Ważniejsze daty:

Ważniejsze daty:

1895 – W.K. Roentgen- odkrycie promieni X

1895 – W.K. Roentgen- odkrycie promieni X

1895 – pierwsze zdjęcie ręki żony Roentgena

1895 – pierwsze zdjęcie ręki żony Roentgena

1896 – pierwsze rozpoznanie radiologiczne w

1896 – pierwsze rozpoznanie radiologiczne w

Polsce

Polsce

1896 – pierwsze uszkodzenia popromienne

1896 – pierwsze uszkodzenia popromienne

1911 – Sabat – rentgenokimografia serca

1911 – Sabat – rentgenokimografia serca

1914 – wprowadzenie filmów RTG

1914 – wprowadzenie filmów RTG

1942 – pierwsze kliniczne zastosowanie

1942 – pierwsze kliniczne zastosowanie

ultradźwięków

ultradźwięków

1946 – odkrycie zjawiska rezonansu

1946 – odkrycie zjawiska rezonansu

magnetycznego

magnetycznego

1972 – Hounsfield - kliniczne zastosowanie KT

1972 – Hounsfield - kliniczne zastosowanie KT

1973 – początki DSA

1973 – początki DSA

1977 – SPECT

1977 – SPECT

1982 – wprowadzenie do kliniki MRI

1982 – wprowadzenie do kliniki MRI

Ważniejsze daty:

Ważniejsze daty:

1895 – W.K. Roentgen- odkrycie promieni X

1895 – W.K. Roentgen- odkrycie promieni X

1895 – pierwsze zdjęcie ręki żony Roentgena

1895 – pierwsze zdjęcie ręki żony Roentgena

1896 – pierwsze rozpoznanie radiologiczne w

1896 – pierwsze rozpoznanie radiologiczne w

Polsce

Polsce

1896 – pierwsze uszkodzenia popromienne

1896 – pierwsze uszkodzenia popromienne

1911 – Sabat – rentgenokimografia serca

1911 – Sabat – rentgenokimografia serca

1914 – wprowadzenie filmów RTG

1914 – wprowadzenie filmów RTG

1942 – pierwsze kliniczne zastosowanie

1942 – pierwsze kliniczne zastosowanie

ultradźwięków

ultradźwięków

1946 – odkrycie zjawiska rezonansu

1946 – odkrycie zjawiska rezonansu

magnetycznego

magnetycznego

1972 – Hounsfield - kliniczne zastosowanie KT

1972 – Hounsfield - kliniczne zastosowanie KT

1973 – początki DSA

1973 – początki DSA

1977 – SPECT

1977 – SPECT

1982 – wprowadzenie do kliniki MRI

1982 – wprowadzenie do kliniki MRI

Częstotli

-wość

HZ

Rodzaj

promieniowani

a

Dł. fali

Energia

fotonu

Zastosowan

ie

3x10

16

3x10

15

gamma

10

-15

10

-14

1 MeV

terapia

3x10

14

3x10

13

X

10

-13

10

-12

100 - 1 keV

diagnostyka

3x10

12

3x10

9

nadfiolet

10

-11

10

-8

200 eV

spektroskop

ia

3x10

8

Światło

widzialne

10

-7

1 eV

3x10

7

3x10

3

podczerwień

10

-7

10

-4

termografia

< 3x10

3

Fale radiowe

>10

-4

NMR

Właściwości promieniowania X

1. Zmniejsza swoje natężenie z kwadratem odległości

2. Ulega osłabieniu przenikając przez materię

3. Wywołuje jonizację materii

4. Wywołuje zjawisko luminescencji

5. Działa na emulsję fotograficzną

6. Wykazuje działanie biologiczne

Właściwości promieniowania X

1. Zmniejsza swoje natężenie z kwadratem odległości

2. Ulega osłabieniu przenikając przez materię

3. Wywołuje jonizację materii

4. Wywołuje zjawisko luminescencji

5. Działa na emulsję fotograficzną

6. Wykazuje działanie biologiczne

Budowa aparatu rentgenowskiego

1. Lampa rtg

2. Generator napięcia

3. Zegary czasowe

4. Stolik rozdzielczy

Budowa aparatu rentgenowskiego

1. Lampa rtg

2. Generator napięcia

3. Zegary czasowe

4. Stolik rozdzielczy

Budowa lampy rtg

Budowa lampy rtg

KATODA

ROTOR

STATOR

OŚ ANODY

WŁÓKNA KATODY

TALERZ ANODY

BAŃKA SZKLANA

Powstawanie promieniowania X w
lampie

1. Rozgrzanie katody – termoemisja
elektronów
2. Nadanie elektronom energii kinetycznej
po
przyłożeniu prądu wysokiego napięcia
3. Rozpędzone elektrony padając na anodę
zamieniają swoją energię kinetyczną na
energię
promieniowania X i ciepło (99%)
4. Promieniowanie X składa się z
promieniowania
hamowania (widmo ciągłe) i promieni
charakterystycznych (widmo nieciągłe)

Powstawanie promieniowania X w
lampie

1. Rozgrzanie katody – termoemisja
elektronów
2. Nadanie elektronom energii kinetycznej
po
przyłożeniu prądu wysokiego napięcia
3. Rozpędzone elektrony padając na anodę
zamieniają swoją energię kinetyczną na
energię
promieniowania X i ciepło (99%)
4. Promieniowanie X składa się z
promieniowania
hamowania (widmo ciągłe) i promieni
charakterystycznych (widmo nieciągłe)

Kaseta z filmem

1. Światłoszczelne pudełko metalowo-
plastikowe
2. Dwie warstwy folii wzmacniającej pokrytej

luminoforem
3. Między nimi klisza rtg
4. Przednia ścianka z aluminium
5. Tylna ścianka wyłożona blachą ołowiową
zabezpieczającą przed promieniowaniem
rozproszonym padającym od tyłu
6. Warstwa pianki PU w celu dociśnięcia folii
do
kliszy i usunięcia powietrza

Kaseta z filmem

1. Światłoszczelne pudełko metalowo-
plastikowe
2. Dwie warstwy folii wzmacniającej pokrytej

luminoforem
3. Między nimi klisza rtg
4. Przednia ścianka z aluminium
5. Tylna ścianka wyłożona blachą ołowiową
zabezpieczającą przed promieniowaniem
rozproszonym padającym od tyłu
6. Warstwa pianki PU w celu dociśnięcia folii
do
kliszy i usunięcia powietrza

Kratka przeciwrozproszeniowa

Kratka przeciwrozproszeniowa

lampa

Budowa błony rentgenowskiej

1. Poliestrowa błona rentgenowska pokryta
warstwą emulsji fotograficznej
2. Emulsja uczulona jest głównie na światło
niebieskie, mniej na promieniowanie X
3. Emulsję tworzy zawiesina bromku srebra z

dodatkiem jodku srebra
4. Sole srebra w emulsji mają postać jonów
tworzących kryształy

Budowa błony rentgenowskiej

1. Poliestrowa błona rentgenowska pokryta
warstwą emulsji fotograficznej
2. Emulsja uczulona jest głównie na światło
niebieskie, mniej na promieniowanie X
3. Emulsję tworzy zawiesina bromku srebra z

dodatkiem jodku srebra
4. Sole srebra w emulsji mają postać jonów
tworzących kryształy

Wywoływanie – rozłożenie wszystkich
naświetlonych ziaren do metalicznego
srebra. Obraz staje się widoczny

Kąpiel przerywająca

Utrwalenie – usunięcie z emulsji nie
naświetlonych i nie wywołanych soli srebra

Suszenie

Wywoływanie

– rozłożenie wszystkich

naświetlonych ziaren do metalicznego
srebra. Obraz staje się widoczny

Kąpiel przerywająca

Utrwalenie

– usunięcie z emulsji nie

naświetlonych i nie wywołanych soli srebra

Suszenie

Cechy dobrego obrazu rtg

1. Kontrast – zależy od: jakości
promieniowania,
budowy przedmiotu, czułości błony,
rodzaju folii
wzmacniających, ilości promieniowania
rozproszonego
2. Ostrość – zdolność do dobrego
zarysowania
granic części składowych przedmiotu
3. Rozdzielczość – zdolność do
uwidaczniania
wielu szczegółów na małej powierzchni

Cechy dobrego obrazu rtg

1. Kontrast

– zależy od: jakości

promieniowania,
budowy przedmiotu, czułości błony,
rodzaju folii
wzmacniających, ilości promieniowania
rozproszonego

2. Ostrość

– zdolność do dobrego

zarysowania
granic części składowych przedmiotu

3. Rozdzielczość

– zdolność do

uwidaczniania
wielu szczegółów na małej powierzchni

Rodzaje nieostrości i sposoby jej
ograniczania

1. Geometryczna – zależna od wielkości
ogniska
(zmniejszanie ogniska)

2. Fotograficzna – zależna od wielkości
ziarna
(stosowanie lepszych
folii, klisz)

3. Ruchowa – spowodowana poruszaniem się

obiektu (używanie krótszych
czasów naświetlania)

Rodzaje nieostrości i sposoby jej
ograniczania

1. Geometryczna

– zależna od wielkości

ogniska
(zmniejszanie ogniska)

2. Fotograficzna

– zależna od wielkości

ziarna
(stosowanie lepszych
folii, klisz)

3. Ruchowa

– spowodowana poruszaniem się

obiektu (używanie krótszych
czasów naświetlania)

Środki cieniujące (kontrastowe)

