KONSULTACJE

SPOŁECZNE

Dialog społeczny to informowanie,
wymiana opinii i uwag oraz uczestnictwo
obywateli w podejmowaniu
decyzji dotyczących spaw istotnych dla
mieszkańców i samorządu.
Aby nawiązać dialog społeczny
potrzebne jest zaangażowanie obu
stron: władzy lokalnej i obywateli.

Od członków społeczności lokalnych
wymaga się poważnego
zainteresowania problemami istotnymi
dla danej zbiorowości i racjonalnego
podejścia do sprawy.

Od pierwszych wymaga się otwartości
w kontaktach ze
społeczeństwem, jawności procesu
decyzyjnego (czyli dostępu do
informacji) oraz respektowania
gwarancji prawnych w tym zakresie.

Na dialog społeczny składa się ogólnie
dostęp do informacji oraz udział
społeczny w
podejmowaniu decyzji.

Przez dostęp należy rozumieć możliwość
swobodnego, samodzielnego, bez
narzucania wyboru – poszukiwania,
otrzymywania i
przekazywania informacji. Prawo takie
przysługuje każdemu, tzn. nie jest
uzależnione od posiadania interesu
prawnego.

Standardy dialogu społecznego
wyznaczają m.in.:

Akty prawne UE,

konwencje Rady Europy,

konwencje Europejskiej Komisji
Gospodarczej (EKG) ONZ

Bardzo ważną rolę odgrywa także
podpisana w 1998 r. w Aarhus w
Danii konwencja EKG ONZ o „Dostępie do
informacji, udziale społeczeństwa w
podejmowaniu decyzji oraz dostępie do
sprawiedliwości w sprawach dotyczących
środowiska”. Stanowi ona najnowszy
i najwyższy obecnie standard prawny
dialogu społecznego w ochronie
środowiska.

Konwencja z Aarhus reguluje trzy
podstawowe kwestie:

     

  dostęp do informacji;

      

udział

w

procesach

decyzyjnych;

   

dostęp do wymiaru

sprawiedliwości, czyli możliwość
egzekwowania przez społeczeństwo
przepisów.

Konwencja zapewnia każdemu dostęp
do informacji, bez względu na
narodowość, obywatelstwo czy miejsce
zamieszkania. Zabrania wymagania od
żądającego informacji wykazania się
jakimś interesem prawnym w sprawie,
określa terminy na udostępnienie
informacji oraz sytuacje, w których
można odmówić udostępnienia
informacji.

Podstawowym źródłem prawa
wspólnotowego UE jest Dyrektywa
Rady 90/313/EWG z dnia 7 czerwca
1990 r. w sprawie swobodnego
dostępu do informacji o
środowisku.

2003/4/WE z dnia 28 stycznia 2003 r.

Obowiązuje od dnia 14 lutego 2005 r.

Przez informację z zakresu ochrony
środowiska Dyrektywa rozumie -
wszelkie dostępne informacje pisemne,
w formie wizualnej, przekazu ustnego lub
baz danych na temat stanu wód,
powietrza, gleby, fauny, flory,
powierzchni ziemi i obszarów
o szczególnych walorach przyrodniczych
oraz działań i środków, które mają lub
mogą mieć na nie niekorzystny wpływ a
także informacje na temat działań lub
środków mających na celu ochronę
powyższych elementów środowiska, w
tym również środków

Zobowiązanymi do udzielenia
informacji, zgodnie z Dyrektywą, są
wszelkie organy władzy publicznej na
szczeblu krajowym, regionalnym lub
lokalnym, wyłączając jedynie organy
ustawodawcze i sądownicze.

Problem ekologiczny

Z problemem ekologicznym mamy do
czynienia wtedy, gdy znaczące grupy
społeczne (grupy jednostek,
organizacje, instytucje) uznają
konsekwencje pewnych poczynań za
negatywne dla środowiska.

