Gospodarka
Gospodarka
wodno-
wodno-
elektrolitowa
elektrolitowa
M. Wroński / G. Gulak
Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej
Gastroenterologicznej i Żywienia
AM
Kier. Klin. Prof. I.W. Krasnodębski
Przykłady zleceń lekarskich :
Mężczyzna, lat 70 (waga – 50 kg) został przyjęty z
powodu bólów brzucha.
2 x 500 ml 0,9% NaCl
2 x 500 ml PWE
2 x 500 ml Glu / NaCl 2:1
Kobieta, lat 80 (waga – 60 kg), przyjęta po urazie głowy.
W badaniach laboratoryjnych zwracała uwagę natremia
wynosząca 165 mmol / l.
Furosemid – 2 x 40 mg iv
4 x 500 ml 0,9% NaCl
Przestrzenie płynowe ustroju
TBW
(total body water) – 60% BM (body mass)
ICF (płyn wewnątrzkomórkowy) – 40 %
ECF (płyn pozakomórkowy) – 20 %
IF (płyn śródmiąższowy) – 16 %
PV (osocze) – 4 %
TBW = ICF + ECF = ICF + IF + PV
U 70 kg młodego mężczyzny: 42 = 28 + 14 = 28 + 11 + 3
Płyny elektrolitowe przechodzą tylko do przestrzeni ECF
w proporcji odpowiadającej objętości w ustroju, czyli IF:
PV = 4:1
Glukoza przechodzi do całej wody ustroju również
zachowując proporcje objętości w ustroju.
Wniosek:
1000 ml 0,9% NaCl iv – w naczyniach pozostaje 250 ml
1000 ml 5% glukozy iv – w naczyniach pozostaje 70 ml
Podstawowe zapotrzebowanie
Podstawowe zapotrzebowanie
dzienne
dzienne
na wodę i elektrolity
na wodę i elektrolity
Woda
–
30
ml / kg mc (1800-2400 ml)
Sód
-
1-2
mmol
/ kg mc (80-100 mmol)
Chlor
-
1-2
mmol
/ kg mc (80-100 mmol)
Potas
-
0,5-1,0
mmol
/ kg mc (40-60 mmol)
Pokrycie podstawowego
zapotrzebowania na wodę i
elektrolity płynami dożylnymi
4 x 500 ml 0,9% Glu / NaCl 2:1
( 100 mmol NaCl )
4 x 10 mmol KCl ( do każdej kroplówki 10 mmol
KCl )
wlew dożylny: 125-250 ml / godzinę
( 2-3 godzin na kroplówkę )
Całkowite zapotrzebowanie na wodę i
elektrolity
Podstawowe zapotrzebowanie:
Straty mierzalne
:
Mocz
– 1200 ml
Kał
– 100 ml
Straty niemierzalne
(ok.. 800 ml):
Płuca
- 600 ml
Pot
– 200 ml
Dodatkowe strat płynów ustrojowych
(
nawet kilka
litrów
):
krwotok, wymioty, sonda dożołądkowa, poty, przetoki jelitowe,
biegunka, stomia, oparzenie
Pokrycie dodatkowych strat płynów
ustrojowych
Utrata krwi i osocza
( krwotok, oparzenie ):
0,9% NaCl, płyny koloidowe, krew,
ME
Utrata czystej wody
( poty, gorączka ): 5% glukoza
300-1000 ml – poty łagodne - zlewne
200 ml na 1º powyżej 37ºC
Utrata płynów kwaśnych
( wymioty, sonda ):
0,9% NaCl, płyn Ringera
Utrata płynów zasadowych
(przetoki jelitowe, żółciowe i trzustkowe, stomia):
zbuforowane płyny izotoniczne – PWE,
płyn Ringera z mleczanem
1 ml = 1 ml
Płynoterapia
przedoperacyjna
( głodówka )
Ilość płynów
=
( 60 ml + 1 ml na każdy kg mc powyżej 20 kg )
x
liczba godzin głodzenia
Płyny nieelektrolitowe i hipotoniczne
( utrata głównie płynów nieelektrolitowych ):
5% glukoza, Glu/NaCl 2:1.
