Wyższa Szkoła gospodarki

w Bydgoszczy

PEDAGOGIKA CZASU

WOLNEGO

Wykład IV

Opracowała:

dr Bożena Sowińska

Wykład IV

Znaczenie wychowawcze,

zdrowotne i kulturotwórcze

czasu wolnego (rozważania

w oparciu o triadę funkcji

czasu wolnego)

Opracowała

dr Bożena Sowińska

Czas wolny

(ustalenia terminologiczne)

Rekreacja (wczasy)

Wypoczynek

Zabawa

Praca nad

sobą

Odpoczyne

k

Rozrywka

Gra

Hobby

TRIADA FUNKCJI CZASU WOLNEGO

ODPOCZYNEK

ZABAWA

PRACA NAD SOBĄ

Znaczenie zdrowotne

odpoczynku

Istota odpoczynku polega na

odreagowaniu zmęczenia i znużenia

utrudniających lub

uniemożliwiających prawidłowe

funkcjonowanie ustroju, a tym

samym zapobieganiu powstawaniu

szeregu niebezpiecznych chorób.

Znaczenie zdrowotne

odpoczynku

Zmęczenie

spowodowane jest wysiłkiem fizycznym.

Jest to rzeczywisty ubytek zasobu sił fizycznych – energii

nagromadzonej w organizmie.

Znużenie

to stan psychiczny odpowiadający

fizycznemu zmęczeniu, jest ubytkiem potencjału

psychicznego, subiektywnym odczuciem naruszenia

równowagi psychicznej.

Znużenie zwykle towarzyszy zmęczeniu, lecz również występuje

często niezależnie od stanu fizycznego ustroju. Pojawia się

podczas, np.:

- wykonywania nie koniecznie ciężkiej, lecz monotonnej

pracy;

- podczas długiego czekania na załatwienie jakiejś

sprawy, np. w
urzędzie, w oczekiwaniu na autobus, itd.
Znużenie powstaje przy braku bodźców do aktywności

umysłowej lub gdy zostaje naruszony normalny rytm

aktywności. Doraźne odczucie znużenia ustępuje:

- po zainteresowaniu się wykonywana czynnością,
- zaangażowaniu emocjonalnemu,
- wystąpieniu sytuacji uznanej za niebezpieczną
- pod wpływem wszelkiego napięcia i podniecenia.

Znaczenie zdrowotne

odpoczynku

Uczucie zmęczenia i znużenia jest mechanizmem

ochronnym, swoistym dzwonkiem alarmowym

ostrzegającym człowieka przed niebezpieczeństwem.

Przy stanach ostrego napięcia nerwowego i

przeciążenia obowiązkami ustrój pozbawiony tego

mechanizmu może ulec przemęczeniu i znużeniu

przewlekłemu, a następnie wyczerpaniu, będącemu

ciężką chorobą.

W opinii fizjologów przemęczenie, znużenie przewlekłe

i ciągłe napięcia nerwowe należą do głównych

przyczyn:

- stanów przedzawałowych i zawałów serca;
- chorób wrzodowych przewodu pokarmowego;
- przedwczesnej bezpłodności;
- wczesnej sklerozy i nadciśnienia;

- przedwczesnego starzenia się.

Przyczyny przewlekłego znużenia i

wyczerpania

Przyczyna

Czynniki

Praca

Intensywność pracy

Niepewność (niestabilność)

Hałas

Komunikacyjny

Drogowy, kolejowy, lotniczy

Przemysłowy

W zakładzie pracy

W otoczeniu zakładu pracy

Osiedlowy

Komunalny

Mieszkaniowy (we wietrzy mieszkania)

Zanieczyszcze

nie

środowiska

Szkodliwe substancje

w atmosferze, wodzie

i żywności

Tlenek węgla, dwutlenek węgla, dwutlenek siarki,

dwutlenek azotu

Fosfor, rtęć, ołów

Ropa naftowa

Pestycydy, w tym DDT

Szkodliwe substancje

w powietrzu

w pomieszczeniu

zamkniętym

Tlenek węgla, dwutlenek węgla, tlenki azotu, radon

Lotne związki organiczne

Dym papierosowy

Niedobór tlenu

Trudności

współżycia

Brak życzliwości,

uprzejmości i szczerości, w

tym ciasnota

W pracy

W domu

W otoczeniu (w sklepie, na ulicy, środkach komunikacji,

itp.)

