Rynek pracy,

bezrobocie.

Inflacja

Zatrudnienie ( w szerokim

ujęciu)

•praca,
•Zajęcie,
•czynność

Zatrudnienie (w

wąskim ujęciu)

praca osób, których

stosunek do

pracodawcy jest oparty

na umowie najmu,

mianowania lub

współużytkowaniu

środków produkcji

Specyfika zatrudnienia wiąże się z

kompleksem uwarunkowań i przyczyn,

do których zalicza się m.in.:

•uwarunkowania

demograficzne,

•uwarunkowania

społeczne,

•uwarunkowania

ekonomiczne.

Uwarunkowania

demograficzne

wpływają

bezpośrednio na

wielkość i strukturę

zasobów siły

roboczej zasilających

rynek pracy

Rozwój

demograficzny

podporządkowany

jest działaniu

praw rozwoju

biologicznego

Rozwój demograficzny

obejmuje takie zjawiska

jak:

•rodność,
•płodność,
•umieralność ogólna,
•umieralność niemowląt,
•przyrost naturalny,
•emigracja ludności,
•imigracja ludności.

Rozwój demograficzny wpływa

na:

• ogólne koszty zatrudnienia,
• wydatki na zdrowie,
• kształcenie i oświatę publiczną,
• kulturę,
• sport,
• wypoczynek,
• ubezpieczenia,
• administrację,
• obronę narodową,
• wymiar sprawiedliwości.

Uwarunkowania

społeczne

wynikają ze

stosowanej

polityki społecznej

oraz osiągniętego

poziomu postępu

społecznego

Kwestie dotyczące uwarunkowań

społecznych:

• wymiar nominalnego czasu pracy,
• zakres świadczeń społecznych,
• warunki przechodzenia na renty i

emerytury,

• dostępność kształcenia się na wyższych

poziomach edukacji,

• skala bezrobocia,
• zasiłki dla bezrobotnych,
• zakres i formy pomocy społecznej i

charytatywnej dla ludzi niesamodzielnych,

• możliwości pracy w niepełnym wymiarze i

więcej niż w pełnym wymiarze czasu pracy.

Uwarunkowania

ekonomiczne

wyrażają się w tym, że

poziom i struktura

dochodu narodowego,

m.in. jego podział na część

konsumowaną i

akumulowaną, określają

możliwości absorbcji siły

roboczej, czyli możliwości

zatrudnienia

Rozmiary i struktura

zatrudnienia oraz

wydajność pracy

determinują przyrost

dochodu narodowego

i inwestycyjne

możliwości wzrostu

gospodarczego

Gospodarowanie zasobami siły

roboczej polega na:

• przygotowaniu do pracy (w czym

uczestniczy gospodarstwo
domowe, system oświaty
publicznej i prywatnej,
przedsiębiorstwa),

• wykonywaniu jej (czego wynikiem

są dobra i usługi),

• użytkowaniu,
• zużyciu uzyskiwanych z pracy

rezultatów.

Działanie na płaszczyźnie człowiek- praca-

życie w rodzinie zależy od wzajemnych

stosunków:

• siły roboczej i środków produkcji

funkcjonujących w określonych

stosunkach społecznych;

• siły roboczej i całego społeczeństwa,

co wyznacza proporcje między tą

częścią społeczeństwa, która pracuje, i

tą która jest utrzymywana;

• siły roboczej zatrudnionej i

partycypującej w wartości nowo

wytworzonej w formie płac i innych

dochodów z pracy i pozostałej ludności

użytkującej i zużywającej dobra i

usługi.

