Podstawy

zaopatrzenia

ortopedycznego

Rys historyczny



Księgi Rig Veda (1500-800 p.n.e.) – wzmianka o
sztucznych kończynach



424r. p.n.e. Herodotus – pierwsza wiadomość dotycząca
amputacji kończyny



Hipokrates opisuje w traktacie „O stawach” pierwsze
odjęcie spowodowane gorzelą i niedokrwieniem
kończyny



Najstarsza zachowana proteza pochodzi z okresu
rzymskiego ok. 300r. p.n.e. (udo, goleń, stopa – drewno
i brąz)



Rysunki drewnianych szczudeł w katedrze Lescar –
(Francja), opisy A. Pare

Rys historyczny



Pierwsze protezy na skalę przemysłową wytwarzał
Verduin (1696r.) – dopasowany do obrysów uda lejek
skórzany i zawiasowe przeguby



Pierwsza drewnianą kończynę dolną wprowadził James
Pott z Londynu (ok. 1800r.) – ruchome stawu skokowe i
kolanowe dzięki specjalnym sztucznym ścięgnom



Protezy przypominające kształtem dłoń pojawiły się już
w okresie II wojny punickiej (218-202r. p.n.e.)



Znaleziona w roku 1800 nad brzegiem Renu „ręka
Rupina” pochodzi z roku 1400r. (żelazna, kciuk w
opozycji, posiada ruchome stawy)

Rys historyczny



Do dziś zachowały się liczne ręce słynnego
niemieckiego rycerza Gotz von Berlichingen’a
(początek XVIw.)



Wszystkie precyzyjnie wykonane protezy rąk i
nóg

były

niezwykle

ciężkie

i

miały

ograniczoną przydatność

Protetyka



Zastępowanie protezami brakujących kończyn lub ich

części



Istotą protetyki jest zmniejszenie za pomocą protez

dysfunkcji kończyn powstałej w wyniku ich amputacji lub

wrodzonego braku



Stosowane

protezy

są

uproszczonymi

modelami

brakującej części lub całej kończyny



Miejscem łączącym kikut z protezą jest lej kikutowy



Do funkcji ruchowej wykorzystywana jest energia

własnych mięśni ale również może być to energia

akumulatorów elektrycznych



Na efektywność ruchową protezy mają wpływ: długość

zachowanej po amputacji bliższej części kikuta, liczba

połączeń stawowych, stan układu mięśniowego oraz

zachowanie funkcji czucia

Protetyka kończyn górnych



Protezy całej kończyny górnej



Protezy dla kikutów ręki, przedramienia,

ramienia



Protezy

kosmetyczne

–

upodobniają

protezę do kończyny naturalnej w zakresie

geometryczno-strukturalnym

i

kolorystycznym



Protezy

robocze

posiadają

funkcje

kosmetyczne i czynnościowe

Protezy robocze



Czynne

–

mają

przynajmniej

jeden

mechanizm funkcjonalny, którego funkcje
ruchowe zachodzą pod wpływem energii
napędowej pochodzącej ze źródła należącego
do układu protezowego



Bierne – mogą nie posiadać mechanizmów
funkcjonalnych. Jeśli są w nie wyposażone to
w układzie protezowym nie ma źródeł energii
do ich napędu

Protezy robocze



Proteza mechaniczna – czynna proteza
wykorzystująca jedynie mięśniową energię
mechaniczną



Proteza wykorzystująca jedynie obce źródło
energii nosi nazwę odpowiadająca rodzajowi
energii np. proteza elektryczna



Proteza hybrydowa – w układzie protezowym
wykorzystana

jest

energia

własna

i

zewnętrzna

Zaopatrzenie protezowe

kikutów ręki



W przypadku amputacji pojedynczych
palców II-V bądź ich częściowej
amputacji nie stosujemy protezowania
roboczego. Wykorzystujemy jedynie
protezy kosmetyczne.



Amputacje kciuka są wskazaniem do
stosowania protez roboczych

Zaopatrzenie protezowe

kikutów przedramienia



Powszechnie stosowaną czynna protezą jest
proteza mechaniczna wykorzystująca do napędu
mechanizmów

funkcjonalnych

mięśniową

energię mechaniczną ruchów w obrębie barków
oraz stawu ramiennego protezowanej kończyny



Typowymi mechanizmami funkcjonalnymi są
mechaniczne końcówki chwytne protezy w
postaci mechanicznej ręki lub mechanicznego
haka chwytnego oraz mechaniczny staw
nadgarstkowy

Zaopatrzenie protezowe

kikutów ramienia



Wymaga

dodatkowego

zastąpienia

stawu łokciowego oraz części ramienia w
porównaniu z kikutami przedramienia.



