Etyka doświadczeń

na zwierzętach

Magdalena Guńska

Biologia, II rok SUM

Plan prezentacji:

1.Trochę historii
2.Cele
3.Argumenty za prowadzeniem
4.Krytyka i wątpliwości
5.Zasada 3R/3Z
6.Doświadczenia na zwierzętach w
dydaktyce
7.Normy prawne

Trochę historii

Doświadczenia na zwierzętach już w starożytności
(szkoła aleksandryjska; Galen)

W średniowieczu – jedyny sposób poznania anatomii
(zakaz sekcji ludzkich zwłok)

XIX w. – Magendie i Bernard, twórcy fizjologii
eksperymentalnej; mocno inwazyjne i bolesne
doświadczenia
W tym samym czasie w Anglii powstają ruchy
przeciwko eksperymentom na zwierzętach

[Tréz
2001]

Cele

• badania podstawowe - jak działa
organizm

• opracowywanie metod diagnostyki,
leczenia i zapobiegania chorobom

•określanie toksyczności substancji
chemicznych

• poprawa warunków życia zwierząt

• metody wykrywania i regulacji stanów
fizjologicznych

• ochrona środowiska

• ochrona gatunków ginących

• medycyna sądowa

• edukacja

[wg Mepham 2008 i dyrektywy
2010/63/UE]

Argumenty za prowadzeniem

• powiększają ogólną wiedzę

• większość osiągnięć medycyny w XX w. dzięki
badaniom na zwierzętach

• podobieństwa w fizjologii człowieka i zwierząt

• metody alternatywne niewystarczające

• zakaz doświadczeń miałby niekorzystne
konsekwencje dla zdrowia ludzi

• (doświadczenia na ludziach budzą jeszcze
większy sprzeciw)

[Mepham 2008]

Krytyka i wątpliwości

•

Czy mamy prawo wykorzystywać zwierzęta dla własnych

celów?

- Podejście chrześcijańskie:
człowiek wyżej od zwierząt, więc ma prawo (ale z

umiarem!)

- Utylitaryzm:
zwierzęta cierpią tak samo jak ludzie – wolno gdy

nasze korzyści przewyższają ich straty

- Podejście deontologiczne:
zwierzęta też mają prawa, w tym do życia i dobrego
traktowania

- Religie Dalekiego Wschodu:
człowiek równy zwierzęciu, metempsychoza, zasada
niekrzywdzenia – absolutnie nie wolno!

[Ślipko 2008]

[Mepham
2008]

[Bernard
1994]

•

ile naprawdę wnoszą?

Zwierzęta, nawet małpy, różnią się od

człowieka

Badania na małpach wręcz opóźniły

opracowanie

szczepionki na polio; wiele

terapii działających u małp ludziom nie pomaga
lub wręcz szkodzi

Z 29 znanych karcynogenów człowieka tylko

12

wywołuje nowotwory u myszy i szczurów

To prawo wymaga testów na zwierzętach!

• wykorzystanie zwierząt z gatunków zagrożonych
(małpy!)

Krytyka i wątpliwości

[Mepham 2008]

[Bailey 2005]

Zasada 3R/3Z

• replacement – zastępowanie

• reduction – zmniejszanie

• refinement – złagodzenie, doskonalenie
metod

(W. Russell i R. Burch Zasady humanitarnej
metodyki doświadczalnej, 1959)

Od 1986 podstawa prawodawstwa
europejskiego dotyczącego doświadczeń
na zwierzętach

[Mepham 2008]

Replacement – zastąpienie metodami
alternatywnymi:

• lepszy dostęp do wyników cudzych badań

• techniki fizykochemiczne (przewidywanie
własności substancji)

• modelowanie matematyczne i komputerowe

• techniki in vitro

• wykorzystanie organizmów o niższej
świadomości (bezkręgowce, rośliny,
mikroorganizmy, wczesne stadia rozwojowe)

• badania na ludziach (ochotnicy, epidemiologia…)

Europejskie Centrum Walidacji Metod
Alternatywnych (ECVAM)

Zasada 3R/3Z

[Mepham 2008]

Reduction – zmniejszenie liczby używanych
zwierząt:

• lepsze planowanie statystyczne

• ujednolicenie wymogów odnośnie testów
np. toksykologicznych

Refinement – udoskonalenie procedur,
złagodzenie stopnia dotkliwości

Zasada 3R/3Z

[Mepham 2008]

Doświadczenia na zwierzętach w
dydaktyce

Edukacja wyższa z dziedzin biomedycznych; ale też
lekcje biologii w szkołach podstawowych i średnich

Metody alternatywne:

