SOCJOLOGIA POLITYKI

Wykład 6

PARTYCYPACJA POLITYCZNA

PODSTAWOWE PŁASZCZYZNY ANALIZY

PARTYCYPACJI POLITYCZNEJ

Poziom partycypacji.

Jak wiele form

partycypacji ma miejsce w danym kraju? Ile osób
bierze udział w różnych formach partycypacji?

Uczestnicy procesu partycypacji

.

Jakie czynniki sprzyjają aktywności politycznej, a
jakie prowadzą do bierności?

Formy

partycypacji

.

Jakie

formy

partycypacji są najpopularniejsze? Jakie formy
partycypacji są funkcjonalne z punktu widzenia
systemu politycznego?

KLASYFIKACJA FORM PARTYCYPACJI

POLITYCZNEJ (A.MARSH)

Typowe
formy
partycypacji
polit.:

•Głosowanie
•Lobbing
•Formalne
grupy
interesu

Petycje

Legalne
demonstr
acje

Bojko
t

Nielegaln
e strajki

Nielegaln
e
demonstr
acje

Okupac
ja
budynk
ów

Niszcze
nie
mienia

Działania o
charakterze
terrorystycz
nym lub
przestępczy
m:

•Sabotaż
•Zamachy
•Zabójstwa
•Porwania

Niekonwencjonalne zachowania

polityczne

Konwencjonalne
zachowania polit.

Działania typu „akcja

bezpośrednia”

Działania

nielegalne

Przem

oc

UDZIAŁ OBYWATELI W WYBRANYCH FORMACH
PROTESTU POLITYCZNEGO (1991 – dane w %)

Udział w demonstracji, bojkocie,

nielegalnym strajku lub okupacji

budynku

Podpisanie petycji

DYNAMIKA UDZIAŁU W RÓŻNYCH

FORMACH PROTESTU POLITYCZNEGO (dane

w %)

Forma protestu

USA

W. Brytania

RFN

197

5

198

1

199

0

197

5

198

1

199

0

197

5

198

1

199

0

Podpisanie petycji
Uczestnictwo w

legalnej demonstracji
Udział w bojkocie
Udział w nielegalnym

strajku
Okupacja budynku

58

11
14

2
2

61

12
14

3
2

70

15

17

4
2

22

6
5

5
1

63

10

7

7

2

75

13
14

8

2

30

9
4

1
0

46

14

7

2
1

55

25

9

2
1

Żródło: R. Dalton, Citizen Politics, Chatham 1996, (kolorem czerwonym
zaznaczono najwyższy udział w danej formie protestu w roku 1990).

 Udział obywateli w protestach politycznych w

omawianym okresie rośnie.
 Amerykanie byli najbardziej aktywni w roku 1975, w

późniejszym okresie zostali „dogonieni” przez

Europejczyków.
 W najbardziej radykalnych formach protestu

uczestniczy minimalna i stała mniejszość obywateli.

HIPOTEZY WYJAŚNIAJĄCE UCZESTNICTWO

W PROTESTACH POLITYCZNYCH

Model deprywacji/frustracji

W protestach uczestniczą przede wszyscy ludzie, którzy nie

mogą zaspokoić swych potrzeb i aspiracji w ramach

systemu politycznego (vide teoria Frustracja Agresja).
Uczestnikami protestów są przede wszystkim grupy o

niskim statusie, mające poczucie wykluczenia.

Model protestu jako zasobu politycznego

Protest polityczny jest równorzędną w stosunku do

głosowania,

czy

aktywności

samorządowej

formą

uczestnictwa w życiu politycznym. Protest można stosować

jako standardowy element procesu politycznego w

demokracji.
Uczestnikami protestów są przede wszystkim grupy

najbardziej świadome swych praw i najlepiej umiejące

z nich korzystać.

ZMIENNE DETERMINUJĄCE UCZESTNICTWO

W PROTESTACH POLITYCZNYCH (wg R.

Daltona)

USA

WIELKA

BRYTANIA

.17 Wykształcenie .12

-.26 Wiek -. 19

PROTEST .03 Płeć (M) -.12

PROTEST

-.05 Zadowolenie polit. -.08

.12 Lewicowość/Prawicowość .16

RFN

FRANCJA

.18 Wykształcenie .18

-.23 Wiek -. 24

PROTEST .09 Płeć (M) -.13
PROTEST

-.11 Zadowolenie polit. -.09

.25 Lewicowość/Prawicowość .29

Mocny wpływ Średni wpływ

Słaby wpływ

1850

–

prawo wyborcze uzyskują wszyscy biali

mężczyźni w USA.

1870

–

prawo wyborcze uzyskują wszyscy mężczyźni we

Francji.

