Wyższa Szkoła gospodarki

w Bydgoszczy

PEDAGOGIKA CZASU 

WOLNEGO

Wykład IV

Opracowała:

dr Bożena Sowińska

 

 

Wykład IV

Znaczenie wychowawcze, 

zdrowotne i kulturotwórcze 

czasu wolnego (rozważania 

w oparciu o triadę funkcji 

czasu wolnego)

Opracowała

dr Bożena Sowińska

 

 

Czas wolny

(ustalenia terminologiczne)

Rekreacja (wczasy)

Wypoczynek

Zabawa

Praca nad 

sobą

Odpoczyne

k

Rozrywka

Gra

Hobby

 

 

TRIADA FUNKCJI CZASU WOLNEGO

ODPOCZYNEK

ZABAWA

PRACA NAD SOBĄ

 

 

Znaczenie zdrowotne 

odpoczynku

Istota odpoczynku polega na 

odreagowaniu zmęczenia i znużenia 

utrudniających lub 

uniemożliwiających prawidłowe 

funkcjonowanie ustroju, a tym 

samym zapobieganiu powstawaniu 

szeregu niebezpiecznych chorób.

 

 

Znaczenie zdrowotne 

odpoczynku

Zmęczenie

 spowodowane jest wysiłkiem fizycznym. 

Jest to rzeczywisty ubytek zasobu sił fizycznych – energii 

nagromadzonej w organizmie.

Znużenie

 to stan psychiczny odpowiadający 

fizycznemu zmęczeniu, jest ubytkiem potencjału 

psychicznego, subiektywnym odczuciem naruszenia 

równowagi psychicznej.

Znużenie zwykle towarzyszy zmęczeniu, lecz również występuje 

często  niezależnie  od  stanu  fizycznego  ustroju.  Pojawia  się 

podczas, np.:

-  wykonywania  nie  koniecznie  ciężkiej,  lecz  monotonnej 

pracy;

-  podczas  długiego  czekania  na  załatwienie  jakiejś 

sprawy, np. w  
                 urzędzie, w oczekiwaniu na autobus, itd.
Znużenie  powstaje  przy  braku  bodźców  do  aktywności 

umysłowej  lub  gdy  zostaje  naruszony  normalny  rytm 

aktywności. Doraźne odczucie znużenia ustępuje:

- po zainteresowaniu się wykonywana czynnością,
- zaangażowaniu emocjonalnemu,
- wystąpieniu sytuacji uznanej za niebezpieczną
- pod wpływem wszelkiego napięcia i podniecenia.

 

 

Znaczenie zdrowotne 

odpoczynku

Uczucie zmęczenia i znużenia jest mechanizmem 

ochronnym, swoistym dzwonkiem alarmowym 

ostrzegającym człowieka przed niebezpieczeństwem. 

Przy stanach ostrego napięcia nerwowego i 

przeciążenia obowiązkami ustrój pozbawiony tego 

mechanizmu może ulec przemęczeniu i znużeniu 

przewlekłemu, a następnie wyczerpaniu, będącemu 

ciężką chorobą.

W opinii fizjologów przemęczenie, znużenie przewlekłe 

i  ciągłe  napięcia  nerwowe  należą  do  głównych 

przyczyn:

- stanów przedzawałowych i zawałów serca;
- chorób wrzodowych przewodu pokarmowego;
- przedwczesnej bezpłodności;
- wczesnej sklerozy i nadciśnienia;

           - przedwczesnego starzenia się.

 

 

Przyczyny przewlekłego znużenia i 

wyczerpania

Przyczyna

Czynniki

Praca

Intensywność pracy

Niepewność (niestabilność)

Hałas

Komunikacyjny 

Drogowy, kolejowy, lotniczy

Przemysłowy

W zakładzie pracy

W otoczeniu zakładu pracy

Osiedlowy

Komunalny

Mieszkaniowy (we wietrzy mieszkania)

Zanieczyszcze

nie

środowiska

Szkodliwe substancje

w atmosferze, wodzie

i żywności

Tlenek węgla, dwutlenek węgla, dwutlenek siarki, 

dwutlenek azotu

Fosfor, rtęć, ołów

Ropa naftowa

Pestycydy, w tym DDT

Szkodliwe substancje

w powietrzu

w pomieszczeniu

zamkniętym

Tlenek węgla, dwutlenek węgla, tlenki azotu, radon

Lotne związki organiczne

Dym papierosowy

Niedobór tlenu

Trudności 

współżycia

Brak życzliwości, 

uprzejmości i szczerości, w 

tym ciasnota

W pracy

W domu

W otoczeniu (w sklepie, na ulicy, środkach komunikacji, 

itp.)