W zakresie gospodarowania siłą

roboczą wchodzą cztery procesy:

• proces odnowy siły roboczej,
• proces przyrostu siły roboczej,
• proces alokacji siły roboczej z

punktu widzenia rozmiarów i
struktury efektywnego popytu
ujawnianego na rynku pracy,

• proces wykorzystania siły

roboczej

Proces odnowy siły

roboczej

rozumiany jako utrzymanie

stałej liczby ludzi mających

zdolność wykonywania

pracy i określony poziom

wiedzy oraz strukturę

kwalifikacji, co wymaga

zastępowania tych, którzy

ubywają z tej zbiorowości

Proces przyrostu siły

roboczej

wyraża

zwiększanie

ilości i poprawę

jakości zasobów

pracy

Z punktu widzenia

tworzenia odpowiednich

warunków odnowy dla

istniejących i nowych

strumieni siły roboczej i

kształtowania rozwoju

społeczno- gospodarczego

najkorzystniejszy byłby
równomierny w czasie i

umiarkowany ich przyrost

W skrajnym przypadku

istotne jest osiągnięcie

takiej zdolności

sterowania procesami

demograficznymi, aby

móc najlepiej

dostosować ich rozwój

do warunków,

możliwości, cech i celów

rozwoju społeczno-

gospodarczego

Proces alokacji siły roboczej z punktu

widzenia rozmiarów i struktury

efektywnego popytu ujawnianego na rynku

pracy

rozmieszczenie to powinno

być dostosowane do

rozmiarów i struktury

produkcji dóbr i usług, na

które istnieje popyt,

infrastruktury technicznej i

społecznej oraz

szacowanego tempa ich

rozwoju w krótkim, średnim i

długim horyzoncie czasu

Proces wykorzystania siły

roboczej

jest wyrażony sposobami jej

użytkowania przez podmioty

gospodarcze tj. pracodawców i

formami jej wyposażania w środki

produkcji i kwalifikacje, systemami

zarządzania użytkowaniem siły

roboczej, niezbędnymi nakładami

na stosowane sposoby

użytkowania siły roboczej i

systemy zarządzania oraz

uzyskiwanymi efektami przez

poszczególne podmioty

gospodarcze

Specyfika siły roboczej jako czynnika

rozwoju społeczno- gospodarczego

polega na uwzględnianiu:

• kryterium naturalnego- biorącego pod

uwagę wymogi rozwoju ludzkiego

organizmu,

• kryterium społecznego- określającego

prawne, polityczne, kulturowe i oświatowe

podstawy kształtowania wzajemnych

stosunków między pracownikami a

pracodawcami oraz stosunków podziału

efektów pracy i konsumpcji wyznaczającego

normy i oceny zabezpieczeń interesów ludzi,

• kryterium ekonomicznego- wyznaczającego

stopień osiągniętej ex post lub pożądanej

efektywności gospodarowania zasobami siły

roboczej.

Modele alokacji siły

roboczej:

•model naturalnej alokacji,
•model rynkowej alokacji,
•model doskonałego rynku

pracy,

•model niedoskonałego

rynku pracy.

Model naturalnej

alokacji

charakteryzował się tym, że

wytwórcy byli właścicielami, lub

współwłaścicielami środków

produkcji, siła robocza nie była

towarem, brak więc było rynku

pracy, nie występowała

kategoria płacy jako ceny siły

roboczej, nie było jawnego

bezrobocia, bo każdy przyrost

siły roboczej znajdował

przynajmniej częściowe

zatrudnienie

Model rynkowej alokacji

siły roboczej

ukształtował się wraz z

rozwojem gospodarki

kapitalistycznej. Rewolucja

przemysłowa spowodowała,

że współczesne

społeczeństwo przemysłowe

jest w przeważającej części

społeczeństwem

pracowników najemnych

Nadwyżka siły roboczej

nad efektywnym

popytem, czyli

bezrobocie, jest

przedmiotem

interwencyjnej polityki

państwowej i systemu

ubezpieczeń

Cechy modelu doskonałego rynku

pracy:

• na rynku istnieje stan doskonałej konkurencji

między pracodawcami a pracownikami oraz

między pracownikami i osobami szukającymi

pracy;

• rynek jest doskonale przejrzysty, co oznacza, że

pracodawcom znane są dokładnie informacje o

wielkości, strukturze kwalifikacyjno- zawodowej i

dynamice podaży siły roboczej;

• siła robocza na rynku pracy jest doskonale

mobilna, co oznacza, że elastyczność jej podaży

jest wysoka i umożliwia zaspokojenie każdego

popytu, jaki pojawi się na rynku pracy;

• cena siły roboczej, tj. płaca, jest jednolita na

całym rynku pracy. Koszty dojazdów do pracy nie

różnicują płac, a system ekonomiczny, w którym

funkcjonuje rynek pracy, jest samowystarczalny i

izolowany.