CHRONOLOGIA WPROWADZANIA

POWSZECHNEGO PRAWA WYBORCZEGO

• Do pierwszych lat wieku XX obowiązują ograniczenia
powszechności prawa wyborczego np. w W. Brytanii i
Niemczech (cenzus majątkowy, podwójny głos dla ludzi
biznesu i ludzi z dyplomem uniwersyteckim).

• Do roku 1965 istnieją na Południu USA formalne
ograniczenia, utrudniające głosowanie czarnych obywateli.

•W latach 70. wieku XX zostaje obniżony wiek wyborczy do
(zazwyczaj) 18 lat.

PRAWO WYBORCZE DLA KOBIET:

1893 – Nowa Zelandia,

1918 – W. Brytania

1919 –

Niemcy

1920 – USA

1944 – Francja

FREKWENCJA WYBORCZA W WYBRANYCH

KRAJACH DEMOKRATYCZNYCH

Wyniki dotyczą pierwszych wyborów parlamentarnych w dekadzie lat
50. i lat 90. XX wieku. Średnia dla całej próby wynosi odpowiednio:
82% i 76%.

Źródło:

R. Dalton, Citizen Politics,

Chatham 1996

ZAUFANIE DO AMERYKAŃSKICH INSTYTUCJI

POLITYCZNYCH W OKRESIE 1966-1993

CZYNNIKI DETERMINUJĄCE PROCES

PODEJMOWANIA DECYZJI WYBORCZEJ

Ocena wizerunku

partii/kandydata

Ocena propozycji

programowych

GŁOSOWANIE

OCENA WIZERUNKU

•Wizerunek kształtowany jest
na zasadzie „kampanii
produktu” z wykorzystaniem
technik marketingowych i PR.

•Wyborcy oceniają zgodność
postrzeganego przez siebie
wizerunku z osobowościowym
wzorcem „dobrego polityka”.
Dla wyborców w USA trzy
najistotniejsze cechy to:
uczciwość, wiarygodność i
kompetencja.

OCENA PROGRAMU (ISSUE

VOTING)

•Strategia retrospektywna –
ocena programu na podstawie
wcześniejszych dokonań
polityków (Jeśli ostatnie lata
były dobre, to poprę
dotychczasowy rząd).

•Strategia prospektywna –
ocena programu na podstawie
antycypacji zachowań polityków
oraz adekwatności samych
propozycji (To zły program na
przyszłość, a oni i tak go nie
zrealizują).

PRZYNALEŻNOŚĆ KLASOWA, A POPARCIE

DLA PARTII POLITYCZNYCH

Klasa

pracują

ca

„Stara”

klasa

średnia

USA (1992) - Partia Demokratyczna
Partia Republikańska

Wielka Brytania (1992) – Partia Pracy
Partia

Konserwatywna

RFN (1994) – Socjaldemokracja (SPD)
Chadecja (CDU/CSU)

Francja (1988) – Lewica

(Komuniści+Socjaliści)
Umiarkowana Prawica

(UDF+RPR)

66
34

51
36

51
42

63
21

47
53

18
62

17
58

40
50

Źródło: R. Dalton, Citizen Politics, Chatham 1996

W tabeli pominięto poparcie dla pozostałych partii politycznych (np. FDP w
RFN, Front Narodowy we Francji), dlatego liczby dla poszczególnych
krajów (poza USA) nie sumują się do 100.

DYNAMIKA ZMIAN GŁOSOWANIA

KLASOWEGO W OKRESIE POWOJENNYM

Za wskaźnik głosowania klasowego przyjęto Indeks Alforda (odsetek
klasy pracującej głosującej na partie lewicy minus odsetek „starej” klasy
średniej głosującej na partie lewicy). Amerykańskie dane dotyczą
wyborów do Kongresu (na podstawie: R. Dalton, Citizen Politics, Chatham
1996).

PRZYCZYNY SCHYŁKU GŁOSOWANIA

KLASOWEGO

 Wzrost przeciętnego poziomu życia

Część robotników przestała identyfikować się z tradycyjnymi

hasłami lewicy i w zmienionej sytuacji społecznej nie uznaje

partii lewicowych za swego naturalnego reprezentanta.

 Wzrost przeciętnego poziomu wykształcenia

Wyższy poziom

w

ykształcenia obniża tendencję do postrzegania

życia

społecznego

w

kategoriach

„czarne-białe”

i

w

konsekwencji zmniejsza zapotrzebowanie na radykalizm

polityczny typowy dla polityki klasowej.

 Przesuwanie się partii ideologicznych do centrum

Kurczenie się tradycyjnej bazy społecznej (zwłaszcza lewicy)

zmusza partie do poszukiwania wyborców wśród nowej klasy

średniej, co zniechęca część tradycyjnej klienteli partii

lewicowych i prawicowych.