Są to substancje osłabiające promieniowanie mniej lub
bardziej niż tkanki ciała

Środki cieniujące negatywne – minimalnie osłabiają
promieniowanie np. gazy

Środki cieniujące pozytywne – bardzo osłabiają
promieniowanie

Środki cieniujące (kontrastowe)

Są to substancje osłabiające promieniowanie mniej lub
bardziej niż tkanki ciała

Środki cieniujące negatywne

– minimalnie osłabiają

promieniowanie np. gazy

Środki cieniujące pozytywne

– bardzo osłabiają

promieniowanie

• nierozpuszczalne w wodzie, np. siarczan baru
(baryt),
Lipiodol ultrafluid

• rozpuszczalne w wodzie – związki jodu

o toksyczności jodowych środków

cieniujących decydują:

o toksyczności jodowych środków

cieniujących decydują:

• osmolalność
• jonizacja
• lepkość
• hydrofilność
• budowa (monomery / dimery)

PRZYKŁADY ŚRODKÓW CIENIUJĄCYCH

PRZYKŁADY ŚRODKÓW CIENIUJĄCYCH

jonowe

niejonowe

Uropolinum

Urografinum

Isopaque

Uromiro

Amipaque

Ultravist

Omnipaque

Jopamiro

Iomeron

Isovist

Visipaque

POWIKŁANIA PO PODANIU ŚRODKÓW

CIENIUJĄCYCH

POWIKŁANIA PO PODANIU ŚRODKÓW

CIENIUJĄCYCH

LEKKIE
10%

UMIARKOWANE
1-2%

CIĘŻKIE
0,1-0,2%

nudności
wymioty
pokrzywka
świąd skóry
chrypka
kaszel
kichanie
obfite pocenie się
uczucie ciepła

omdlenie
silne wymioty
rozległa
pokrzywka
obrzęk twarzy
obrzęk krtani
skurcz oskrzeli

drgawki
obrzęk płuc
wstrząs
zatrzymanie
oddechu
zatrzymanie
krążenia

zgon: 1:50 000 – 1:100 000

grupy podwyższonego ryzyka wystąpienia powikłań:
- powikłania po poprzednim podaniu środka cieniującego
- alergia
- nadczynność tarczycy, wole guzowate
- astma
- guz chromochłonny nadnerczy
- niedokrwistość sierpowatokrwinkowa
- paraproteinemia (szpiczak mnogi, chor. Waldenströma)
- niewydolność nerek (stężenie kreatyniny w surowicy pow. 2

mg/dl)

- niewydolność krążenia
- niewydolność oddechowa
- niewydolność wątroby
- wiek powyżej 65 lat
- dzieci do lat 10

POWIKŁANIA PO PODANIU JODOWYCH

ŚRODKÓW CIENIUJĄCYCH

POWIKŁANIA PO PODANIU JODOWYCH

ŚRODKÓW CIENIUJĄCYCH

1. Pozytywne – skracają czas relaksacji T1 – głównie

związki gadolinu.

2. Negatywne – skracają czas relaksacji T2 –np.

związki magnetytu (Fe

3

O

4

) stosowane w badaniach

wątroby.

ŚRODKI KONTRASTOWE W DIAGNOSTYCE MR

ŚRODKI KONTRASTOWE W DIAGNOSTYCE MR

mikropęcherzyki gazu zawieszone w albuminie lub

roztworze

galaktozy

ŚRODKI KONTRASTOWE W DIAGNOSTYCE USG

ŚRODKI KONTRASTOWE W DIAGNOSTYCE USG

1937 – opracowanie pierwszej definicji

1937 – opracowanie pierwszej definicji

dawki ekspozycyjnej promieniowania –

dawki ekspozycyjnej promieniowania –

rentgen (R)

rentgen (R)

Obecnie w użyciu są:

Obecnie w użyciu są:

1. Dawka ekspozycyjna

1. Dawka ekspozycyjna

2. Dawka pochłonięta

2. Dawka pochłonięta

3. Dawka biologiczna=równoważnik dawki

3. Dawka biologiczna=równoważnik dawki

4. Moc dawki ekspozycyjnej, pochłoniętej,

4. Moc dawki ekspozycyjnej, pochłoniętej,

równoważnika dawki

równoważnika dawki

5. Względna skuteczność biologiczna

5. Względna skuteczność biologiczna

1937 – opracowanie pierwszej definicji

1937 – opracowanie pierwszej definicji

dawki ekspozycyjnej promieniowania –

dawki ekspozycyjnej promieniowania –

rentgen (R)

rentgen (R)

Obecnie w użyciu są:

Obecnie w użyciu są:

1. Dawka ekspozycyjna

1. Dawka ekspozycyjna

2. Dawka pochłonięta

2. Dawka pochłonięta

3. Dawka biologiczna=równoważnik dawki

3. Dawka biologiczna=równoważnik dawki

4. Moc dawki ekspozycyjnej, pochłoniętej,

4. Moc dawki ekspozycyjnej, pochłoniętej,

równoważnika dawki

równoważnika dawki

5. Względna skuteczność biologiczna

5. Względna skuteczność biologiczna

Dawka ekspozycyjna

Dawka ekspozycyjna

Określa zdolność JONIZOWANIA powietrza

Określa zdolność JONIZOWANIA powietrza

przez promieniowanie X i gamma.

przez promieniowanie X i gamma.

W układzie SI wyrażona w

W układzie SI wyrażona w

C/kg.

C/kg.

Jest to dawka promieniowania

Jest to dawka promieniowania

elektromagnetycznego przy jakiej ładunek

elektromagnetycznego przy jakiej ładunek

jonów jednego znaku, wytworzony w suchym

jonów jednego znaku, wytworzony w suchym

powietrzu jest równy jednemu kulombowi, gdy

powietrzu jest równy jednemu kulombowi, gdy

elektrony uwolnione przez fotony tego

elektrony uwolnione przez fotony tego

promieniowania w jednym kilogramie

promieniowania w jednym kilogramie

powietrza utracą zdolność jonizowania

powietrza utracą zdolność jonizowania

Dawka ekspozycyjna

Dawka ekspozycyjna

Określa zdolność JONIZOWANIA powietrza

Określa zdolność JONIZOWANIA powietrza

przez promieniowanie X i gamma.

przez promieniowanie X i gamma.

W układzie SI wyrażona w

W układzie SI wyrażona w

C/kg.

C/kg.

Jest to dawka promieniowania

Jest to dawka promieniowania

elektromagnetycznego przy jakiej ładunek

elektromagnetycznego przy jakiej ładunek

jonów jednego znaku, wytworzony w suchym

jonów jednego znaku, wytworzony w suchym

powietrzu jest równy jednemu kulombowi, gdy

powietrzu jest równy jednemu kulombowi, gdy

elektrony uwolnione przez fotony tego

elektrony uwolnione przez fotony tego

promieniowania w jednym kilogramie

promieniowania w jednym kilogramie

powietrza utracą zdolność jonizowania

powietrza utracą zdolność jonizowania

Jednostką pozaukładową dawki ekspozycyjnej

Jednostką pozaukładową dawki ekspozycyjnej

jest

jest

rentgen (R)

rentgen (R)

Jeden rentgen to taka ilość promieniowania

Jeden rentgen to taka ilość promieniowania

elektromagnetycznego, która w 1 cm

elektromagnetycznego, która w 1 cm

3

3

powietrza powoduje powstanie określonej

powietrza powoduje powstanie określonej

liczby par jonów, przenoszących ładunek

liczby par jonów, przenoszących ładunek

równy 1 jednostce elektrostatycznej 1E (87

równy 1 jednostce elektrostatycznej 1E (87

ergów)

ergów)

1E= 2,58x10

1E= 2,58x10

-3

-3

C/kg

C/kg

Dawka ekspozycyjna w praktyce jest

Dawka ekspozycyjna w praktyce jest

przyjmowana jako wskaźnik charakteryzujący

przyjmowana jako wskaźnik charakteryzujący

narażenie człowieka

narażenie człowieka

Jednostką pozaukładową dawki ekspozycyjnej

Jednostką pozaukładową dawki ekspozycyjnej

jest

jest

rentgen (R)

rentgen (R)

Jeden rentgen to taka ilość promieniowania

Jeden rentgen to taka ilość promieniowania

elektromagnetycznego, która w 1 cm

elektromagnetycznego, która w 1 cm

3

3

powietrza powoduje powstanie określonej

powietrza powoduje powstanie określonej

liczby par jonów, przenoszących ładunek

liczby par jonów, przenoszących ładunek

równy 1 jednostce elektrostatycznej 1E (87

równy 1 jednostce elektrostatycznej 1E (87

ergów)

ergów)

1E= 2,58x10

1E= 2,58x10

-3

-3

C/kg

C/kg

Dawka ekspozycyjna w praktyce jest

Dawka ekspozycyjna w praktyce jest

przyjmowana jako wskaźnik charakteryzujący

przyjmowana jako wskaźnik charakteryzujący

narażenie człowieka

narażenie człowieka

DAWKA POCHŁONIĘTA

DAWKA POCHŁONIĘTA

Dotyczy promieniowania X, gamma,

Dotyczy promieniowania X, gamma,

korpuskularnego

korpuskularnego

Określa ilość energii WYZWALANEJ przez

Określa ilość energii WYZWALANEJ przez

promieniowanie zaabsorbowane przez jednostkę

promieniowanie zaabsorbowane przez jednostkę

materii

materii

Jednostka w układzie SI to

Jednostka w układzie SI to

grey (Gy)

grey (Gy)