Brak anatomicznego stawu łokciowego
powoduje

zmniejszenie

możliwości

przestrzennego

przemieszczania

się

kikuta



Warunki protezowania zależne są od
długości kikuta i zakresu ruchów

Zaopatrzenie protezowe przy

braku kikuta kończyny górnej



Brak kikuta powoduje pełną utratę
ruchów czynnych jednej kończyny



Znacznie

pogarsza

się możliwość

stabilnego osadzenia protezy



Pogorszenie warunków przy braku
obojczyka lub łopatki

Protezy kończyn dolnych

Protetyka stopy

1.

Uzupełnienie palucha

2.

Uzupełnienie przodostopia

Uzupełnienie palucha



Amputacja palucha



Obuwie

standardowe

z

wkładką

oraz

uzupełnieniem kształtu palucha



Wkładki z prefabrykowanego włókna węglowego z
przedłużeniem w miejscu brakującego palucha –
gdy chcemy zachować optymalną propulsję



Amputacja palców



wkładki z włókna węglowego z wyścieleniem i
piankowym uzupełnieniem brakującej części stopy



Wkładki przedłużona na podeszwę wspierające
podłużne sklepienie stopy

Uzupełnienie przodostopia



Stosujemy

w

przypadku

amputacji

na

wysokości kości śródstopia, stawu Lisfranca,

Choparta



Wykorzystujemy do tego silikon



Zalety

silikonu:

duża

wytrzymałość,

żywotność, nieograniczone możliwości obróbki,

idealnie dopasowuje się do kikuta



Pierwotnie wykonuj się odlew gipsowy i

„silikonową stopę roboczą”



Testowanie kilkanaście dni (max. 2 tygodnie),

ostateczne obróbki silikonu

Uzupełnienie przodostopia



Protezowanie ostateczne



Wykończenie pozbawione palców



Wykończenie z palcami



Wykończenie

z

palcami

+

indywidualne

wykończenie warstwy „skórnej”



Możliwość

stosowania

dodatkowego

zaopatrzenia ortotycznego: ortozy z włókna
węglowego z przedłużeniem na przód goleni –
po amputacjach w stawie Choparta

Uzupełnianie tyłostopia



Zastosowanie odpowiedniej stopy uwarunkowane
jest rodzajem amputacji – dystans pomiędzy
podłożem a kikutem



Wg Pirogowa ok. 3-4 cm



Wg Syme ok. 6cm



Protezy z włókna węglowego o specjalnych
konstrukcjach – zachowanie odpowiedniej wysokości
oraz

właściwości

dynamicznych

i

wytrzymałościowych

Protetyka goleni

1.

Zaopatrzenie wczesne (tymczasowe)

2.

Zaopatrzenie komfortowe

3.

Zaopatrzenie standardowe

4.

Konstrukcja stóp protezowych

5.

Systemy zewnątrz- i
wewnątrzszkieletowe

Zaopatrzenie wczesne

(tymczasowe)



Lej pneumatyczny (dmuchany lej wewnętrzny) np.
Saarbrücker



Lej z gipsu, opasek syntetycznych lub tworzyw
sztucznych niskotemperaturowych



Lej z laminatu żywicznego wraz z elementami
ostatecznymi



Lej z termoplastu z elementami ostatecznymi

Zaopatrzenie wczesne

(tymczasowe)



Określenie „proteza tymczasowa” powinno dotyczyć

tylko

i

wyłącznie

leja,

czyli

krótkotrwałego

oddziaływania na formę kikuta w okresie jego

kształtowania



Należy stosować leje termoplastyczne i laminowane

wraz z elementami protezy ostatecznej (stopa, łącznik

stopy, adapter rurowy goleni lub łącznik leja – bez

pokrycia kosmetycznego)



Zastosowanie zaopatrzenia wczesnego skraca czas

nauki chodzenia, skraca czas rehabilitacji, pozwala na

właściwe ustawienie protezy, wpływa korzystnie na

formowanie kikuta. Nie jest konieczne oczekiwanie na

nową protezę (tylko wymiana leja)



Żywotność elementów modularnych – 5 lat

Zaopatrzenie komfortowe

- właściwości materiałów i ich
dobór



Podstawą właściwego działania protezy jest dobrze

dobrany lej protezowy



Właściwe funkcjonowanie protezy zależy od:



Sztywnego, stabilnego połączenia pomiędzy kikutem a lejem



Pełnym kontakcie leja z kikutem



Maksymalnego odciążenia



Nieupośledzonego krążenia krwi



Dobrej funkcji układu nerwowego



Łatwego zakładania i zdejmowania protezy



Maksymalnie ograniczonego wymiaru zewnętrznego



Prostej pielęgnacji



Możliwości ponownego dopasowania



Żywotności

Zaopatrzenie komfortowe

c.d.