KONCEPCJA „SKRZYŻOWANYCH NACISKÓW”

(CROSS PRESSURES) JAKO CZYNNIKA OSŁABIAJĄCEGO

GŁOSOWANIE KLASOWE W USA

Wrzesień 1960 – Judy
Stevens

gra w golfa

Judy Stevens:

• bogata właścicielka
sieci sklepów
(tendencja – R)

• mieszka w stanie
Missisipi, wśród
czarnych sąsiadów (D)

• jest protestantką (R)
• zauroczył ją uśmiech
Johna F. Kennedy’ego
(D)

Listopad 1960 – Judy
Stevens

wybiera

prezydenta

?

RICHARD NIXON

(R)

JOHN F.

KENNEDY (D)

Amerykanie,

poprzez

heterogeniczność

swego

społeczeństwa

są

poddawani

naciskowi

wielu

cząstkowych identyfikacji, często mających wzajemnie
sprzeczne konsekwencje polityczne.

UCZESTNICTWO W WYBRANYCH FORMACH

AKTYWNOŚCI POLITYCZNEJ W USA

Typ partycypacji politycznej

%

1. Regularnie głosuje w wyborach prezydenckich.
2. Zawsze głosuje w wyborach lokalnych.
3. Aktywny w działaniu organizacji zaangażowanej w sprawy
lokalne.
4. Pracował razem z innymi na rzecz rozwiązania problemów

lokalnych.
5. Próbował przekonać innych do głosowania w określony

sposób.
6. Kiedykolwiek pracował na rzecz partii/kandydata w czasie

wyborów.
7. Kiedykolwiek kontaktował się z władzami lokalnymi w

sprawie rozwiązania jakiegoś problemu.
8. Uczestniczył przynajmniej raz w publicznym zebraniu

politycznym (w ciągu ostatnich trzech lat).
9. Kiedykolwiek wsparł finansowo partię w czasie kampanii

wyborczej.
10. Jest obecnie członkiem organizacji politycznej.

72
47
32
30
28
26

20

19
13

8

Odsetek Amerykanów deklarujących udział w różnych formach

aktywności politycznej
(na podstawie: S. Verba, N. Nie, Participation in America, New York

1972).

DEKLAROWANY, KUMULATYWNY UDZIAŁ AMERYKANÓW

W RÓŻNYCH FORMACH AKTYWNOŚCI POLITYCZNEJ

Tylko 15% badanych

deklaruje udział w co

najmniej pięciu formach

partycypacji, różnych od

głosowania

Aż 31% aktywnych politycznie Amerykanów ogranicza swoją partycypację
do udziału w wyborach. Kolejnych 22% bierze udział tylko w jednej poza
wyborami formie partycypacji. (Na podstawie: S. Verba, N. Nie,
Participation in America, New York 1972).

PROFILE AKTYWNOŚCI POLITYCZNEJ

AMERYKANÓW (wg S. Verby i N. Nie’a)

Typ partycypacji

Głosowani

e

Akt. w

kampan

ii

Akt. w

społ.

lokalnej

Aktywność

partykular

na

% w

popula

cji

Nieaktywni
Akt. w

wyborach
Akt.

partykularnie
Akt. w społ.
lokalnej
Akt. w

kampaniach
Akt. całościowo
Poza typologią

37
94
73
92
95
98

9
5

13
16
70
93

3
3
3

69
16
92

0
0

100

12
13
15

22
21

4

20
15
11

7

11%

dorosłych Amerykanów można nazwać ludźmi w pełni angażującymi

się w politykę („aktywni całościowo”). Ludzie ci prawie zawsze głosują w
wyborach, poświęcają swój czas na pracę w kampanii wyborczej i są aktywni
we własnej społeczności lokalnej.

60%

Amerykanów angażuje się tylko w wybranych sferach działań

politycznych.

22%

Amerykanów nie bierze żadnego udziału w życiu politycznym.

RASA JAKO CZYNNIK DETERMINUJĄCY

POZIOM PARTYCYPACJI W USA

Aktywność w

organizacjach (w

%)

Czarn

i

Biali

Nie jest członkiem
Bierny członek
Aktywny członek

jednej organizacji
Aktywny członek

wielu organizacji

48
22

15

15

34
22

24

20

Profil aktywności

Indeks

reprezenta

cji

Czarnych

Nieaktywni
Aktywni w

wyborach
Aktywni

partykularnie
Aktywni w społ. lok.
Aktywni w

kampaniach
Aktywni całościowo

+.21
+.05

-.19
-.24

+.03

-.06

Czarni obywatele USA są
nadreprezentowani w grupie
osób nieaktywnych (21%) i
reprezentowani poniżej
średniej dla populacji w
grupie osób
najaktywniejszych (6%).
Czarni częściej niż Biali nie
są członkami żadnej
organizacji, a rzadziej niż
Biali są aktywnymi członkami
organizacji.
Czarni głosują rzadziej niż
Biali, ale różnica jest znacznie
większa w stanach Południa (-
37%), niż w stanach Północy
(-6%).