Problem ekologiczny wynika więc
z rozbieżności między faktami a
wartościami, czyli jest to sytuacja
sprzeczności między tym, co jest, a tym,
co być powinno. Problem ekologiczny
nie zaistniałby, gdyby:

      

możliwości odtwórcze przyrody były

nieskończone,

    

obserwator (grupa, instytucja) nie

oceniał stanu środowiska tj. nie
uruchamiał swojego systemu wartości
dotyczącego stanu środowiska,

 

ludzie nie podejmowali działań

powodujących problemy.

Jeśli natomiast taki problem zaistnieje i
nastąpi konfrontacja przeciwstawnych
roszczeń i odmiennych światopoglądów
wówczas prowadzi to do sytuacji zwanej
w socjologii „dylematem społecznym”.

Dylemat społeczny to taka sytuacja
decyzyjna lub konfliktowa, w ramach
której przeciwnicy, dążąc do
optymalnego urzeczywistnienia wyłącznie
swoich interesów, w rezultacie wychodzą
na tym gorzej – zarówno każdy z osobna,
jak i obaj razem, niż gdyby owe interesy
próbowali ze sobą pogodzić.

Syndromy społeczne

Do powszechnie znanych syndromów
społecznych należą:

      

syndrom BANANA – ang. Build

Absolutely Nothing, Anywhere, Near
Anything, co oznacza: nie buduj nic
gdziekolwiek i w sąsiedztwie
czegokolwiek.
To jeden z najbardziej
rygorystycznych syndromów, który
można powiedzieć wprost po polsku: NBN
– Nie Bo Nie!

      

syndrom NIMBY – ang. Not In My Back

Yard, co ma trochę słabszy wydźwięk i
oznacza „byle nie w moim ogródku” czyli
budujcie gdzieś tam, ale nie w mojej
okolicy (osiedlu, gminie itd.)

      

syndrom NIMEY – ang. Not In My

Election Yard – byle nie w moim okręgu
wyborczym

       

syndrom LULU – ang. Locally

Unacceptable Land Use, czyli lokalnie
nieakceptowane wykorzystanie terenu,
co brzmi bardziej elegancko ale oznacza
to samo co powyższe dwa syndromy.

Natomiast wśród decydentów i
polityków, którzy często nastawieni są
na własną karierę i nie chcą brać
udziału w inwestycjach budzących
jakiekolwiek konflikty społeczne, można
wymienić następujące syndromy:

        NIMTO – ang. Not In My Term of

Office, co oznacza dosłownie – nie
dopóki ja tu urzęduję, czyli dany
urzędnik nie wyrazi zgody na realizację
danego przedsięwzięcia dopóki pracuje i
wydaje decyzje,

       

NBIR – ang. Not, Before I Retire,

czyli nie dopóki nie odejdę na
emeryturę.

Poprzez takie postępowanie osoby te
unikają odpowiedzialności i nie
podejmują właściwych, choć czasem
niewygodnych decyzji.

Cele uczestnictwa społeczeństwa w
projektach zestawione według głównych
etapów oceny środowiskowej projektów

Etapy oceny
środowiskowej

Główne cele uczestnictwa
społeczeństwa w projekcie

Wstępna debata na
temat celowości
projektu

Ustalenie potencjalnych stron

Wstępne
kształtowanie
projektu

- Ustalenie głównych wyzwań

środowiskowych
- Włączenie społeczeństwa do
udziału w określeniu zbioru norm
badania wpływu.
Rozpoznanie nastawienia stron.

Badanie
wpływu

- Zebranie lub ujawnienie informacji
podstawowych,
- Ocena akceptacji społeczeństwa,
- Uwzględnienie propozycji i wariantów

przedstawionych przez społeczeństwo,
- Dążenie do osiągnięcia porozumienia
znalezienie możliwych do przyjęcia
środków redukujących /

kompensacyjnych.

Badanie
opinii
publicznej

-  Rozpoczęcie ekspertyz kontrolnych
dotyczących poszczególnych
problemów,
- Poszukiwanie rozwiązań integracji
projektu ze zgłoszonymi propozycjami
ze strony społeczeństwa.

