Terapia grupowa

skoncentrowana na

procesie

Wykład 12

Skupienie się na „tu i
teraz”

Żeby terapia grupowa „tu i teraz” była skuteczna musi

jednocześnie koncentrować się na na dwóch warstwach:

1.

Doświadczanie: bezpośrednie wydarzenia podczas

spotkania grupowego uzyskują pierwszeństwo nad

wydarzeniami z aktualnego życia zewnętrznego

członka, jak i jego przeszłości. Ułatwia to wyłonienie się

mikrokosmosu każdego członka grupy

2.

Naświetlenie procesu: grupa musi analizować siebie,

zbadać własne transakcje, wyjść poza czyste

doświadczenie i zrozumieć proces (integrować

doświadczenie)
Podejście to ma charakter ahistoryczny, chociaż

paradoksalnie komentarz dotyczy już przeszłości.

Charakter materiału:



Terapeuci zorientowani na proces są skoncentrowani nie
tyle na

treści

wypowiedzi, co raczej na

proces

, czyli na to

”Co otwarte słowa, styl uczestników, charakter dyskusji
mówią o interpersonalnej relacji między uczestnikami?”



Co mówią o relacjach interpersonalnych konkretnych
uczestników grupy kwestie typu: „jak” i „dlaczego”
pojawiają się reakcje werbalne i pozawerbalne
poszczególnych członków



Terapeuci skupiają się na metakomunikacyjnych
aspektach relacji i zastanawiają się dlaczego w aspekcie
relacyjnym osoba formułuje wypowiedź w taki sposób i w
tym czasie.

Jan 24 letni student prawa podczas grupowej sesji

terapeutycznej wykrzyczał, zwracając się do Luizy, córki

alkoholiczki, matki trojga dzieci, która ujawniła że pewne

problemy z piciem: „Wolałbym się zabić niż mieć matkę

alkoholiczkę i powtarzać jej błędy!”



Skoncentrowanie na treści

– grupa dyskutuje, jak żyje się

dzieciom, którzy mają matki nie pijące lub matki

alkoholiczki



Skoncentrowanie na procesie

– odpowiedzieć na pytania



dlaczego teraz Jan zaatakował Luizę?



czy był już między nimi jakiś konflikt?



Dlaczego nie zaatakował bezpośrednio, tylko pośrednio?



Co to znaczy o Janie i jego sposobach rozwiązywania trudności?



Dlaczego poprzez taką wypowiedź Jan wystawił się na atak grupy?



Czy może to mieć związek z tym, że kolega Jana, który miał rolę kozła

ofiarnego odszedł z grupy?

Warstwy a czynniki leczące

Czynniki leczące

Warstwa I

• sprzężenia zwrotne

• katharsis

• odsłanianie siebie

• nabycie umiejętności
społecznych

Warstwa II

• Interpersonalne
uczenie się przekaz

• Interpersonalne
uczenie się odbiór

Podstawowe funkcje i zadania

terapeuty:

1.

Ma nakierowywać grupę na „tu i teraz”, komentując w
różny sposób ewentualne kierunki zmiany na poziomie
temporalnym

2.

Identyfikować powiązania pomiędzy faktycznym
przesłaniem komunikatu a intencją osoby komunikującej
się np. gdy ktoś pyta o coś drugiego członka grupy, to
jaka jest intencja pytania – uzyskanie informacji czy
zawstydzenie lub upokorzenie go forum grupy

3.

Wspomagać pętlę autorefleksji członków grupy, przy ich
współudziale; komentarze dotyczą wszystkich członków
grupy, także terapeuty

Czym się kierować ma terapeuta

przy wyborze interwencji?



Terapeuta musi zdiagnozować czego
najbardziej grupa potrzebuje w tym momencie
i swoje reakcje podporządkować tymże
potrzebom



Terapeuta może wprost odwołać się do
członków grupy z zapytaniem: Jak każdy z was
odbiera przebieg spotkania (jaki mają
charakter bezpośrednio zachodzące relacje
między członkami grupy, grupą a terapeutą,
terapeutą a poszczególnymi członkami)?

