Gerontologia

Cz. 3.

Procesy starzenia się człowieka

Przypomnienie



Starzenie się jest to naturalny,
długotrwały i nieodwracalny proces
fizjologiczny, zachodzący w osobniczym
rozwoju żywych organizmów, w tym także
człowieka.



Starość oznacza późny, końcowy okres
życia i nieuchronnie kończy się śmiercią.

Biologiczne okresy życia



Okresy życia -

wg. przebiegu procesów starzenia

:



Wiek 0–25 lat – okres rozwoju

(przewaga procesów

anabolicznych)



Wiek 25-35 lat - okres równowagi

(równowaga między

procesami rozwoju (anabolizm) i inwolucji (katabolizm)



Wiek 35 lat – do końca życia - okres starzenia się

(przewaga procesów katabolicznych, ze stopniowym

nasilaniem się procesów inwolucji i starzenia się organizmu)



Początek procesów starzenia wyprzedza początek

umownej starości

Podokresy starości

Starość nie jest homogenna

Starość (= trzeci wiek) – umowny podział chronologiczny

* wczesna starość (wiek podeszły ) 65-74 lat
„młodsi starzy” (younger old)
* pełna starość (wiek starczy) 75-89 lat
„starsi starzy” (older old)
* późna starość (wiek sędziwy) 90 i więcej lat
długowieczni

(Podokresy starości (wg. WHO) [Geriatria –J. Kocemba, 2007.]

Mechanizmy fizjologicznego starzenia się

organizmu

Trudności zachowania homeostazy

Starzenie jako utrata zdolności adaptacji



Stopniowo malejąca wydolność narządów



Zmniejszanie możliwości adaptacyjnych



Malejąca możliwość utrzymania
homeostazy



Malejąca możliwość dalszego trwania życia



Wzrastające prawdopodobieństwo śmierci

Starzenie na poziomie komórek i tkanek

* Zmniejszenie biologicznej aktywności

komórek i

tkanek organizmu

* Spowolnienie procesów regeneracyjnych
* Obniżenie odporności komórkowej i tkankowej
* Obniżenie właściwości adaptacyjnych
* Zjawisko planowanej śmierci komórek -

(apoptoza)

Przebieg biologicznego starzenia

Przebieg procesów starzenia

cechuje:

nieuchronność,

progresja,
asynchronią starzenia narządów,
zróżnicowanie osobnicze.

Teorie starzenia biologicznego



I. Teorie stochastyczne (przypadkowości)



1) Teoria katastrof i błędów (akumulacja błędów w syntezie
białek, błędy transkrypcji, mutacje)



2) Teoria zużycia ( utrata zdolności naprawy DNA, utrata DNA na
telomerach chromosomów – liczba Hayflick’a)



3) Teoria wolnych rodników (np. rodnik nadtlenkowy, akumulacja
tych związków, rola wymiataczy wolnych rodników)



II. Teorie nie-stochastyczne (pierwotnie zdeterminowane)



1) Teoria zegara biologicznego (regulatory procesów starzenia)



2) Teorie genetyczne (genetyczna determinacja, geny starzenia)

Złożone mechanizmy starzenia



Jest wątpliwe aby jedna teoria mogła kiedykolwiek
wyjaśnić złożone mechanizmy starzenia.



Na przebieg starzenia wpływa wiele czynników -
program genetyczny, procesy chorobowe, wpływy
środowiskowe, wpływy psychospołeczne, styl
życia.



„Natura bardzo dobrze zabezpieczyła się przed
nieśmiertelnością”



(-) E. Sikora, 2007

.

.

* Typy starzenia

*

Starzenie (

wg kryteriów

biologicznych

)

fizjologiczne

( prawidłowe )

patologiczne

( przyspieszone )

opóźnione

( długowieczność )

*S

tarzenie

(wg kryteriów humanistycznych)

zwyczajne

( usual )

niepomyślne

( impaired )

pomyślne

( successful )

Scenariusz starzenia człowieka

Dwie skrajności starzenia



I. Optymistyczne



Starzenie pomyślne

–

(jako cel możliwy do osiągnięcia)



