Strategie wychowania,

style wychowania

Krystian Fila

Grzegorz Zadkowski

Wstęp

• Pojęcie wychowania 

Aby zrozumieć problematykę wychowawczą,

a zwłaszcza współczesne zalecenia w

zakresie oddziaływań pedagogicznych

należy najpierw wyjaśnić, czym jest

wychowanie. W literaturze pedagogicznej i

psychologicznej istnieje wiele definicji tego

pojęcia. Z niektórych wynika, że rozwojem

dorastającego człowieka trzeba nieustannie

kierować, że należy dokonywać zmian w

osobowości jednostki, aby przygotować ją

do życia w społeczeństwie.

• Takie podejście rodzi niebezpieczeństwo

manipulowania wychowankami, wręcz ich
uprzedmiotowiania. 
W nowszych definicjach wychowania
akcentuje się nie tyle wywieranie
bezpośredniego wpływu na wychowanków, ile
wspomaganie ich w naturalnym i
spontanicznym rozwoju. Zgodnie z tym
postulatem wychowywać znaczy wyzwalać,
dodawać odwagi, przygotowywać do
przyszłego życia mobilizując do własnej
aktywności, pobudzać do zachowań
zgodnych z oczekiwaniami społecznymi, z
zasadami moralności.

• Rozumiejąc w ten sposób wychowanie podkreśla

się wielkie znaczenie współdziałania i współpracy
między wychowawcą a wychowankiem, a przede
wszystkim rolę ich porozumiewania się w
warunkach partnerstwa i demokratyzmu.
Z wielu definicji wychowania najtrafniejszą,
według mnie, i najlepiej ilustrującą słowa zawarte
w drugim akapicie jest ta, która mówi, że
wychowanie to „pomaganie wychowankowi w
rozwoju i ułatwianie mu realizowania swoich
możliwości” (H. Rylke, G. Klimowicz, 1982).
Ponadto wyklucza ona traktowanie wychowanka
jako bezwolnego przedmiotu w ręku wychowawcy
i sugeruje, iż w wychowaniu istotną rolę spełnia
aktywność młodego człowieka. 

Cele i zadania

wychowania 

• Konsekwencją założenia, że wychowanie jest

procesem z góry przewidzianym i

zaplanowanym jest uświadomienie sobie jego

celów i zadań, czyli tzw. standardów

wychowawczych wskazujących na pożądane

cechy osobowości i zachowania. Cele

wychowania określają pewne ogólne zmiany

czy przeobrażenia w tym zakresie. Zadaniami

wychowawczymi zaś zwykło się nazywać cele

wychowania bardziej uszczegółowione.

Dla teorii i praktyki pedagogicznej najbardziej

przydatne są koncepcje celów wychowania

dotyczące różnych cech osobowości.

• Wystarczy wymienić takie cechy, jak:

uczciwość, sumienność, pracowitość,
odpowiedzialność, życzliwość, poczucie
sprawiedliwości, umiejętność współżycia i
współdziałania, radzenie sobie z własnymi
problemami, aby przekonać się, że
wychowanie uwzględniające je w swym
repertuarze celów ma głębszy sens i
odpowiada potrzebom jednostki, jak i szeroko
pojętego życia społecznego. 
Niezależnie od ostatecznego celu wychowania,
jakim powinien być przede wszystkim człowiek
jako istota ludzka, a także oprócz celów
naczelnych (jednym z nich jest altruizm),
istnieje wiele zadań będących konkretyzacją
wspomnianych celów.

Wychowanie w aspekcie

rozwojowym (biologicznym)

• Wychowanie w aspekcie rozwojowym, czyli

biologicznym, jest wspomaganiem dzieci i

młodzieży w ich rozwoju fizycznym i

psychicznym.  Eksponuje się tu szczególnie

opiekuńczą funkcję wychowania. Głównym

jego zadaniem jest ochrona wychowanka

przed wpływami, jakie mogą zakłócić

normalny jego rozwój, i troska o to, aby

rozwojowi temu zapewnić naturalny

przebieg, tj. zgodny z drzemiącymi w

każdej jednostce ludzkiej wrodzonymi,

wartościowymi predyspozycjami.

• Nie oznacza to jednak, iż

wychowanek nie jest podatny także
na wpływy z zewnątrz i zdolny do
kierowania własnym rozwojem.
Chodzi o to, aby uchronić dzieci i
młodzież przed nadmiarem stresów i
frustracji, blokujących ich potrzeby
indywidualne, a tym samym, by
zadbać o ich poczucie
bezpieczeństwa, dobre samopoczucie
i zdrowie psychiczne, które
współcześnie wydaje się być
zagrożone w sposób szczególny.

