyny

,

,

Wrocław 1996

Wrocław 1996

•

http://

http://

www.panacea.pl

www.panacea.pl

/articles.php?id=26

/articles.php?id=26