Płynoterapia śród- i pooperacyjna ( O
doba )
1. Minimalne śródoperacyjne zapotrzebowanie na płyny:
4 ml / kgmc / h – mały zabieg
6 ml / kgmc / h – średni zabieg
8 ml / kgmc / h – duży zabieg
2. Utrata krwi:
3 - 4 ml na każdy 1 ml krwi utraconej podczas operacji
3. Diureza:
1 ml na każdy ml wydzielonego moczu
Uzupełnianie tylko krystaloidami
jeśli:
-
HCT > 30%
- Oceniana
utrata krwi < 7 ml / kg mc lub < 20%
W przeciwnym razie koloidy
w ilości równej ilości utraconej krwi
oraz krystaloidy jak w punkcie 1 i 3.
Monitorowanie
płynoterapii
1.Bilans płynów
( ok. 1000 ml utraty
niewidocznej )
2.Codzienne ważenie
3.Badania laboratoryjne:
morfologia, kreatynina, mocznik,
jonogram, badanie moczu ( jony )
4.Pomiar HR, RR, OCŻ
Zaburzenia gospodarki wodnej i
sodowej
Zaburzenia gospodarki wodnej rozpoznaje się tylko na
podstawie badań laboratoryjnych:
1. stężenie sodu w osoczu
2. osmolarność osocza
Jeśli wyniki tych badań są w normie,
to chory nie ma zaburzeń
gospodarki wodnej !!!
Zaburzenia gospodarki sodowej rozpoznaje się na
podstawie badania przedmiotowego:
Zmiana objętości płynu pozakomórkowego (ECF):
zmiana masy ciała, zastój w krążeniu małym, obrzęki,
hipotonia, nadciśnienie, przepełnione żyły szyjne.
Badania laboratoryjne pośrednio świadczą o zaburzeniach
gospodarki sodowej ( HCT, Hb, albuminy ):
„zagęszczony”, „rozwodniony”
Gospodarka wodna
( badania
laboratoryjne ):
niedobór wody – ↑Na i ↑Osm
bez zaburzeń – Na 135-145mmol/l i Osm 280-290mOsm/l
nadmiar wody – ↓Na i ↓Osm
Gospodarka sodowa
(badanie fizykalne):
Niedobór sodu – ↓ECF
Bez zaburzeń – prawidłowe ECF
Nadmiar sodu -↑ECF
W warunkach klinicznych stwierdza się zwykle różne
połączenia wymienionych zaburzeń.
Zaburzenia gospodarki
wodnej
Objawy kliniczne w nadmiarze i deficycie wody są
podobne:
- zaburzenia świadomości
(spowolnienie, senność, splątanie,
śpiączka)
- osłabienie siły mięśniowej
- napady drgawkowe
Nadmiar wody
Leczenie
( pilne: Na < 120 mmol / l lub występują objawy ) –
polega na usunięciu wolnej wody
1. Ograniczenie płynów < 1000 ml na dobę
2. 20% mannitol 25 - 100 g dziennie w 4 dawkach
3. 0,9% NaCl +/- 10% NaCl
( duża ilość płynów konieczna do wyrównania natremii )
4. Stężone roztwory – 10% NaCl do żyły centralnej
ilość mmol NaCl konieczna do zmiany natremii o 10
mmol / l
=
6 x masa ciała
( kg )
Korekcja natremii powoli ( !!! )
z szybkością < 12 mmol/l na
dobę
lub < 0,5 mmol/l na godzinę ( ryzyko
zespołu demielinizacji mostu )
Na < 135 mmol/l
Osmolarność < 280 mOsm/l
Szczególne sytuacje związane z hiponatremią
Pseudohiponatremia:
↓Na, osmolarność ↑/N (nie wymaga korekcji elektrolitów
lub wody, ale leczenia choroby podstawowej):
- hiperproteinemia
- hiperlipidemia
- hiperglikemia ( na każde 100 mg% powyżej 100 mg%
spadek natremii o 1,6 mmol/l)
Zespół nadmiernego wydzielania ADH
( SIADH – syndrome of inappropiate ADH ):
1. Nadmiar wody ( hiponatremia, hipoosmolarność )
2. Stężenie Na w moczu > 20 mmol / l
3. Osmolarność osocza < osmolarność moczu
4. Nie stwierdza się niewydolności nerek, wątroby,
hipotonii lub obrzęków
Niedobór wody
Na > 145 mmol/l
Osmolarność > 290 mmol/l
Leczenie ( pilne – Na > 160 mmol / l lub występują objawy )
– polega na podaży wolnej wody
5% glukoza dożylnie
ilość wody ( l ) konieczna do zmiany natremii o 10
mmol / l
=
4% x masa ciała ( kg )
Uwaga
: często współistnieje niedobór sodu ( ↓ECF ),
co wymaga wstępnego leczenia 0,9%
NaCl.
korekcja zaburzeń powoli ( !!! )
- ryzyko obrzęku
mózgu
Niedobór sodu
↓ ECF w badaniu fizykalnym:
hipowolemia, niskie ciśnienie, ↑HR.