Rozróżniamy

3

rodzaje

lejów

protezowych

1.

Lej PTB z podparciem pod więzadło rzepki
(kikuty standardowe)

2.

Lej PTS pokrywający powierzchnię rzepki
od góry z podparciem j.w. (krótkie kikuty)

3.

Lej KBM wykonany bez klina (wszystkie
długości kikutów)

Zaopatrzenie komfortowe

c.d.

Kikut

goleni

powinien

całkowicie

przylegać do leja. Zapobiega to:



Podrażnieniom



Otarciom skóry



Uciskom upośledzającym ukrwienie kikuta

Na kikucie powinny być tylko dwie
pończoszki kikutowe

Zaopatrzenie standardowe –
miękkie wkładki
termoplastyczne



Pończochy nylonowe – śliska, dobrze
przylegająca

do

skóry

siatka

oprowadzająca pot po której ślizga się
pończoszka, wełniana lub bawełniana



Pończochy bawełniane, frotte i wełniane
nie

mogą

podrażniać

kikuta

i

wielokrotnie prane muszą zachować
swój kształt i elastyczność

Konstrukcja stóp

protezowych

Wszystkie stopy protezowe mają podobny kształt. Różnią
się tylko wewnętrzną strukturą



Standardowe stopy SACH – rdzeń drewniany + element
sprężysty

w

przodostopiu

lub

pod

elementem

drewnianym



Stopy węglowe

Elementy

sprężyste

wykonane

są

z

tworzyw

termoplastycznych

(np.

polietylen,

polipropylen,

kopolimer)

lub

ich

połączeń

tzw.

zestawy

termoplastyczne z żywicami polimerowymi oraz z
prefabrykowanych włókien nasączonych żywicą



Rodzaj zastosowanego materiału, skład,
kształt

oraz

procentowy

udział

poszczególnych komponentów wpływają
na funkcjonalność danej stopy

Zasady doboru stopy zależy
od:



Wielkości stopy



Wysokości obcasa



Poziomu amputacji



Wagi pacjenta



Wieku



Stopnia aktywności



Stosowanych

inne

elementy

funkcjonalnych

i

strukturalneych



Stosowanego systemu konstytucyjnego (zewnątrz- lub

wewnątrzszkieletowy – rurowy lub pylonowy)



Charakterystyki chodu



Trybu życia pacjenta



Środowiska miejsca zamieszkania

Systemy wewnątrz- i
zewnątrzszkieletowe

1.

System zewnątrzszkieletowy
Masa

ciała

przenoszona

jest

przez

część

zewnętrzną protezy, która jest jednocześnie
elementem kosmetycznym. System ten nie jest
rozwijany już od lat 70-tych XX wieku.
- Trudności z wprowadzeniem zmian w ustawieniu
całej konstrukcji, wymianą leja, elementów
strukturalnych i funkcjonalnych.
- Brak wyszkolonej kadry – trudności z wykonaniem
leja drewnianego

System wewnątrzszkieletowy



Wprowadzony w 1969 roku, ciągle

rozwijany



Obciążenie przenoszone jest przez rurę i

łączniki (elementy strukturalne) oraz

przeguby i stopę z łącznikiem, tzw.

piramidowym (elementy funkcjonalne).

Kosmetyka wykonana jest elastycznych

tworzyw piankowych



Ostateczne

połączenie

za

pomocą

systemu „piramida – 4 śruby nastawne”

Protetyka uda



Zaopatrzenie wczesne (tymczasowe)



Leje z laminatu żywicznego



Leje z tworzyw termoplastycznych



Leje

z

kopolimerów

wzmacnianych

laminatem



Leje tymczasowe, które zmieniają kształt
pod wpływem temperatury, obkurczając
się do kształtu kikuta

Protetyka uda

Leje oporowe (wyłuszczenie w stawie
kolanowym)



Z powodu kolbowatości kikuta stosuje
się lej tymczasowy otwarty – brak
podparcia pod guzem kulszowym



Zalety:

krótka

proteza,

możliwość

regulacji objętości części obwodowej

Leje pełnokontaktowe

1.

Lej udowy klasyczny – czworokątny

2.

Lej udowy fizjologiczny – owalny



Zalety:

fizjologiczny

kształt,

dobra

stabilizacja kości udowej, fizjologiczne
ułożenie, wygoda, fizjologiczne rozłożenie
sił, korzystne ułożenie mięśni.

