Leki antypsychotyczne i
normotymiczne

Andrzej Czernikiewicz

2

Co to są leki
antypsychotyczne?



Leki antypsychotyczne (przez wiele lat nazywane
neuroleptykami – ta nazwa funkcjonuje jeszcze obecnie
i jest synonimem leków antypsychotycznych)
wprowadzono w latach 50-ch naszego stulecia.



Powoduje one ustępowanie objawów psychozy,
przyjmowane dłużej pozwalają na stabilizację stanu
psychicznego chorego, przyjmowane odpowiednio
długo w dużej mierze zabezpieczają chorego przed
nawrotem psychozy.



Ich działanie redukuje przede wszystkim objawy
wytwórcze psychozy, w nieco mniejszym stopniu
wpływają one na pozostałe objawy.

3

 

                                                                                                           

4

Historia terapii
schizofrenii



Do 1930 r. – przetrzymywanie w szpitalach 

70% przewlekłych przebiegów i hospitalizacji



1929 r. – Sakel wprowadza insulinoterapię >
ostatni ośrodek Lublin ’90



1936 r, Moniz wprowadza leukotomię
prefrotalną – w następnych 15 latach ok. 50 000
lobotomii  Moniz ginie zabity przez pacjenta



1952 r. largactil pierwszym neuroleptykiem – u
70% chorych uzyskuje się długie remisje



’80 – klozapina pierwszym neuroleptykiem
atypowym

5

Kiedy należy spodziewać się
pierwszych efektów działania
leków antypsychotycznych?



Trwa do różnie długo, ale zwykle
jeśli po 4-6 tygodniach u pacjenta
nie występuje wyraźna poprawa
lekarz zmienia lek na inny.



Przy stosowaniu klozapiny
(klozapol, leponex) wyraźny efekt
następuje zwykle nieco później –
nawet po 2-3 miesiącach.

6

Które z leków antypsychotycznych
wybiera się do terapii pierwszego
epizodu psychozy?



Dawniej były to wyłącznie typowe

(klasyczne) leki antypsychotyczne, obecnie

wybiera się również leki atypowe, ze

względu na większe bezpieczeństwo ich

stosowania i większy komfort leczenia dla

samego pacjenta.



Nie dotyczy do klozapiny (leponex,

klozapol), który to lek włącza się dopiero po

dwu nieudanych kuracjach innymi lekami –

jest to zalecenie dla lekarzy w większości

krajów świata, w tym i w Polsce.

7

Jaki lek wybiera się do terapii nawrotu
psychozy?



    

Jeśli chory dobrze funkcjonował na poprzednim leku, i przestał

go przyjmować ponieważ czuł się już wyleczony, najczęściej wraca

się do poprzedniego leku, w ostatniej przed przerwaniem kuracji

dawce.



    Jeśli chory przerwał przyjmowanie leku z powodu objawów

ubocznych, szczególnie z powodu znacznego nasilenia objawów

pozapiramidowych, to można włączyć poprzedni lek w niższej, ale

jeszcze skutecznej dawce, lub przywrócić jego poprzednią dawkę i

dołączyć do niej lek korygujący, lub można spróbować zmiany leku z

typowego, na atypowy.



      Jeśli chory nie przestrzegał zaleceń związanych z

przyjmowaniem leku doustnego, można go wymienić na ten sam lek

w postaci o przedłużonym działaniu (depot).



     Jeśli pogorszenie wystąpiło pomimo dobrej tolerancji leku, i przy

jego właściwym dawkowaniu, lekarz zmieni pacjentowi lek na inny,

dający większą szansę powrotu do zdrowia. W wielu przypadkach

będzie to lek antypsychotyczny atypowy, często klozapina (klozapol,

leponex).

8

Jak długo należy przyjmować leki
antypsychotyczne?



      Jeśli był to pierwszy epizod choroby, to
wtedy okres przyjmowania leków w czasie
remisji powinien wynosić od roku do dwu lat.