 

 

Odpoczynek dzienny i nocny

Celem 

odpoczynku 

jest 

odzyskanie 

sił 

fizycznych  i  równowagi  psychicznej,  nabranie 

chęci  do  pracy  i  wszelkiej  aktywności.  Cel  ten 

osiąga się poprzez:
 

sen  nocny

  jest  podstawą  odpoczynku. 

Gruntownie 

odpocząć 

można 

podczas 

głębokiego, spokojnego i dostatecznie długiego 

snu.  Najczęściej  zaleca  się  podział  czasu 

dobowego  na  trzy  części:  osiem  godzin  pracy, 

osiem  aktywności  pozazawodowej  wraz  z 

odpoczynkiem dziennym i osiem snu ;

odpoczywanie  dzienne

  to  spędzanie 

czasu  w  spokoju  w  jego  różnorodnych 

postaciach.  Można  leżeć,  wygodnie  siedzieć, 

spacerować,  zachowywać  milczenie,  poczytać 

lub też leniwie porozmawiać.  

 

 

Warunki dobrego odpoczynku

 

Warunki

Charakterystyka

Własne mieszkanie

Każdy  powinien  mieć  własny  kąt,  możliwość 

urządzenia  go  według  własnych  potrzeb  i  upodobań, 

gdzie czułby się bezpieczny, odizolowany od wszelkich 

natrętów.

Kontakt z przyrodą

Najwartościowszy  jest  odpoczynek  na  wolnym 

powietrzu.  Przyjazne  środowisko:  słońce,  woda, 

zieleń, świeże powietrze i przestrzeń.

Życzliwość

Kultura codziennych kontaktów w rodzinie, zakładzie 

pracy,  w  sąsiedztwie  i  w  miejscach  publicznych, 

wykluczenie arogancji, nacisków, wymuszeń, itd.

Bezpieczeństwo 

socjalne

Brak  troski  o  byt  własny  i  najbliższych,  który 

zapewnia  posiadanie  stabilnej  pracy  i  zarobków, 

pozwalających  zapewnić  rodzinie  godziwe  warunki 

życia. 

Satysfakcja z dobrze 

wykonanej pracy

Przesycenie 

początku 

odpoczynku 

atmosferą 

zakończonego  dzieła  powoduje,  że  zadowolenie  z 

dobrze  wykonanej  pracy  przenosi  się  w  sferę 

odpoczynku i gwarantuje jego pomyślność.

 

 

Znaczenie wychowawcze, 

zdrowotne i kulturotwórcze 

zabawy

Zabawa  (czynności  ludyczne  <od  łac. 
ludus  gra,  zabawa>)  to  pojęcie,  które 
obejmuje:
 rozrywkę, czyli zabawę, w której reguły 
są mało eksponowane, często 
niezauważalne; 
grę, czyli zabawę prowadzoną zgodnie z 
ustalonymi regułami. 

 

 

Istota zabawy

Istota zabawy polega na aktywności 

umysłowej lub fizycznej, odmiennej 

od aktywności zawodowej ze 

względu na jej rodzaj i cel

 

 

Zabawa jako funkcja aktywności 

rekreacyjnej

 

Formy spędzania czasu 

wolnego

Udział w zabawie 

elementów

Rozrywk

i

gry

Turystyka

2

1

Sport

1

2

Środki masowego przekazu

3

0

Teatr  i  filharmonia,  wystawy  i 
muzea

3 

0

Samokształcenie

1

1

Amatorstwo artystyczne

2

1

Majsterkowanie 

i 

amatorstwo 

techniczne

2

1

Hodowla amatorska

2

1

Zabawy i kontakty towarzyskie

2

1

Kolekcjonerstwo

2

1

Aktywność społeczna

3

0

  3 – stuprocentowy, 2 – przeważający, 1- drugorzędny, 0 – brak udziału.

Jan Pięta

 

 

Charakterystyka funkcji 

wypoczynkowej oraz znaczenia  

wychowawczego, zdrowotnego i 

kulturotwórczego zabawy

Rozrywka :

•

Umożliwia  wypoczynek  czynny,  urzeczywistniany  w  działaniu  stanowiącym 

cel  dla  siebie  samego,  nasycony  bogactwem  wrażeń,  zmienności,  nawet 

pewnym ryzykiem i angażujący wyobraźnię, zaspokajający ciekawość świata 

i ludzi, potrzebę przeżyć niezwykłych.

•

Przystosowuje człowieka do życia, ułatwia dźwiganie jego ciężarów, dopełnia 

egzystowanie żywą radością, taką jaka jest możliwa tylko w świecie zabawy.

•

Często  bywa  bliska  twórczości  artystycznej,  a  niekiedy  jest  autentycznym 

uprawianiem sztuki (amatorstwo artystyczne).

•

Może  zaspokajać  potrzebę  prestiżu,  zapewniać  dobre  samopoczucie  w 

grupie praktykującej pewne wspólne wzory zajęć.

