UPROSZCZONE

UPROSZCZONE

METODY MYŚLOWE W

METODY MYŚLOWE W

WYDAWANIU SĄDÓW

WYDAWANIU SĄDÓW

Jeśli podrzuciłbym 10 razy monetą, to

Jeśli podrzuciłbym 10 razy monetą, to

jaka kombinacja jest bardziej

jaka kombinacja jest bardziej

prawdopodobna:

prawdopodobna:

a) O,O,O,O,O,R,R,R,R,R

a) O,O,O,O,O,R,R,R,R,R

b)O,O,R,O,R,R,R,O,O,O?

b)O,O,R,O,R,R,R,O,O,O?

O - Orzeł;

O - Orzeł;

R - Reszka;

R - Reszka;

Zgodnie z rachunkiem

Zgodnie z rachunkiem

prawdopodobieństwa oba ciągi są

prawdopodobieństwa oba ciągi są

jednakowo prawdopodobne. Dlaczego?

jednakowo prawdopodobne. Dlaczego?

Ponieważ wypadnięcie orła bądź reszki

Ponieważ wypadnięcie orła bądź reszki

przy rzucie monetą zawsze wynosi ½.

przy rzucie monetą zawsze wynosi ½.

Każdy kolejny rzut posiada takie samo

Każdy kolejny rzut posiada takie samo

prawdopodobieństwo, że wypadnie

prawdopodobieństwo, że wypadnie

zarówno orzeł jak i reszka.

zarówno orzeł jak i reszka.

Oba te ciągi są zatem jednakowo możliwe.

Oba te ciągi są zatem jednakowo możliwe.

Heurystykami wydawania

Heurystykami wydawania

sądów

sądów

To

To

uproszczone reguły

uproszczone reguły

wnioskowania, którymi posługują się

wnioskowania, którymi posługują się

ludzie, by wydawać sądy w sposób

ludzie, by wydawać sądy w sposób

szybki i efektywny

szybki i efektywny

Kiedy używamy heurystyk?

Kiedy używamy heurystyk?

•

Kiedy nie mamy czasu, aby angażować się w

Kiedy nie mamy czasu, aby angażować się w

dokładne analizy, np. musimy szybko podjąć decyzję,

dokładne analizy, np. musimy szybko podjąć decyzję,

czy lecieć samolotem, czy jechać samochodem.

czy lecieć samolotem, czy jechać samochodem.

•

Kiedy jesteśmy przeładowani informacjami, zajęci

Kiedy jesteśmy przeładowani informacjami, zajęci

zadaniami poznawczymi, nie mamy wolnych mocy

zadaniami poznawczymi, nie mamy wolnych mocy

przerobowych, np. mamy mnóstwo spraw do

przerobowych, np. mamy mnóstwo spraw do

załatwienia przed podróżą.

załatwienia przed podróżą.

•

Kiedy problem nie jest zbyt dla nas ważny, np.

Kiedy problem nie jest zbyt dla nas ważny, np.

środek lokomocji nie jest istotny.

środek lokomocji nie jest istotny.

•

Kiedy nie mamy wystarczającej wiedzy w danej

Kiedy nie mamy wystarczającej wiedzy w danej

sprawie, np. nie mamy wiedzy na temat

sprawie, np. nie mamy wiedzy na temat

bezpieczeństwa lotów czy jazdy samochodem na tej

bezpieczeństwa lotów czy jazdy samochodem na tej

trasie.

trasie.

•

Kiedy coś w sytuacji aktywizuje heurystykę, np. ktoś

Kiedy coś w sytuacji aktywizuje heurystykę, np. ktoś

podaje dane procentowe dotyczące wypadków

podaje dane procentowe dotyczące wypadków

lotniczych (zakotwiczenie)

lotniczych (zakotwiczenie)

Heurystyka dostępności: co

Heurystyka dostępności: co

przychodzi na myśl

przychodzi na myśl

Heurystyka dostępności

Heurystyka dostępności

:

:

nieformalna reguła umysłowa,

nieformalna reguła umysłowa,

na mocy której ludzie wydają

na mocy której ludzie wydają

sądy kierując  się tym, jak

sądy kierując  się tym, jak

łatwo mogą coś przywołać do

łatwo mogą coś przywołać do

świadomości

świadomości

Czy więcej osób traci

Czy więcej osób traci

życie w płomieniach niż

życie w płomieniach niż

wskutek utonięcia?

wskutek utonięcia?