1 Gy to dawka promieniowania przy jakiej

1 Gy to dawka promieniowania przy jakiej

energia

energia

1 J zostaje przekazana ciału o masie 1kg

1 J zostaje przekazana ciału o masie 1kg

1Gy = 1 J/kg

1Gy = 1 J/kg

DAWKA POCHŁONIĘTA

DAWKA POCHŁONIĘTA

Dotyczy promieniowania X, gamma,

Dotyczy promieniowania X, gamma,

korpuskularnego

korpuskularnego

Określa ilość energii WYZWALANEJ przez

Określa ilość energii WYZWALANEJ przez

promieniowanie zaabsorbowane przez jednostkę

promieniowanie zaabsorbowane przez jednostkę

materii

materii

Jednostka w układzie SI to

Jednostka w układzie SI to

grey (Gy)

grey (Gy)

1 Gy to dawka promieniowania przy jakiej

1 Gy to dawka promieniowania przy jakiej

energia

energia

1 J zostaje przekazana ciału o masie 1kg

1 J zostaje przekazana ciału o masie 1kg

1Gy = 1 J/kg

1Gy = 1 J/kg

Jednostka dawki pochłoniętej poza układem

Jednostka dawki pochłoniętej poza układem

SI jest

SI jest

rad (radiation absorbed dose)

rad (radiation absorbed dose)

Dawka pochłonięta jest równa 1 radowi

Dawka pochłonięta jest równa 1 radowi

wówczas, gdy w 1 gramie materii zostaje

wówczas, gdy w 1 gramie materii zostaje

pochłonięta energia równa 100 ergom

pochłonięta energia równa 100 ergom

1 rad= 0,01 Gy

1 rad= 0,01 Gy

Jednostka dawki pochłoniętej poza układem

Jednostka dawki pochłoniętej poza układem

SI jest

SI jest

rad (radiation absorbed dose)

rad (radiation absorbed dose)

Dawka pochłonięta jest równa 1 radowi

Dawka pochłonięta jest równa 1 radowi

wówczas, gdy w 1 gramie materii zostaje

wówczas, gdy w 1 gramie materii zostaje

pochłonięta energia równa 100 ergom

pochłonięta energia równa 100 ergom

1 rad= 0,01 Gy

1 rad= 0,01 Gy

Współczynnik jakości promieniowania Q

Współczynnik jakości promieniowania Q

Ma na celu określenie wpływu danego

Ma na celu określenie wpływu danego

rodzaju promieniowania na żywą tkankę

rodzaju promieniowania na żywą tkankę

dla promieniowania:

dla promieniowania:

X Q=1

X Q=1

gamma Q=1

gamma Q=1

alfa Q=20

alfa Q=20

beta Q= 1.7-10

beta Q= 1.7-10

Współczynnik jakości promieniowania Q

Współczynnik jakości promieniowania Q

Ma na celu określenie wpływu danego

Ma na celu określenie wpływu danego

rodzaju promieniowania na żywą tkankę

rodzaju promieniowania na żywą tkankę

dla promieniowania:

dla promieniowania:

X Q=1

X Q=1

gamma Q=1

gamma Q=1

alfa Q=20

alfa Q=20

beta Q= 1.7-10

beta Q= 1.7-10

Moc dawki

Moc dawki

Dla wyrażenia szybkości promieniowania.

Dla wyrażenia szybkości promieniowania.

Określa przyrost dawki w jednostce czasu.

Określa przyrost dawki w jednostce czasu.

Moc dawki ekspozycyjnej

Moc dawki ekspozycyjnej

A/kg

A/kg

albo

albo

R/s

R/s

Moc dawki pochłoniętej

Moc dawki pochłoniętej

Gy/s

Gy/s

albo

albo

rad/s

rad/s

Moc równoważnika dawki

Moc równoważnika dawki

Sv/s

Sv/s

albo

albo

rem/s

rem/s

Moc dawki

Moc dawki

Dla wyrażenia szybkości promieniowania.

Dla wyrażenia szybkości promieniowania.

Określa przyrost dawki w jednostce czasu.

Określa przyrost dawki w jednostce czasu.

Moc dawki ekspozycyjnej

Moc dawki ekspozycyjnej

A/kg

A/kg

albo

albo

R/s

R/s

Moc dawki pochłoniętej

Moc dawki pochłoniętej

Gy/s

Gy/s

albo

albo

rad/s

rad/s

Moc równoważnika dawki

Moc równoważnika dawki

Sv/s

Sv/s

albo

albo

rem/s

rem/s

Względna skuteczność biologiczna

Miara pozwalająca porównać skutek biologiczny
dwóch rodzajów promieniowania jonizującego.

Różne rodzaje promieniowania wywołują różne
ilości uszkodzeń biologicznych.

Promieniowanie X niewielka ilość uszkodzeń,
promieniowanie alfa – duża ilość uszkodzeń.

WSB wyrażona jest stosunkiem dawki
promieniowania standardowego RTG do dawki
promieniowania porównywanego rodzaju
potrzebnej do wywołania tego samego efektu
biologicznego

Względna skuteczność biologiczna

Miara pozwalająca porównać skutek biologiczny
dwóch rodzajów promieniowania jonizującego.

Różne rodzaje promieniowania wywołują różne
ilości uszkodzeń biologicznych.

Promieniowanie X niewielka ilość uszkodzeń,
promieniowanie alfa – duża ilość uszkodzeń.

WSB wyrażona jest stosunkiem dawki
promieniowania standardowego RTG do dawki
promieniowania porównywanego rodzaju
potrzebnej do wywołania tego samego efektu
biologicznego

Typ

prom.

Dawka

Jednostka

Środowisko

pomiaru

Mierzony

efekt

trad.

SI

X lub

gamma

Ekspozycyjna

R

C/kg

Powietrze

Jonizacja

powietrza

wszystki

e

rodzaje

Pochłonięta

Rad

Gy

Każdy

obiekt

Ilość

energii

zaabsorbo-

wanej

przez

obiekt

wszystki

e

rodzaje

Równoważnik

dawki

rem

Sv

Tkanki ciała

Efekt

biologiczny

Narażenie człowieka na działanie
promieniowania

Źródła naturalne:
promieniowanie kosmiczne, promieniowanie
Ziemi, izotopy promieniotwórcze

40

K,

226

Ra

Źródła sztuczne:
promieniowanie X, izotopy promieniotwórcze
stosowane w medycynie i przemyśle

Narażenie człowieka na działanie
promieniowania

Źródła naturalne:

promieniowanie kosmiczne, promieniowanie
Ziemi, izotopy promieniotwórcze

40

K,

226

Ra

Źródła sztuczne:

promieniowanie X, izotopy promieniotwórcze
stosowane w medycynie i przemyśle

Promienioczułość tkanek

Określa wrażliwość komórek, tkanek na
działanie promieniowania jonizującego. Zależy
od liczby niezróżnicowanych komórek, stopnia
ich aktywności mitotycznej oraz długości fazy
aktywnej proliferacji komórkowej czyli liczby
podziałów komórek pomiędzy najwcześniejszą
niedojrzałą postacią a postacią w pełni
dojrzałą

Dla tkanek, narządów i układów człowieka
wyodrębniono 4 przybliżone grupy
promienioczułości

Promienioczułość tkanek

Określa wrażliwość komórek, tkanek na
działanie promieniowania jonizującego. Zależy
od liczby niezróżnicowanych komórek, stopnia
ich aktywności mitotycznej oraz długości fazy
aktywnej proliferacji komórkowej czyli liczby
podziałów komórek pomiędzy najwcześniejszą
niedojrzałą postacią a postacią w pełni
dojrzałą

Dla tkanek, narządów i układów człowieka
wyodrębniono 4 przybliżone grupy
promienioczułości

Promienioczułość tkanek

prawo Bergonie-Tribondeau –

promienioczułość tkanki zależy od liczby

zachodzących w niej podziałów komórkowych

Promienioczułość tkanek

prawo Bergonie-Tribondeau –

promienioczułość tkanki zależy od liczby

zachodzących w niej podziałów komórkowych

Dawka biologiczna – równoważnik dawki

Dawka biologiczna – równoważnik dawki

Pojęcie wprowadzone do celów ochrony

Pojęcie wprowadzone do celów ochrony

radiologicznej, uwzględnia wpływ na organizm nie

radiologicznej, uwzględnia wpływ na organizm nie

tylko dawki ale także rodzaju, energii,

tylko dawki ale także rodzaju, energii,

przenikliwości, jakości

przenikliwości, jakości

W układzie SI jednostką równoważnika dawki jest

W układzie SI jednostką równoważnika dawki jest

Sievert (Sv)

Sievert (Sv)

1 Sv określa taką ilość dawki pochłoniętej jaka

1 Sv określa taką ilość dawki pochłoniętej jaka

wywołała taki sam efekt biologiczny jak dawka

wywołała taki sam efekt biologiczny jak dawka

jednego rada promieniowania X lub gamma

jednego rada promieniowania X lub gamma

Jednostka pozaukładowa to

Jednostka pozaukładowa to

rem (rentgen

rem (rentgen

equivalent man)

equivalent man)

