Rozwój fizyczny i motoryczny oraz

potrzeby dziecka w wieku

niemowlęcym.

Zadania:

1. Poznanie

charakterystyki

okresu

niemowlęcego i zmian w rozwoju
fizycznym i motorycznym.

2. Uświadomienie

znaczenia

prawidłowego zaspakajania potrzeb
niemowlęcia.

3. Przybliżenie w okresie niemowlęcym –

rozwoju:

raczkowania,

siadania,

chodzenia,

chwytania,

percepcji,

rozwoju społecznego.

Pomoce: prezentacja multimedialna, folie, plansze -

do zadania (celu) 2.

Czas: 60 min.

Oczekiwania

-

uczestnik

będzie:

znał

charakterystykę okresu niemowlęcego i zmiany w
rozwoju fizycznym i motorycznym; rozumiał
zmiany w rozwoju: raczkowania, siadania,
chodzenia,

chwytania,

precepcji,

rozwoju

społecznego;

uświadamiał

sobie

znaczenie

prawidłowego zaspakajania potrzeb niemowlęcia
w sytuacji stosowania w życiu własnym lub
pracy.

Przebieg zajęć:

• Prezentacja zadań przygotowanych przez

studentów:

charakterystyki

okresu

niemowlęcego i zmian w rozwoju fizycznym i
motorycznym – uzupełnienie prowadzącego
(slajdy – 4 – 11); znaczenia prawidłowego
zaspakajania potrzeb niemowlęcia.( slajdy: 12 –
17)

2. Prezentacja tematu i celów zajęć (slajd 1)

3. Praca w grupach: Rozwój raczkowania,

siadania, chodzenia, chwytania, percepcji,
rozwoju społecznego u niemowlęcia.

a. dzielimy uczestników na 5 grup – każda

otrzymuje plansze (zał. 1) według kolejności:
raczkowanie, siadanie, chodzenie, chwytanie,
percepcja, rozwój społeczny – zadaniem jest
według

miesięcy

przybliżyć

osiągnięcia

poszczególnych funkcji. – prezentacja pracy grup

b. Uzupełnienie prowadzącego po każdej grupie

z pokazywaniem rysunków ( folie – zał. 2, 2a – 2d;
3 i 3a; 4, 4a, 4b; 5; 5; 7)

4. Film : Bobas – fragmenty dyskusja i

podsumowanie ( zał. – folie: 8, 8a, 8b)

5 Ewaluacja: Informacja zwrotna – Co na

zajęciach

się

podobało?

Przypomnienie

zadan na następne zajęcia

Okres niemowlęcy - obejmuje 1 r.ż.

dziecka, w tym okres noworodkowy.

Cechy

charakterystyczne

okresu

niemowlęcego:
1. Najintensywniejsze tempo wzrastania w

całym okresie postnatalnym.
2. Duży przyrost tkanki tłuszczowej, ze

zwiększaniem

się

liczby

komórek

tłuszczowych.
3.

Pionizacja

ciała

(z

zaznaczonymi

krzywiznami kręgosłupa) i rozwój ruchów

lokomocyjnych.
4. Opanowanie specyficznie ludzkiego

„chwytu pęsetkowego”, umożliwiającego

rozwój

czynności

manipulacyjnych

i

konstrukcyjnych.
5. Początki procesu rozwoju mowy.

Rozwój fizyczny niemowlęcia

1. Tempo wzrastania niemowlęcia jest

bardzo szybkie:

• W 1 r.ż. przyrost długości ciała wynosi ok.

22–25 cm, a masy ciała – ok. 7 kg. W końcu

1 r.ż. waży ono 3 razy więcej. Zdrowe

niemowlę już w 4–5 m.ż. waży 2 razy

więcej niż przy urodzeniu.

• Dziecko staje się „pulchne”. Przyrost masy

ciała związany jest przede wszystkim z

rozwojem tkanki tłuszczowej w wyniku

wzrostu liczby komórek tłuszczowych i ich

wielkości. Ilość tłuszczu u noworodka

donoszonego wynosi ok. 15% masy ciała, a

w końcu 1 r.ż. – ok. 25%. Jest to tzw.

pierwszy okres krytyczny w rozwoju tej

tkanki. Duży jej przyrost zwiększa ryzyko

otyłości w dalszych latach życia.

2. W budowie i proporcjach ciała

niemowlęcia dokonują się następujące

zmiany:

• wyrównanie się obwodu głowy i klatki

piersiowej (ok. 10–12 m.ż. – efekt

rozwoju układu oddechowego), stopniowe

zmniejszanie

się

ciemiączka

przedniego (zarasta między 9 a 18 m.ż.);

powoduje

to

zmniejszenie

tempa

wzrastania mózgu,

• kształtowanie

się

krzywizn

kręgosłupa – lordozy szyjnej (efekt

unoszenia głowy w pozycji leżącej na

brzuchu), kifozy piersiowej i lordozy

lędźwiowej20 (efekt siadania i wstawania),

• wyrzynanie się zębów mlecznych –

pierwszy siekacz dolny wyrzyna się

przeciętnie ok. 6 m.ż., w końcu pierwszego

roku dziecko ma 6–8 zębów (istnieją duże

różnice indywidualne).