Częste jest przekonanie, że więcej osób

Częste jest przekonanie, że więcej osób

traci życie w płomieniach niż wskutek

traci życie w płomieniach niż wskutek

utonięcia.

utonięcia.

Ta ocena bierze się stąd, że wypadki

Ta ocena bierze się stąd, że wypadki

śmierci w wyniku pożaru mają większe

śmierci w wyniku pożaru mają większe

szansę znalezienia się w relacjach środków

szansę znalezienia się w relacjach środków

przekazu i tym samym są bardziej dostępne

przekazu i tym samym są bardziej dostępne

w pamięci ludzi.

w pamięci ludzi.

W rzeczywistości ludzie znacznie częściej

W rzeczywistości ludzie znacznie częściej

toną niż giną w pożarach.

toną niż giną w pożarach.

Jaki jest stosunek liczby

Jaki jest stosunek liczby

morderstw do liczby

morderstw do liczby

samobójstw w Polsce?

samobójstw w Polsce?

Ludzie niezmiennie

Ludzie niezmiennie

odpowiadają, że więcej jest

odpowiadają, że więcej jest

morderstw, jak sądzi każdy, kto

morderstw, jak sądzi każdy, kto

czyta gazety lub ogląda

czyta gazety lub ogląda

wiadomości telewizyjne.

wiadomości telewizyjne.

W rzeczywistości samobójstw

W rzeczywistości samobójstw

jest co roku blisko 40% więcej

jest co roku blisko 40% więcej

niż morderstw.

niż morderstw.

Efekty stosowania heurystyki

Efekty stosowania heurystyki

dostępności

dostępności

Mogą one w istotny sposób wpływać na

Mogą one w istotny sposób wpływać na

ludzkie zachowanie.

ludzkie zachowanie.

–

Chociaż dobrze wiadomo, jak ważne są okresowe

Chociaż dobrze wiadomo, jak ważne są okresowe

badania lekarskie, wielu ludzi nie odwiedza

badania lekarskie, wielu ludzi nie odwiedza

lekarza tak często, jak by należało.

lekarza tak często, jak by należało.

Na przykład liczba śmiertelnych ofiar raka piersi

Na przykład liczba śmiertelnych ofiar raka piersi

byłaby mniejsza, gdyby więcej kobiet regularnie

byłaby mniejsza, gdyby więcej kobiet regularnie

poddawało się badaniom mammograficznym.

poddawało się badaniom mammograficznym.

Jednym ze sposobów poprawy sytuacji byłoby

Jednym ze sposobów poprawy sytuacji byłoby

szersze rozpowszechnienie danych statystycznych

szersze rozpowszechnienie danych statystycznych

dotyczących prawdopodobieństwa zachorowania

dotyczących prawdopodobieństwa zachorowania

na raka piersi.

na raka piersi.

Wpływ wysoce dostępnego przykładu

Wpływ wysoce dostępnego przykładu

na zachowanie ludzi (eksperyment

na zachowanie ludzi (eksperyment

Harveya Hornsteina)

Harveya Hornsteina)

Ludzi, którzy przyszli wziąć udział w tym eksperymencie

Ludzi, którzy przyszli wziąć udział w tym eksperymencie

poproszono, by posiedzieli kilka minut w poczekalni, gdzie

poproszono, by posiedzieli kilka minut w poczekalni, gdzie

włączone radio nadaje muzykę rozrywkową.

włączone radio nadaje muzykę rozrywkową.