Gra:

•

Posiada elementy współzawodnictwa, rywalizacji, ryzyka, a nawet hazardu. 

To  nieodłączne  cechy  wszelkich  gier  sportowych,  towarzyskich, 

komputerowych i in.

Zabawy na manowcach:

•

Wzbudzają  dezaprobatę  moralną  (np.  pijaństwo,  ekscesy  seksualne, 

chuligaństwo).

•

Nie  mogą  być  aprobowane  zarówno  ze  względu  na  dobro  społeczne,  jak  i 

jednostki. 

•

Po części realizują funkcję wypoczynku, jednakże nie mogą realizować jej w 

pełni – czynić życie bardziej wartościowym.

 

 

Rola zabawy w psychicznym i 

społecznym życiu człowieka

 

Rola

Charakterystyka

Przedłużanie 

młodości

Upodobnianie  się  ludzi  dojrzałych  do  młodzieży  i  dzieci 

pozwala  zachować  zdrowie  i  sprawność  fizyczną,  jednak 

przesada  w  tym  zakresie  obniża  odpowiedzialność 

rodzinną, zawodową i społeczną.

Przystosowywan

ie do życia

Zabawa  ułatwia  człowiekowi  dźwiganie  ciężarów  dnia 

codziennego,  pozwala  spojrzeć  na  trudy  życia  z  innej 

perspektywy,  podejmować  obowiązki  dnia  codziennego  z 

optymizmem i wiarą w siebie.

Zaspokajanie 

potrzeby 

prestiżu

Każda  forma  pożytecznego  zagospodarowania  czasu 

wolnego  dodaje  ludziom  prestiżu,  ale  szczególnie 

prestiżowe  jest  uczestnictwo  w  kulturze  poprzez 

korzystanie  z  teatrów,  filharmonii  oraz  odwiedzanie 

muzeów i wystaw dzieł sztuki.

Pozytywny 

wpływ na pracę 

zawodową

Pozytywny  wpływ  na  pracę  zawodową  i  wykonywanie 

innych  obowiązków  przejawia  się  w  odtwarzaniu  energii 

fizycznej  i  psychicznej  oraz  rozciąganiu  pożądanych 

społecznie elementów gry na dziedzinę życia praktycznego.

 

 

Kompensacyjna funkcja zabawy

polega na tym, że przez ucieczkę do 

czynności odmiennych od 

monotonnej pracy i codziennych 

obowiązków skutecznie wyzwala od 

nudy i znużenia.

 

 

Dwa sposoby realizacji 

kompensacyjnej funkcji zabawy

 

Formy spędzania czasu wolnego

Ucieczka od nudy w 

odmienny świat

Realny

Fikcyjny

Turystyka

3

0

Sport

2

1

Środki masowego przekazu

1

2

Teatr i filharmonia, wystawy i muzea

0

3

Samokształcenie

1

1

Amatorstwo artystyczne

2

1

Majsterkowanie i amatorstwo techniczne

2

1

Hodowla amatorska

2

1

Zabawy i kontakty towarzyskie

1

2

Kolekcjonerstwo

1

2

Aktywność społeczna

3

0

 

 

Znaczenie wychowawcze, 

zdrowotne i kulturotwórcze 

pracy nad sobą

Praca nad sobą jako funkcja 

czynności wczasowych to 

dobrowolne i samodzielne 

nabywanie w czasie wolnym 

wiadomości i umiejętności w celu 

samodoskonalenia, tj. 

wszechstronnego rozwoju swej 

osobowości.

 

 

Udział pracy nad sobą w 

poszczególnych formach 

aktywności rekreacyjnej

Formy spędzania czasu wolnego

Udział

Turystyka

2

Sport

2

Środki masowego przekazu

1

Teatr i filharmonia, wystawy i muzea

1

Samokształcenie

3

Amatorstwo artystyczne

2

Majsterkowanie i amatorstwo techniczne

2

Hodowla amatorska

1

Zabawy i kontakty towarzyskie

0

Kolekcjonerstwo

1

Aktywność społeczna

1

 

 

Znaczenie wychowawcze pracy 

nad sobą 

jako funkcji czasu wolnego

 

Modyfikacja cech 

osobowości

Charakterystyka

Wpływ  pracy  nad 

sobą  na  osobowość 

wewnętrzną 

jest 

pozytywny, 

lecz 

zróżnicowany 

i 

zindywi-dualizowany. 