      Jeśli był to drugi lub trzeci epizod
choroby, to okres przyjmowania leków po
każdym z nich powinien wynosić trzy do
pięciu lat.



      Jeśli był to epizod czwarty, piąty, lub
dalszy, okres przyjmowania leków powinien
wynosić minimum 5 lat po każdym z nich.

9

Jak dzielą się leki
antypsychotyczne?



Zasadniczy podział tych leków jest
bardzo prosty – dzielą się one na
dwie grupy:



leki typowe (klasyczne)



leki atypowe (nowsze).

10

Leki antypsychotyczne

typowe (klasyczne)

Leki antypsychotyczne

atypowe (Nowsze)

Wpływają głównie na
redukcję objawów
wytwórczych

Wpływają w większym
stopniu, niż leki typowe, na
redukcję objawów
ubytkowych i objawów
dezorganizacji

Ich skuteczność jest
związana głównie z ich
wpływem na receptory
dopaminowe

Ich szeroki profil działania
(a więc wpływ na
ustępowanie różnych typów
objawów) wiąże się z tym, że
wpływają one również na
inne neuroprzekaźniki, np.
serotoninę

Powodują typowe objawy
uboczne – tzw. objawy
pozapiramidowe

Powodują objawy
pozapiramidowe o
niewielkim nasileniu, lub
nie powodują ich w ogóle

Są dostępne w postaci depot

Nie są dostępne w postaci
depot
 

11

silniejsze leki
antypsychotyczne

słabsze leki
antypsychotyczne

Haloperidol

Fenactil

Mirenil

Tisercin

Trilafon

Pernazinum

Stelazine

Thioridazin

12

Kiedy stosuje się
typowe leki
antypsychotyczne?



Do chwili wprowadzenia pierwszych leków

atypowych (lata 70-e) leki typowe stosowano w

każdym przypadku psychozy.



Obecnie, ze względu na wprowadzenie wielu

leków atypowych, które przewyższają leki

typowe w zakresie korzystnego wpływu na

objawy dezorganizacji i ubytkowe, oraz ze

względu na mniejsze ryzyko objawów

ubocznych, szczególnie tzw. objawów

pozapiramidowych częstość ich stosowania

znacznie się zmniejszyła, ale nadal należą do

głównego nurtu terapii psychoz.

13

Co to są neuroleptyki (leki
antypsychotyczne) typu depot (po polsku –
o przedłużonym działaniu) ?



Jest to grupa kilku neuroleptyków typowych, dla których udało się

stworzyć takie ich preparaty, które po wstrzyknięciu

domięśniowym powoli uwalniają się w organizmie. Dzięki temu

chory ma w swoim organizmie stałe stężenie tego leku, tak jakby

codziennie przyjmował pewną dawkę leku doustnie.



Zastrzyki wykonuje się co 2-4 tygodnie, ponieważ taki jest okres

utrzymywania się leku w stałym stężeniu. W ten sposób pacjent

nie musi codziennie pamiętać o przyjmowaniu jakiejś ilości

tabletek, a konieczność wykonania kolejnego zastrzyku pozwala

lekarzowi, choremu, i jego rodzinie nadzorować proces terapii.



Liczba objawów ubocznych po neuroleptykach depot nie jest

większa, niż przy ich doustnym stosowaniu. Stosowanie

neuroleptyków typu depot co najmniej dwukrotnie redukuje

ryzyko nawrotu psychozy, w porównaniu ze stosowaniem

typowych leków antypsychotycznych w formie doustnej.

14

Dostępne w Polsce
neuroleptyki depot



      Clopixol



      Fluanxol



      Decaldol (Haloperidol)



      Trilafon

15

Jakie są typowe objawy uboczne
powstające w przebiegu terapii
lekami antypsychotycznymi
typowymi?



U znacznej liczby osób przyjmujących
te leki dochodzi do rozwoju tzw.
zespołów pozapiramidowych (często
używa się skrótu z języka angielskiego
– EPS).



