Zmysły



Wzrok



Słuch



Węch



Dotyk



Smak



Równowaga

Wzrok



Receptory wzrokowe – fotoreceptory na siatkówce (pobudzane przez
fotony fal świetlnych o długości 350 – 740 nm);

Wzrok



Siatkówka składa się z części wzrokowej (receptorowej) i niereceptorowej
– rzęskowej i tęczówkowej;



W skład części receptorowej siatkówki wchodzą trzy rodzaje neuronów,
biorących udział w rejestracji i początkowej analizie widzianych obrazów:
1. komórki wzrokowe pręciko – i czopkonośne (neuron I), stykające się z
nabłonkiem barwnikowym;
2. komórki nerwowe dwubiegunowe, poziome i amakrynowe (neuron II),
leżące w środkowej części siatkówki;
3. komórki nerwowe zwojowe (neuron III), leżące w wewnętrznej części
siatkówki;



Na prawie całej szerokości siatkówki rozciągają się duże podporowe
komórki glejowe (komórki Mullera).

Wzrok

Neuron I

Neuron
II

Neuron
III

Wzrok

Czopki

:



fotoreceptory dzienne;



5 mln w oku ludzkim;



największe zagęszczenie w
plamce żółtej (centralna
część siatkówki);



odbierają bodźce o dużej sile
(precyzyjne widzenie
przedmiotowe i widzenie
barw);



zawierają barwnik jodopsynę
(opsyna czopkowa i retinal).

Pręciki

:



fotoreceptory nocne;



20 razy więcej niż czopków;



obecne na obwodzie
siatkówki;



odbierają minimalne bodźce
świetlne;



zawierają barwnik rodopsynę
(opsyna pręcikowa i retinal).

Wzrok



Trzy typy czopków z barwnikami

erytrolab

(czerwień),

chlorolab

(zieleń) i

cyanolab

(błękit) – widzenie barw;



Reakcje rozpadu barwników pobudzają fotoreceptory (energia świetlna
przekształcana w energię elektryczną impulsów nerwowych);



1 czopek przesyła impulsy do 1.000 i więcej komórek okolicy wzrokowej
kory mózgowej;



10 – 100 pręcików przesyła impulsy przez 1 włókno osiowe;



W tarczy nerwu wzrokowego brak fotoreceptorów = plamka ślepa.

Słuch



Narząd słuchu składa się z 3 części: ucha zewnętrznego, ucha
środkowego i wewnętrznego;

Słuch



Ucho zewnętrzne: kształt małżowiny pomaga przenosić fale głosowe od
przewodu słuchowego zewnętrznego. Pomaga też zlokalizować źródło
dźwięku;



Przewód słuchowy zewnętrzny (Meatus acusticus externus) – przewodzi
fale głosowe do błony bębenkowej;



Błona bębenkowa (Membrana tympani) oddziela ucho środkowe od
zewnętrznego, przetwarza energię akustyczną na drgania kosteczek
słuchowych (młoteczek, kowadełko, strzemiączko);



Ucho środkowe (jama bębenkowa) łączy się z jamą nosowo – gardłową
przez trąbkę słuchową (wyrównywanie ciśnień).

Słuch



Młoteczek (Malleus) – pierwsza z kosteczek słuchowych, łączy się jednym
końcem z wewnętrzną powierzchnią błony bębenkowej;



Kowdełko (Incus) – środkowa kosteczka słuchowa, łączy się z młoteczkiem i
strzemiączkiem;



Strzemiączko (Stapes) – ostatnia z kosteczek słuchowych, połączona z
kowadełkiem, jego podstawa zamyka okienko owalne;



Ucho wewnętrzne – ślimak (Cochlea) – kanał kostny w kształcie ślimaka
zawierający receptory słuchowe;



Przewód słuchowy wewnętrzny (Meatus acusticus internus) – kostny kanał, przez
który przechodzi nerw przedsionkowo-ślimakowy, przewodzący impulsy od pnia
mózgu;



Kanał półkulisty (Canalis semicircularis) – część układu przedsionkowego,
zawierająca receptory narządu równowagi.

Słuch



Ucho wewnętrzne budują łączące się ze sobą przestrzenie, wśród których
występuje błędnik kostny i błędnik błoniasty;



Błędnik kostny zawiera ślimak, przedsionek oraz trzy kanały półkoliste.
Wypełniony przychłonką;



Błędnik błoniasty zawieszony jest na pasemkach łącznotkankowych w
środku błędnika kostnego i wypełniony śródchłonką;



Od strony wnętrza przewodu ślimakowego, na powierzchni błony
podstawnej, znajduje się narząd spiralny (Cortiego).