Jednym  z  wariantów 

mogą być zmiany:

temperame

ntu

Zwiększenie  ekstrawersji,  emocjonalności, 
towarzyskości i wytrwałości, a zmniejszenie 
introwersji,  impulsywności,  neurotyczności 
i reaktywności emocjonalnej.

inteligencji

Zwiększenie  zdolności  logicznego  myślenia 
i  celowego  działania  oraz  krytycznej  oceny 
wyników własnej działalności.

potrzeb

Racjonalizowanie  indywidualnego  systemu 
znaczeń 

przypisywanych 

celom 

kształtującym indywidualne potrzeby.

motywacji

Skuteczniejsze  opanowywanie  popędów  i 
przesunięcie 

charakteru 

motywacji 

z 

obszaru nieświadomych ku świadomym.

postaw

Ograniczenie 

postaw 

egoistycznych 

i 

poszerzenie 

obszaru 

postaw 

prospołecznych, w tym altruistycznych.

wartości

Zwiększenie 

wrażliwości 

społecznej, 

obowiązkowości, 

bezinteresowności, 

odpowiedzialności,  sumienności,  poczucia 
sprawiedliwości i sumienia.

Zewnętrznej

Poprawa  wyglądu  zewnętrznego  jednostki 
oraz  wydolności  i  sprawności  fizycznej 
ustroju.

 

 

Znaczenie zdrowotne pracy nad 

sobą jako funkcji czasu wolnego

 

Aktywność 

ruchowa

Skutki

Mała

Obniżenie  się  wydolności  fizycznej  organizmu  i 

upośledzenie 

jego 

przystosowania 

do 

zmieniających  warunków  życia.  Zmniejszenie 

się  maksymalnej  minutowej  pojemności  serca  i 

tendencja  do  zapaści  ortostatycznej  (omdlenia 

przy 

przyjmowaniu 

pozycji 

pionowej). 

Zaburzenia 

w 

funkcjonowaniu 

układów 

wewnętrznych.  Otyłość,  która  pociąga  z  sobą 

ryzyko 

wielu 

schorzeń. 

Przyspieszenie 

procesów starzenia się organizmu. 

Duża

Uzyskanie  i  utrzymanie  wysokiej  sprawności 

fizycznej  i  zdrowia  oraz  zdolności  ciągłego 

przystosowywania  się  do  zachodzących  zmian. 

Szansa uzyskania wysokiej wydolności fizycznej 

istnieje  tylko  do  20-25  roku  życia.  Jeżeli  w 

okresie  tym  w  wyniku  dużej  aktywności 

ruchowej 

osiągniemy 

wysoką 

wydolność 

fizyczną,  uzyskamy  pomyślną  perspektywę 

zachowania  jej  do  późnej  starości,  pod 

warunkiem  nawet  umiarkowanej,  lecz  stałej 

aktywności.

 

 

Sposoby upowszechniania i 

wzbogacania kultury w pracy nad 

sobą w czasie wolnym

 

Sposo

by

Charakterystyka

Aktywny

Aktywność jej twórców i odbiorców rozbudza wrażliwość 

intelektualną  i  uczuciową  człowieka  i  prowadzi  do 

wywołania  aktu  odtwarzania  lub  tworzenia  nowych 

wartości kulturalnych.

Społeczny Twórczość  kulturalna  dotyczy  znanych  i  powszechnie 

uznanych  zawodowych  artystów  oraz  szerokich  kręgów 

społecznych,  w  szczególności  amatorskiej,  bezimiennej 

twórczości  ludowej,  dzięki  czemu  rozszerza  się  krąg 

twórców,  a  ich  dzieła  docierają  do  różnych  warstw 

społecznych – następuje upowszechnianie i wzbogacanie 

kultury. 

Zindywid

u-

alizowany

Za  przyczyną  pracy  nad  sobą  w  dziedzinie  kultury  staje 

się ona (kultura) sprawą osobistą jej miłośników, w niej i 

przez  nią  zaczynają  realizować  jakąś  część  swojego 

życia, swej osobowości.

 

 

Propozycje pytań egzaminacyjnych

1. Co tworzy triadę funkcji czasu wolnego?
2. Na czym polega istota odpoczynku?
3. Co rozumiesz pod pojęciem zmęczenie?
4. Co rozumiesz pod pojęciem znużenie?
5. Do czego może doprowadzić przewlekłe przemęczenie i 

znużenie oraz ciągłe napięcie nerwowe?

6. Podaj przyczyny przewlekłego znużenia i wyczerpania.
7. Omów odpoczynek dzienny i nocny.
8. Podaj warunki dobrego odpoczynku i scharakteryzuj je.
9. Na czym polega istota zabawy i jakie są jej formy?
10.Scharakteryzuj rolę zabawy w psychicznym i społecznym życiu 

człowieka.

11.Co rozumiesz pod pojęciem praca nad sobą?
12.Scharakteryzuj wpływ pracy nad sobą na osobowość 

wewnętrzną.

13.Omów znaczenie zdrowotne pracy nad sobą, czyli omów skutki 

aktywności ruchowej.

14.Omów sposoby upowszechniania i wzbogacania kultury w 

pracy nad sobą w czasie wolny.

 

 

Dziękuję za uwagę