Po kilku chwilach muzyka cichnie a dziennikarz podający

Po kilku chwilach muzyka cichnie a dziennikarz podający

informacje, opisuje albo brutalne morderstwo, albo akt wielkiej

informacje, opisuje albo brutalne morderstwo, albo akt wielkiej

wspaniałomyślności — ktoś ofiarował własną nerkę zupełnie

wspaniałomyślności — ktoś ofiarował własną nerkę zupełnie

nieznajomej osobie z dysfunkcją tych narządów.

nieznajomej osobie z dysfunkcją tych narządów.

Następnie pojawia się eksperymentator i wyjaśnia osobom

Następnie pojawia się eksperymentator i wyjaśnia osobom

badanym, że będą brali udział w grze na pieniądze z innym

badanym, że będą brali udział w grze na pieniądze z innym

uczestnikiem badań.

uczestnikiem badań.

W tej grze można wybrać:

W tej grze można wybrać:



kooperację — próbując zmaksymalizować kwotę pieniędzy,

kooperację — próbując zmaksymalizować kwotę pieniędzy,

którą wygrywa zarówno osoba badana, jak i partner — albo

którą wygrywa zarówno osoba badana, jak i partner — albo



rywalizację — próbując samemu wygrać większość

rywalizację — próbując samemu wygrać większość

pieniędzy.

pieniędzy.

Osoby, które usłyszały o ofiarodawcy

Osoby, które usłyszały o ofiarodawcy

nerki, były bardziej skłonne do

nerki, były bardziej skłonne do

współdziałania z partnerem niż osoby,

współdziałania z partnerem niż osoby,

które usłyszały o morderstwie.

które usłyszały o morderstwie.

Te różne doniesienia zwiększyły w

Te różne doniesienia zwiększyły w

umysłach uczestników badań

umysłach uczestników badań

dostępność przykładów zachowań —

dostępność przykładów zachowań —

odpowiednio: prospołecznych i

odpowiednio: prospołecznych i

antyspołecznych.

antyspołecznych.

Heurystyka

Heurystyka

reprezentatywności: jak

reprezentatywności: jak

podobne jest A do B

podobne jest A do B

Metoda wnioskowania

Metoda wnioskowania

polegająca na tym, że

polegająca na tym, że

klasyfikacji czegoś

klasyfikacji czegoś

dokonuje się na

dokonuje się na

podstawie stopnia

podstawie stopnia

podobieństwa do

podobieństwa do

przypadku typowego

przypadku typowego

W klubie studenckim spotykacie

W klubie studenckim spotykacie

studenta imieniem Brian.

studenta imieniem Brian.

Brian jest opalonym blondynem, robi

Brian jest opalonym blondynem, robi

wrażenie człowieka bardzo

wrażenie człowieka bardzo

przyjaznego, pogodnego i

przyjaznego, pogodnego i

rozluźnionego i lubi chodzić na plażę,

rozluźnionego i lubi chodzić na plażę,

surfować.

surfować.

Jak myślicie, z którego kontynentu

Jak myślicie, z którego kontynentu

pochodzi?

pochodzi?

Ponieważ wygląd Briana

Ponieważ wygląd Briana

odpowiada dość powszechnemu

odpowiada dość powszechnemu

wyobrażeniu Australijczyka, być

wyobrażeniu Australijczyka, być

może wysunęliście

może wysunęliście

przypuszczenie, że pochodzi on z

przypuszczenie, że pochodzi on z

Australii albo przynajmniej

Australii albo przynajmniej

poważnie rozpatrywaliście tę

poważnie rozpatrywaliście tę

możliwość.

możliwość.

Gdybyśmy nie wiedzieli nic o Brianie,

Gdybyśmy nie wiedzieli nic o Brianie,

rozsądne byłoby przypuszczenie, że

rozsądne byłoby przypuszczenie, że

pochodzi on z któregoś z krajów

pochodzi on z któregoś z krajów

europejskich, ponieważ na uniwersytetach

europejskich, ponieważ na uniwersytetach

polskich więcej jest studentów

polskich więcej jest studentów

pochodzących z Europy niż przybyłych z

pochodzących z Europy niż przybyłych z

innego kontynentu.

innego kontynentu.