Słuch



Zmiany ciśnienia w przychłonce wywołują falę przemieszczeń w
przewodzie ślimakowym, co skutkuje drganiem błony podstawnej
(analizator częstotliwości fali);



Uginają się wypustki rzęskowe komórek słuchowych = potencjał
mikrofonowy = przetworzenie fal akustycznych na impulsy nerwowe;



Wzorce impulsacji tłumaczone w korze
słuchowej na odczucia związane z częstotliwością
(wysokość) i natężeniem (głośność) dźwięku.

Węch



Odczuwanie zapachów jako skutek kontaktu substancji zapachowych z
zewnętrznymi chemioreceptorami;



Receptory węchowe obecne w błonie śluzowej okolicy węchowej w tylnej
części jamy nosowej;



Błona śluzowa pokryta nabłonkiem węchowym zbudowanego z komórek
podporowych i dwubiegunowych komórek węchowych;



Receptory drażnione przez cząsteczki chemiczne substancji
rozpuszczalnych w wodzie i lipidach we wdychanym powietrzu oraz
cząsteczki zapachowe ulatniające się z pokarmów w trakcie żucia.

Węch



Ludzie – około 40 mln komórek węchowych, psy około 1 mld;



Kobiety mają średnio lepszy węch, ale są duże indywidualne różnice;



Około 1.000 różnych receptorów węchowych, każdy zapach pobudza wiele
receptorów i każdy receptor reaguje na wiele zapachów;



Uszkodzenia kory węchowej powodują nieprzyjemne halucynacje węchowe
(czasami oznaka ataku padaczki).

Powierzchnia

nabłonka

węchowego

(cm

2

)

Liczba komórek

węchowych

(mln)

Jamnik

75

125

Owczarek

150

220

Człowiek

5

60

Węch



Węch jest bezpośrednio połączony z ciałem migdałowatym układu
limbicznego;



Ok. 5 mln neuronów przesyła sygnały przez nerw węchowy do skupisk
neuronów w opuszce węchowej;



Drogi pobudzeń:

Receptory => opuszka węchowa => kora gruszkowata i otaczające ciało

migdałowate => boczna część podwzgórza => kora okołooczodołowa;

Receptory => opuszka węchowa => kora gruszkowata i otaczające ciało

migdałowate => jądro przyśrodkowo-grzbietowe wzgórza => kora
okołooczodołowa;

Receptory => opuszka węchowa => kora gruszkowata => kora

węchomózgowa => hipokamp.

Węch

Dotyk



Dotyk (układ czuciowy) jest uznawany za jeden ze zmysłów, jednak
wrażenia określane łącznie jako dotyk są kombinacją sygnałów
przesyłanych przez komórki reagujące na ciepło lub zimno, nacisk oraz
uszkodzenie;



Zmysł dotyku mieści się w skórze. Wśród narządów czucia można wyróżnić:

narządy czucia powierzchniowego

– występują w skórze w postaci ciałek

odbierających wrażenia dotykowe, ciepła, zimna, nacisku, pieczenia,
swędzenia. Są rozmieszczone nierównomiernie (najwięcej znajduje się na
wargach, opuszkach palców, podeszwach stóp, a najmniej w skórze
grzbietu);

narządy czucia głębokiego

– leżą głęboko pod skórą (np. w mięśniach,

stawach, więzadłach). Są bardzo podobne do ciałek czucia
powierzchniowego. Dzięki nim ocenia się także kształt, ciężar,
elastyczność.

Smak



Zmysł smaku jest tzw. zmysłem chemicznym – jego receptory reagują na
substancje chemiczne znajdujące się w pokarmach lub napojach;



Receptory smakowe zaliczane są do receptorów kontaktowych – odbierają
informacje od substancji chemicznych działających bezpośrednio na język,
na którym rozmieszczone są kubki smakowe;



Receptory smakowe odbierające bodźce smakowe znajdują się głównie na
błonie śluzowej języka, na podniebieniu miękkim i tylnej ściance gardła;



Receptory smakowe odbierają podniety chemiczne pochodzące jedynie z
substancji rozpuszczonych w wodzie.