Leje komfortowe



Zadanie: pewne i wygodne zawieszenie
protezy, szczególnie w przypadku
krótkich kikutów



Często wykorzystuje się leje „łamane”,
umożliwiające siedzenie i chodzenie

Protetyka biodra

Trudności:



Odpowiednie

wykonanie

kosza

biodrowego



Odpowiedni

dobór

właściwych

elementów

funkcjonalnych

i

strukturalnych oraz wzajemne ich
ustawienie

Ortozy kończyn



Ortotyka – poprawianie, odtwarzanie,
utrzymanie

lub

wykształcanie

sprawności upośledzonego narządu
ruchu za pomocą ortez



Ortoza

–

każde

urządzenie

kompensujące

dysfunkcje

układu

sensomotorycznego

–

Wooldridge

1972r.

Rodzaje ortoz - kończyny dolne

stabilizujące



Stosuje się w celu prawidłowego

ustawienia kończyny oraz stabilnego

podparcia masy ciała w przypadku jej

porażenia lub niestabilności stawowych.



Zadaniem ich jest:



poprawa

efektywności

wykonywania

ruchów użytkowych upośledzonej kończyny

przez zablokowanie ruchów nieefektywnych



ochrona przed przeciążeniem siłowym lub

nadmiernym zakresem ruchu w stawach

Rodzaje ortoz - kończyny

dolne korekcyjne



Zadania:



Oddziaływanie na struktury mięśniowo-
stawowe w celu zmniejszenia lub całkowitej
eliminacji

wrodzonych

lub

nabytych

deformacji kończyn dolnych



Poprawa ustawienia elementów kostnych w
zniekształceniach

statycznych

np.

statyczne płaskostopie

Rodzaje ortoz - kończyny

dolne profilaktyczne



Stosowane

w

celu

zapewnienia

odpowiedniego

ustawienia

części

kończyn w stanach pooperacyjnych lub
patologicznych

Rodzaje ortoz - kończyny

dolne odciążające



Stosowane w celu zmniejszenia lub
likwidacji

obciążenia

niewydolnych

struktur

podpórczych,

jak

również

zmniejszenia nacisków wywieranych na
te struktury przez masę ciała (np.
odciążanie stawu biodrowego w chorobie
Perthesa, stawów w stanach zapalnych
w przypadku zmian pourazowych)

Rodzaje ortoz - kończyny

dolne czynne



Wywołują lub wspomagają odpowiednią
funkcję kompensacyjną kończyny w
konkretnej fazie ruchu za pomocą
sztucznego efektora. Efektorem może
być napęd: elektromechaniczny,
hydrauliczny,
pneumatyczny,

mechaniczny

Stabilizatory AFO

AFO – ankle-foot orthosis

Zastosowanie:

zwichnięcia

stawu

skokowo-goleniowego, złamania kości
śródstopia, zespoły bólowe stopy na tle
zmian zwyrodnieniowych

Stabilizatory KAFO

KAFO – knee-ankle-foot orthosis



Wykorzystywane

w

porażeniach

wiotkich kończyn dolnych



Są to głównie aparaty szynowo-
opaskowe

Stabilizatory stawu
kolanowego

KO – knee orthosis

Wyspecjalizowane

ograniczniki

przeprostu,

rotacji,

zgięcia

lub

zniekształcenia koślawo-szpotawego

Parapodia

Aparatu

ortotyczne

służące

do

stabilizacji

kończyn

dolnych

oraz

dolnych części tułowia umożliwiające
lokomocję na ograniczonej przestrzeni.
Zapewniają one pacjentowi lokomocję
wymuszoną ruchami skrętnymi ciała,
które są przenoszone na podstawę.

Kalceotyka



Zaopatrywanie w obuwie i wkładki
ortopedyczne zniekształconych lub
chorych

stóp,

jak

też

w

celu

wyrównania skrócenia kończyny dolnej

Obuwie ortopedyczne



Podstawowe rodzaje

1.

Korekcyjne

2.

Dostosowane do zniekształcenia stóp

3.

Wyrównujące skrócenie kończyn

Obuwie ortopedyczne



Obuwie korekcyjne stosujemy w przypadku
zniekształceń odwracalnych stóp np. Wrodzone
nieutrwalone stopy końsko-szpotawe u dzieci



Dla stóp zniekształconych, niemożliwych do
skorygowania

za

pomocą

elementów

konstrukcyjnych obuwia stosuje się obuwie
dostosowane do kształtu stóp. Powinno ono
zapewniać jak największy komfort i bezbolesne
oparcie całej powierzchni obciążanej stopy

Obuwie ortopedyczne



W obuwiu ortopedycznym do wyrównania
kończyny dolnej stosuje się wkładkę
wewnętrzną

lub

koturn

albo

oba

równocześnie.