Wychowanie

w aspekcie społecznym

• Wychowanie w aspekcie społecznym,

które ma być czymś więcej niż tylko
próbą przystosowania wychowanka
do warunków i sytuacji, w jakich
wypadnie mu żyć. Oczekuje się, iż
będzie on naśladować konstruktywne
wzory postępowania i przyswajać
sobie system wartości i norm wysoko
cenionych w społeczeństwie

Wychowanie

w aspekcie społecznym

• Jednocześnie podkreśla się, iż na ogół nie

istnieje tu niebezpieczeństwo bezwolnego
podporządkowania interesów jednostki
celom społecznym czy grupowym. Żadna
bowiem społeczność lub grupa nie jest
bardziej wartościowa niż każdy z jej
członków z osobna; ma on w sobie z
reguły coś niepowtarzalnego,
zasługującego na uznanie i podziw, a
przynajmniej na zwykłą ludzką życzliwość.

Wychowanie w aspekcie kultur

owym

• Wychowanie w aspekcie kulturowym ozna

cza umożliwianie dzieciom i młodzieży

przyswajania materialnego i duchowego

dorobku ludzkości. Oczekuje się, iż

wychowankowie nie tylko posiądą

wiedzę o życiu i świecie oraz nauczą się

poprawnie myśleć, lecz również wzbogacą

wewnętrznie całą swą osobowość. W

wychowaniu tym – oprócz bezpośredniego

przekazywania dorobku kulturowego

pokoleń – dużą wagę przywiązuje się do

wyzwalania u wychowanków ciekawości i

zainteresowania nim, a tym samym do

samodzielnego jego pozna wania.

Wychowanie

w aspekcie religijnym

• Wychowanie w aspekcie religijnym zakłada,

iż człowiek wymaga wsparcia nie tylko ze

strony natury, społeczeństwa i kultury, lecz

także ze strony religii. Umożliwia ona

odpowiedź na problemy egzystencjalne,

przed jakimi staje człowiek, a tym samym

pomaga w chwilach rozczarowań, porażek,

samotności, przynosi ulgę w

cierpieniu moralnym i chorobie, łagodzi lęk

przed śmiercią. Wychowanie w aspekcie

religijnym jest w szczególności

wprowadzaniem dzieci w życie wartościowe,

zapewniające poczucie bezpieczeństwa i

znalezienie sensu własnej egzystencji.

Style wychowania

• Wyróżniamy trzy style wychowania,

należą do nich:
· styl autokratyczny (autorytatywny) 
· styl demokratyczny 
· styl liberalny 

Styl demokratyczny

• Styl demokratyczny – główną jego zasadą

jest wzajemne poszanowanie praw
wszystkich członków rodziny. "Dzieci
wychowywane w ten sposób uczą się
zasad współżycia społecznego nie na
podstawie przymusu zewnętrznego i lęku
przed karą, lecz w oparciu o akceptację i
świadomy wybór właściwej zasady
postępowania." Rola rodziców polega na
koordynowaniu działań swoich dzieci.

Styl autokratyczny

• Styl autokratyczny - przeciwieństwo stylu

demokratycznego, ma charakter

konserwatywny i jest oparty na

autorytecie przemocy i pedantyzmu.

Założeniem autokratyzmu jest

stwierdzenie, że "rodzice zawsze mają

rację, a obowiązkiem dzieci jest

bezwzględne posłuszeństwo". Od dzieci

wymaga się bezwzględnej karności i

posłuszeństwa, podporządkowaniu się

wszelkim poleceniom i nakazom rodziców.

Dzieci mają ograniczoną swobodę.

• Rodzi się w nich bunt,

niezadowolenie uniemożliwiające
istnienie prawidłowych, życzliwych i
harmonijnych stosunków z rodzicami,
których zamierzenia są osiągane
poprzez stosowanie różnych kar.
Dzieci są jednostkami mało
samodzielnymi i mało aktywnymi,
ponieważ od wczesnego dzieciństwa
nawykły do wykonywania poleceń.

Styl liberalny

• Styl liberalny - nie ustala się niczego ani

wspólnie, ani oddzielnie. Rodzice

rozpieszczają dzieci, pozostawiając im

nadmierną swobodę. Ograniczają się do

stworzenia dziecku warunków do nauki i

zabaw, zaspakajając jego potrzeby

materialne. Aktywność rodziców jest

przypadkowa i niekonsekwentna.

Interwencja w zachowaniu dziecka

następuje tylko w wyjątkowych

przypadkach, w sytuacji drastycznego

naruszenia norm społecznych. Dzieci są

egocentryczne i mają trudności z

przystosowaniem w grupie rówieśniczej.

• Ze stylem wychowania łączą się postawy

rodzicielskie. Psycholodzy przyjęli

definicję postawy rodzicielskiej jako "

tendencji do zachowania się w

specyficzny sposób wobec jakiejś osoby,

sytuacji czy problemu". Aby dobrze pełnić

role rodzicielskie, trzeba mieć do nich

pozytywny stosunek. Wiele czynników

kształtuje i utrwala pozytywny lub

negatywny stosunek rodziców do dziecka.

     Postawy w stosunku do dziecka

zaczynają się kształtować jeszcze przed

jego urodzeniem. 