Smak



Podstawową jednostką czynnościowo – strukturalną zdolną do odbioru
różnych wrażeń smakowych jest

kubek smakowy

. Składa się on z komórek

smakowych i komórek podporowych;



Najwięcej kubków smakowych występuje na grzbietowej powierzchni
języka, który oprócz innych funkcji pełni rolę narządu smaku. Błona
śluzowa języka wytwarza brodawki, w których znajdują się kubki smakowe;



Morfologicznie kubki smakowe są do siebie podobne.

Brodawka okolona: KS – kubek smakowy;
R – rowek smakowy; G – gruczoł
ślinowy.

Smak



4 podstawowe smaki:

Słodki

: organiczne cząsteczki, cukry,

alkohole;

Gorzki

: cząsteczki organiczne,

często trucizny;

Słony

: roztwory soli, jony, np. kation sodu,

wrażenie modyfikowane przez aniony,
np. NaCl i NaK;

Kwaśny

: jony wodorowe,

aniony mogą zmodyfikować efekt.

Smak



Wszystkie rodzaje kubków smakowych są rozmieszczone na całej
powierzchni języka i każdy fragment języka może odczuwać każdy ze
smaków. Zdarza się jednak, że niektóre rejony języka różnią się
wrażliwością na różne bodźce smakowe;



Liczba kubków smakowych u człowieka zmniejsza się z wiekiem i w okresie
starości występuje ich o połowę mniej niż było na początku (około 2.000);



Kubki smakowe mają odmienną wrażliwość chemiczną i to im umożliwia
odróżnianie wrażeń smakowych;



Duże indywidualne różnice w odczuwaniu smaku (25%populacji jest
szczególnie wrażliwa na gorycz). Wrażliwość na smaki wynika z
uwarunkowań genetycznych.

Smak



Substancje chemiczne zawarte w pokarmach i napojach rozpuszczają się w
jamie ustnej i następnie wchodzą do kubka smakowego, gdzie pobudzają
receptory smakowe;



Powstałe impulsy dostają się nerwami do ośrodków smaku, które znajdują
się w zakręcie zaśrodkowym kory czuciowej;



W rozróżnianiu bardziej subtelnych wrażeń smakowych narząd smaku jest
wspomagany przez narząd powonienia. Węch jest 10.000 bardziej wrażliwy
na stężenie cząsteczek chemicznych niż smak. Bez węchu wrażenia
smakowe są bardzo słabe;



W mózgu nakładają się na siebie informacje „węchowe” i pochodzące z
kubków smakowych, dzięki czemu powstają odpowiednie wrażenia
smakowe;



W mózgu następuje interpretacja wrażeń smakowych.

Równowaga



Receptorami równowagi są proprioreceptory znajdujące się w części statycznej
błędnika;



Część statyczną budują przedsionek i trzy kanały półkoliste = aparat
przedsionkowy, który stanowi właściwy narząd równowagi;



Aparat ten odpowiada za sygnalizacje zmian ułożenia ciała względem otoczenia
oraz zmian ustawienia głowy względem ciała oraz za utrzymanie równowagi;



Przewody półkoliste (przedni, boczny, tylny) wypełnione są śródchłonką i
ustawione w trzech płaszczyznach (prostopadle do siebie), zakończone
bańkami uchodzące do wspólnej komory – łagiewki połączonej z błoniastym
woreczkiem;



Woreczek komunikuje się ze ślimakiem;



W bańkach przewodów półkolistych znajdują się komórki receptorowe, których
rzęski są sklejone galaretowatą substancją = osklepek.

Równowaga



Obroty głowy powodują przesuwanie się śródchłonki wewnątrz
przewodów półkolistych i nacisk na osklepek = pobudzenie receptorów;



Położenie głowy w bezruchu odczytywane za pomocą impulsów
wywoływanych przez nacisk otolitów (kryształy szczawianu wapnia) na
plamki statyczne (komórki rzęskowe) w woreczku i łagiewce;



Komórki receptorowe => włókna czuciowe => nerwy przedsionkowe
=> jądra przedsionkowe w rdzeniu przedłużonym => OUN (kora
móżdżku, rdzeń kręgowy, jądra ruchowe dla mięśni gałek ocznych);



Natychmiastowa zmiana w napięciu mięśni kończyn i tułowia oraz
ustawienie gałek ocznych.

Ćwiczenia – część
praktyczna



Czucie dotyku



Zmysł słuchu



Lokalizacja źródła dźwięku



Pole widzenia



Widzenie barw



Plamka ślepa