Rozwój motoryczny niemowlęcia

W okresie niemowlęcym szybkie jest

tempo

rozwoju

mózgu

oraz

dojrzewanie

ośrodków

w

korze

mózgowej, móżdżku, jądrach podkorowych

i rdzeniu kręgowym, kontrolujących ruchy

zamierzone mięśni szkieletowych.
Najwcześniej wykształcają się ruchy w

obrębie głowy (ruchy ust, ruchy mimiczne

twarzy), potem kończyn górnych, tułowia i

kończyn dolnych; najpóźniej pojawiają się

ruchy dłoni i palców (manipulacyjne).

Rozwój motoryczny (ruchowy) niemowlęcia

stanowi

podstawę

dla

rozwoju

procesów

poznawczych, mowy, koordynacji wzrokowo-

ruchowej,

uczuć,

a

także

kontaktów

społecznych. Z tego powodu często używa się

terminu

„rozwój

psychoruchowy

(psychomotoryczny)”.

Do

milowych

kamieni

w

rozwoju

motorycznym niemowlęcia należą:
• Pionizacja ciała i rozwój ruchów

lokomocyjnych – kolejność i czas osiągania

poszczególnych umiejętności ruchowych,
• Rozwój chwytania (zamierzonego, pod

kontrolą wzroku) – ok. 7 m.ż. – „chwyt

nożycowy”, w wyniku jego doskonalenia

dochodzi

do

opanowania

specyficznie

ludzkiego

„chwytu

pęsetkowego”

(obcęgowego,

z

udziałem

kciuka),

umożliwiającego

rozwój

czynności

manipulacyjnych i konstrukcyjnych; w drugim

półroczu

dziecko

potrafi

chwytać

grzechotkę, przełożyć ją z ręki do ręki, nieco

później naśladuje proste czynności i gesty

(np. „pa, pa”, klaskanie).

•

Rozwój

sprawności

narządów

artykulacyjnych

i

mowy

obejmujący

następujące etapy:
– krzyk i płacz niemowlęcia – reakcja na

przykre wrażenia (np. głód, zimno) i inne

okrzyki (dźwięki) wyrażające zadowolenie

jako sposób komunikowania się z otoczeniem;

w krzyku są elementy nieartykułowane,

trudne do określenia, niektóre zbliżone do

samogłosek a, u, o,
– głużenie (gruchanie) ok. 2–3 m.ż. –

wydawanie

przypadkowe

dźwięków

pojedynczych lub w połączeniu z samogłoską

(głużą również do ok. 18 m.ż. dzieci

niesłyszące),

– gaworzenie ok. 6 m.ż. – powtarzanie

dźwięków wydawanych przypadkowo lub

posłyszanych od otoczenia; dziecko, bawiąc

się

wytwarzaniem

dźwięków,

wymawia

prawie

wszystkie

samogłoski

i

wiele

spółgłosek, a także sylaby,
– reakcja na mowę ok. 6 m.ż., głownie jej

melodię – dziecko reaguje płaczem na ostry

ton, uśmiecha się, gdy mówi się do niego

pieszczotliwie,
– wymawianie pierwszych słów ok. 12

m.ż. – „da”, „mama”; dziecko rozumie i

spełnia polecenia słowne.

Charakterystyczną

cechą

motoryki

niemowlęcia

jest

niepokój

ruchowy,

uogólniona reakcja ruchowa na bodźce

(angażowanie przy ruchu wielu grup

mięśniowych).
Stopniowo następuje przekształcanie się

ruchów

błędnych

(nieskładnych,

mimowolnych, bez związku z bodźcem) w

ruchy celowe, co można zaobserwować w

czasie, gdy dziecko śledzi, sięga i chwyta

przedmioty.

Sposoby

zaspokajania

potrzeb

biologicznych niemowlęcia

Rodzice (opiekunowie) dziecka tworzą warunki

dla rozwoju niemowlęcia, które nadal jest

całkowicie od nich zależne. Zadaniem ich jest:
•Zapewnienie odpowiedniego żywienia –

niemowlęta od urodzenia do ok. 6 m.ż.

powinny być karmione tylko piersią lub

pokarmem własnej matki (Mikiel-Kostyra,

2008).
Następnie należy utrzymać karmienie

piersią, stopniowo wprowadzając inne

(niemleczne)

potrawy.

Kolejność

wprowadzania dodatkowej żywności powinna

być następująca: jarzyny, owoce lub kasze

bezglutenowe, następnie mięso i żółtko.

Produkty z glutenem wprowadza się w

końcu 1 r.ż., mleko i produkty mleczne w 2

r.ż. Nowy produkt powinien być podany w

niewielkich ilościach i zawsze pojedynczo.