Pojawiają się one zwykle, albo w fazie
podnoszenia dawek, albo w wyniku
przewlekłego przyjmowania tych
leków.

16

zespół pozapiramidowy

jego objawy

Zespół Parkinsona

Drżenie (zwykle rąk, głowy),
sztywność mięśniowa, powolne
poruszanie się

Dystonia

Nagłe skurcze mięśni, np.
wyginanie szyi, gwałtowne
zwracanie oczu do góry, a
nawet skurcze utrudniające
przełykanie

Akatyzja

Niemożność usiedzenia czy
ustania w miejscu, tzw.
„niespokojne nogi”

Późne dyskinezy

Dziwne, rytmiczne
niekontrolowane ruchy,
najczęściej w obrębie twarzy,
ciągłe ruchy warg (tzw. zespół
królika), rytmiczne ruchy
językiem

17

Jakie są inne objawy uboczne w
trakcie terapii typowymi lekami
antypsychotycznymi?



Przy stosowaniu słabszych leków typowych można się

również liczyć, szczególnie na jej początku, z

gwałtownymi spadkami ciśnienia krwi, a więc

zawrotami głowy, czy nawet zasłabnięciami. Występują

one szczególnie przy wstawaniu, dlatego też chory

powinien na początku takiego leczenia mieć mierzone

ciśnienie zarówno w pozycji leżącej jak i siedzącej, i

być pouczony, iż przy wstawaniu z łóżka należy robić

to powoli i poświęcić długą chwilę (ok. minuty) na

posiedzenie z nogami spuszczonymi z łóżka.



Kolejnym objawem ubocznym, który może być

uciążliwy, szczególnie na początku terapii jest

nadmierna senność w ciągu dnia.

18

Co to są atypowe leki
antypsychotyczne?



Są to, jak już wcześniej było podane, leki

powodujące zwykle minimalne tylko objawy

pozapiramidowe. Z drugiej strony, wpływają one w

znaczący sposób na objawy ubytkowe i objawy

dezorganizacji związane z psychozą.



Zostały wprowadzone w latach 70-ch i są coraz

częściej stosowane w terapii psychoz, szczególnie w

okresie leczenia chorego już po jego pobycie w

szpitalu.



Obecnie w Polsce stosuje się z tych leków:

klozapinę (leponex, klozapol), sulpiryd (sulpiryd),

risperidon (rispolept), olanzepinę (zyprexa),

amisulpiryd (solian), kwatiepinę (seroquel)

19

lek

cechy typowe

objawy niepożądane

klozapol, leponex

Skuteczny w 25-50%
przypadków w terapii
psychoz lekoopornych
na typowe leki
antypsychotyczne

Poważne powikłanie u
co setnej osoby
przyjmującej ten lek:
uszkodzenie szpiku
kostnego – dlatego
konieczność kontroli
krwi w wyznaczonych
terminach; początkowo
duża senność

solian

Działanie
antydepresyjne obok
antypsychotycznego,
silny wpływ na objawy
ubytkowe

U części kobiet
przyjmujących ten lek
mogą się pojawić
zaburzenia
miesiączkowania
miesiączki

rispolept

W porównaniu z innymi
lekami powoduje
niewielkie tylko
zaburzenia poznawcze

Pomimo, że jest lekiem
nietypowym mogą po
nim występować objawy
pozapiramidowe

zyprexa

Zrównoważony wpływ
na objawy wytwórcze i
ubytkowe, zwykle
stosuje się lek tylko raz
dziennie, wieczorem

Senność i wzrost wagi w
początkowym okresie
terapii

20

Jakie inne poza stosowaniem leków formy
terapii stosuje się w leczeniu psychoz?



     

Psychoedukacja

dla chorych i ich rodzin na temat przyczyn

psychoz, ich objawów, i sposobów ich leczenia.