Końcowa

ocena
środowiskowa
(badania
kontrolne i

posumowanie
wyników)

- - Poinformowanie społeczeństwa

o skutecznym zastosowaniu środków
redukujących / kompensacyjnych.
- Zapewnienie o spełnieniu zobowiązań
ochrony środowiska

Grupy odbiorców

Cała

społeczność

Stowarzyszeni
e, partie
ekologiczne

Ośrodki
edukacyjne
i badawcze

Pojedyncz
y
obywatele

Władze
lokalne,
administrac
ja

Firmy
działające na
danym terenie

Społeczność
zrzeszona w
grupach
interesów

Analizę odbiorców można prowadzić w
oparciu o następujące pytania:

–      

Jaki jest ogólny poziom wykształcenia odbiorców?

–       Co odbiorcy w chwili obecnej wiedzą o sprawie?

–       Jaki jest obecny stosunek odbiorców do sprawy?

–       Jakie mogą być obawy i problemy?

–       Co jest zazwyczaj źródłem informacji dla danej
grupy? (telewizja,

radio, prasa lokalna, kościół,

miejscowe autorytety),

–       Ile czasu przypuszczalnie odbiorcy poświęcają na
zapoznanie się

z informacją?

–       Jakie czynności zawodowe, sposoby spędzania
wolnego czasu,

zajęcia domowe mogą być okazją do

dotarcia do danej grupy z informacją?

–       Jakiego odzewu odbiorcy mogą się spodziewać?

Przy wyborze techniki dla konkretnej
inwestycji należy zwrócić uwagę na
konkretne cechy projektu, jak np.:

      

zakres przewidywanego wpływu,

       cel udziału społecznego

(informowanie społeczności

lub

udział społeczny sam w sobie),

       w jakim stopniu projekt wpłynie na

społeczność,

       potencjalne konflikty,



szczególne umiejętności niezbędne

do zastosowania wybranych metod,

       czas przeznaczony na udział

społeczny,

       koszt udziału społecznego,
  

potencjalne różnice językowe

związane

ze znajomością rzeczy,

        potencjalne różnice kulturowe

i polityczne.

Techniki można podzielić na trzy
kategorie, zależnie od sposobu
zaangażowania społeczeństwa w proces:

1.

informowanie

społeczeństwa

–

proces

jednokierunkowy; może się to odbywać poprzez:

–      zawiadomienia publiczne,

–    informacje w parsie, lokalnych rozgłośniach
radiowych,

na tablicach ogłoszeń,

–      broszury, wydawnictwa informacyjne,

–     

bezpośrednie

przesyłki

pocztowe,

internetowe,

–      wystawy.

2.   wymiana informacji ze społeczeństwem –
proces dwukierunkowy, który realizowany jest
poprzez:

–      ankiety,

–      spotkania tzw. focusów,

–      publiczne spotkania informacyjne,

–      zeszyty ćwiczeń,

–      biura terenowe,

–      otwarte drzwi.

–3.   planowanie z udziałem społeczeństwa –
wspólne

podejmowanie

decyzji,

dialog

realizowane poprzez:

–      dyskusje w małych grupach,

–      obywatelskie grupy doradcze,

–      techniki rozwiązywania problemów,

–      techniki budowania konsensus.

Typy konsultacji i repertuar technik

Techniki

Informowanie

społeczeństw

a

Wysłuchanie

opinii

społecznej

Zaangażowanie

społeczeństwa w

proces

podejmowania

decyzji

1

2

3

4

Materiały drukowane

Broszury, sprawozdania,
biuletyny/pakiety informacyjne

*

 

 

Wystawy i eksponaty

**

*

 

Bezpośrednie przesyłki

*

 

 

Wykorzystanie mediów

Prasa

***

 

 

Konferencje prasowe

*

 

 

Wkładki do gazet

**

*

 

Radio i telewizja

***

*

 

Telewizja interaktywna

**

**

 

Reklama

*

 

 

Oficjalne publiczne sesje informacyjne

Sprawozdania na konkretny temat

**

*

 

Nieoficjalne publiczne sesje informacyjne

Otwarte drzwi

**

*

 