• filmy wideo

• modele, manekiny, symulatory mechaniczne

• symulacje multimedialne

• eksperymentowanie przez uczniów na sobie
nawzajem

• ciała zwierząt pozyskane w sposób etyczny

• praktyka kliniczna

• doświadczenia in vitro

• doświadczenia na roślinach

• obserwacje w terenie

[Pedersen
2002]

Argumenty za dalszym prowadzeniem:

• nauka obchodzenia się z tkankami

• zapoznanie z procedurami

• ukazanie różnorodności biologicznej

• pokazanie skąd się biorą dane
literaturowe

• osobisty udział – lepsze zrozumienie

• prawdziwego zwierzęca nie można
zastąpić

Doświadczenia na zwierzętach w
dydaktyce

[Knight 2002]

Argumenty przeciw:

• nie uczą lepiej niż metody alternatywne

• łamią prawo do wolności sumienia (sytuacja:
zasady albo zaliczenie)

• niszczą wrażliwość

• zniechęcają do nauk biologicznych

• nie wszystkim studentom są potrzebne

• alternatywy tańsze

• (niedoświadczeni przeprowadzający – więcej
niepotrzebnego cierpienia)

Do lutego 2011 prawie wszystkie (152 z 159) szkoły
medyczne z USA i wszystkie 17 z Kanady
zrezygnowały z używania zwierząt w dydaktyce

Doświadczenia na zwierzętach w
dydaktyce

[Knight 2002; Balcombe
2000]

[FAQ: Animal Use in Medical School
Education]

Normy prawne

I akt prawny kontrolujący doświadczenia na zwierzętach –
Ustawa o Okrucieństwie wobec Zwierząt z 1876, W.
Brytania

1885 w Prusach zarządzenie ministra w tej kwestii

Polska – Rozporządzenie Przezydenta Rzeczypospolitej o
ochronie zwierząt, 22 III 1928

Obecnie: ustawa z dnia 21 I 2005 r. o doświadczeniach na
zwierzętach (wdrożenie dyrektyw 86/609/EWG i
2003/65/WE)

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/63/UE z
dnia 22 IX 2010 w sprawie ochrony zwierząt
wykorzystywanych do celów naukowych (wdrożenie do 10
XI 2012)

[Mepham
2008]

[Ślipko 2008]

[Brylińska, Kwiatkowska 1996]

Ustawa o doświadczeniach na

zwierzętach

• obejmuje kręgowce (dorosłe oraz samodzielne
larwy)

• opiera się na zasadzie 3R

• zakaz testowania kosmetyków

• zakaz doświadczeń na zwierzętach bezdomnych

• doświadczenia prowadzą tylko osoby
wykwalifikowane, w zarejestrowanych placówkach
badawczych

• doświadczenia na zwierzętach innych niż tzw.
laboratoryjne tylko wyjątkowo

• obowiązek stosowania znieczulenia

• zwierzęta tylko z zarejestrowanych źródeł

• przeprowadzenie doświadczenia wymaga zgody
komisji etycznej

[na podstawie ustawy]

Źródła

Bailey, J. 2005. Non-human primates in medical research and
drug development: a critical review. Biogenic Amines 19, s.235-
255

Balcombe J. 2000. The Use of Animals in Higher Education:
Problems: Alternatives and Recommendations. Humane Society
Press.

Bernard J. 1994. Od biologii do etyki. Nowe horyzonty wiedzy
nowe obowiązki człowieka. Wydawnictwo Naukowe PWN

Brylińska J., Kwiatkowska J. (red). 1996. Zwierzęta
laboratoryjne: metody hodowli i doświadczeń. Universitas

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/63/UE z dnia
22 IX 2010 w sprawie ochrony zwierząt wykorzystywanych do
celów naukowych. Dz.U. L 276 z 20.10.2010, s. 33-79

Frequently Asked Questions: Animal Use in Medical School
Education. http://www.pcrm.org/research/edtraining/meded/faq-
animal-use-in-medical-school-education (dostęp 13 III 2012)

Źródła

Knight, A.(red.) 2002. Learning Without Killing: A Guide to
Conscientious Objection. (dostepny na

http://www.humanelearning.info/resources/all.htm

)

Mepham, B. 2008. Bioetyka. Wprowadzenie dla studentów nauk
biologicznych. Wydawnictwo Naukowe PWN

Pedersen, H. 2002. Humane Education. Animals and Alternatives in
Laboratory Classes. Aspects, Attitudes, and Implications. Stiftelsen
Forskning utan djurförsök

Ślipko T. 2008. Bioetyka - najważniejsze problemy. Wydawnictwo
PETRUS

Tréz T.A. 2001. The Hidden Values: Ethics and the Use of Animals in
Education. Katholieke Universiteit Leuven, praca magisterska.

Ustawa z dnia 21 I 2005 r. o doświadczeniach na zwierzętach.
Dz.U.05.33.289 z póżniejszymi zmianami