1 rem= 0,01 Sv

1 rem= 0,01 Sv

Dawka biologiczna – równoważnik dawki

Dawka biologiczna – równoważnik dawki

Pojęcie wprowadzone do celów ochrony

Pojęcie wprowadzone do celów ochrony

radiologicznej, uwzględnia wpływ na organizm nie

radiologicznej, uwzględnia wpływ na organizm nie

tylko dawki ale także rodzaju, energii,

tylko dawki ale także rodzaju, energii,

przenikliwości, jakości

przenikliwości, jakości

W układzie SI jednostką równoważnika dawki jest

W układzie SI jednostką równoważnika dawki jest

Sievert (Sv)

Sievert (Sv)

1 Sv określa taką ilość dawki pochłoniętej jaka

1 Sv określa taką ilość dawki pochłoniętej jaka

wywołała taki sam efekt biologiczny jak dawka

wywołała taki sam efekt biologiczny jak dawka

jednego rada promieniowania X lub gamma

jednego rada promieniowania X lub gamma

Jednostka pozaukładowa to

Jednostka pozaukładowa to

rem (rentgen

rem (rentgen

equivalent man)

equivalent man)

1 rem= 0,01 Sv

1 rem= 0,01 Sv

Fazy rozwojowe efektu radiobiologicznego

Charakter fazy

Orientacyjn

y czas

trwania

Efekt radiobiologiczny

Fizyczna

10

-16

s

Pochłanianie energii, pierwotna

jonizacja, wzbudzenie, rodniki pierwotne

Fizykochemiczna

10

-5

s

Wtórne reakcje chemiczne – zmiany

równowagi fizykochemicznej

Biochemiczna

Sekundy –

godziny

Narastanie zaburzeń metabolicznych na

tle zmian fizycznych i fizykochemicznych

Patofizjologiczna

Minuty –

godziny

Zaburzenie czynności komórek, tkanek,

narządów i układów organizmu

Morfologiczna

Dni – lata

Stopniowy rozwój zmian histologicznych,

anatomicznych w tkankach i narządach

Zejściowa

Dni - lata

Odnowa lub śmierć – duża zmienność

przebiegu i skutków końcowych

Stopień wrażliwości

Składniki organizmu

I - bardzo wrażliwe

ukł. limfatyczny, szpik, krew,

nabłonek jelitowy, gonady, tkanki

płodowe

II – wyraźnie

wrażliwe

narządy zmysłów (soczewki oka),

śródbłonek naczyń, skóra, ślinianki,

wątroba, nerki, płuca, chrząstka,

kości w okresie wzrostu

III – miernie

wrażliwe

OUN, ukł. sercowo naczyniowy,

ukł. wydzielania wewnętrznego

oprócz gonad

IV – mało wrażliwe

mięśnie, chrząstki, kości po

zakończeniu procesów wzrostowych,

tkanka łączna

Skutki niestochastyczne – ich częstość i
stopień ciężkości zależą od dawki.
Wywołanie skutku niestochastycznego
wymaga określonej dawki promieniowania
zwanej dawką progową.

Skutki stochastyczne – ich
prawdopodobieństwo pojawienia się, a nie
ich częstość zależą od dawki.
Ze wzrostem dawki rośnie częstość
występowania określonych skutków –
następstwa dziedziczne, powstawanie
nowotworów itp.
Zakłada się bezprogowy charakter tych
skutków

Skutki niestochastyczne

– ich częstość i

stopień ciężkości zależą od dawki.
Wywołanie skutku niestochastycznego
wymaga określonej dawki promieniowania
zwanej dawką progową.

Skutki stochastyczne

– ich

prawdopodobieństwo pojawienia się, a nie
ich częstość zależą od dawki.
Ze wzrostem dawki rośnie częstość
występowania określonych skutków –
następstwa dziedziczne, powstawanie
nowotworów itp.
Zakłada się bezprogowy charakter tych
skutków

Skutki napromieniowania

Skutki napromieniowania

Skutki napromieniowania

Skutki napromieniowania

stochastyczne

stochastyczne

stochastyczne

stochastyczne

niestochastyczne

niestochastyczne

niestochastyczne

niestochastyczne

Somatyczne wczesne:

Somatyczne wczesne:

1. Ostra choroba

1. Ostra choroba

popromienna

popromienna

2. Ostre miejscowe

2. Ostre miejscowe

uszkodzenie

uszkodzenie

popromienne

popromienne

3. Przewlekłe zespoły

3. Przewlekłe zespoły

popromienne

popromienne

Somatyczne wczesne:

Somatyczne wczesne:

1. Ostra choroba

1. Ostra choroba

popromienna

popromienna

2. Ostre miejscowe

2. Ostre miejscowe

uszkodzenie

uszkodzenie

popromienne

popromienne

3. Przewlekłe zespoły

3. Przewlekłe zespoły

popromienne

popromienne

Dziedziczne

Dziedziczne

1. Złożone

1. Złożone

o niejasnym

o niejasnym

mechanizmie

mechanizmie

dziedziczenia

dziedziczenia

2. Genetyczne

2. Genetyczne

a) dominujące

a) dominujące

b) recesywne

b) recesywne

c) aberracje

c) aberracje

chromosomów

chromosomów

Dziedziczne

Dziedziczne

1. Złożone

1. Złożone

o niejasnym

o niejasnym

mechanizmie

mechanizmie

dziedziczenia

dziedziczenia

2. Genetyczne

2. Genetyczne

a) dominujące

a) dominujące

b) recesywne

b) recesywne

c) aberracje

c) aberracje

chromosomów

chromosomów

Somatyczne

Somatyczne

odległe i późne

odległe i późne

1.

1.

Skrócenie czasu

Skrócenie czasu

przeżycia

przeżycia

2.

2.

Białaczki i inne

Białaczki i inne

nowotwory

nowotwory

3.

3.

Niepłodność

Niepłodność

4.

4.

Zaćma

Zaćma

5.

5.

Wady

Wady

rozwojowe po

rozwojowe po

ekspozycji in

ekspozycji in

utero

utero

Somatyczne

Somatyczne

odległe i późne

odległe i późne

1.

1.

Skrócenie czasu

Skrócenie czasu

przeżycia

przeżycia

2.

2.

Białaczki i inne

Białaczki i inne

nowotwory

nowotwory

3.

3.

Niepłodność

Niepłodność

4.

4.

Zaćma

Zaćma

5.

5.

Wady

Wady

rozwojowe po

rozwojowe po

ekspozycji in

ekspozycji in

utero

utero

Patogeneza:

Skutki niestochastyczne – utrata zdolności
proliferacyjnej istotnej części komórek danej tkanki
lub narządu. Dawki progowe dla tych skutków są
rzędu kilku-kilkudziesięciu Gy.

Skutki stochastyczne – zmiana w DNA jednej lub
kilku komórek

Środki ochrony radiologicznej pacjenta i ludzi
zawodowo narażonych mają ograniczać
występowanie skutków stochastycznych i
zapobiegać wystąpieniu skutków
niestochastycznych. Poniżej 50mSv w roku na
wszystkie narządy prawdopodobieństwo
wystąpienia skutków niestochastycznych jest
praktycznie znikome.

Patogeneza:

Skutki niestochastyczne

– utrata zdolności

proliferacyjnej istotnej części komórek danej tkanki
lub narządu. Dawki progowe dla tych skutków są
rzędu kilku-kilkudziesięciu Gy.

Skutki stochastyczne

– zmiana w DNA jednej lub

kilku komórek

Środki ochrony radiologicznej pacjenta i ludzi
zawodowo narażonych mają ograniczać
występowanie skutków stochastycznych i
zapobiegać wystąpieniu skutków
niestochastycznych.

Poniżej 50mSv

w roku na

wszystkie narządy prawdopodobieństwo
wystąpienia skutków niestochastycznych jest
praktycznie znikome.

WCZESNE SKUTKI SOMATYCZNE

1. Zespół hematopoetyczny (dawka kilkuset radów

przez kilka godzin)

- nudności i wymioty
- okres utajenia do kilku tygodni
- ostra choroba popromienna (krwawa biegunka,

krwotoki, załamanie odporności

WCZESNE SKUTKI SOMATYCZNE

2. Zespół jelitowy (dawka 1000-5000 radów)

- brak łaknienia, senność, otępienie
- biegunka i odwodnienie
- gorączka
- krwotoki
- posocznica
- wstrząs

WCZESNE SKUTKI SOMATYCZNE

3. Zespół mózgowo-naczyniowy (dawka pow. 5000

radów)

- pobodzenie, ataksja
- biegunka, wymioty
- drgawki
- śpiączka

Zasady ograniczania napromieniowania

1. Uzasadnienie do stosowania

2. Optymalizacja ochrony – ALARA

3. Ograniczenie dawek

Zasady ograniczania napromieniowania

1. Uzasadnienie do stosowania

2. Optymalizacja ochrony – ALARA

3. Ograniczenie dawek

Badania radiologiczne kobiet najlepiej w I dekadzie
cyklu

Jako pierwsze wykonywać badania bez użycia
promieni np. USG

Nie wykonywać jednorazowo wielu zdjęć tej samej
okolicy

Przy badaniach z zastosowaniem jodu jeżeli nie
dotyczą one tarczycy zablokować ten gruczoł
związkami
niepromieniotwórczymi

U kobiet w ciąży i karmiących zaniechać
napromieniania

Stosować osłony na gonady przy badaniu tych
okolic

Badania radiologiczne kobiet najlepiej w

I dekadzie

cyklu

Jako pierwsze wykonywać badania bez użycia
promieni np.