Dziecko stopniowo rozszerza swoją dietę i

rezygnuje z piersi. Matkę należy zachęcać do

utrzymania karmienia piersią co najmniej

do końca 1 r.ż.
Żywienie sztuczne niemowląt, zwłaszcza

młodych,

mieszankami

-mlekiem

modyfikowanym,

nie

może

zastąpić

karmienia piersią i powinno być stosowane

tylko w wyjątkowych przypadkach. Niestety,

w praktyce to zalecenie jest często

lekceważone. Niemowlęta urodzone o czasie,

karmione piersią - powinny otrzymywać

witaminę D (w dawce 400 IU dziennie) w celu

zapobiegania

krzywicy.

Przy

karmieniu

mlekiem modyfikowanym lub mieszanym

dawkę witaminy D ustala lekarz.
(Charzewska i in.,

2010).

•

Tworzenie warunków do aktywności

ruchowej dziecka, w tym:
–

zapewnienie odzieży i przykrycia, które nie

krępują ruchów dziecka – należy unikać

zawijania dziecka w koc, z wyprostowanymi

kończynami dolnymi, w okresach czuwania

należy często układać dziecko na brzuchu –

pozycja ta jest przeciwwskazana podczas snu

dziennego i nocnego ze względu na zwiększone

ryzyko

wystąpienia

zespołu

nagłej

śmierci

niemowlęcia,
– zapewnienie przestrzeni do swobodnego

poruszania się,
– rezygnacja z zamykania w łóżeczkach i

ciasnych kojcach, zbyt długiego przebywania w

wąskich „torbach”, „nosidełkach” i fotelikach

samochodowych,
–

stymulowanie

aktywności

fizycznej

przez

dostarczanie różnorodnych bodźców słownych

i przedmiotowych,
– pomoc w próbach usamodzielniania się

ruchowego.

• Zabiegi pielęgnacyjne i hartujące, w tym:

– kąpiele i pielęgnacja skory przy użyciu środków

przeznaczonych dla niemowląt; obecnie nie zaleca się

codziennych kąpieli dziecka, lecz co 2–3 dni, gdyż skóra

niemowlęcia jest pokryta ochronnym, tzw. kwaśnym płaszczem

wodno- lipidowym (Cohen, 2006),
– higiena jamy ustnej – przed ząbkowaniem należy przemywać

dziąsła (np. naparem z rumianku), a po wyrżnięciu się

pierwszego zęba oczyszczać go za pomocą płatka gazy

nawiniętego na palec co najmniej 2 razy dziennie, najlepiej po

każdym karmieniu; w końcu 1 r.ż. należy podać dziecku do

zabawy, najlepiej w czasie kąpieli (zawsze pod nadzorem), małą,

miękką szczotkę do zębów (przygotowanie do nauki czyszczenia

zębów),
– nieprzegrzewanie dziecka, pobyt na świeżym powietrzu,

przyzwyczajanie dziecka do działania powietrza na obnażone

ciało,
– unikanie ekspozycji niemowlęcia do 6 m.ż. na promienie

słoneczne, a następnie ograniczanie czasu spędzanego na

słońcu między godziną 11 a 17, stosowanie ubrań i preparatów

(o

dużym

wskaźniku

ochronnym)

chroniących

przed

promieniowaniem ultrafioletowym.

•

Ochrona

przed

zakażeniami

i

reakcjami alergicznymi ze względu na

niedojrzałość układu immunologicznego, w

tym: poddawanie dziecka szczepieniom

ochronnym, karmienie piersią, unikanie

kontaktu z osobami chorymi, częste mycie

rąk, ochrona przed biernym paleniem i

innymi zanieczyszczeniami powietrza.
• Zapewnienie dziecku bezpieczeństwa

– ochrona przed upadkami, oparzeniami,

zatruciami,

zakrztuszeniem

się

(zadławieniem)

pokarmem

lub

małym

przedmiotem.
• Zapewnienie profilaktycznej opieki

zdrowotnej – zgodnie z obowiązującymi

przepisami

,

u dziecka w pierwszym roku

życia

lekarz

rodzinny

powinien

przeprowadzić sześć profilaktycznych badań

lekarskich (w 3, 4, 5, 6, 9 i 12 m.ż.)

(

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 sierpnia 2009)

Znajomość i umiejętność śledzenia zmian w

dynamicznym

rozwoju

biologicznym

niemowlęcia

jest

podstawowym

warunkiem

zapewnienia mu właściwej opieki i pielęgnacji.
Dziecko w okresie niemowlęcym jest całkowicie

zależne od dorosłych, którzy tworzą warunki dla jego

rozwoju.
W okresie niemowlęcym rozpoczyna się proces

wychowania zdrowotnego dziecka, który M.

Demel (1968) określił jako etap heteroedukacji.

Przez pierwsze miesiące życia dziecko jest odbiorcą

zabiegów pielęgnacji i opieki ze strony dorosłych

(reagującym „przedmiotem”). Stopniowo zaczyna

wykonywać

proste

polecenia,

naśladuje

dorosłych, nie rozumiejąc jeszcze, co i dlaczego

robią. Niemowlę uczy się swojego ciała, potrafi

pokazać

niektóre

jego

części.

Działania

opiekuńcze i wychowawcze rodziców (opiekunów)

powinny być wspierane przez pracowników ochrony

zdrowia. Jeśli dziecko jest w żłobku, to działania te

podejmowane są również przez jego personel.