Skupienie się na procesie:



Lęki związane z procesem odkrywania tego, co

stanowi tabu (socjalizacja i normy społeczne) –

komentowanie procesu jest zazwyczaj traktowane

jak niegrzeczne zachowanie, nadto obnażające (lęki

przed krytyką rodzica)



Strach przed odwetem – gdy komentowana osoba

poczuje lęk lub złość, to się zemści



Utrzymywanie władzy – badanie hierarchii władzy

powoduje jej spłaszczanie się, komentowanie

zachowań terapeuty prowadzi do pobudzenia

zażenowania i wstydu, stąd nie wszyscy są gotowi

do takiej aktywności

Fazy procesu grupowego a

zadania terapeuty



Faza aktywacji – koncentrowanie członków grupy na „tu

i teraz”, na pojawiających się relacjach między

członkami grupy



Faza orientacji na „tu i teraz”, inaczej faza „naświetlania

procesu” – gdy członkowie zaczynają komentować

proces grupowy zwykle jest to przyjmowane jako

zarozumialstwo, wywyższanie się. Gdy ktoś mówi np. :

„nic się nie dzieje” lub „grupa utknęła w martwym

punkcie”, wtedy ściąga na siebie niebezpieczeństwo, że

usłyszy „może ty dziś zaczniesz”, „Nie czekaj na nas,

dzisiaj twoja kolej”. Prawdopodobnie ten proces

skomentuje już terapeuta z metapoziomu

Techniki aktywacji „tu i
teraz”



Dyrektywa główna - komentarze początkowe, gdy

terapeuta zachęca do mówienia nie tylko o tym, co

na zewnątrz, ale i tym co się dzieje aktualnie

między członkami grupy



Zachęcanie P do zaobserwowania, w jakich

okolicznościach na grupie pojawiają się ich problemy

(np. myśli samobójcze, obsesja)



Zachęcanie do odkrywania tych członków, którzy

najbardziej bądź najmniej....



Mówienie wprost, używanie trybu warunkowego, itp.

Opór w fazie aktywowania



Przyjmowanie zasady absolutnej równości np.

czuję do wszystkich członków grupy ciepłu

uczucia (zwróć uwagę na negatywne)



Milczenie grupy (po jakimś czasie T pyta, co

członkowie przeżywali podczas tego

milczenia)



Uporczywe opowiadanie o tym, co zewnętrzne

(jak przenieś to na „tu i teraz”)



Jak zrobić z tego, co „tam i wtedy” „tu i teraz”



Zbyt duża lub zbyt niska aktywność terapeuty

Techniki naświetlania procesu

- pacjenci



Muszą rozpoznać, jak zachowują się w relacjach z

innymi ludźmi (style)



Każdy musi uznać wpływ własnego zachowania na

innych i jak inni wpływają na niego



Powinni rozstrzygnąć czy są zadowoleni ze

swojego stylu funkcjonowania interpersonalnego



Muszą ćwiczyć wolę zmiany



Zamiar zmienić na decyzję, a decyzję na zmianę



Utrwalić zmianę i przenieść ją z warunków grupy

do swego codziennego życia

Źródła napięcia w grupie



Walka o dominację, władzę – gdy ktoś z grupy,
zwłaszcza terapeuta pozytywnie oceni
kompetencje członka grupy, reszta zaczyna ją
podważać (rywalizacja),



Walka o bliskość i przynależność – gdy ktoś z
grupy uzyska informację o zrozumieniu, inni
członkowie mogą jego doświadczenia, emocje
unieważniać



Zabierania czasu i przestrzeni poprzez symptomy i
unikanie zmiany (wtórne korzyści z symptomu)

Komentarze źródłem zmiany -

poziomy

1.

Oto jakie jest twoje zachowanie – informacje zwrotne

i samoobserwacja jest źródłem wiedzy o tym, jak

widzą ich inni

2.

Oto jakie uczucia wywołują twoje zachowania –

informacje zwrotne od innych członków grupy

3.

Oto jak twoje zachowanie wpływa na opinię innych o

tobie – członkowie przekazują sobie, że w

następstwie swego zachowania są cenienie przez

innych, szanowani, unikani

4.