Gdyby nasze przypuszczenie brzmiało

Gdyby nasze przypuszczenie brzmiało

„europejczyk", posługiwalibyśmy się tak

„europejczyk", posługiwalibyśmy się tak

zwaną informacją o

zwaną informacją o

proporcji

proporcji

podstawowej

podstawowej

albo inaczej — informacją o

albo inaczej — informacją o

względnych częstościach przedstawicieli

względnych częstościach przedstawicieli

różnych kategorii.

różnych kategorii.

Informacja o proporcji

Informacja o proporcji

podstawowej

podstawowej

:

:

informacja o

informacja o

częstości występowania w

częstości występowania w

populacji przedstawicieli różnych

populacji przedstawicieli różnych

kategorii

kategorii

Zastanówcie się nad następującym

Zastanówcie się nad następującym

opisem kobiety o imieniu Ewa:

opisem kobiety o imieniu Ewa:

Ewa ma 31 lat, jest niezamężna, otwarta i

Ewa ma 31 lat, jest niezamężna, otwarta i

bardzo inteligentna. Ukończyła studia

bardzo inteligentna. Ukończyła studia

filozoficzne.

filozoficzne.

Jako studentka była bardzo zaangażowana

Jako studentka była bardzo zaangażowana

w kwestie dyskryminacji rasowej i

w kwestie dyskryminacji rasowej i

sprawiedliwości społecznej, a także

sprawiedliwości społecznej, a także

uczestniczyła w demonstracjach

uczestniczyła w demonstracjach

antynuklearnych.

antynuklearnych.

Teraz spróbujcie odgadnąć, który z

Teraz spróbujcie odgadnąć, który z

następujących opisów Ewy jest

następujących opisów Ewy jest

bardziej prawdopodobny:

bardziej prawdopodobny:

1. „Ewa jest kasjerką w banku"

1. „Ewa jest kasjerką w banku"

czy

czy

2. „Ewa jest kasjerką w banku i działa

2. „Ewa jest kasjerką w banku i działa

w ruchu feministycznym".

w ruchu feministycznym".

Logicznie rzecz biorąc, dwa wzajemnie

Logicznie rzecz biorąc, dwa wzajemnie

niezależne zdarzenia nie mogą być

niezależne zdarzenia nie mogą być

łącznie bardziej prawdopodobne niż

łącznie bardziej prawdopodobne niż

każde z nich osobno.

każde z nich osobno.

Ponieważ kategorią „kasjerka w banku"

Ponieważ kategorią „kasjerka w banku"

obejmuje zarówno osoby, które działają w

obejmuje zarówno osoby, które działają w

ruchu feministycznym, jak i osoby, które

ruchu feministycznym, jak i osoby, które

nie są z nim związane, nie może być

nie są z nim związane, nie może być

bardziej prawdopodobna niż kategoria

bardziej prawdopodobna niż kategoria

„kasjerki, które są aktywnymi

„kasjerki, które są aktywnymi

feministkami

feministkami

".

".

Zakotwiczenie i dostosowanie:

Zakotwiczenie i dostosowanie:

branie za dobrą monetę tego,

branie za dobrą monetę tego,

co się pojawia

co się pojawia

Badanie Tversky i Kahneman

Badanie Tversky i Kahneman

Jeśli Unia Europejska liczy 27

Jeśli Unia Europejska liczy 27

krajów, to ile jest państw

krajów, to ile jest państw

członkowskich ONZ w Afryce ?

członkowskich ONZ w Afryce ?

Chociaż pytanie, którego składowe

Chociaż pytanie, którego składowe

nie mają ze sobą kompletnie

nie mają ze sobą kompletnie

żadnego związku, większość osób

żadnego związku, większość osób

badanych oscylowała w okolicy

badanych oscylowała w okolicy

liczby 25 (np. 20, 15, 30).

liczby 25 (np. 20, 15, 30).

W rzeczywistości ponad 60 państw

W rzeczywistości ponad 60 państw

z Czarnego Lądu przynależy do

z Czarnego Lądu przynależy do

ONZ.

ONZ.

