2012-10-11
Zarządzanie długiem publicznym
część 1
dr hab. Kamilla Marchewka-Bartkowiak
Plan wykładów
" Dług publiczny  istota, rodzaje, teoria, reguły
" Zarządzanie długiem publicznym  cel,
zadania, podstawy prawne, teoria
" Ryzyko związane z zarządzaniem długiem i
metody jego ograniczania
" Instytucje zarządzania długiem publicznym
" Instrumenty zarządzania długiem publicznym
Literatura
" K. Marchewka-Bartkowiak, Zarządzanie długiem publicznym. Teoria i
praktyka państw Unii Europejskiej, PWN, Warszawa 2008
" K. Marchewka-Bartkowiak, Zarządzanie długiem Skarbu Państwa.
Implikacje dla strefy euro, Wyd. Difin, Warszawa 2011
" M. Jastrzębska, Zarządzanie długiem jednostek samorządu
terytorialnego, Wyd. a Wolters Kluwer business, Warszawa 2009
" M. Poniatowicz, i in., Efektywne zarządzanie długiem w jednostce
samorządu terytorialnego, Wyd. a Wolters Kluwer business, Warszawa
2010
" Strategia zarządzania długiem sektora finansów publicznych,
Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl
" Raporty Dług publiczny, Ministerstwo Finansów, www.mf.gov.pl
" Ustawa o finansach publicznych z dnia 27 sierpnia 2009 r. (Dz.U. nr
157, poz. 1240 z póz
n. zm.), Dział II, Dział V (wybrane zagadnienia)
1
2012-10-11
Kategorie długu publicznego w
strukturze wykładu
" Problem długu publicznego w skali globalnej i
europejskiej
" Dług Skarbu Państwa w Polsce
" Zadłużenie samorządów terytorialnych i innych
jednostek
2
2012-10-11
y
ródło: FOR
Rodzaje długu publicznego
konwencjonalny  niekonwencjonalny
rzeczywisty  potencjalny
jawny - ukryty
skonsolidowany - nieskonsolidowany
krajowy  zagraniczny
krótkoterminowy  długoterminowy
nominalny  realny
brutto  netto
centralny - lokalny
3
2012-10-11
Dług publiczny
 tzw. konwencjonalny
Finansowe zobowiązanie władz publicznych
(Skarbu Państwa, samorządu terytorialnego, innych
jednostek sektora publicznego)
z tytułu zaciągniętych pożyczek publicznych
(kredytów, pożyczek, emisję papierów
wartościowych lub innych instrumentów
finansowych)
Macierz ryzyka fiskalnego  Polska 
przykład szacunku długu konwencjonalnego, potencjalnego, ukrytego
Zobowiązania Zobowiązania
bezpośrednie potencjalne
Wskaz
nik Zobowiązania
Zobowią państwowego długu publicznego potencjalne
zania około 120 mld zł
formalne ponad 800 mld zł
Zobowiązania emerytalne
Zobowią -suma stanów kont w ZUS
zania
(I filar) ?
nieformalne,
czyli
około 2,5 bln zł
deklaratywne
dług tzw. ukryty
Wybrane pojęcia związane z długiem
publicznym
" Rolowanie (refinansowanie długu)
" Pułapka zadłużenia
" Saldo pierwotne budżetu
" Stabilizacja (zrównoważenie) zadłużenia
" Konwersja długu
" Repudiacja długu
" Kryzys zadłużenia (bailout - pomoc)
4
2012-10-11
a obecny kryzys finansowy
Repudiacja
Inaczej odmowa spłaty zadłużenia przez władze centralne lub stan
niewypłacalności budżetu państwa.
Może być świadomym działaniem władz centralnych lub wynikać z
zaistnienia określonych niezależnych od rządu czynników
zewnętrznych (np. braku popytu na papiery skarbowe).
Wyróżnia się:
" częściową repudiację (partial repudiation), wynikającą
przykładowo z celowego wywołania przez rząd wzrostu inflacji,
czy dewaluacji waluty krajowej lub nawet podniesienia podatków
w celu spłaty zadłużenia,
" całkowitą repudiację (outright repudiation) traktowaną jako
ostateczne posunięcie władz centralnych, poprzez ogłoszenie
braku możliwości wykupu wcześniej zaciągniętego długu.
Dług publiczny
w teorii ekonomii
Koncepcja interwencjonizmu państwowego
John Maynard Keynes, 1883-1946.
 Ogólna teoria zatrudnienia,
procentu i pieniądza (1936 r.)
podważenie klasycznej zasady
równoważenia budżetu
Dopuszczenie do występowania
czasowego zadłużenia Skarbu
Państwa !!!
5
2012-10-11
Koncepcja neutralności długu
Rikardiański teoremat ekwiwalencji
Are government bonds net wealth?,
(1974 r.)
Międzypokoleniowy transfer zasobów
Zmniejszanie oszczędności publicznych (deficyt)
powoduje zwiększanie oszczędności prywatnych
(wzrost majątku) i ich transfer w postaci spadków
Robert J.
Zaciąganie długu publicznego przez jedno
Barro,
pokolenie będzie miało neutralnych wpływ na
1944-
kolejne pokolenie.
Koncepcja międzyokresowego ograniczenia budżetowego
(intertemporal budget constraint)
J.D. Hamilton i M.A. Flavin, 1986 r.