INTENSYWNOŚĆ PARTYCYPACJI

POLITYCZNEJ JAKO FUNKCJA WIEKU

Ludzie młodzi niechętnie angażują się w życie polityczne (z

wyjątkiem protestu politycznego). Dopiero w czwartej dekadzie

życia poziom aktywności osiąga wartość średnią dla populacji.

Maksimum aktywności politycznej przypada na okres pomiędzy

41, a 65 rokiem życia.

Potem ogólny poziom partycypacji spada,

a utrzymuje się relatywnie wysoka aktywność wyborcza.

STATUS SPOŁECZNO-EKONOMICZNY (SES)

JAKO CZYNNIK DETERMINUJĄCY POZIOM

PARTYCYPACJI POLITYCZNEJ W USA

SES (będący miarą poziomu wykształcenia, dochodu i zawodu)
jest czynnikiem silnie determinującym poziom partycypacji. W
1/6 populacji o najniższej aktywności politycznej dominują
ludzie o niskim SES (59%). W 1/6 populacji najbardziej
aktywnej, ponad połowę (57%) stanowią ludzie o najwyższym
SES.

STATUS SPOŁECZNY, A PARTYCYPACJA

W UJĘCIU PORÓWNAWCZYM

 Wysoka zależność

pomiędzy statusem

społecznym a poziomem

partycypacji – typowa dla

USA – jest znacznie niższa

w innych krajach

demokratycznych.

 Nie ma prostego związku

pomiędzy stopniem rozwoju

gospodarczego, a

poziomem korelacji

status/partycypacja.

Najwyższy poziom korelacji

odnotowuje się w Indiach,

najniższy w Japonii.

Źródło: S. Verba, N. Nie,
Participation in America, Nowy
Jork 1972

PORTRET DEMOGRAFICZNY NAJBARDZIEJ I

NAJMNIEJ AKTYWNYCH POLITYCZNIE

AMERYKANÓW

Zmienna

Indeks reprezentatywności

(w %)

Nieaktywni

Aktywni

całościowo

Wykształcenie –

podstawowe

średnie

wyższe

+45

- 4

- 49

-51

- 14

+101

Dochód – 4 000 USD lub

mniej

4 000 – 10 000 USD

10 000 USD lub więcej

+47

- 9

- 40

-38

-15

+79

Płeć –

Mężczyźni

Kobiety

-10

+10

+8

-7

Wiek –

poniżej 30

31- 65

powyżej 65

+42

-13

+6

- 41

+21

- 38

Rasa –

Biali

Czarni

-3

+21

+1

-6

Religia –

Protestanci

Katolicy

+5

- 16

+4

- 14

Źródło: S. Verba, N. Nie, Participation in America, Nowy Jork 1972

POGLĄDY SPOŁECZNE NAJBARDZIEJ I NAJMNIEJ

AKTYWNYCH POLITYCZNIE AMERYKANÓW

A – Zanieczyszczenie
powietrza to istotny
problem społeczny

B – Edukacja to
najważniejszy problem
w społeczności lokalnej

C – Biedni mają
obowiązek pomóc sobie
sami, a rząd nie ma
obowiązku im pomagać

D- Różnica w dochodach
między bogatymi, a
biednymi jest zbyt duża

Źródło: S. Verba, N. Nie, Participation in America,

Nowy Jork 1972

OGÓLNY MODEL PARTYCYPACJI POLITYCZNEJ

W USA (wg S. Verby & N. Nie’a)

Wysoki

Status

Społeczny

Wzmacniany

przez

system

przekonań,

aktywność w

organizacjac

h

społecznych,

itp.

Partycypacj

a

polityczna,

głównie ze

strony

obywateli o

wysokim

statusie

Decydenci

polityczni

odpowiada

ją głównie

na

oczekiwani

a

obywateli

o wysokim

statusie



System polityczny odpowiada przede wszystkim na

oczekiwania

tych,

którzy

już

są

relatywnie

usatysfakcjonowani swoim położeniem (wysoki status
społeczny i ekonomiczny), bo oni aktywnie prezentują
swoje interesy i aspiracje.
 Poglądy i oczekiwania ludzi mających najwięcej
niezrealizowanych interesów (niski status społeczny i
ekonomiczny) czekają na realizację, bo ludzie ci pozostają
bierni i nie artykułują swych aspiracji.