Rynek niedoskonały odznacza się następującymi

cechami:

• zbiorowość pracodawców nie jest jednolita, są to bowiem

prywatni przedsiębiorcy niezmonopolizowanego sektora
gospodarki, przedsiębiorcy sektora drobnotowarowego,
przedsiębiorcy monopoliści krajowi i ponadnarodowi,
pracodawcy państwowi;

• zbiorowość siły roboczej jest również niejednolita.

Obejmuje robotników niewykwalifikowanych,
wykwalifikowanych, pracowników umysłowych,
specjalistów i ekspertów, kadrę kierowniczą;

• nowoczesna infrastruktura rynku pracy- obejmująca

administrację państwowych służb zatrudnienia,
wyposażonych w nowoczesną aparaturę informatyczną i
dysponujących pełnym zestawem danych o wielkości,
strukturze i dynamice popytu oraz podaży siły roboczej-
nie eliminuje zatorów w przebiegu informacji,
określonych, odmiennych preferencji pracodawców i
poszukujących pracy, które uniemożliwiają zupełne
dostosowanie podaży do popytu siły roboczej.

Związki zawodowe są siłą

zdolną:

•ograniczać masową

redukcję,

•ustanawiać instytucję

płacy gwarantowanej,

•negocjować podwyżki płac,
•zawierać umowy zbiorowe.

W przypadku, gdy

negocjacje między

związkami

zawodowymi a

związkami

pracodawców załamują

się wówczas funkcje

arbitrażowe i

interwencyjne pełni

państwo

W koncepcji społecznej

gospodarki rynkowej

państwo prowadzi

aktywną politykę

kreowania zatrudnienia

tj. pobudzania popytu i

podaży, wzrostu

zatrudnienia i

jednoczesnego

ograniczania bezrobocia

Podaż siły roboczej

określona liczba ludzi

w wieku zdolności do

pracy i taką zdolność

mających, gotowa

podjąć pracę za

oferowaną płacę w

określonym czasie na

danym rynku pracy

Głównymi czynnikami określającymi podaż pracy są

m.in.:

• stopa przyrostu rzeczywistego ludności,

• relacja ludności w wieku aktywności zawodowej do

ludności pozostałej,

• czas spędzany poza pracą przez jednostki w wieku

aktywności zawodowej (szkoła, armia, więzienie),

• odsetek kobiet w wieku zdolności do pracy i stopa ich

aktywności zawodowej, zależna od tradycji i zwyczajów

panujących w danym społeczeństwie,

• ustawowa długość tygodnia pracy,

• organizacja i wykorzystanie czasu pracy (praca jedno-

czy wielozmianowa),

• poziom i rodzaje kwalifikacji, koszty ich zdobycia,

• poziom płac realnych oraz stosunek czasu pracy do

czasu wolnego,

• stosunek emigrantów do imigrantów w wieku zdolności

do pracy, która zmienia się w stopniu adekwatnym do

relacji płac realnych w poszczególnych krajach,

• poziom konsumpcji przy przeciętnej płacy i jej

dynamika,

• struktura i poziom popytu na siłę roboczą.