Zwiedzanie obiektu

**

*

 

Poranki w domu/przy kawie

***

*

 

Biura terenowe

**

*

 

Badania opinii publicznej

Wywiady z kluczowymi osobami

*

**

*

Oficjalne badania opinii publicznej

*

**

 

Ankiety i kwestionariusze

*

**

 

Zeszyty ćwiczeń

*

**

 

Spotkania w małych grupach

Seminaria publiczne

*

***

 

Tzw. focusy

*

***

 

Spotkania w dużych grupach

Spotkania publiczne

**

**

*

Wysłuchanie opinii publicznej

**

**

*

Konferencje

**

***

*

Inne

Liderzy / zwolennicy w społeczności

*

**

*

Gorąca linia

**

**

 

Dokumenty konsultacji

*

**

*

Grupa doradcza

Komitety niebieskiej wstążki

*

*

***

Ugrupowania robocze

*

*

**

Zespoły zadaniowe

*

*

***

Techniki rozwiązywania problemów

Burza mózgów

*

**

***

Proces grupy nominalnej

*

**

***

Komórka planowania

*

*

***

Gry symulacyjne

***

**

***

Techniki budowania konsensusu

Proces Delphi (dyskusja Delficka)

*

*

***

Negocjacje bez asysty

**

**

***

Negocjacje z pośrednictwem

*

*

***

Arbitraż

*

**

***

Zainteresowane strony



 Inżynier-projektant planuje i

projektuje inwestycje, które mają
służyć ochronie środowiska i muszą być
rozwiązywane zgodnie z przepisami w
wykonaniu możliwie jak najlepszym,

 

Decydent stara się o możliwie

najlepszą lokalizację zakładu. Nie
zatwierdzi też projektu, który nie
odpowiada normom i standardom
krajowym i międzynarodowym,
  Lokalna

społeczność

–

często

protestująca.

Inwestycje dotyczące ochrony
środowiska mają służyć w pierwszym
rzędzie właśnie owej protestującej
społeczności – protestujący o
tym często zapominają, a są też wśród
nich osoby trzecie, spoza kręgu i rejonu
zainteresowań

U podstaw protestów leży

nieznajomość proponowanych
rozwiązań technicznych, zwłaszcza
tych najnowszych, a ludzie
przyzwyczajeni są do rozwiązań
starych, często nie do przyjęcia (np.:
nieuporządkowanych składowisk

Konsultowanie - konieczność
uzgadniania opinii wielu osób,
organizacji i instytucji - udział w
procesach decyzyjnych nie tylko ludzi
zawodowo odpowiedzialnych za
najważniejsze dziedziny życia
gospodarczego i politycznego, lecz
przede wszystkim o zaangażowanie
w sprawy lokalne „zwykłych” obywateli,
reprezentujących różnorodne grupy
społeczne.

   

 aby zaangażowanie społeczeństwa

przyniosło efekty, trzeba je rozpocząć
odpowiednio wcześnie, tzn.
zaangażowanie społeczeństwa powinno
zostać rozpoczęte jeszcze wtedy, gdy
rozpatrywana jest dopiero potrzeba
realizacji danego projektu,

   

Inwestor powinien sporządzić listę

zainteresowanych stron oraz spraw
związanych z koniecznymi do
rozpatrzenia potrzebami lub
problemami do rozwiązania,

Inwestor powinien skontaktować się z tymi
stronami,

Inwestor lub decydent powinien zorganizować
proces współpracy i ustalić zasady tej
współpracy (nie można oczekiwać od ludzi
zaakceptowania konieczności wybudowania
nowej inwestycji bez przedyskutowania tej
sprawy i poszukania możliwych rozwiązań).

 Ważne jest aby na wstępie przygotować się

na rozwiązywanie konfliktów, ponieważ jest
pewne, iż takie konflikty będą miały miejsce.