Odpoczynek dzienny i nocny

Celem

odpoczynku

jest

odzyskanie

sił

fizycznych i równowagi psychicznej, nabranie

chęci do pracy i wszelkiej aktywności. Cel ten

osiąga się poprzez:


sen nocny

jest podstawą odpoczynku.

Gruntownie

odpocząć

można

podczas

głębokiego, spokojnego i dostatecznie długiego

snu. Najczęściej zaleca się podział czasu

dobowego na trzy części: osiem godzin pracy,

osiem aktywności pozazawodowej wraz z

odpoczynkiem dziennym i osiem snu ;

odpoczywanie dzienne

to spędzanie

czasu w spokoju w jego różnorodnych

postaciach. Można leżeć, wygodnie siedzieć,

spacerować, zachowywać milczenie, poczytać

lub też leniwie porozmawiać.

Warunki dobrego odpoczynku

Warunki

Charakterystyka

Własne mieszkanie

Każdy powinien mieć własny kąt, możliwość

urządzenia go według własnych potrzeb i upodobań,

gdzie czułby się bezpieczny, odizolowany od wszelkich

natrętów.

Kontakt z przyrodą

Najwartościowszy jest odpoczynek na wolnym

powietrzu. Przyjazne środowisko: słońce, woda,

zieleń, świeże powietrze i przestrzeń.

Życzliwość

Kultura codziennych kontaktów w rodzinie, zakładzie

pracy, w sąsiedztwie i w miejscach publicznych,

wykluczenie arogancji, nacisków, wymuszeń, itd.

Bezpieczeństwo

socjalne

Brak troski o byt własny i najbliższych, który

zapewnia posiadanie stabilnej pracy i zarobków,

pozwalających zapewnić rodzinie godziwe warunki

życia.

Satysfakcja z dobrze

wykonanej pracy

Przesycenie

początku

odpoczynku

atmosferą

zakończonego dzieła powoduje, że zadowolenie z

dobrze wykonanej pracy przenosi się w sferę

odpoczynku i gwarantuje jego pomyślność.

Znaczenie wychowawcze,

zdrowotne i kulturotwórcze

zabawy

Zabawa (czynności ludyczne <od łac.
ludus gra, zabawa>) to pojęcie, które
obejmuje:
 rozrywkę, czyli zabawę, w której reguły
są mało eksponowane, często
niezauważalne;
grę, czyli zabawę prowadzoną zgodnie z
ustalonymi regułami.

Istota zabawy

Istota zabawy polega na aktywności

umysłowej lub fizycznej, odmiennej

od aktywności zawodowej ze

względu na jej rodzaj i cel

Zabawa jako funkcja aktywności

rekreacyjnej

Formy spędzania czasu

wolnego

Udział w zabawie

elementów

Rozrywk

i

gry

Turystyka

2

1

Sport

1

2

Środki masowego przekazu

3

0

Teatr i filharmonia, wystawy i
muzea

3

0

Samokształcenie

1

1

Amatorstwo artystyczne

2

1

Majsterkowanie

i

amatorstwo

techniczne

2

1

Hodowla amatorska

2

1

Zabawy i kontakty towarzyskie

2

1

Kolekcjonerstwo

2

1

Aktywność społeczna

3

0

3 – stuprocentowy, 2 – przeważający, 1- drugorzędny, 0 – brak udziału.

Jan Pięta

Charakterystyka funkcji

wypoczynkowej oraz znaczenia

wychowawczego, zdrowotnego i

kulturotwórczego zabawy

Rozrywka :

•

Umożliwia wypoczynek czynny, urzeczywistniany w działaniu stanowiącym

cel dla siebie samego, nasycony bogactwem wrażeń, zmienności, nawet

pewnym ryzykiem i angażujący wyobraźnię, zaspokajający ciekawość świata

i ludzi, potrzebę przeżyć niezwykłych.

•

Przystosowuje człowieka do życia, ułatwia dźwiganie jego ciężarów, dopełnia

egzystowanie żywą radością, taką jaka jest możliwa tylko w świecie zabawy.

•

Często bywa bliska twórczości artystycznej, a niekiedy jest autentycznym

uprawianiem sztuki (amatorstwo artystyczne).