Do właściwych postaw należy:

Postawa akceptująca

• Postawa akceptująca – to okazywanie

dziecku sympatii, aprobaty,
przyjmowanie dziecka takim jakie ono
jest, w wypadku złych zachowań –
krytykowanie ich, poznawanie i
zaspakajanie potrzeb dziecka. Sprzyja
kształtowaniu zdolności do tworzenia
trwałej więzi emocjonalnej, do
wyrażania uczuć, odwagi, chęci pomocy.

Postawa współdziałająca

• Postawa współdziałająca – dobro

dziecka jest tu wartością
pierwszoplanową , aktywność w
nawiązaniu wzajemnych kontaktów,
angażowanie dziecka w sprawy domu –
dostosowanie do wieku. Rozwija ufność
zadowolenie z rezultatów pracy,
wytrwałość, umiejętność współdziałania
i podejmowania zobowiązań.

Postawa uznająca prawa

dziecka

• Postawa uznająca prawa dziecka -

uznanie praw dziecka, bez przeceniania i

niedoceniania jego roli, pozwalanie na

postępowanie na własną

odpowiedzialność, delikatne kierowanie

dzieckiem – stosowanie wyjaśniania i

tłumaczenia, wyjaśnianie i uzasadnianie

stawianych wymagań i stosowanych kar.

Uczy lojalności, solidarności w stosunku

do innych członków rodziny, twórczej

postawy.

Postawa dawania dziecku

rozumnej swobody

• Postawa dawania dziecku rozumnej swobody

- Rodzice wraz z wiekiem dają dziecku więcej

swobody, umiejętność utrzymania autorytetu

i kierowania dzieckiem w pożądanym

zakresie, rozumna troska o zdrowie i

bezpieczeństwo, obiektywizm w ocenie

grożącego niebezpieczeństwa. Daje dziecku

umiejętność współdziałania z rówieśnikami,

uspołecznienie, pomysłowość, bystrość i

wytrwałość.

• Do niewłaściwych podstaw należy :

Postawa odtrącająca

• Postawa odtrącająca – to nieokazywanie

uczuć pozytywnych, demonstrowanie uczuć

negatywnych, krytyka dziecka, dyktatorskie

podejście, kierowanie dzieckiem: przez

rozkazy, surowe kary, zastraszanie,

niedostrzeganie pozytywów, niszczenie

słowem, "przykręcanie śruby". Wywołuje u

dziecka agresywność, nieposłuszeństwo,

kłótliwość, zahamowanie rozwoju uczuć

wyższych, zachowanie aspołeczne,

bezradność, zastraszanie i reakcje

nerwicowe.

Postawa unikająca

• Postawa unikająca - ukryta lub jawna jeśli

chodzi o dobro dziecka, ignorowanie

dziecka, unikanie i ograniczanie kontaktu z

dzieckiem do minimum, zbywanie prób

nawiązania kontaktu podejmowanych przez

dziecko, szeroko pojęte zaniedbywanie

dziecka, niedbałość i niekonsekwencja w

stawianiu wymagań, nieangażowanie się w

sprawy dziecka, nieangażowanie dziecka w

sprawy domu. Dziecko jest niezdolne do

nawiązywania trwałych więzi uczuciowych,

niezdolne do obiektywnych ocen, brakuje

mu wytrwałości i koncentracji w nauce, jest

nieufne i bojaźliwe.

Postawa nadmiernie

wymagająca

• Postawa nadmiernie wymagająca – to

stawianie wygórowanych wymagań, nie
przyznawanie prawa do samodzielności,
rządzenie dzieckiem, ograniczanie swobody
dziecka, stosowanie sztywnych reguł,
przesadne nastawienie na osiągnięcia.
Wypowiedzi rodzica mają charakter
oceniający, często wyrażają dezaprobatę i
gniew. Dziecku brakuje wiary w siebie, jest
niepewne, lękliwe, przewrażliwione, uległe,
brakuje4 zdolności do koncentracji, ma
trudności szkolne i słabe aspiracje.

Postawa nadmiernie

chroniąca

• Postawa nadmiernie chroniąca –

Traktowanie dziecka jako dzidziusia,
niedocenianie możliwości dziecka,
rozwiązywanie za nie trudności,
utrudnianie samodzielności – dziecko
trzymane "pod kloszem", postępowanie
uzależnia dziecko od rodziców,
izolowanie dziecka od rówieśników, lęk
o zdrowie, zachęcanie do
jednostronnego rozwoju zdolności,
tolerowanie złych zachowań.

• Powoduje opóźnienie dojrzałości

społecznej, zależność dziecka od
rodziców, bierność, ustępliwość,
nadmierna pewność siebie,
zarozumiałość, awanturowanie się,
egoizm, nadmierne wymagania w
stosunku do rodziców, niepewność –
gdy dziecko jest samo.

Bibliografia

• 1. Maria Przetacznik- Gierowska i

Grażyna Makiełło- Jarża (1992)
„Psychologia rozwojowa i wychowawcza
wieku dziecięcego”, Wydawnictwo Szkole
i Pedagogiczne
2. Przetacznikowa M., Włodarski Z.
(1986) „Psychologia wychowawcza” PWN
3. "Wychowanie bez porażek", T. Gordon