      Terapia systemowa chorych i ich rodzin, opierająca się na

leczeniu całej rodziny chorego – choroba jednego członka rodziny

odbija się istotnie na funkcjonowaniu całej rodziny (systemu

rodzinnego).



      Trening i pomoc w codziennych czynnościach życiowych

chorych, takich jak robienie zakupów, planowanie wydawania

pieniędzy, wychodzenie do kina, itd.. Choroba, i częsta izolacja

chorych powoduje czasami, iż „zapominają” oni jak wykonuje się

tego typu czynności.



      Uczestnictwo w grupach wsparcia osób (grupy samopomocy)

z psychozami i innymi zaburzeniami psychicznymi. Często takie

grupy wsparcia składają się nie tylko z chorych, ale i członków ich

rodzin, czy ich bliskich przyjaciół.

21

Kiedy konieczna jest
hospitalizacja?



   

   Chory na tyle nie kontroluje swoich zachowań, że

zachodzi wyraźna obawa, iż zachowania te mogą być

zagrażające dla niego, lub jego otoczenia (zagrożenie

życia, poważne zagrożenie zdrowia)



      Chory, pomimo pogorszenia, zaprzecza mu, nie bierze

zaleconych leków, co stwarza poważną obawę, że jego

stan będzie się pogarszał



      Chory z powodu pogorszenia przestał zaspakajać

swoje podstawowe potrzeby życiowe, np. : śpi pod gołym

niebem, nie je, nie pije płynów



      U chorego współistnieje z psychozą poważna choroba

fizyczna, albo wystąpiły u niego takie objawy uboczne

działania leków, że nie będzie można sobie poradzić z nimi

bez pobytu chorego w szpitalu.

22

Co można zaproponować choremu, jeśli nie
wymaga hospitalizacji, a jednocześnie
wyniki leczenia w domu nie są
zadawalające?



Jest to kilka tzw. pośrednich form terapii, takich jak:



      Pobyt na oddziale dziennym – np. od godziny 8 do
14, przez pięć dni w tygodniu, połączony zwykle z
intensywną terapią zajęciową;



     Terapia w oddziale leczenia domowego – gdzie w
domu chorego pojawia się co pewien czas lekarz,
psycholog, lub pielęgniarka, a rodzina pacjenta spełnia
na co dzień rolę terapeutycznego opiekuna chorego;



     Pobyt w hostelu – domu, czy mieszkaniu dla
pacjentów, zwykle młodych, w którym uczą się oni
współpracy, oraz niezależności życiowej – terapeuci
pojawiają się w hostelu, tylko po to, aby monitorować
terapię

23

ZASADY POSTĘPOWANIA Z
PACJENTEM AGRESYWNYM



Przyczyny agresji



Eskalacja agresji – od słownej do czynnej



Unikanie zachowań prowokujących



Możliwość ucieczki



Zdecydowanie



Liczba > siła



Sedacja farmakologiczna > unieruchomienie



Ochrona pacjenta

24

Co to są leki
normotymiczne?



Leki o działaniu głównie antymaniakalnym
i zapobiegającym nawrotom choroby
afektywnej dwubiegunowej, częściowo
antydepresyjnym



Do najczęściej stosowanych zaliczają się:



Sole litu



Pochodne kwasu walproinowego



karbamazepina

25

Sole litu



Głównie węglan



Dawki terapeutyczne: 0.5-1.0 (1.2)

mEq/l



Wąski indeks terapeutyczny



Konieczność monitorowania stężenia w

surowicy



Monitorowanie: funkcji tarczycy i nerek



Ryzyko wpływu teratogennego

26

Walproiniany



Różne pochodne kwasu
walproinowego



Bezpieczne



Lepsza współpraca



Nie stosować: dysfunkcja wątroby

27

Karbamazepina



Szczególnie u pacjentów
agresywnych



Monitorowanie RBC



Przyspiesza metabolizm innych
leków psychotropowych