USG

Nie

wykonywać jednorazowo

wielu

zdjęć tej samej

okolicy

Przy badaniach z zastosowaniem jodu jeżeli nie
dotyczą one tarczycy

zablokować

ten

gruczoł

związkami
niepromieniotwórczymi

U kobiet

w ciąży i karmiących zaniechać

napromieniania

Stosować

osłony

na gonady przy badaniu tych

okolic

Sposoby ochrony radiologicznej

1. Stosowanie osłon (Pb), farby, beton
barytowy

2. Zwiększenie odległości od źródła promieni

3. Zmniejszenie czasu ekspozycji

4. Stosowanie przesłon głębinowych, klatek
przeciwrozproszeniowych, tubusów itp.

5. Środki ochrony indywidualnej – rękawice,
fartuchy, osłony na tarczyce, gogle

Sposoby ochrony radiologicznej

1. Stosowanie osłon (Pb), farby, beton
barytowy

2. Zwiększenie odległości od źródła promieni

3. Zmniejszenie czasu ekspozycji

4. Stosowanie przesłon głębinowych, klatek
przeciwrozproszeniowych, tubusów itp.

5. Środki ochrony indywidualnej – rękawice,
fartuchy, osłony na tarczyce, gogle

Anatomia płuc

1. Dwa płuca – prawe i lewe
2. Opłucna
3. Płaty płuc – lewe 2 płaty, prawe 3 płaty
4. Segmenty płuc – mniejsze jednostki
anatomiczne posiadające własne oskrzele
i
tętnicę. 10 w płucu prawym i 9 w lewym.

Anatomia płuc

1. Dwa płuca – prawe i lewe
2. Opłucna
3. Płaty płuc – lewe 2 płaty, prawe 3 płaty
4. Segmenty płuc – mniejsze jednostki
anatomiczne posiadające własne oskrzele
i
tętnicę. 10 w płucu prawym i 9 w lewym.

Anatomia płuc

Anatomia płuc

Tkanka chłonna

Tkanka chłonna

w

ęzły chłonne:

1. Oskrzelowo płucne

2. Oskrzelowe

3. Rozwidlenia tchawicy

4. Tchawiczo-oskrzelowe

5. Przytchawicze

6. W. aortalny

7. W. Botalla

Schemat

krwioobiegu

dużego i małego

Schemat

krwioobiegu

dużego i małego

Zaopatrzenie serca w krew

Zaopatrzenie serca w krew

1. A. coronaria sin.
- ramus circumflexus
- ramus interventricularis
anterior

2. A. coronaria dex.
- ramus interventricularis
posterior

3. Żyły serca
- sinus coronarius cordis
- v. cordis magna
- v. cordis media
- v. cordis parva
- vv. cordis anteriores

Anatomia serca

Anatomia serca

Badania obrazowe klatki piersiowej

1. Zdjęcie PA i boczne
2. Skopia
3. Zdjęcie celowane i upatrzone
4. CT, HRCT
5. MRI
6. Scyntygrafia perfuzyjna i wentylacyjna
7. USG
8. Bronchografia
9. Badania naczyniowe: koronarografia,
aortografia, wentrykulografia, cavografia
itp

Badania obrazowe klatki piersiowej

1. Zdjęcie PA i boczne
2. Skopia
3. Zdjęcie celowane i upatrzone
4. CT, HRCT
5. MRI
6. Scyntygrafia perfuzyjna i wentylacyjna
7. USG
8. Bronchografia
9. Badania naczyniowe: koronarografia,
aortografia, wentrykulografia, cavografia
itp

Technika wykonywania zdjęcia PA

1. Pacjent stoi przodem do kasety

2. Odległość lampy 180-200 cm

3. Na głębokim wdechu

4. Krótki czas naświetlania <0.1s

Technika wykonywania zdjęcia PA

1. Pacjent stoi przodem do kasety

2. Odległość lampy 180-200 cm

3. Na głębokim wdechu

4. Krótki czas naświetlania <0.1s

Prawidłowo wykonane zdjęcie PA

1. Dobrze naświetlone – widoczne są 4 górne

kręgi piersiowe

2. Dobrze ujęte – zakres od I żebra do kątów
przeponowo-żebrowych

3. Symetryczne – równa odległość stawów
mostkowo-obojczykowych
od
linii środkowej ciała

Prawidłowo wykonane zdjęcie PA

1. Dobrze naświetlone

– widoczne są 4 górne

kręgi piersiowe

2. Dobrze ujęte

– zakres od I żebra do kątów

przeponowo-żebrowych

3. Symetryczne

– równa odległość stawów

mostkowo-obojczykowych
od
linii środkowej ciała

Tr

CL

AA

Sca

PA

PA

SVC

RA

LV

R

CoPhS

G

D

D

L

Co uwidacznia się na zdjęciu PA

1. Płuca, drogi powietrzne
2. Cień środkowy
3. Kości
4. Zarysy przepony
5. Sztuczne zastawki, rozruszniki,
szwy metaliczne itp.
6. Zwapnienia
7. Zmiany patologiczne

Co uwidacznia się na zdjęciu PA

1. Płuca, drogi powietrzne

2. Cień środkowy
3. Kości
4. Zarysy przepony
5. Sztuczne zastawki, rozruszniki,
szwy metaliczne itp.
6. Zwapnienia
7. Zmiany patologiczne

Anatomia radiologiczna płuc

1. Lewe i prawe pole płucne
2. Szczelina pozioma po prawej stronie na
wysokości IV żebra w odcinku przednim
3. Lobus v. azygos, lobus cardiacus
4. Części pól płucnych:
- górna do II żebra od przodu

- środkowa  II do IV żebro od przodu

- dolna  poniżej IV żebra od przodu

Anatomia radiologiczna płuc

1. Lewe i prawe pole płucne
2. Szczelina pozioma po prawej stronie na
wysokości IV żebra w odcinku przednim
3. Lobus v. azygos, lobus cardiacus
4. Części pól płucnych:
- górna do II żebra od przodu

- środkowa  II do IV żebro od przodu

- dolna  poniżej IV żebra od przodu

Anatomia radiologiczna klatki
piersiowej

1. Ograniczenia klatki piersiowej: góra, boki
–
żebra, dół – przepona
2. Kopuły przepony na wysokości X żebra,
prawa
nieco wyżej i gorzej ruchoma
3. Wdech, wydech ruchomość o +/- 1 mż
4. Pola płucne
5. Cień środkowy
6. Bańka powietrza w żołądku
7. Cień wątroby
8. Kąty przeponowo-żebrowe PA
9. Zachyłki przeponowo-żebrowe BOK

Anatomia radiologiczna klatki
piersiowej

1. Ograniczenia klatki piersiowej: góra, boki
–
żebra, dół – przepona
2. Kopuły przepony na wysokości X żebra,
prawa
nieco wyżej i gorzej ruchoma
3. Wdech, wydech ruchomość o +/- 1 mż
4. Pola płucne
5. Cień środkowy
6. Bańka powietrza w żołądku
7. Cień wątroby
8. Kąty przeponowo-żebrowe PA
9. Zachyłki przeponowo-żebrowe BOK

Tylne a przednie odcinki żeber

1. Odcinki tylne:
- dobrze widoczne,
- biegną od kręgosłupa,
- ukośnie ku dołowi
i bokom

2. Odcinki przednie:
- słabiej zarysowane,
- biegną od zewnątrz,
- ukośnie ku dołowi i do przyśrodka

Tylne a przednie odcinki żeber

1. Odcinki tylne:
- dobrze widoczne,
- biegną od kręgosłupa,
- ukośnie ku dołowi
i bokom

2. Odcinki przednie:
- słabiej zarysowane,
- biegną od zewnątrz,
- ukośnie ku dołowi i do przyśrodka

Cień środkowy

Są to nakładające się na siebie:

1. Serce
2. Duże naczynia
3. Narządy śródpiersia
4. Kręgosłup
5. Mostek

Cień środkowy

Są to nakładające się na siebie:

1. Serce
2. Duże naczynia
3. Narządy śródpiersia
4. Kręgosłup
5. Mostek

Wnęki płucne

Po obu stronach śródpiersia, na wysokości
przednich odcinków III-V żebra widoczne są
cienie wnęk.
Lewa wnęka leży nieco wyżej i jest mniejsza.

Anatomicznie są to: oskrzela, węzły chłonne,
nerwy i tkanka łączna oraz naczynia

Radiologicznie: tylko naczynia

Od wnęk ku obwodowi rozchodzą się żyły i
tętnice tworzące rysunek naczyniowy płuc. Ich
średnica maleje ku obwodowi
A. Intermedia 12-15mm

Wnęki płucne

Po obu stronach śródpiersia, na wysokości
przednich odcinków III-V żebra widoczne są
cienie wnęk.
Lewa wnęka leży nieco wyżej i jest mniejsza.

Anatomicznie

są to: oskrzela, węzły chłonne,

nerwy i tkanka łączna oraz naczynia

Radiologicznie

: tylko naczynia

Od wnęk ku obwodowi rozchodzą się żyły i
tętnice tworzące rysunek naczyniowy płuc. Ich
średnica maleje ku obwodowi

A. Intermedia 12-15mm

Śródpiersie

Zajmuje przestrzeń pomiędzy prawym i
lewym płucem, od tylnej powierzchni mostka
do kręgosłupa. Często w radiologii określane
terminem cień środkowy.

Jego szerokość zależy od sylwetki pacjenta,
jego pozycji podczas wykonywania zdjęcia
oraz ew. zmian patologicznych.

Śródpiersie

Zajmuje przestrzeń pomiędzy prawym i
lewym płucem, od tylnej powierzchni mostka
do kręgosłupa. Często w radiologii określane
terminem cień środkowy.