Heurystyka

Heurystyka

zakotwiczenia/dostosowania

zakotwiczenia/dostosowania

:

:

uproszczona metoda wnioskowania,

uproszczona metoda wnioskowania,

która polega na posłużeniu się jakąś

która polega na posłużeniu się jakąś

liczbą czy wartością jako punktem

liczbą czy wartością jako punktem

wyjściowym i następnie na

wyjściowym i następnie na

sformułowaniu odpowiedzi na pytanie

sformułowaniu odpowiedzi na pytanie

przez zmodyfikowanie tej wartości

przez zmodyfikowanie tej wartości

stanowiącej  zakotwiczenie; ludzie często

stanowiącej  zakotwiczenie; ludzie często

nie modyfikują jej w stopniu

nie modyfikują jej w stopniu

wystarczającym

wystarczającym

Heurystyka zakotwiczenia wpływa

Heurystyka zakotwiczenia wpływa

nie tylko na oszacowania wartości

nie tylko na oszacowania wartości

liczbowych.

liczbowych.

Kiedy formujemy sądy o

Kiedy formujemy sądy o

rzeczywistości, pozwalamy często, by

rzeczywistości, pozwalamy często, by

nasze osobiste doświadczenia i

nasze osobiste doświadczenia i

obserwacje stanowiły zakotwiczenie

obserwacje stanowiły zakotwiczenie

dla obrazu, który tworzymy, nawet

dla obrazu, który tworzymy, nawet

gdy wiemy, że te doświadczenia nie

gdy wiemy, że te doświadczenia nie

są typowe

są typowe

Podsumowując

Podsumowując

, omówiliśmy funkcjonowanie

, omówiliśmy funkcjonowanie

dwóch rodzajów uproszczeń myślowych:

dwóch rodzajów uproszczeń myślowych:

schematów i heurystyk wydawania sądu.

schematów i heurystyk wydawania sądu.

Pomiędzy tymi dwoma typami poznawczego

Pomiędzy tymi dwoma typami poznawczego

przetwarzania istnieje ścisły związek.

przetwarzania istnieje ścisły związek.

Schematy są zorganizowanymi fragmentami

Schematy są zorganizowanymi fragmentami

wiedzy o ludziach i o sytuacjach, podobnie jak

wiedzy o ludziach i o sytuacjach, podobnie jak

książki w bibliotece.

książki w bibliotece.

O tym, który spośród schematów jest

O tym, który spośród schematów jest

przywołany, decydują heurystyki wydawania

przywołany, decydują heurystyki wydawania

sądu

sądu

.

.

Wnioskowanie z prób

Wnioskowanie z prób

niereprezentatywnych

niereprezentatywnych

Dokonywanie

Dokonywanie

uogólnień na

uogólnień na

podstawie prób

podstawie prób

informacji, o których

informacji, o których

wiadomo, że są

wiadomo, że są

tendencyjne bądź

tendencyjne bądź

nietypowe

nietypowe

Badanie Hamill, Wilson,

Badanie Hamill, Wilson,

Nisbett

Nisbett

Dano osobom badanym skróconą wersję artykułu z „New

Dano osobom badanym skróconą wersję artykułu z „New

Yorkera". Zawierał on wyrazisty opis Carmen Santany,

Yorkera". Zawierał on wyrazisty opis Carmen Santany,

żyjącej wraz z dziećmi z zasiłku.

żyjącej wraz z dziećmi z zasiłku.