Jeżeli władze centralne
G t+1 + rBt = Tt+1 + (Mt+1  Mt) + (Bt+1  Bt)
emitują dług w celu
finansowania deficytu to
muszą obiecać (czy inaczej
Bt+1 = (1+r) Bt  St+1
muszą być świadome)
wygenerowanie nadwyżki w
Bt+1  Bt = rBt  St+1 / y (realny wzrost PKB)
przyszłości w celu spłaty
zakumulowanego zadłużenia
(r  y) y > r
wraz z odsetkami.
s = * b
y < r
(1 + y)
Koncepcja bliz
niaczych deficytów
(bliz
niaczego zadłużenia)
 lata 80-te XX w. W USA
Deficyt
Deficyt budżetowy
w bilansie
Dług zagraniczny
płatniczym
Dług publiczny Aprecjacja
 emisja SPW waluty krajowej
Obniżenie
eksportu
Napływ
Wzrost
inwestorów
stóp procentowych
zagranicznych
6
2012-10-11
Koncepcje w ramach nowej ekonomii politycznej
- przesłanki niestabilności polityki fiskalnej
i wzrostu długu publicznego
" Skłonność do deficytu (deficit bias) będąca wynikiem dyskrecjonalnych
działań władz publicznych, wykorzystujących problem asymetrii informacji
między władzami a wyborcami. Charakterystyczna dla współczesnej polityki
fiskalnej.
" Problem wspólnej puli zasobów (common pool)  dążenie do zwiększenia
wydatków przez poszczególne grupy interesu, szczególnie w wielopartyjnych
koalicjach rządzących
" Problem pokusy nadużycia (moral hazard)  skłonność do realizowania
niestabilnej polityki fiskalnej przez państwo członkowskie w strefie euro i
przeniesienie kosztów na inne kraje.
" Efekt schodkowy zadłużenia (debt ratcheting)  efekt rozluz
niania polityki
fiskalnej w okresie spowolnienia gospodarczego i zacieśniania w okresie
ożywienia.
Efekt schodkowy zadłużenia
 ujęcie schematyczne
PKB/
dług
czas
Kiedy współcześnie rząd zaciąga dług?
" Permanentny deficyt i brak nadwyżki w budżecie
państwa.
" Wysoki dług i konieczność jego refinansowania.
" Brak innych z
ródeł przychodów państwa (np. ze
sprzedaży majątku państwowego, surowców
naturalnych)  inaczej brak możliwości
wykorzystania aktywów (finansowych i trwałych)
" Wybór zadłużenia jako alternatywy w stosunku
do zmiany polityki podatkowej (wzrost
podatków) lub wydatkowej (ograniczenie
wydatków, racjonalizacja struktury wydatków)
7
2012-10-11
Negatywne skutki zaciągania długu publicznego
" Konieczność podniesie podatków lub zmniejszenia
wydatków (głównie inwestycyjnych) w celu spłaty
zadłużenia
" Możliwość destabilizacji budżetu i wystąpienia kryzysu
zadłużenia (spirala zadłużenia)
" Wystąpienie zjawiska wypychania inwestycji (w tym
portfelowych  crowding out)  zmniejszenie
możliwości inwestycyjnych sektora prywatnego
" Wpływ na zmianę wielkości pieniężnych (stopy
procentowe, kurs walutowy, inflację, podaż pieniądza),
tym samym ograniczenie realizacji polityki pieniężnej
" Problem moralny  redystrybucja międzypokoleniowa i
nierówności dochodowe społeczeństwa
Dług publiczny a podatki
Deficyt Dług publiczny
budżetowy 
nadmierne
wydatki do
dochodów
Koszty obsługi
Brak zmian w
długu jako
innych wydatkach
wydatki
budżetowych
 sztywne
Podwyższenie
podatków
Dług publiczny a struktura wydatków budżetowych
Wzrost kosztów
Dług publiczny
obsługi długu
Deficyt
budżetowy
Stałe lub wyższe Niższe wydatki
wydatki socjalne prorozwojowe
8
2012-10-11
Dług publiczny a inwestycje (wzrost gospodarczy)
Wzrost konkurencji o
Dług publiczny
oszczędności prywatne
Wzrost kursu
Wzrost stopy
walutowego
procentowej
Wzrost niepewności
na rynku
Zmniejszenie inwestycji
Obniżenie atrakcyjności
(finansowanych z kredytów
eksportu
bankowych)
Niższy
wzrost gospodarczy
Dług publiczny a nierówności dochodowe społeczeństwa
Dług publiczny
Koszty obsługi długu
Podwyższenie
podatków
Obniżenie Obniżenie Wyższe dochody
dochodów dochodów odsetkowe
ubogich zamożnych inwestorów
(osób zamożnych)
Pozytywne strony zaciągania długu
" Wybór polityki zadłużenia (optymalizacja zarządzania długiem) jako
zabezpieczenie przed zmianami systemu podatkowego  teoria
optymalizacji opodatkowania.
" Szybka i sprawna realizacja inwestycyjnych zadań publicznych -
czasowe zaciągnięcie długu musi się jednak wiązać z koniecznością
wypracowania nadwyżki budżetowej  teoria międzyokresowego
ograniczenia budżetowego.
" Koordynacja z niezależną polityką pieniężną (element tzw. policy
mix)  wykorzystanie SPW przez bank centralny w OOR, zwiększenie
rezerw walutowych.
" Rozwój bazowego segmentu rynku dłużnych papierów
wartościowych, dostarczenie inwestorom bezpiecznego instrumentu
finansowego o długoterminowym terminie zapadalności
9