Jego szerokość zależy od sylwetki pacjenta,
jego pozycji podczas wykonywania zdjęcia
oraz ew. zmian patologicznych.

Podział śródpiersia

I Śródpiersie przednie - przed płaszczyzną
czołową przeprowadzoną wzdłuż przedniej
powierzchni tchawicy
a) górne – ponad sercem
b) dolne – poniżej corona cordis

II Śródpiersie tylne – za płaszczyzną jak w
pkt. I

Podział śródpiersia

I Śródpiersie przednie

- przed płaszczyzną

czołową przeprowadzoną wzdłuż przedniej
powierzchni tchawicy

a) górne

– ponad sercem

b) dolne

– poniżej corona cordis

II Śródpiersie tylne

– za płaszczyzną jak w

pkt. I

Zawartość śródpiersia

Śródpiersie górne - grasica, tarczyca, żgg
z dopływami, aorta wstępująca i łuk aorty
z odgałęzieniami, nerwy

Śródpiersie dolne - serce w worku
osierdziowym

Śródpiersie tylne – tchawica, przełyk, aorta
zstępująca, układ żył nieparzystych, pnie
sympatyczne

Zawartość śródpiersia

Śródpiersie górne

- grasica, tarczyca, żgg

z dopływami, aorta wstępująca i łuk aorty
z odgałęzieniami, nerwy

Śródpiersie dolne

- serce w worku

osierdziowym

Śródpiersie tylne

– tchawica, przełyk, aorta

zstępująca, układ żył nieparzystych, pnie
sympatyczne

Ocena zdjęcia PA

1. Symetria, prawidłowość wykonania
2. Wygląd żeber i ew. kręgosłupa
3. Przestrzenie miedzyżebrowe
4. Położenie kopuł przepony
5. Szerokość cienia środkowego, wnęk
6. Sylwetkę serca
7. Pola płucne
8. Kąty przeponowo-żebrowe

Ocena zdjęcia PA

1. Symetria, prawidłowość wykonania
2. Wygląd żeber i ew. kręgosłupa
3. Przestrzenie miedzyżebrowe
4. Położenie kopuł przepony
5. Szerokość cienia środkowego, wnęk
6. Sylwetkę serca
7. Pola płucne
8. Kąty przeponowo-żebrowe

Wskaźnik płucno-sercowy

< 0.5

Wskaźnik płucno-sercowy

< 0.5

Zdjęcie RTG

NEGATYW

Typy zmian patologicznych na zdjęciu

RTG

Zacienienie

Przejaśnienie

Zagęszczenie

Zdjęcie RTG

NEGATYW

Typy zmian patologicznych na zdjęciu

RTG

Zacienienie

Przejaśnienie

Zagęszczenie

Zacienienie

Dość duży, gładko obrysowany obszar
o zmniejszonej przejrzystości.

1. Zmiany niedodmowe
2. Zmiany zapalne
3. Płyn w jamie opłucnej
4. Zawał płuca
5. Przetoka tętniczo-żylna

Zacienienie

Dość duży, gładko obrysowany obszar
o zmniejszonej przejrzystości.

1. Zmiany niedodmowe
2. Zmiany zapalne
3. Płyn w jamie opłucnej
4. Zawał płuca
5. Przetoka tętniczo-żylna

Zagęszczenie

Niewielki, ogniskowy obszar o zmniejszonej
przejrzystości

1. Zagęszczenia plamiste o nieostrych obrysach
- zapalne
- zastoinowe (obrzęk płuc)
2. Zagęszczenia plamkowate o ostrych granicach
- gruźlica
- pylica
3. Zagęszczenia pasmowate
- zmiany włókniste i blizowate (np.
pogruźlicze)
- zmiany siateczkowate – śródmiąższowe
(np. kolagenozy)

Zagęszczenie

Niewielki, ogniskowy obszar o zmniejszonej
przejrzystości

1. Zagęszczenia plamiste

o nieostrych obrysach

- zapalne
- zastoinowe (obrzęk płuc)

2. Zagęszczenia plamkowate

o ostrych granicach

- gruźlica
- pylica

3. Zagęszczenia pasmowate

- zmiany włókniste i blizowate (np.
pogruźlicze)
- zmiany siateczkowate – śródmiąższowe
(np. kolagenozy)

Cienie krągłe

Owalne, dobrze odgraniczone, jednolite,
różnej wielkości

1. Przerzuty nowotworowe, nowotwory
pierwotne
2. Zmiany zapalne
3. Ropnie
4. Torbiele
5. Przetoki tętniczo-żylne

Cienie krągłe

Owalne, dobrze odgraniczone, jednolite,
różnej wielkości

1. Przerzuty nowotworowe, nowotwory
pierwotne

2. Zmiany zapalne
3. Ropnie
4. Torbiele
5. Przetoki tętniczo-żylne

Przejaśnienie

Obszar nadmiernej powietrzności miąższu
płuca.

1. Odma
2. Rozedma, pęcherze rozedmowe
3. Ropnie posiadające światło

Przejaśnienie

Obszar nadmiernej powietrzności miąższu
płuca.

1. Odma
2. Rozedma, pęcherze rozedmowe
3. Ropnie posiadające światło

Skopia = prześwietlenie

Zdjęcie celowane – ujęcie określonego
fragmentu wykonywane przez technika

Zdjęcie upatrzone – wykonywane podczas
prześwietlenia (skopii) przez lekarza
radiologa

Skopia = prześwietlenie

Zdjęcie celowane

– ujęcie określonego

fragmentu wykonywane przez technika

Zdjęcie upatrzone

– wykonywane podczas

prześwietlenia (skopii) przez lekarza
radiologa

Bronchografia

Bronchografia

Angiografia

Angiografia

Scyntygrafia

Scyntygrafia

Ultrasonografia

Ultrasonografia

Rezonans magnetyczny

Rezonans magnetyczny

Anatomia:

1. Narządy miąższowe: wątroba, trzustka, śledziona,
nerki,
macica, gruczoł krokowy itp.
2. Narządy wydrążone: przełyk, żołądek,
dwunastnica, jelito czcze, jelito kręte, kątnica,
wstępnica, poprzecznica, zstępnica, esica, odbytnica,
moczowody, pęcherz moczowy
3. Kości: kręgosłup, miednica, żebra
4. Naczynia: aorta, pień trzewny, tętnica krezkowa
górna
i dolna, tętnice biodrowe, żyła wrotna, żyła główna
dolna itp.
5. Tkanka limfatyczna
6. Mięśnie

Anatomia:

1. Narządy miąższowe

: wątroba, trzustka, śledziona,

nerki,
macica, gruczoł krokowy itp.

2. Narządy wydrążone

: przełyk, żołądek,

dwunastnica, jelito czcze, jelito kręte, kątnica,
wstępnica, poprzecznica, zstępnica, esica, odbytnica,
moczowody, pęcherz moczowy

3. Kości

: kręgosłup, miednica, żebra

4. Naczynia

: aorta, pień trzewny, tętnica krezkowa

górna
i dolna, tętnice biodrowe, żyła wrotna, żyła główna
dolna itp.

5. Tkanka limfatyczna
6. Mięśnie

3 Fizjologiczne
przewężenia

1. Przejście gardła
w przełyk

2. Skrzyżowanie
z aortą

3. Przejście przez
przeponę

3 Fizjologiczne
przewężenia

1. Przejście gardła
w przełyk

2. Skrzyżowanie
z aortą

3. Przejście przez
przeponę

CT spiralna

CT spiralna

CT klasyczna

CT klasyczna

Tomografia komputerowa

Metoda: źródłem promieniowania jest lampa
rentgenowska poruszająca się po okręgu.
Pomiarów osłabienia promieniowania
dokonują detektory znajdujące się po
przeciwnej stronie. Uzyskane dane są
analizowane przez komputer który dokonuje
rekonstrukcji obrazu w skali szarości. W
czasie badania TK zazwyczaj podaje się
niejonowy, jodowy środek cieniujący w celu
uzyskania wzmocnienia kontrastowego

Klasyczna TK – głównie przekroje osiowe
Spiralna TK – dowolne przekroje

Tomografia komputerowa

Metoda: źródłem promieniowania jest lampa
rentgenowska poruszająca się po okręgu.
Pomiarów osłabienia promieniowania
dokonują detektory znajdujące się po
przeciwnej stronie. Uzyskane dane są
analizowane przez komputer który dokonuje
rekonstrukcji obrazu w skali szarości. W
czasie badania TK zazwyczaj podaje się
niejonowy, jodowy środek cieniujący w celu
uzyskania wzmocnienia kontrastowego

Klasyczna TK

– głównie przekroje osiowe

Spiralna TK

– dowolne przekroje

Metody diagnostyczne przewodu
pokarmowego

1. Zdjęcie przeglądowe kl. piersiowej PA i skośne
przednie
prawe z kontrastem w przełyku
2. Zdjęcie przeglądowe jamy brzusznej w pozycji
leżącej,
pionowej, poziomym promieniem w ułożeniu na
boku
3. Badanie kontrastowe górnego odcinka przewodu
pokarmowego
4. Pasaż jelita cienkiego
5. Kolografia
6. DSA
7. USG
8. CT
9. MR
10. Metody radioizotopowe
11. ERCP, cholangiografia przez dren Kehra