Popyt na siłę roboczą

określona liczba ludzi w

wieku zdolności do

pracy i taką zdolność

mających, na którą jest

zapotrzebowanie przy

danej cenie i w

określonym czasie ze

strony pracodawców

Na popyt na siłę roboczą

wpływają m.in.:

•liczba i rodzaj pracodawców,
•poziom techniki i technologii,
•sposób zarządzania

przedsiębiorstwami,

•stopień wykorzystania

zdolności wytwórczych u
pracodawców

Spośród czynników kosztowo- dochodowych

ważna jest:

• relacja przeciętnych płac na rynku pracy do

kosztów siły roboczej i dochodów

przedsiębiorstw,

• stopa substytucji siły roboczej przez rzeczowe

czynniki produkcji,

• stosunek kosztu tej substytucji do dochodów

pracodawców,

• stopa i struktura akumulacji i inwestycji u

pracodawców,

• rzeczywista i przewidywana stopa zysku u

pracodawców,

• stopa opodatkowania dochodów pracodawców,
• stopa oprocentowania kredytów

inwestycyjnych krótko- i długoterminowych,

• popyt na produkty i usługi pracodawców

Na popyt na siłę

roboczą wpływ wywiera

udział i znaczenie
„czarnego” rynku

pracy, siła i rola

związków zawodowych

oraz ustawodawstwo

prawne dotyczące

organizacji i ochrony

pracy

Wynikiem wzajemnego

oddziaływania podaży, płacy i

popytu na siłę roboczą jest

określony poziom zatrudnienia

w gospodarce zapewniający

równowagę gospodarczą, tj.

zrównanie globalnej podaży

pracy z globalnym popytem na

nią, przy określonym poziomie

płac i występowaniu

bezrobocia dobrowolnego

Podstawą twierdzenia są założenia

neoklasycznych teorii zatrudnienia:

• płaca pracownicza równa się krańcowej

wydajności pracy, co oznacza, że płaca osoby

zatrudnionej równa się utracie wartości, jaka

nastąpiłaby w razie zmniejszenia

zatrudnienia o jednostkę; taki poziom płacy

wyznacza krzywą popytu na siłę roboczą;

• przy danym stanie zatrudnienia użyteczność

płacy równa się krańcowej przykrości pracy,

co oznacza, że płaca zapewnia podaż siły

roboczej odpowiadającą danemu stanowi i

zatrudnienia; przykrość pracy oznacza utratę

czasu wolnego i inne względy, które skłaniają

ludzi do powstrzymania się od pracy, jeżeli

oferowana płaca ma dla nich użyteczność

mniejszą od pewnego minimum.

Wskaźnik cenowej

elastyczności podaży pracy

(E):

E = [∆Gp/ Gp]/ (-∆Pł/

Pł)

gdzie:

Gp- liczba godzin pracy

przepracowanych w tygodniu,

Pł- płace za liczbę godzin pracy

Gdy płace są niskie,

głodowe, do pracy

muszą iść wszystkie

osoby zdolne do pracy

w gospodarstwie

domowym, aby

utrzymać społecznie

minimalny poziom

życia rodziny

Gdy płace są

wysokie, zmienia

się skala

preferencji, część

osób z rodziny
może przestać

pracować

Gdy płace są bardzo

wysokie, a rodzina chce

awansować społecznie,

może ponownie

wzrosnąć podaż pracy tj.

część wolnego czasu

zostanie znowu

wymieniona na przykrość

pracy, dającej wyższy

standard życiowy

Produkt krajowy brutto

funkcja iloczynu

zatrudnienia i

przeciętnej

wydajności pracy

Wydajność pracy

przy danym

produkcie

krajowym brutto

wyznacza poziom

optymalnego

zatrudnienia

Przyjmując stałą wydajność pracy-

Ws (założenia dla krótkiego

wymiaru czasu) możliwy jest

przyrost zatrudnienia- ∆Z, zależny

od przyrostu produktu krajowego

brutto- PKB:

∆Z = ∆PKB/

Ws

Wzrost wydajności pracy

przy danym przyroście

produktu krajowego brutto

przesuwa część

zatrudnionych do

bezrobotnych lub jest

połączony z dodatkowym

wzrostem produkcji i

zatrzymaniem części

zatrudnionych w produkcji,

dzięki zmianie rodzaju

pracy i przekwalifikowaniu

Bezrobocie frykcyjne

bezrobocie nieuniknione z powodu tego,

iż na rynku pracy dokonywane są

nieustannie przemieszczenia siły

roboczej w układach przestrzennych-

między regionami gospodarczymi, w

układach rzeczowych- między sektorami,

działami, gałęziami i

przedsiębiorstwami, w układach

pionowych, wynikających ze struktury

kolejnych stanowisk pracy w obrębie

zawodu, które wyznaczają drogi awansu,

degradacji lub stabilizacji zawodowej

pracowników i w układach poziomych, w

których dokonywane są przesunięcia

między poszczególnymi zawodami i

specjalizacjami

Bezrobocie dobrowolne

przejście z jednego

miejsca pracy na drugie

wymaga pewnego czasu,

tak że w społeczeństwie,

które nie jest statyczne,

zawsze istnieje pewna

liczba robotników

niezatrudnionych między

jednym zajęciem a drugim

Bezrobocie sezonowe

w okresach natężenia

prac pojawia się

dodatkowy popyt na

siłę roboczą, a w

okresach ich

zmniejszenia następuje

redukcja tego popytu i

pojawienie się

bezrobocia

Bezrobocie

przymusowe

określona liczba

osób poszukuje

pracy, chce

pracować przy

jakiejkolwiek cenie

siły roboczej, a nie

może znaleźć pracy

Bezrobocie chroniczne

dotyczy osób, które z

różnych powodów (np.

podeszły wiek, gorszy stan

zdrowia, przeszłość

polityczna) nie mają szans

w warunkach konkurencji

na otrzymanie pracy, gdy

ją utracą z przyczyn

niezależnych od siebie

Bezrobocie

strukturalne

niedostosowanie

popytu do podaży

siły roboczej, w

wyniku

nierównomiernego

wzrostu

gospodarczego

Bezrobocie naturalne

bezrobocie

frykcyjne +

bezrobocie

strukturalne

Bezrobocie nieefektywnego

popytu

powstaje jako wynik

niedostatecznego popytu

na dobra, które mogą być

wytwarzane przy pełnym

wykorzystaniu siły

roboczej. Różnica między

liczbą osób poszukujących

pracy a liczbą stanowisk

pracy

Bezrobocie płacowe lub

klasyczne

powstaje na skutek zbyt

wysokich płac realnych.

Przyczyn występowania tego

rodzaju bezrobocia upatruje się

w wymuszaniu przez silne

związki zawodowe wysokiego

poziomu płac w skali krajowej,

bez brania pod uwagę różnic,

jakie występują w układach

regionalnych i gałęziowych

Skutki bezrobocia

• przymus wypłacania zasiłków,

• utracenie możliwości zwiększenia

wartości nowo wytworzonej,

• stopniowa utrata kwalifikacji siły

roboczej,

• poczucie nieprzydatności,

• rozpad rodzin,

• wzrost alkoholizmu,

• przestępczość,

• narkomania,

• dbałość o solidne wykonywanie pracy,

• wysoka wydajność pracy,

• dyscyplina.

Sposoby przeciwdziałania

bezrobociu

• prowadzenie aktywnej polityki społecznej,
• prowadzenie aktywnej polityki zatrudnienia,
• gwarantowanie płacy minimalnej,
• gwarantowanie minimum socjalnego,
• gwarantowanie rent, emerytur, zasiłków

rodzinnych, zasiłków dla bezrobotnych,

zasiłków chorobowych,

• wymiar czasu pracy,
• zakres i odpłatność opieki zdrowotnej,
• dostępność systemu publicznej edukacji,
• tworzenie miejsc pracy w sektorze

publicznym,

• subsydiowanie zatrudnienia w sektorze

prywatnym.