Do

przykładowych

technik

współpracy

z

władzami należą m. in.:

ofcjalne oświadczenia,

wywiady,

negocjacje,

grupy władz kierujących projektem

grupy doradcze z udziałem społecznym

–      zebrania mieszkańców:

- zebrania mieszkańców organizowane są w
celu

poinformowania

społeczeństwa,

wzbudzenie

jego

zainteresowania

nową

inwestycją

lub

rozwianie

powstających

niepokojów,

prowadzenie zebrań zazwyczaj należy do
przedstawicieli władz gminy,

gdy sprawa wzbudza duże kontrowersje,
czasami jest dobrze, aby zebranie prowadziła
osoba nie będąca stroną w konflikcie,

gdy poruszane są sprawy związane ze
szczegółami technicznymi inwestycji
przedstawicielom władz powinni towarzyszyć
specjaliści z danej dziedziny, którzy udzielają
fachowych porad i odpowiadają na pytania.
Taki specjalista będzie odbierany bardziej
obiektywnie, gdy będzie osobą z zewnątrz,
spoza urzędu,

-         Jeżeli planowana jest duża inwestycja,
to władze gminy powinny pomyśleć również
o zorganizowaniu

wizyty

ofcjalnej

–

wycieczki

do

miejscowości

gdzie

ta

inwestycja już istnieje,

Pozwoli to na wymianę doświadczeń pomiędzy
przedstawicielami władz różnych miejscowości,
różnych grup interesów i społeczności,

- Często

zdarza

się,

że

w

przypadku

zagranicznych

inwestycji

sami

inwestorzy

organizują tego typu wizyty,

-

Program

wizyty

powinien

być

tak

skonstruowany, aby umożliwić zapoznanie się z
podstawowymi

problemami

dotyczącymi

inwestycji i sposobami ich rozwiązania. Ponadto
takie wizyty pomagają w zrozumieniu zagadnień
(zwłaszcza

technicznych)

i w

nawiązaniu

osobistych

kontaktów

pomiędzy

przedstawicielami różnych stron. Skład grupy
składającej wizytę powinien być tak dobrany,
aby

znalazły

się

w

niej

tylko

osoby

zainteresowane

tematem

i

reprezentujące

poszczególne

strony,

szczególnie

z

uwzględnieniem przedstawicieli społeczności
lokalnej,

Przy organizacji konsultacji społecznych oraz
przygotowaniu

programów

informacyjnych

wskazane

jest

również

uwzględnić

udział

placówek

oświatowych

oraz

instytucji

pozarządowych.

Dyrektorzy szkół i nauczyciele często odgrywają
rolę liderów lokalnej społeczności i ich autorytet
może być ważny szczególnie przy poruszaniu
kwestii dotyczących wszystkich mieszkańców.

Informacja kierowana do uczniów ma podwójny
walor:

       trafa poprzez dzieci i młodzież do

dorosłych.

   to właśnie dzieci i młodzież będą przyszłymi

członkami społeczności lokalnej i od tego,
w jakim stopniu będą mieli ukształtowaną
świadomość ekologiczną, zależy powodzenie
inwestycji służących ochronie środowiska oraz
programów proekologicznych w przyszłości.

Dodatkowo

szkoły

mogą

być

miejscem

rozpowszechniania materiałów informacyjnych,
a nauczyciele w nich uczący, którzy znają
miejscowe realia i miejscową społeczność,
mogą

być

pomocni

przy

formułowaniu

przekazu, tak aby dotarł on do jak największej
grupy odbiorców. Szkoły mogą również, przy
udziale władz gminy organizować konkursy na
prace związane z tematem akcji informacyjnej.

Chyba coś

zrobię dla

środowisk

a

Spotkania

pozaszkolne

, koła

zainteresow

ań, naukowe

Program

edukacji

ekologicznej w

szkole

Prace,

konkursy

Mamo, czy może
wiesz, że z odpadów
można uzyskać
energię?

Wpływ edukacji ekologicznej w szkole

Ponadto

ważne

jest

także,

aby

w

konsultacjach społecznych nie zapomnieć
o działających na terenie gminy organizacjach
pozarządowych.

W każdym urzędzie, starostwie powinny się
znajdować listy z wykazem takich organizacji.