II. Pesymistyczne



Zespoły patologicznego przedwczesnego
starzenia:



a) zespół Hutchinsona-Gilforda

(progeria – znaczne

przyśpieszenie procesu starzenia)



b) zespół Wernera

(głębokie zaburzenia metaboliczne

(także tkanki łącznej), może występować rodzinnie)

Wiek i

jego aspekty



Wiek metrykalny – kalendarzowy, chronologiczny
(pozornie najbardziej wiarygodny)



Wiek biologiczny (zaawansowanie procesów
starzenia)



Wiek czynnościowy (sprawność, zdolność
wykonywania określonych czynności)



Wiek psychologiczny („mam tyle lat na ile się
czuję”, lub wiek wg testów psychologicznych)



Wiek społeczny (przydatność społeczna, zdolność
do pracy zawodowej, kontakty środowiskowe)

Ogólne wskaźniki zaawansowania

starzenia człowieka



wygląd,



postawa,



sposób poruszania się,



zachowanie,



odruchy,



wzrok,



słuch,



psychika

Wygląd



Skóra i jej przydatki jako fenotypowe
wykładniki starzenia



Skóra - sprężystość, konsystencja, zmarszczki,
przebarwienia, Włosy - barwa, gęstość, łamliwość,
łysienie, patologiczne owłosienie.



Ręce, stopy - skóra i jej zmiany fizjologiczne i
chorobowe, rogowacenie, paznokcie szponowate)



Zapach skóry - pokwitanie, przekwitanie, starość,
zmiany chorobowe

Starzenie postawy

Konsekwencje zaburzeń statyki i

poruszania się

Sposób poruszania się

„Oto idzie grupa dzieci: głośne, roześmiane, idą szybko,

krokiem sprężystym. Są zainteresowane wszystkim

dokoła; zatrzymują się, rozglądają, wymachują torbami.

Wydaje się, że rozsadza je nadmiar energii, która muszą

wyładować bogactwem zbędnych ruchów.

Z przeciwnej strony idzie stary nauczyciel. Posuwa

się powoli, z uwagą , drobnymi kroczkami, lekko

zgarbiony, patrzy pod nogi. Na głośne „Dzień dobry” –

wypowiedziane przez dzieci przystaje, powoli rozgląda się

i unosi rękę do kapelusza. Dzieci są już daleko gdy oddaje

im ukłon, a potem wraca do swojej charakterystycznej,

zgarbionej postawy i kontynuuje powolny marsz.”

(-) D. Jakubowska

Starzenie wzroku



Wygląd oczu

–

zapadanie się gałek ocznych, blask

„oczy gasną”, najwcześniejsze zmarszczki („kurze
łapki”)



Zaburzenia wzroku jako element izolacji

(czytanie, posługiwanie się sprzętem elektronicznym)



Bezpieczeństwo poza domem

(pole widzenia,

kurza ślepota)



Korekta wzroku

-

granica między fizjologią a

patologią

Starzenie słuchu



Starczy niedosłuch



jego charakter (ubytek wysokich tonów, szumy w

narządzie słuchu, interferencja źródeł dźwięków)

Niedosłuch jako element izolacji w życiu

codziennym

(komunikacja społeczna, praca

zawodowa)

Niedosłuch jako problem zmniejszonego

bezpieczeństwa

(np. w ruchu drogowym)



Protezowanie słuchu



jakość i cena aparatów słuchowych



estetyczne kryteria protezowania

Starzenie psychiki



Postawy wobec własnej starości



(podział wg. Bromleya -
1969)

postawa konstruktywna (pełna akceptacja)
postawa zależności (zaburzone poczucie bezpieczeństwa)
postawa obronna (lęk przed starością, odrzucanie pomocy)
postawa wrogości (agresja wobec otoczenia, izolacja

społeczna)

postawa wrogości wobec siebie (negatywna ocena życia,

swoich dokonań, swojego wyglądu (tendencje do
samounicestwienia)

„Dobra” starość



Zasada trzech A:



1. Akceptacja - pozytywna postawa wobec własnej
starości



2. Adaptacja – przystosowanie się do starości



3. Aktywność – fizyczna i psychiczna



wg. Bogny Wachelko

Zajęcia ruchowe indywidualne i grupowe mogą

być korzystnym czynnikiem zapobiegającym
negatywnym postawom wobec starości.

xxXxx