Santana była przyjacielska i ciepła, ale prowadziła życie —

Santana była przyjacielska i ciepła, ale prowadziła życie —

według standardów większości łudzi — nieodpowiedzialne i

według standardów większości łudzi — nieodpowiedzialne i

ponure. Często swój czek z zasiłkiem traciła na stanowych

ponure. Często swój czek z zasiłkiem traciła na stanowych

loteriach i w nielegalnych totalizatorach. To, co zostawało,

loteriach i w nielegalnych totalizatorach. To, co zostawało,

wydawała na czynsz, żywność z drogiego miejscowego

wydawała na czynsz, żywność z drogiego miejscowego

sklepu i comiesięczne raty za drogie, choć tandetne,

sklepu i comiesięczne raty za drogie, choć tandetne,

pokryte plastikiem meble. Mieszkała w budynku rojącym

pokryte plastikiem meble. Mieszkała w budynku rojącym

się od szczurów, ze zniszczonymi drzwiami i dziurawymi

się od szczurów, ze zniszczonymi drzwiami i dziurawymi

skrzynkami na listy, popękanymi ścianami i sufitami,

skrzynkami na listy, popękanymi ścianami i sufitami,

niesprawnymi urządzeniami sanitarnymi. Najmłodsze z jej

niesprawnymi urządzeniami sanitarnymi. Najmłodsze z jej

ośmiorga dzieci (będących rezultatem kontaktów z trzema

ośmiorga dzieci (będących rezultatem kontaktów z trzema

różnymi mężczyznami) nosiły starą, podartą odzież, a do

różnymi mężczyznami) nosiły starą, podartą odzież, a do

szkoły uczęszczały — w najlepszym razie — w kratkę. Jedno

szkoły uczęszczały — w najlepszym razie — w kratkę. Jedno

z nich jeszcze nie zaczęło chodzić do szkoły, ponieważ pani

z nich jeszcze nie zaczęło chodzić do szkoły, ponieważ pani

Santana nie miała odpisu jego świadectwa urodzenia.

Santana nie miała odpisu jego świadectwa urodzenia.

Starsze dzieci były zamieszane w nielegalne zakłady,

Starsze dzieci były zamieszane w nielegalne zakłady,

handel heroiną i prostytucję.

handel heroiną i prostytucję.

Zastanawiano się czy po lekturze artykułu o pani

Zastanawiano się czy po lekturze artykułu o pani

Santanie ludzie będą nastawieni bardziej negatywnie

Santanie ludzie będą nastawieni bardziej negatywnie

do osób żyjących z zasiłku — to znaczy, czy wyciągną

do osób żyjących z zasiłku — to znaczy, czy wyciągną

wnioski dotyczące populacji na podstawie próby

wnioski dotyczące populacji na podstawie próby

obejmującej jedną osobę, o której czytali.

obejmującej jedną osobę, o której czytali.

Logicznie rzecz biorąc, powinno to zależeć od tego,

Logicznie rzecz biorąc, powinno to zależeć od tego,

za jak typową dla wszystkich pobierających zasiłek

za jak typową dla wszystkich pobierających zasiłek

uznali oni panią Santanę.

uznali oni panią Santanę.

Aby sprawdzić, czy badani zachowają się zgodnie z

Aby sprawdzić, czy badani zachowają się zgodnie z

tą logiką, niektórym powiedziedziano otwarcie, że

tą logiką, niektórym powiedziedziano otwarcie, że

pani Santana jest bardzo nietypowa, gdyż pobiera

pani Santana jest bardzo nietypowa, gdyż pobiera

zasiłek znacznie dłużej niż przeciętny odbiorca.

zasiłek znacznie dłużej niż przeciętny odbiorca.

Innym zaś, że jest pod tym względem typowa —

Innym zaś, że jest pod tym względem typowa —

pobiera zasiłek mniej więcej tak samo długo.

pobiera zasiłek mniej więcej tak samo długo.

Obserwowowano następnie, czy te dwie grupy

Obserwowowano następnie, czy te dwie grupy

zmienią swoje postawy wobec zasiłku społecznego,

zmienią swoje postawy wobec zasiłku społecznego,

porównując ich poglądy z opiniami osób z grupy

porównując ich poglądy z opiniami osób z grupy

kontrolnej, które nie czytały artykułu.

kontrolnej, które nie czytały artykułu.



Kiedy badanym mówiono, że pani Santana jest

Kiedy badanym mówiono, że pani Santana jest

typowa, ich postawy względem osób pobierających

typowa, ich postawy względem osób pobierających

zasiłek stawały się bardziej negatywne.

zasiłek stawały się bardziej negatywne.