Często osoby udzielające się w organizacjach,
są liderami społeczności lokalnej i cieszą się
dużym zaufaniem. Dlatego gmina powinna
dążyć do współpracy z tymi organizacjami,
zwłaszcza gdy ich zakres działalność dotyczy
ochrony środowiska.

Pominięcie

jakieś

organizacji

może

spowodować, że stanie się ona, choćby ze
względów

ambicjonalnych,

przeciwnikiem

działań podejmowanych przez władze lokalne.

Według Casse’a każde negocjacje muszą
przejść

przez

sześć

kolejnych

faz,

a mianowicie:

1.           Faza pierwsza – przedwstępna, czyli
przygotowanie do negocjacji. Obejmuje ona:

–             zbieranie informacji,

–             wybór negocjatorów, którzy zaczynają
się przygotowywać i zastanawiają się nad
celami i strategiami negocjacji (swoimi i
drugiej strony),

–             wstępne kształtowanie przebiegu
negocjacji.

1.                   Faza druga – wstępna, czyli
ustalenie faktów. W tej fazie negocjatorzy po
raz pierwszy spotykają się i wzajemnie
oceniają.

Ponadto

próbują

uzyskać

jak

najwięcej informacji o drugiej stronie oraz
omawiają proces negocjacji.

1.                   Faza trzecia – projektowa. Tutaj
zaczynają się ujawniać różnice oczekiwań i
punktów widzenia. Negocjatorzy wyrażają
swoje opinie oraz zgłaszają sprzeciwy.

1. Faza czwarta – decyzyjna, inaczej faza
uzgodnień. Grupa usiłuje ustanowić reguły
efektywnego funkcjonowania oraz ustalają się
relacje sił i pozycje każdej z osób. Ludzie
organizują się i zaczynają zadawać pytania typy
– czy nie można by na wszystko spojrzeć
inaczej, poszukać innych wariantów?

1.     Faza piąta – wykonawcza, w której
osiągane jest porozumienia. Negocjatorzy znają
już drogę do uzgodnień i starają się rozwiązać
prawdziwe problemy. Pojawiają się osiągnięcia,
co dodatkowo spaja grupę, która ocenia własne
dokonania i wprowadza konieczne poprawki.
Ostatecznie zapada porozumienia. Mogą się
także pojawić wśród danej grupy niepokoje czy
to była słuszna decyzja i czy nikt nie został
oszukany.

1.      Faza szósta – fnalna. Ludzie się rozstają,
a w życie wprowadza się podjęte decyzje. W tej
fazie potrzebna jest kontrola nad praktyczną
realizacją porozumienia oraz konieczne są
dalsze kontakty ze stroną przeciwną, gdyż w
istocie negocjacje się nie kończą.

Istnieje wiele sposobów negocjacji i nie ma
jednego uniwersalnego sposobu. Wszystko
zależy od rodzaju sytuacji konfliktowej tzn. kto
w niej uczestniczy, jakie interesy czy problemy
podejmuje oraz w jakich warunkach negocjacje
są podejmowane i czego dotyczą?

Generalnie wyróżnia się trzy zasadnicze style
negocjacji:

       styl rywalizacyjny
       styl kooperacyjny
       styl rzeczowy.

Konsensus, czyli porozumienie jest wynikiem
właściwie

prowadzonych

i zakończonych

negocjacji.

Należy

zaznaczyć,

iż

strona

wygrywająca nie powinna odnosić się do
drugiej strony jako bezwzględny zwycięzca
i dyktator. Każdemu przeciwnikowi należy się
szacunek, a obie strony muszą prowadzić
negocjacje od samego początku uczciwie i
otwarcie.

Dostęp do informacji o środowisku stanowi
jeden z elementów konsultacji społecznych,
gdyż gwarantuje że wszyscy zainteresowani
udziałem w danym procesie decyzyjnym będą
mieli

możliwość

dysponować

zbliżonymi

zasobami

informacji

co

prowadzący

postępowanie. Dzięki temu tworzy się szansę
na wspólną dyskusję wszystkich uczestników
procesów decyzyjnych.