Metody diagnostyczne przewodu
pokarmowego

1. Zdjęcie przeglądowe kl. piersiowej PA i skośne
przednie
prawe z kontrastem w przełyku
2. Zdjęcie przeglądowe jamy brzusznej w pozycji
leżącej,
pionowej, poziomym promieniem w ułożeniu na
boku
3. Badanie kontrastowe górnego odcinka przewodu
pokarmowego
4. Pasaż jelita cienkiego
5. Kolografia
6. DSA
7. USG
8. CT
9. MR
10. Metody radioizotopowe
11. ERCP, cholangiografia przez dren Kehra

Badanie kontrastowe górnego odcinka
przewodu pokarmowego

Przygotowanie: chory zgłasza się na czczo
Zakres badania:
przełyk+żołądek+dwunastnica
Metoda: z wyboru metoda dwukontrastowa,
podaje się zawiesinę BaSO

4

i środek

uwalniający gaz. Uzyskujemy rozdęcie
światła żołądka i dwunastnicy oraz
powleczenie błony śluzowej cienką warstwą
środka cieniującego. Tak przeprowadzone
badanie pozwala na dokładną ocenę
drobnych elementów błony śluzowej

Badanie kontrastowe górnego odcinka
przewodu pokarmowego

Przygotowanie

: chory zgłasza się na czczo

Zakres badania:
przełyk+żołądek+dwunastnica

Metoda

: z wyboru metoda

dwukontrastowa

,

podaje się zawiesinę BaSO

4

i środek

uwalniający gaz. Uzyskujemy rozdęcie
światła żołądka i dwunastnicy oraz
powleczenie błony śluzowej cienką warstwą
środka cieniującego. Tak przeprowadzone
badanie pozwala na dokładną ocenę
drobnych elementów błony śluzowej

Badanie kontrastowe górnego odcinka
przewodu pokarmowego

Ocenia się:

- obecność elementów wypukłych czyli
naddatków
(uchyłki, owrzodzenia)
- obecność elementów zagłębionych czyli
ubytków
(nowotwory)
- rzeźbę błony śluzowej
- modelowanie, przemieszczenie ściany
- ruchomość ściany, perystaltykę, podatność
na
ucisk

Badanie kontrastowe górnego odcinka
przewodu pokarmowego

Ocenia się:

- obecność elementów wypukłych czyli
naddatków
(uchyłki, owrzodzenia)
- obecność elementów zagłębionych czyli
ubytków
(nowotwory)
- rzeźbę błony śluzowej
- modelowanie, przemieszczenie ściany
- ruchomość ściany, perystaltykę, podatność
na
ucisk

Badanie kontrastowe górnego odcinka
przewodu pokarmowego

Podejrzenie przepukliny rozworu
przełykowego
1. Pozycja Trendelenburga
2. Wdech

Podejrzenie żylaków przełyku
1. 20mg Buscopanu
2. Na leżąco, na wydechu

Badanie kontrastowe górnego odcinka
przewodu pokarmowego

Podejrzenie przepukliny rozworu
przełykowego

1. Pozycja Trendelenburga
2. Wdech

Podejrzenie żylaków przełyku

1. 20mg Buscopanu
2. Na leżąco, na wydechu

Pasaż jelita cienkiego

Przygotowanie: w dniu poprzedzającym
wyłączyć z diety surowe jarzyny i owoce,
pieczywo, mleko, ser, stosować dietę płynną
(woda, soki, buliony)
Metoda: wprowadzenie cewnika do okolicy
przejścia dwunastniczo-czczego. Następnie
podaje się 200ml zawiesiny BaSO

4

oraz

1500-2000ml 0.5% metylocelulozy która
stopniowo rozcieńcza zawiesinę nie
zmywając jej z błony śluzowej. Po 5-10 min
środek cieniujący osiąga zastawkę krętniczo-
kątniczą
Ocena: podobnie jak w badaniu żołądka i
przełyku

Pasaż jelita cienkiego

Przygotowanie

: w dniu poprzedzającym

wyłączyć z diety surowe jarzyny i owoce,
pieczywo, mleko, ser, stosować dietę płynną
(woda, soki, buliony)

Metoda

: wprowadzenie cewnika do okolicy

przejścia dwunastniczo-czczego. Następnie
podaje się 200ml zawiesiny

BaSO

4

oraz

1500-2000ml 0.5%

metylocelulozy

która

stopniowo rozcieńcza zawiesinę nie
zmywając jej z błony śluzowej. Po 5-10 min
środek cieniujący osiąga zastawkę krętniczo-
kątniczą

Ocena

: podobnie jak w badaniu żołądka i

przełyku

Kolografia (wlew cieniujący)

Przygotowanie: najlepiej X-prep albo
Fortrans
Metoda: przy pomocy gotowego zestawu
wprowadza się do jelita grubego niewielką
ilość powietrza, a następnie roztwór BaSO

4

do wysokości zagięcia śledzionowego.
Obracając chorego doprowadzamy środek
cieniujący do kątnicy i podajemy powietrze.
Uzyskujemy obraz dwukontrastowy
optymalny do oceny ściany jelita.
Ocena: jak w badaniu żołądka i przełyku

Kolografia (wlew cieniujący)

Przygotowanie

: najlepiej X-prep albo

Fortrans

Metoda

: przy pomocy gotowego zestawu

wprowadza się do jelita grubego niewielką
ilość powietrza, a następnie roztwór BaSO

4

do wysokości zagięcia śledzionowego.
Obracając chorego doprowadzamy środek
cieniujący do kątnicy i podajemy powietrze.
Uzyskujemy obraz dwukontrastowy
optymalny do oceny ściany jelita.

Ocena

: jak w badaniu żołądka i przełyku

DSA (cyfrowa angiografia subtrakcyjna)

Idea: odejmowanie tła (subtrakcja)
Metoda: wykonanie pustej ekspozycji,
następnie podanie do badanego naczynia
środka cieniującego (Amipaque, Ultravist
itp). Komputer odejmuje obraz tła
pozostawiając jedynie naczynia krwionośne
Zastosowanie w diagnostyce przewodu
pokarmowego: niedokrwienie krezki, jej
zatoru, colitis ulcerosa, nowotwory.
Aspekt terapeutyczny: możliwość
embolizacji, plastyki balonowej, założenia
stentu

DSA (cyfrowa angiografia subtrakcyjna)

Idea

: odejmowanie tła (subtrakcja)

Metoda

: wykonanie pustej ekspozycji,

następnie podanie do badanego naczynia
środka cieniującego (Amipaque, Ultravist
itp). Komputer odejmuje obraz tła
pozostawiając jedynie naczynia krwionośne

Zastosowanie w diagnostyce przewodu
pokarmowego

: niedokrwienie krezki, jej

zatoru, colitis ulcerosa, nowotwory.

Aspekt terapeutyczny

: możliwość

embolizacji, plastyki balonowej, założenia
stentu

Ultrasonografia (USG)

Przygotowanie: na czczo
Metoda i ocena: badanie echogeniczności
i echostruktury narządów, pomiary ich
wielkości oraz wielkości struktur
patologicznych, obrazowanie naczyń,
rekonstrukcje 3D itp.
Zalety: prosta, tania, łatwo dostępna, nie
obciążająca promieniowaniem

Ultrasonografia endoskopowa, BACC

Ultrasonografia (USG)

Przygotowanie

: na czczo

Metoda i ocena

: badanie echogeniczności

i echostruktury narządów, pomiary ich
wielkości oraz wielkości struktur
patologicznych, obrazowanie naczyń,
rekonstrukcje 3D itp.

Zalety

: prosta, tania, łatwo dostępna, nie

obciążająca promieniowaniem

Ultrasonografia endoskopowa, BACC

Metody radioizotopowe:

Metoda: dożylne podanie znakowanych
izotopem promieniotwórczym związków,
gromadzących się wybiórczo w badanym
narządzie. Rejestracja promieniowania przy
pomocy gammakamery

Scyntygrafia wątroby
Wykrywanie krwawienia z przewodu
pokarmowego
Wykrywanie rakowiaka

Metody radioizotopowe:

Metoda:

dożylne podanie znakowanych

izotopem promieniotwórczym związków,
gromadzących się wybiórczo w badanym
narządzie. Rejestracja promieniowania przy
pomocy

gammakamery

Scyntygrafia wątroby
Wykrywanie krwawienia z przewodu
pokarmowego
Wykrywanie rakowiaka

Scyntygrafia wątroby

Statyczna: radiofarmaceutyk to koloid
siarczkowy lub albuminowy znakowany

99m

Tc.

Po podaniu dożylnym fagocytowany przez
komórki żerne wątroby. Przy uszkodzeniu
komórek układu siateczkowo-
śródbłonkowego (nowotwory, torbiele,
przerzuty) w badaniu stwierdza się tzw
ogniska zimne nie gromadzące znacznika

Dynamiczna: znacznik to pochodne kwasu
octowego HIDA lub HEPIDA znakowane

99m

Tc, które są gromadzone w wątrobie i

wydzielane
z zółcią

Scyntygrafia wątroby

Statyczna

: radiofarmaceutyk to koloid

siarczkowy lub albuminowy znakowany

99m

Tc.