Badania dodatkowe:
Na w moczu < 15 mmol / dobę
Osmolarność moczu > 450 mOsm / l
Ciężar właściwy moczu > 1015
Mocznik / kreatynina > 20:1
↑ HCT, ↑ Hb, ↑ albumin
( „zagęszczony” )
Leczenie:
Płyny elektrolitowe izoosmotyczne:
0,9% NaCl, płyn Ringera, PWE, płyny koloidowe
Nadmiar sodu
↑ ECF w badaniu fizykalnym:
wzrost masy ciała, zastój w krążeniu
małym,
obrzęki obwodowe, nadciśnienie
tętnicze.
Badania: HCT, ↓Hb, ↓albuminy ( rozwodniony )
Próg powstawania obrzęków: 3 - 6 litrów
Obrzękorodne stężenie albumin: 1,5 - 2,0 g%
Leczenie:
1. Ograniczenie NaCl < 1 - 2 g / dobę
( 17 - 34 mmol / dobę )
2. Leczenie spoczynkowe, pończochy elastyczne
3. Diuretyki: furosemid + / - spironolakton
Hiperkaliemia K > 4,5 mmol/l
pseudohyperkaliemia: hemoliza, leukocytoza, trombocytoza
pH o 0,1 K o 0,2-1,7 mEq/l
K w niewydolności nerek tylko przy oligurii i anurii
ekg: T, P, szerokie QRS (nasilenie zmian koreluje z
poziomem hiperkaliemii)
Leczenie:
1. łagodna (< 7,0 mmol/l )
- odstawić płyny i leki powodujące wzrost K
- diureza forsowana: furosemid + 0,9% NaCl
- żywice jonowymienne (Resonium)
2. ciężka (> 7,0 mmol/l ) – wyrównywanie zaburzeń pod kontrolą ekg:
a. 10ml 10% chlorku wapnia iv we wlewie 1 ml/min (można powtórzyć)
po 30 minutach (działa około 30 minut)
b. 40-80 ml 8,4% NaHCO3 w 1000 ml 5% Glu przez 30-60min (działa ok.
2 godziny)
c. 2 x 500ml 10% Glu + 10j insuliny przez 30-60 min (iv obw.) lub 40ml
40% Glu + 5j insuliny przez 30-60min (iv centr) – działa 4-8 godzin
d. żywice polistyrenowe (Resonium) 1g = 1mEq K: doustnie – 15 g,
doodbytniczo – 30-45 g; stosowane ponad 2 dni - kontrola Mg i Ca.
Działa 4-6 godzin
e. furosemid 20-40mg iv i powtórzyć
f. hemodializa
Hipokaliemia K < 3,5 mmol/l
pH o 0,1 K o 0,4 mmol/l
K: anabolizm, początek TPN, oparzenia
ekg: U, T (!!! nasilenie zmian w ekg nie koreluje z
poziomem K jak w przypadku hiperkalemii)
Leczenie:
1. łagodna - 3,0-3,5 mmol/l
doustnie 100-150 mmol dziennie (formy prolongatum nie
są zalecane)
2. ciężka < 3,0 mmol/l
KCl iv w 0,45-0,9% NaCl do poziomu 3,0 mmol/l w ciągu
12-48 godzin, a reszta deficytu przez 2-5 dni (iv lub po)
wlew 10-20 mmol/h
stężenie 20-40 mmol/l
podaż 100-120 mmol/dobę
Hipomagnezemia < 1,8 mg%
Zwykle współistnieje: hipokalemia, hipokalcemia
Leczenie:
łagodny niedobór – doustnie preparaty magnezu
ciężki niedobór (pilne - objawy lub Mg < 1 mg%)
20 ml 20% MgSO4 w 100 ml 5% glukozy –
wlew 5-10 minut,
Można powtórzyć max. do 10 g w ciągu 6 godzin.