•

Może zaspokajać potrzebę prestiżu, zapewniać dobre samopoczucie w

grupie praktykującej pewne wspólne wzory zajęć.

Gra:

•

Posiada elementy współzawodnictwa, rywalizacji, ryzyka, a nawet hazardu.

To nieodłączne cechy wszelkich gier sportowych, towarzyskich,

komputerowych i in.

Zabawy na manowcach:

•

Wzbudzają dezaprobatę moralną (np. pijaństwo, ekscesy seksualne,

chuligaństwo).

•

Nie mogą być aprobowane zarówno ze względu na dobro społeczne, jak i

jednostki.

•

Po części realizują funkcję wypoczynku, jednakże nie mogą realizować jej w

pełni – czynić życie bardziej wartościowym.

Rola zabawy w psychicznym i

społecznym życiu człowieka

Rola

Charakterystyka

Przedłużanie

młodości

Upodobnianie się ludzi dojrzałych do młodzieży i dzieci

pozwala zachować zdrowie i sprawność fizyczną, jednak

przesada w tym zakresie obniża odpowiedzialność

rodzinną, zawodową i społeczną.

Przystosowywan

ie do życia

Zabawa ułatwia człowiekowi dźwiganie ciężarów dnia

codziennego, pozwala spojrzeć na trudy życia z innej

perspektywy, podejmować obowiązki dnia codziennego z

optymizmem i wiarą w siebie.

Zaspokajanie

potrzeby

prestiżu

Każda forma pożytecznego zagospodarowania czasu

wolnego dodaje ludziom prestiżu, ale szczególnie

prestiżowe jest uczestnictwo w kulturze poprzez

korzystanie z teatrów, filharmonii oraz odwiedzanie

muzeów i wystaw dzieł sztuki.

Pozytywny

wpływ na pracę

zawodową

Pozytywny wpływ na pracę zawodową i wykonywanie

innych obowiązków przejawia się w odtwarzaniu energii

fizycznej i psychicznej oraz rozciąganiu pożądanych

społecznie elementów gry na dziedzinę życia praktycznego.

Kompensacyjna funkcja zabawy

polega na tym, że przez ucieczkę do

czynności odmiennych od

monotonnej pracy i codziennych

obowiązków skutecznie wyzwala od

nudy i znużenia.

Dwa sposoby realizacji

kompensacyjnej funkcji zabawy

Formy spędzania czasu wolnego

Ucieczka od nudy w

odmienny świat

Realny

Fikcyjny

Turystyka

3

0

Sport

2

1

Środki masowego przekazu

1

2

Teatr i filharmonia, wystawy i muzea

0

3

Samokształcenie

1

1

Amatorstwo artystyczne

2

1

Majsterkowanie i amatorstwo techniczne

2

1

Hodowla amatorska

2

1

Zabawy i kontakty towarzyskie

1

2

Kolekcjonerstwo

1

2

Aktywność społeczna

3

0

Znaczenie wychowawcze,

zdrowotne i kulturotwórcze

pracy nad sobą

Praca nad sobą jako funkcja

czynności wczasowych to

dobrowolne i samodzielne

nabywanie w czasie wolnym

wiadomości i umiejętności w celu

samodoskonalenia, tj.

wszechstronnego rozwoju swej

osobowości.

Udział pracy nad sobą w

poszczególnych formach

aktywności rekreacyjnej

Formy spędzania czasu wolnego

Udział

Turystyka

2

Sport

2

Środki masowego przekazu

1

Teatr i filharmonia, wystawy i muzea

1

Samokształcenie

3

Amatorstwo artystyczne

2

Majsterkowanie i amatorstwo techniczne

2

Hodowla amatorska

1

Zabawy i kontakty towarzyskie

0

Kolekcjonerstwo

1

Aktywność społeczna

1

Znaczenie wychowawcze pracy

nad sobą

jako funkcji czasu wolnego

Modyfikacja cech

osobowości

Charakterystyka

Wpływ pracy nad

sobą na osobowość

wewnętrzną

jest

pozytywny,

lecz

zróżnicowany

i

zindywi-dualizowany.