Oto jak twoje zachowanie wpływ na twoją opinię o

sobie na podstawie informacji zebranych wyżej P

formułują opinię o sobie.

Na podstawie powyższej

sekwencji pacjent :



Dowiaduje się jak jego relacje z innymi i z

samym sobą kształtują jego własne działania i

wtedy podejmuje najczęściej decyzję o zmianie –

„Tylko ja mogę zmienić świat, który stworzyłem”



Rozpoznawanie przeszkód w zmienianiu się –

„zmiana nie jest niebezpieczna”



Jak to się dzieje, że P postępuje w sprzeczności

ze swoimi interesami stanowi podstawę do

formowania przekonania – „Potrafię się zmienić,

jestem silny”

Zjawiska związane z grupą

jako całością



Siły grupowe działające w służbie terapii

– są

to zjawiska, które dotyczą takich kwestii, jak

spójność grupy, solidarność członków, czyli

np. zachowań wzmacniających wzajemną

atrakcyjność, akceptację, zaufanie



Siły grupowe działające przeciw oczekiwanym

efektom terapii

– są to najczęściej problemy

obciążone lękiem i antyterapeutyczne normy

grupowe

Problemy obciążone lękiem



Zjawisko ucieczki grupy przed rozpoznaniem

problemu – regresja w stosunku do normalnego

funkcjonowania grupy np. w sytuacji odejścia

kogoś z grupy, ujawnienia się i odsłonięcie przez

kogoś z grupy z materiałem „trudnym”



Ignorowanie komentarzy T sprowadzających

grupę do metaanalizy procesu



Typy komentarzy: Czy jest coś o czym grupa

dzisiaj nie mówi?; Wyczuwam dzisiaj „ukryty

program” spotkania, czy możemy o tym

porozmawiać?

Antyterapeutyczne normy

grupowe

(wybrane)



Zabieramy głos po kolei – zniechęca do

spontaniczności



Każdemu po równo czasu i przestrzeni – podobnie jw.



Skoncentrowanie się na pierwszym poruszonym

problemie i hamowanie wprowadzenia nowych

aspektów relacyjnych



Omawianie ważnych kwestii poza grupą



Unikanie rywalizacji, walki o władzę, walki o

pierwszeństwo



Nie przeciwstawianie się i nie kwestionowanie

komentarzy terapeuty

Stadia formowania się grup



Formowanie grupy, kryteria doboru – wstępne

zaangażowanie i uczestnictwo



Napieranie –dominacją akceptacji, pozytywnych

odniesień schodzi na plan dalszy i pojawiają się

agresywne, jak: kontrola, władza, status



Normowanie – równoważenie współzawodnictwa i

rywalizacji; przynależności i indywidualnego

zróżnicowania



Wykonanie – okres intensywnej pracy grupy, którą

formułuje zażyłość, zaangażowanie i autentyczną

spójność



Zamykanie – kończenie doświadczenia grupowego

Pierwsze spotkanie



Nastawienie pacjentów i ich negatywne emocje –

strach, zażenowanie, wstyd



Wprowadzenie zasad pracy w grupie np. szczerości

i poufności



Wprowadzanie zasady zwracania się do siebie po

imieniu



Cisza



Pierwsi członkowie grupy mówią o sobie, najczęściej

o powodach rozpoczęcia terapii i symptomach



Terapeuta kształtuje pierwsze normy i jest aktywny

Stadium początkowe



Orientacja, niepewne uczestnictwo, poszukiwanie

sensu i zależność



Pacjenci muszą sobie odpowiedzieć na pytanie „Jak

to ma mi pomóc? Co ma wspólnego uczestnictwo w

grupie z problemami i celami do zrealizowania?



Oceniają siebie nawzajem i grupę , szukają dla

siebie funkcjonalnych ról i zastanawiają się nad

swoją pozycją w grupie



Odtwarzają często sytuację pierwotną: spodziewają

się odrzucenia, lekceważenia lub szczególnego

miejsca

Stadium początkowe



Poszukują akceptacji, nagrody za spełnianie

oczekiwań terapeuty, zadają różne pytania „jacy

mają być?”