Stagflacja

stagnacja

gospodarcza

Slumpflacja

recesja

gospodarcza

Bezrobocie i inflacja łącznie

wywołują:

• redystrybucję dochodu

narodowego na rzecz warstw
lepiej sytuowanych,

• spadek oszczędności i inwestycji,
• wzrost różnych form

tezauryzacji,

• spadek wydajności pracy

wywołany zmniejszaniem się
poziomu płac realnych

Płaca

cena siły

roboczej na

rynku pracy

Płaca nominalna

suma jednostek

pieniężnych

otrzymywanych

przez pracownika

od pracodawcy

Płaca realna

suma dóbr i

usług, jakie

można nabyć

za płacę

nominalną

Przy wysokich

stopach wzrostu

płac stopa

bezrobocia jest

niska, a im niższe

są stopy wzrostu

płac, tym stopa

bezrobocia jest

wyższa

Realna cena siły

roboczej ma swoją

granicę, określa ją

minimum środków do
życia zapewniających

konsumpcję robotnika i

jego rodziny na

poziomie

biologicznego

minimum egzystencji

Minimum socjalne

poziom płac

gwarantowanych,

wywalczanych przez

pracowników, związany z

ogólnym poziomem

wzrostu gospodarczego

oraz modelem i strukturą

konsumpcji pracowniczej

„Pracownik, który

otrzyma płacę

dwa razy wyższą,

wykona dwa razy

mniej pracy”

W. Petty

Nawet pracę

najbardziej nużącą

wykonuje się z

największą

rozkoszą, gdy

pozwala ona

pracownikowi

uniknąć głodowej

śmierci”

B. Mandeville

Minimum

socjalne w

ujęciu

pieniężnym

określa

niezbędną sumę

środków

pieniężnych

Minimum socjalne w

ujęciu rzeczowym

określa tzw.

minimalny koszyk

dóbr i usług, który

utrzymuje pracownika

najemnego w stanie

zdrowia i umożliwia

mu pracę

Wyróżnia się trzy główne

funkcje płac:

•funkcja informacyjna,
•funkcja bodźcowa:
- funkcja dochodowa,
- funkcja kosztowa,
•funkcja wychowawcza

Funkcja informacyjna

dla pracowników,

pracodawców, związków

zawodowych i związków

pracodawców oraz

państwa, podstawa

polityki płacowej i

kształtowania poziomu,

struktury, dynamiki i

form płac

Funkcja bodźcowa

pobudzanie

pracowników do

wzrostu wydajności

pracy, podnoszenia lub

zmiany kwalifikacji

zawodowych,

utrzymania lub zmiany

miejsca pracy.

Funkcja dochodowa

płace są podstawą

kształtowania dochodów

pracowników i umożliwiają

zakup dóbr i usług

konsumpcyjnych. Określają

sytuację dochodową

gospodarstw domowych

pracowników najemnych i

stopień zaspokojenia ich

potrzeb

Funkcja kosztowa

płace są elementem

kosztów ponoszonych

przez pracodawców.

Pracodawcy dążą do

racjonalnego, efektywnego

wykorzystania czasu pracy

pracowników najemnych i

właściwej organizacji pracy

Funkcja wychowawcza

płace kształtują

stosunek do pracy,

wolę i dyscyplinę

pracy, preferencje co

do wyboru nowego

rodzaju i poziomu

kwalifikacji oraz

miejsca pracy

Płace stanowią

jeden z wielu

elementów

kształtujących

sytuację

motywacyjną

pracowników w

miejscu pracy

W tradycyjnym ujęciu

wyróżnia się cztery funkcje

płac:

•dochodową,
•kosztową,
•bodźcową,
•społeczną.

Na motywację do pracy

wpływają takie czynniki,

jak:

• materialne wyposażenie stanowisk

pracy,

• organizacja czasu pracy,
• znaczenie,
• prestiż i tradycja przedsiębiorstwa,
• możliwości awansowania i

podnoszenia kwalifikacji,

• metody rozwiązywania konfliktów i

napięć w procesie pracy