Jednym z wariantów

mogą być zmiany:

temperame

ntu

Zwiększenie ekstrawersji, emocjonalności,
towarzyskości i wytrwałości, a zmniejszenie
introwersji, impulsywności, neurotyczności
i reaktywności emocjonalnej.

inteligencji

Zwiększenie zdolności logicznego myślenia
i celowego działania oraz krytycznej oceny
wyników własnej działalności.

potrzeb

Racjonalizowanie indywidualnego systemu
znaczeń

przypisywanych

celom

kształtującym indywidualne potrzeby.

motywacji

Skuteczniejsze opanowywanie popędów i
przesunięcie

charakteru

motywacji

z

obszaru nieświadomych ku świadomym.

postaw

Ograniczenie

postaw

egoistycznych

i

poszerzenie

obszaru

postaw

prospołecznych, w tym altruistycznych.

wartości

Zwiększenie

wrażliwości

społecznej,

obowiązkowości,

bezinteresowności,

odpowiedzialności, sumienności, poczucia
sprawiedliwości i sumienia.

Zewnętrznej

Poprawa wyglądu zewnętrznego jednostki
oraz wydolności i sprawności fizycznej
ustroju.

Znaczenie zdrowotne pracy nad

sobą jako funkcji czasu wolnego

Aktywność

ruchowa

Skutki

Mała

Obniżenie się wydolności fizycznej organizmu i

upośledzenie

jego

przystosowania

do

zmieniających warunków życia. Zmniejszenie

się maksymalnej minutowej pojemności serca i

tendencja do zapaści ortostatycznej (omdlenia

przy

przyjmowaniu

pozycji

pionowej).

Zaburzenia

w

funkcjonowaniu

układów

wewnętrznych. Otyłość, która pociąga z sobą

ryzyko

wielu

schorzeń.

Przyspieszenie

procesów starzenia się organizmu.

Duża

Uzyskanie i utrzymanie wysokiej sprawności

fizycznej i zdrowia oraz zdolności ciągłego

przystosowywania się do zachodzących zmian.

Szansa uzyskania wysokiej wydolności fizycznej

istnieje tylko do 20-25 roku życia. Jeżeli w

okresie tym w wyniku dużej aktywności

ruchowej

osiągniemy

wysoką

wydolność

fizyczną, uzyskamy pomyślną perspektywę

zachowania jej do późnej starości, pod

warunkiem nawet umiarkowanej, lecz stałej

aktywności.

Sposoby upowszechniania i

wzbogacania kultury w pracy nad

sobą w czasie wolnym

Sposo

by

Charakterystyka

Aktywny

Aktywność jej twórców i odbiorców rozbudza wrażliwość

intelektualną i uczuciową człowieka i prowadzi do

wywołania aktu odtwarzania lub tworzenia nowych

wartości kulturalnych.

Społeczny Twórczość kulturalna dotyczy znanych i powszechnie

uznanych zawodowych artystów oraz szerokich kręgów

społecznych, w szczególności amatorskiej, bezimiennej

twórczości ludowej, dzięki czemu rozszerza się krąg

twórców, a ich dzieła docierają do różnych warstw

społecznych – następuje upowszechnianie i wzbogacanie

kultury.

Zindywid

u-

alizowany

Za przyczyną pracy nad sobą w dziedzinie kultury staje

się ona (kultura) sprawą osobistą jej miłośników, w niej i

przez nią zaczynają realizować jakąś część swojego

życia, swej osobowości.

Propozycje pytań egzaminacyjnych

1. Co tworzy triadę funkcji czasu wolnego?
2. Na czym polega istota odpoczynku?
3. Co rozumiesz pod pojęciem zmęczenie?
4. Co rozumiesz pod pojęciem znużenie?
5. Do czego może doprowadzić przewlekłe przemęczenie i

znużenie oraz ciągłe napięcie nerwowe?

6. Podaj przyczyny przewlekłego znużenia i wyczerpania.
7. Omów odpoczynek dzienny i nocny.
8. Podaj warunki dobrego odpoczynku i scharakteryzuj je.
9. Na czym polega istota zabawy i jakie są jej formy?
10.Scharakteryzuj rolę zabawy w psychicznym i społecznym życiu

człowieka.

11.Co rozumiesz pod pojęciem praca nad sobą?
12.Scharakteryzuj wpływ pracy nad sobą na osobowość

wewnętrzną.

13.Omów znaczenie zdrowotne pracy nad sobą, czyli omów skutki

aktywności ruchowej.

14.Omów sposoby upowszechniania i wzbogacania kultury w

pracy nad sobą w czasie wolny.

Dziękuję za uwagę