Skrócenie poniżej 5cm (pomiędzy palcami a
piętą) wymaga tylko wkładki klinowej
unoszącej piętę. Przy większych skróceniach
stosujemy również wkładkę pod palce

Obuwie ortopedyczne



Skrócenie powyżej 10cm wyrównuje się
przez zastosowanie normalnego obuwia
za

stopą

protezową

i

sandałem

ustawiającym stopę w maksymalnie
końskim położeniu



Skrócenia powyżej 15cm wymagają
wyrównania protezowego a stopę i
goleń traktuje się jako kikut kończyny

Wkładki ortopedyczne

1.

Odciążające – chronią wrażliwe i bolesne miejsca

podeszwy stopy przez ich odciążanie

2.

Korekcyjne

–

powodują

powstawania

sił

korekcyjnych w celu usuwania zniekształceń stopy

oraz wadliwego jej ustawienia

3.

Dostosowane do utrwalonego zniekształcenia stopy

4.

Wyrównujące skrócenie kończyny

5.

Uzupełniające ubytki stopy

6.

Czynnościowe – zapewniające stopie warunki

zbliżone do warunków poruszania się bosej stopy

po naturalnym nieutwardzonym podłożu

Ortozy kończyny górnej

Ortozy kończyny górnej



Każda ortoza kończyny górnej stanowi
dodatkowe obciążenie



Jest niekorzystnie odczuwana przez
pacjenta



Korzyści funkcjonalne muszą przeważać
nad

stronami

ujemnymi:

ciężar,

niewygoda,

ograniczenie

niektórych

ruchów,

kosmetyka,

przeszkody

w

normalnym ubiorze

Ortozy barku



Stosowane

przejściowo

w

okresie

leczenie i usprawniania chorych po
porodowym i urazowym uszkodzeniu
splotu

ramiennego,

złamaniach

w

obrębie bliższego końca k. ramiennej



Są

to

szyny

odwodzące,

zabezpieczające optymalny dla funkcji
zakres ruchów w stawie ramiennym

Ortozy stawu łokciowego



Kontrolę ruchów w stawie łokciowym
(bierną lub czynną) stosujemy głównie w
przypadku

wiotkich

porażeń

i

niedowładów m. dwugłowego ramienia,
stawu cepowego po resekcji łokcia



Z powodu dużego momentu siły ciężkości
przedramienia

nie

ma

aktualnie

możliwości efektywnego zastosowania
pozaustrojowych źródeł energii

Ortozy ręki

Większość

zastosowań

zaopatrzenia

ortopedycznego dotyczy ręki:



Stanowi jeden z elementów współczesnego

usprawniania reki po urazach, zabiegach

operacyjnych w przebiegu RZS



Poprawia

upośledzoną

czynność

ręki,

wspomaga zachowane przez nią elementy

dysponujące ruchem czynnym



Umożliwia wykorzystanie reki porażennej pod

warunkiem zachowania biernej opozycji i

odwiedzenia kciuka oraz biernego ruchu w

stawach śródręczno-paliczkowych

Ortozy ręki



Zniekształcenia w obrębie ręki powstają szybko
i niepostrzeżenie.



Stosujemy różnego rodzaju szyny i aparaty,
odpowiednio dobrane do typu i lokalizacji zmian



W zmianach bliznowatych okołostawowych
zadaniem

aparatu

ortotycznego

jest

rozciągnięcie przykurczu. Siła z jaką działa
aparat musi być tak zbilansowana aby nie
dochodziło

do

mikrouszkodzeń

tkanek

powodujących postęp przykurczu

Ortozy ręki



Korekcja zawierać może przewagę elementów

dynamicznych lub statycznych



Korekcja dynamiczna polega na wykorzystaniu

zachowanych sił mięśniowych oraz dodatkowej

siły

zewnętrznej,

przeciwdziałającej

zniekształceniu

np.

aparat

sprężynkowy

Capenera (wspomaga siłę wyprostną palca w

stawach międzypaliczkowych i nie ogranicza

czynnego zginania w stawie) lub aparat

płytkowo-dźwigniowy

Bunnella

(koryguje

ustawienie paliczków w stawach śródręczno-

paliczkowych)

Ortozy ręki

Korekcja statyczna



Przykładem

może

być

korekcja

koślawego ustawienia ręki (w aplazji
kości promieniowej) za pomocą aparatu
Lambda.

Celem

aparatu

jest

przygotowanie tkanek do zabiegu
operacyjnego