Nie ma w tym nic specjalnie dziwnego: ludzie ci

Nie ma w tym nic specjalnie dziwnego: ludzie ci

wiedzieli, że pani Santana jest co najmniej pod jednym

wiedzieli, że pani Santana jest co najmniej pod jednym

względem podobna do przeciętnego odbiorcy zasiłku, a

względem podobna do przeciętnego odbiorcy zasiłku, a

zatem to, czego się o niej dowiedzieli, uogólniali na całą

zatem to, czego się o niej dowiedzieli, uogólniali na całą

grupę.

grupę.



Co jednak zaskakujące, w takim samym stopniu

Co jednak zaskakujące, w takim samym stopniu

skłonni do uogólniania byli uczestnicy badań, którzy

skłonni do uogólniania byli uczestnicy badań, którzy

dowiadywali się, że pani Santana nie jest typowa. Mimo

dowiadywali się, że pani Santana nie jest typowa. Mimo

że potrafili sobie przypomnieć tę informację, w

że potrafili sobie przypomnieć tę informację, w

niewielkim stopniu zmieniała ona ich gotowość do

niewielkim stopniu zmieniała ona ich gotowość do

wyciągania wniosków ogólnych na podstawie tego, co

wyciągania wniosków ogólnych na podstawie tego, co

przeczytali. Stawali się tak samo negatywnie nastawieni

przeczytali. Stawali się tak samo negatywnie nastawieni

do osób pobierających zasiłek, jak osoby, które wierzyły,

do osób pobierających zasiłek, jak osoby, które wierzyły,

że pani Santana jest typową przedstawicielką tych osób.

że pani Santana jest typową przedstawicielką tych osób.

Nawet jeżeli wiemy, że informacja

Nawet jeżeli wiemy, że informacja

ma charakter tendencyjny albo że

ma charakter tendencyjny albo że

dotyczy zjawiska o charakterze

dotyczy zjawiska o charakterze

wyjątkowym, zupełne jej

wyjątkowym, zupełne jej

zlekceważenie może okazać się

zlekceważenie może okazać się

trudne.

trudne.

Mamy tu jeszcze jeden przykład heurystyki

Mamy tu jeszcze jeden przykład heurystyki

zakotwiczenia/dostosowania.

zakotwiczenia/dostosowania.

Ludzie wychodzą od punktu początkowego, czyli

Ludzie wychodzą od punktu początkowego, czyli

inaczej od punktu zakotwiczenia („Pani Santana

inaczej od punktu zakotwiczenia („Pani Santana

naprawdę była życiową bałaganiarą"), i powinni

naprawdę była życiową bałaganiarą"), i powinni

następnie skorygować swój sąd („Ona nie jest

następnie skorygować swój sąd („Ona nie jest

typowa dla całej populacji, a zatem nie możemy

typowa dla całej populacji, a zatem nie możemy

na tej podstawie wyciągać wniosków o wszystkich

na tej podstawie wyciągać wniosków o wszystkich

pobierających zasiłek").

pobierających zasiłek").

Jednakże, tak jak w wypadku innych efektów

Jednakże, tak jak w wypadku innych efektów

zakotwiczenia, tak i tutaj ludzie nie korygują

zakotwiczenia, tak i tutaj ludzie nie korygują

swoich sądów wystarczająco i zanadto ulegają

swoich sądów wystarczająco i zanadto ulegają

wpływowi jednostkowego wyjściowego przykładu

wpływowi jednostkowego wyjściowego przykładu

.

.

Ludzie często dokonują nieuzasadnionego

Ludzie często dokonują nieuzasadnionego

uogólniania na podstawie tendencyjnej próby.

uogólniania na podstawie tendencyjnej próby.

