Rodzaje odruchów

nerwowych

Opracował dr hab. Sławomir Gonkowski

Odruch – definicja

– automatyczna stereotypowa odpowiedź żywego

organizmu na podrażnienie określonych receptorów

zewnętrznych lub wewnętrznych zachodząca przy udziale

ośrodkowego układu nerwowego

PODZIAŁ ODRUCHÓW:

Odruchy bezwarunkowe:

wrodzone, są zawsze tymi

samymi reakcjami na ten sam bodziec, niezmiennymi w ciągu
życia. Reakcja odruchowa przebiega bez uświadomienia, to
znaczy, że nerwy wywołują odruch (pobudzają mięśnie) przed
powiadomieniem mózgu. Do odruchów bezwarunkowych
należą:

- Odruch źreniczny -średnica źrenicy maleje wraz ze
zwiększaniem się natężenia promieni świetlnych

- Odruch nurkowania - spowolnienie częstotliwości skurczów serca
występujące w początkowej fazie nurkowania u ssaków nurkujących

- Odruch przedsionkowo-oczny polega na powolnym ruchu gałek
ocznych w przeciwnym kierunku do kierunku obracania głowy lub
całego ciała.

Odruch rzepkowy, odruch kolanowy. Jest to reakcja na uderzenie w
ścięgno rzepki. Dochodzi wówczas do napięcia mięśnia czworogłowego
uda i wyprostowania podudzia w stawie kolanowym.

Badanie odruchu rzepkowego jest przeprowadzane w celu
sprawdzenia stanu układu nerwowego pacjenta.

Uderzenie w ścięgno rzepkowe rozciąga wrzeciona mięśniowe w
mięśniu czworogłowym z przodu uda. To rozciągnięcie stymuluje
konkretne neurony czuciowe, których dendryty mają zakończenia we
wrzecionach mięśnia i których aksony mają zakończenia bezpośrednio
w neuronach ruchowych w rdzeniu kręgowym.

Nerwy eferentne stymulują mięsień czworogłowy uda, powodując jego
skracanie się i podskakiwanie stopy. Odruch ścięgnisty jest specyficzny
w tym, iż jego sprzężenie zwrotne dotyczy jedynie mięśnia, w którym
wrzeciono jest zlokalizowane.

Odruchy bezwarunkowe
c.d.

Odruch kolanowy jest jednym z najprostszych odruchów u
człowieka. Jest to odruch mono synaptyczny, własny, rdzeniowy.

Odruchy zginania (ucieczki, obronny).

Powstaje w przypadku bodźca bólowego (np. dotknięcie
gorącej patelni, nastąpienie na ostry kamień, ukłucie
kolcem). Impuls dociera do rdzenia kręgowego. Tam zostaje
on przełączony na neurony różnych dróg aferentnych i
eferentnych. Docierające do mięśni impulsy powodują
gwałtowny skurcz tych grup mięśniowych, których działanie
jest konieczne do oddalenia się od niebezpiecznego
czynnika. Równocześnie rozluźnieniu ulegają mięśnie
antagonistyczne.
W przypadku bodźca pochodzącego z kończyny dolnej,
ciężar ciała przenoszony jest automatycznie na drugą
kończynę.
Odruchy tego typu są bardziej skomplikowane od odruchu
kolanowego. Są ro odruchy obce, wielosynaptyczne,
rdzeniowe.

Odruchy bezwarunkowe
c.d.

Odruchy u noworodków
- odruch płaczu.

-odruchy: szukania i ssania,

-- odruch Moro (inaczej zwany odruchem obejmowania). Gdy
gwałtownie zmienimy położenie ciała noworodka dziecko zareaguje
energicznym wyprostowaniem rączek i nóżek. Plecki wygnie w łuk, a
główkę odchyli do tyłu; następnie zaciśnie piąstki, a odrzuconymi
wcześniej na boki rączkami wykona powolny ruch objęcia klatki
piersiowej.

-odruch chwytny - można zaobserwować go, wkładając palec w dłoń
noworodka; zaciska on wówczas paluszki

-- odruch pełzania - jeśli ułożonemu na brzuszku noworodkowi
delikatnie podrażnić stopki, zacznie on nieznacznie czołgać się do
przodu.

-odruch podparcia i stąpania, inaczej zwany odruchem chodu
automatycznego. Jeśli chwycimy nowo narodzone dziecko pod pachy,
tak aby jego stópki dotykały podłoża, zacznie ono przebierać
nóżkami, tak jakby chciało chodzić

Odruchy bezwarunkowe
c.d.

ODRUCHY WARUNKOWE

Są nabytą reakcją organizmu. Odruch warunkowy powstaje
podczas życia osobnika. Występuje dopiero po analizie
danego bodźca przez ośrodek kojarzenia w mózgu.
Powtarzanie pewnych czynności, spowoduje utrwalenie i
stanie się nawykową reakcją warunkową. Odruchy
warunkowe mogą zanikać i znowu powstawać.

odruch
warunkowy

bodziec
obojętny →
dzwonek
reakcja →
wydzielanie
śliny

Schemat powstawania odruchu

warunkowego

(na przykładzie doświadczenia Pawłowa)

Odruch
bezwarunko
wy:
bodziec
pierwotny →
kontakt
pokarmu ze
śluzówką
jamy gębowej
reakcja →
wydzielanie
śliny

powstawanie
odruchów
warunkowych

bodziec
pierwotny +
bodziec
obojętny →
kontakt
pokarmu ze
śluzówką
jamy gębowej
+ dzwonek
reakcja →
wydzielanie
śliny

• obgryzanie

paznokci,
przedmiotów

• tresura
• nauka
• rodzaje zachowań
• wydzielanie śliny

wskutek zapachu

Inne odruchy warunkowe:

Inne kryteria klasyfikacji odruchów:

-wg lokalizacji ośrodków nerwowych (o.
rdzeniowe, śródmózgowe, korowe, itp.)

- Obce ( receptor i efektor w różnych narządach) i
własne (receptor i efektor w jednym narządzie)

- monosynaptyczne i polisynaptyczne
- ekstero- i interorecepcyjne
- ruchowe, wydzielnicze i naczynioruchowe
- somatyczne i autonomiczne (trzewne)
- skórne, mięśniowe, ścięgnowe