Wykazują chęć podporządkowania się i zależności,

poszukują strukturalizacji



Interakcje podobne do różnych spotkań

towarzyskich, omawiają tematy mało istotne, treść

dyskusji mało ważna, ważne to co dzieje się na

poziomie niewerbalnym (kto na kogo patrzy, kto

komu kiwa głową na znak aprobaty, kogo się boją,

a kogo szanują)

Stadium drugie – konflikty, dominacja,

bunt



Pierwsze dylematy: czy być na zewnątrz czy wewnątrz grupy?;

„na górze czy na dole?”



Negatywne komentarze i słowa krytyki wobec siebie nawzajem



Doradzanie, krytyka różnych doświadczeń, wyborów życiowych

po to by osiągnąć określoną pozycję w hierarchii



Walka o kontrolę, zwłaszcza z nowymi członkami grupy



Wrogość wobec terapeuty i przypisywanie mu „nadludzkich”

atrybutów



Odmowa pełnienia roli autorytetu przez terapeutę nasila

wrogość i niepokój



Fantazje na temat bycia „wybranym” dzieckiem terapeuty

nasila rywalizację

Stadium drugie

Negatywne zjawiska mogą być związane z:



Nie radzeniem sobie przez terapeutów z

negatywnymi emocjami, przedkładanie własnych

potrzeb emocjonalnych nad potrzeby grupy (różne

sposoby wstrzymywania ataków)



Zjawisko przemieszczonej, skierowanej poza obiekt

agresji, które polega na kierowaniu jej w stronę

lekarzy z przeszłości, atakowaniu psychoterapii



Zjawisko poszukiwania kozła ofiarnego z

przekonaniem, że gdyby go nie było na grupie, to

grupa by ho, ho!

Stadium trzecie – rozwój

spójności



Po fazie konfliktu następuje kształtowanie się i

rozwój dojrzałej spójności grupy



Zjawiska: świadomość solidarności z grupą, zgodne

działania, współpraca i wzajemność, ustalenie

zażyłości i zaufania



Główny dylemat – blisko czy daleko?, niepokój może

dotyczyć obu pozycji



Powstrzymywanie negatywnych afektów



Dopiero gdy wszystkie afekty będzie można wyrazić

i przepracować, wtedy grupa stanie się dojrzałą

Stadium rosnącej spójności dzieli
się na:



Początkową fazę wielkiego wzajemnego wsparcia
(grupa przeciwko światu zewnętrznemu)



Bardziej zaawansowaną, zwaną też prawdziwą
pracą zespołową, w której napięcie wyłania się nie
z walki o dominację, ale ze zmagań każdego
uczestnika z własnymi oporami.



Fazy te mogą występować sekwencyjnie, chociaż
ich „czystość” jest mało prawdopodobna

Rozwój grupy:



Nie ma charakteru liniowego, a raczej

sekwencyjno-powracający



Zmienność śledzi się poprzez takie

wskaźniki, jak: spójność,

emocjonalność, zażyłość



Cykloterapia – określenie proponowane

przez Hamburga na określenie

dynamiki przebiegu recykli grupy

Trudni pacjenci



Klienci łapczywi

– wysokie wymagania we

wszystkich sferach (szybko i dużo, najlepiej
na pierwszej sesji)



Klienci wywołujący silne wrażenia

– nie tyle

patologiczni, co specyficznie wysławiający
się, z aurą osobistą itp.



Klienci bierno-agresywni

– zachęcający do

największego wysiłku i wytężonej pracy,
sam pozostaje nieszczęśliwy



Klienci manipulujący

– wymusza uzyskanie

różnych przywilejów i specjalnych praw



Klienci snujący intrygi

– przekazujący różne

informacje o terapeutach i instytucjach, w

których się leczyli



Klienci ciężko chorzy psychicznie

– aura,

nastrój, dziwaczne spostrzeganie



Klienci pozbawieni wglądu

– nie można do

nich dotrzeć, ani nie można się ich pozbyć



Klienci zrywający terapię

–

niezadowoleni i oczekujący na „cud”



Klienci nieatrakcyjni i nie odnoszący

sukcesów – starzy, słabo
wykształceni, niski status społeczny,
bez jakiegokolwiek sukcesu