Po podaniu dożylnym fagocytowany przez
komórki żerne wątroby. Przy uszkodzeniu
komórek układu

siateczkowo-

śródbłonkowego

(nowotwory, torbiele,

przerzuty) w badaniu stwierdza się tzw

ogniska zimne

nie gromadzące znacznika

Dynamiczna

: znacznik to pochodne kwasu

octowego HIDA lub HEPIDA znakowane

99m

Tc, które są gromadzone w wątrobie i

wydzielane

z zółcią

Wykrywanie krwawienia z przewodu
pokarmowego

Badanie radioizotopowe przydatne jest gdy są
trudności ze zlokalizowaniem miejsca
krwawienia

Metoda: podawanie kompleksu

99m

Tc-

erytrocyty.
Czułość: 90%, krwawienie można stwierdzić
już przy utracie krwi rzędu 0.2 ml/min podczas
gdy w klasycznej angiografii zlokalizować
można źródło dopiero przy utracie większej
niż 1 ml/min

Wykrywanie krwawienia z przewodu
pokarmowego

Badanie radioizotopowe przydatne jest gdy są
trudności ze zlokalizowaniem miejsca
krwawienia

Metoda

: podawanie kompleksu

99m

Tc-

erytrocyty.

Czułość

: 90%, krwawienie można stwierdzić

już przy utracie krwi rzędu

0.2 ml/min

podczas

gdy w klasycznej angiografii zlokalizować
można źródło dopiero przy utracie większej
niż 1 ml/min

Wykrywanie rakowiaka

Metoda: scyntygrafia z zastosowaniem
Octreo-Scanu – pochodnej somatostatyny o
znacznie dłuższym czasie półtrwania niż
właściwy hormon. Radiofarmaceutyk ten jest
znakowany

111

I

i posiada wysokie powinowactwo do
komórek nowotworowych, zawierających
receptory somatostatynowe. Umożliwia to
znalezienie nawet guzów o małych
wymiarach.
Czułość tej metody to 90% niezależnie od
położenia guza

Wykrywanie rakowiaka

Metoda:

scyntygrafia z zastosowaniem

Octreo-Scanu – pochodnej somatostatyny o
znacznie dłuższym czasie półtrwania niż
właściwy hormon. Radiofarmaceutyk ten jest
znakowany

111

I

i posiada wysokie powinowactwo do
komórek nowotworowych, zawierających
receptory somatostatynowe. Umożliwia to
znalezienie nawet guzów o małych
wymiarach.

Czułość tej metody to 90%

niezależnie od

położenia guza

Zdjęcie przeglądowe jamy brzusznej

podejrzenie obecności:

perforacji
ropni
niedrożności
ciała obcego

Zdjęcie przeglądowe jamy brzusznej

podejrzenie obecności:

perforacji
ropni
niedrożności
ciała obcego

Co uwidacznia się na zdjęciu
przeglądowym

1. Kości
2. Powietrze- fizjologicznie w żołądku i jelicie
grubym
3. Jelita
4. Zarysy nerek
5. Wypełniony pęcherz moczowy
6. Mięśnie
7. Cień wątroby
8. Zwapnienia
9. Niektóre ciała obce i inne patologie (np.
poziomy
płynu w niedrożności)

Co uwidacznia się na zdjęciu
przeglądowym

1. Kości
2. Powietrze- fizjologicznie w żołądku i jelicie
grubym
3. Jelita
4. Zarysy nerek
5. Wypełniony pęcherz moczowy
6. Mięśnie
7. Cień wątroby
8. Zwapnienia
9. Niektóre ciała obce i inne patologie (np.
poziomy
płynu w niedrożności)

Ciała obce

1. Połknięte przedmioty metaliczne
2. Tabletki
3. Środki cieniujące po np. limfografii
4. Klipsy naczyniowe itp.
5. Inne pozostałości po zabiegach
chirurgicznych
6. Przedmioty w kieszeniach pacjentów itp.

Ciała obce

1. Połknięte przedmioty metaliczne
2. Tabletki
3. Środki cieniujące po np. limfografii
4. Klipsy naczyniowe itp.
5. Inne pozostałości po zabiegach
chirurgicznych
6. Przedmioty w kieszeniach pacjentów itp.

Wrodzona niedrożność przełyku

Objawy: dziecko się krztusi, ślini, nie połyka
Metoda badania: zdjęcie klatki piersiowej po
wprowadzeniu do przełyku cienkiego
cewnika

Obecność gazu w jelicie w przypadku
istnienia niedrożności przełyku świadczy o
istnieniu przetoki pomiędzy układem
oddechowym
a pokarmowym

Wrodzona niedrożność przełyku

Objawy:

dziecko się krztusi, ślini, nie połyka

Metoda badania:

zdjęcie klatki piersiowej po

wprowadzeniu do przełyku cienkiego
cewnika

Obecność gazu w jelicie w przypadku
istnienia niedrożności przełyku świadczy o
istnieniu przetoki pomiędzy układem
oddechowym
a pokarmowym

Zarośnięcie odbytu

Objawy: widoczne już po urodzeniu, dziecko
nie oddaje smółki

Idea badania: oznaczenie wysokości
niedrożności, odległość miejsca zarośnięcia
odbytnicy od skóry odbytu

Metoda: naznaczenie skóry odbytu środkiem
cieniującym i wykonanie zdjęcia tej okolicy
trzymając dziecko głową w dół. Powietrze
zbiera się w końcowej części odbytnicy

Zarośnięcie odbytu

Objawy:

widoczne już po urodzeniu, dziecko

nie oddaje smółki

Idea badania:

oznaczenie wysokości

niedrożności, odległość miejsca zarośnięcia
odbytnicy od skóry odbytu

Metoda:

naznaczenie skóry odbytu środkiem

cieniującym i wykonanie zdjęcia tej okolicy
trzymając dziecko głową w dół. Powietrze
zbiera się w końcowej części odbytnicy

Metody radiologiczne a badania
endoskopowe

Badania endoskopowe – lepsza ocena zmian
zlokalizowanych w błonie śluzowej,
możliwość pobrania materiału do badań, nie
naraża na promieniowanie

Badania radiologiczne – dobry obraz
głębszych warstw ściany i struktur
przyległych

Skuteczność dwukontrastowego badania
żołądka w wykrywaniu wrzodu
porównywalna
z endoskopią

Metody radiologiczne a badania
endoskopowe

Badania endoskopowe

– lepsza ocena zmian

zlokalizowanych w błonie śluzowej,
możliwość pobrania materiału do badań, nie
naraża na promieniowanie

Badania radiologiczne

– dobry obraz

głębszych warstw ściany i struktur
przyległych

Skuteczność dwukontrastowego badania
żołądka w wykrywaniu wrzodu
porównywalna
z endoskopią

ERCP
(endoskopowa
cholangiopankreatografia wsteczna)

Metoda: podanie środka cieniującego przy
pomocy endoskopu, poprzez cewnik
umieszczony w brodawce Vatera do
przewodu żółciowego wspólnego.
Uzyskujemy obraz dróg żółciowych
i przewodu trzustkowego

ERCP
(endoskopowa
cholangiopankreatografia wsteczna)

Metoda:

podanie środka cieniującego przy

pomocy endoskopu, poprzez cewnik
umieszczony w brodawce Vatera do
przewodu żółciowego wspólnego.
Uzyskujemy obraz dróg żółciowych
i przewodu trzustkowego

Poprawki

Poprawki

Niedrożności

nabyte

wrodzone

1. Niedrożność
przełyku
2. Niedrożność
dwunastnicy
3. Zarośnięcie
odbytu

1. Niedrożność
przełyku
2. Niedrożność
j. cienkiego
2. Niedrożność
j. grubego

Drogi przewodzące powietrze

1. Tchawica i oskrzela
2. Podział tchawicy na wysokości Th6
na 2 oskrzela główne
3. Oskrzele prawe – przedłużenie tchawicy,
oskrzele lewe odchodzi bardziej poziomo
4. Podział oskrzeli głównych: prawe po 3 cm
dzieli
się na o. do płata górnego i pośrednie,
lewe po
5cm na o. do płata górnego i do płata
dolnego

Drogi przewodzące powietrze

1. Tchawica i oskrzela
2. Podział tchawicy na wysokości Th6
na 2 oskrzela główne
3. Oskrzele prawe – przedłużenie tchawicy,
oskrzele lewe odchodzi bardziej poziomo
4. Podział oskrzeli głównych: prawe po 3 cm
dzieli
się na o. do płata górnego i pośrednie,
lewe po
5cm na o. do płata górnego i do płata
dolnego

Rodzaje zwapnień

Fizjologiczne: w chrząstkach żebrowych, w
zachyłkach zastawek żylnych w miednicy
małej-flebolity, w obrębie węzłów chłonnych

Patologiczne: w obrębie układu moczowego,
w pęcherzyku żółciowym, w ścianach tętnic,
w trzustce, w nadnerczach,macicy,
pozakostne ogniska kalcyfikacji

Rodzaje zwapnień

Fizjologiczne

: w chrząstkach żebrowych, w

zachyłkach zastawek żylnych w miednicy
małej-flebolity, w obrębie węzłów chłonnych

Patologiczne

: w obrębie układu moczowego,

w pęcherzyku żółciowym, w ścianach tętnic,
w trzustce, w nadnerczach,macicy,
pozakostne ogniska kalcyfikacji

Angiografia klasyczna

Angiografia klasyczna

W badaniu scyntygraficznym znakowanym zbiorem
krwi uwidoczniono gromadzenie znacznika
początkowo w śródbrzuszu, a następnie w podbrzuszu
mogące odpowiadać krwawieniu do jelit.

W badaniu scyntygraficznym znakowanym zbiorem
krwi uwidoczniono gromadzenie znacznika
początkowo w śródbrzuszu, a następnie w podbrzuszu
mogące odpowiadać krwawieniu do jelit.