Szacowanie współzmienności:

Szacowanie współzmienności:

przewidywanie jednej zmiennej na

przewidywanie jednej zmiennej na

podstawie innej

podstawie innej

Szacowanie współzmienności:

Szacowanie współzmienności:

ocenianie stopnia, w jakim

ocenianie stopnia, w jakim

dwie zmienne są skorelowane,

dwie zmienne są skorelowane,

to znaczy przewidywanie

to znaczy przewidywanie

jednej zmiennej (np. tego, jak

jednej zmiennej (np. tego, jak

przyjacielska jest dana osoba)

przyjacielska jest dana osoba)

na podstawie innej zmiennej

na podstawie innej zmiennej

(np. płci tej osoby)

(np. płci tej osoby)

Stwierdzono, że ludzie mają całkiem

Stwierdzono, że ludzie mają całkiem

dobrą zdolność wykrywania

dobrą zdolność wykrywania

współzmienności przynajmniej

współzmienności przynajmniej

wtedy, kiedy nie dysponują z góry

wtedy, kiedy nie dysponują z góry

jakimś schematem czy

jakimś schematem czy

oczekiwaniem, które jej dotyczy

oczekiwaniem, które jej dotyczy

Niekiedy jednak współzmienności,

Niekiedy jednak współzmienności,

których uczy nas nasza kultura, same

których uczy nas nasza kultura, same

są błędne. Zastanówcie się nad

są błędne. Zastanówcie się nad

następującymi teoriami:

następującymi teoriami:



ludzie są w lepszym nastroju w dni

ludzie są w lepszym nastroju w dni

wolne od pracy niż w poniedziałki;

wolne od pracy niż w poniedziałki;



jedzenie czekolady zwiększa

jedzenie czekolady zwiększa

prawdopodobieństwo pryszczy;

prawdopodobieństwo pryszczy;



wychodzenie w wilgotną, chłodną

wychodzenie w wilgotną, chłodną

pogodę zwiększa ryzyko przeziębienia

pogodę zwiększa ryzyko przeziębienia

W kilku badaniach stwierdzono, że kiedy

W kilku badaniach stwierdzono, że kiedy

badani dokonują oszacowań współzmienności

badani dokonują oszacowań współzmienności

i spodziewają się związku pomiędzy dwiema

i spodziewają się związku pomiędzy dwiema

zmiennymi, to będą go dostrzegali.

zmiennymi, to będą go dostrzegali.

Przeprowadzono badania, w których studenci

Przeprowadzono badania, w których studenci

college'u przez pięć tygodni codziennie

college'u przez pięć tygodni codziennie

obserwowali swój własny nastrój (Wilson, Laser,

obserwowali swój własny nastrój (Wilson, Laser,

Stone). Śledzili oni również kilka czynników, z

Stone). Śledzili oni również kilka czynników, z

którymi ich nastrój mógł być skorelowany (na

którymi ich nastrój mógł być skorelowany (na

przykład ilość snu ostatniej nocy oraz pogodę).

przykład ilość snu ostatniej nocy oraz pogodę).

Na podstawie tych danych stwierdzono, że

Na podstawie tych danych stwierdzono, że

niektóre ze zmiennych (np. pogoda) rzeczywiście

niektóre ze zmiennych (np. pogoda) rzeczywiście

korelowały z nastrojem.

korelowały z nastrojem.

Porównywano później te rzeczywiste korelacje z

Porównywano później te rzeczywiste korelacje z

ocenami osób badanych dotyczącymi tego, z

ocenami osób badanych dotyczącymi tego, z

jakimi zmiennymi związany był ich nastrój.

jakimi zmiennymi związany był ich nastrój.

Korelacja pozorna:

Korelacja pozorna:

przekonanie, że

przekonanie, że

dwie zmienne są skorelowane,

dwie zmienne są skorelowane,

podczas gdy w rzeczywistości tak

podczas gdy w rzeczywistości tak

nie jest; wynika ono ze schematu,

nie jest; wynika ono ze schematu,

zgodnie z którym istnieje pomiędzy

zgodnie z którym istnieje pomiędzy

nimi związek

nimi związek

Czy w istocie nasze myślenie może

Czy w istocie nasze myślenie może

być aż tak niedoskonałe?

być aż tak niedoskonałe?

W końcu większość z nas daje sobie

W końcu większość z nas daje sobie

codziennie radę bez większych

codziennie radę bez większych

potknięć

potknięć