Hipermagnezemia > 3,0 mg%
Zwykle podaż Mg + niewydolność nerek
Leczenie:
łagodna hipermagnezemia
diureza forsowana: 0,9% NaCl + furosemid 20-40 mg iv
ciężka hipermagnezemia
1. 10 ml 10% CaCl2 przez 5-10 minut (można powtórzyć)
2. 0,9% NaCl + furosemid 20-40 mg iv
3. 1000 ml 10% glukozy + 20j insuliny krystalicznej
4. 40-80 ml 8,4% NaHCO3 w 1000 ml wody destylowanej lub 5%
glukozy
5. hemodializa
Zaburzenia gospodarki
wapniowo- fosforanowej
Ca = 8,5 - 10,5 mg / dl
P = 2,5 - 4,5 mg / dl
Hiperkalcemia
łagodna < 12,5 mg/dl
umiarkowana 12,5-15 mg/dl
ciężka > 15 mg/dl (przełom hiperkalcemiczny)
Leczenie ( cel < 13 mg/dl):
1. ograniczenie podaży Ca i witaminy D
2. ↑ ECF – 0,9% NaCl (czasem kilka litrów w przełomie)
3. Diuretyki pętlowe - furosemid 40-80 mg iv co 2-4
godziny (tiazydowe są przeciwwskazane)
4. fosforany doustnie (wiążą Ca w przewodzie
pokarmowym)
5. kalcytonina sc, im, iv – 4-8 U/kgmc co 12h (Calcitonin,
Miacalcic, Calcihexal 50, 100j / amp)
6. pamidronian(bifosfonian, Aredia) – powolny
jednorazowy wlew w dawce 15-90 mg (efekt dopiero po
24-48 godzinach). Jeśli nie ma normalizacji kalcemii po
tygodniu można powtórzyć dawkę.
7. sterydy (tylko w nowotworach) – prednizon 40-80
mg/dn iv/po
Hipokalcemia
łagodna > 7,5 mg/dl
umiarkowana 6,5-7,5 mg/dl
ciężka < 6,5 mg/dl
Często towarzyszy hipomagnezemia i
hipokaliemia( powoduje oporność na leczenie
preparatami wapnia)
Hipokalcemia septyczna – ma charakter ochronny i nie
wymaga leczenia, jeśli jest powyżej 0,8 mmol/l.
Leczenie:
Doraźnie w ciężkiej – 10 ml 10% CaCl iv przez 5-10 minut w
bolusie lub szybkim wlewie w 50-100 ml 5% glukozy przez 30
minut.
Podanie 15 mg/kgmc (0,375 mmol/kgmc) zwiększa stężenia
wapnia całkowitego w osoczu o 2-3 mg% (0,5-0,75 mmol/l).
Łagodna
1000-2600 g Ca na dobę w 2-4 dawkach
witamina D:
alfakalcydol - 0,5-1,0 ug dziennie
kalcytriol – 0,5-1,0 ug dziennie
Hipofosfatemia < 2,5 mg/dl
Hipofosfatemia redystrybucyjna – w refeeding syndrome, kwasicy
cukrzycowej
Leczenie (pilne < 1 mg%):
Addiphos iv 10-20 ml w 500-1000 5% glukozy
Hiperfosfatemia > 4,5 mg/dl
Niewydolność nerek, urazy, krwiaki, niedoczynność
przytarczyc
Leczenie:
Preparaty wiążące fosforany w przewodzie
pokarmowym (np. węglan wapnia, wodorotlenek
glinu)
iv glukoza + insulina krystaliczna (redystrybucja
fosforanu do komórek)
Zadanie 1
Mężczyzna, lat 40 (70 kg), w pierwszej dobie po
hemikolektomii prawostronnej. Dren – 500 ml. Sonda –
300 ml. Diureza – 1200 ml. Badania: Hb – 8 g%, Na – 130
mmol/l, K – 4,0 mmol/l.
Proszę zaproponować zlecenia płynowe dla tego chorego.
Zadanie 2
Kobieta, lat 60, (waga – 40 kg) z nieresekcyjnym rakiem
trzustki. Podsypiająca, apatyczna. HR – 90/min, RR –
90/50.
Badania: Na – 165 mmol/l, K – 3,4 mmol/l.
Jakie stwierdza się u tej chorej zaburzenia wodno-
elektrolitowe?
Proszę zaplanować płynoterapię dla tej chorej.