WPŁYW ŻYWIENIA NA

ZDROWIE W RÓŻNYCH

ETAPACH ŻYCIA

CZŁOWIEKA

POSTAWY ŻYWIENIA CZŁOWIEKA

- wykład 1

Potoczne twierdzenie: „jesteś tym, co jesz”

wcale nie jest dalekie od prawdy. Ludzkie
ciało

zbudowane

jest

z

komórek

potrzebujących do życia i wzrostu składników
odżywczych, których źródłem jest spożywany
pokarm. Dlatego to, jak wyglądamy oraz jakie
jest nasze samopoczucie i zdrowie, zależy od
codziennej diety.

PODSTAWOWE DEFINICJE

wg J. Gawęcki

• SPOSÓB ŻYWIENIA „ŻYWIENIE” –

zdeterminowany kulturowo zespół
zwyczajów dotyczących wyboru
produktów żywnościowych, sposobu
ich przygotowania do spożycia i
rozdziału na poszczególne posiłki.

PODSTAWOWE DEFINICJE

wg J. Gawęcki

• ŻYWNOŚĆ, POŻYWIENIE,

POKARM – to pojęcie
ogólne, odnoszące się do
pojedynczych środków
spożywczych (produktów
spożywczych) oraz do ich
zestawów w postaci potraw,
dań i posiłków.

PODSTAWOWE DEFINICJE

wg J. Gawęcki

• POSIŁEK – to zestaw

produktów
spożywczych
przygotowanych i
zdatnych do
bezpośredniej
konsumpcji, który ma
zwyczajowo określona
strukturę i pory
spożywania.

PODSTAWOWE DEFINICJE

wg

WHO

•

ZDROWIE

ZDROWIE to proces wzajemnych uwarunkowań w

relacji organizm-środowisko, pozwalający w wyniku

braku choroby utrzymać równowagę pomiędzy

organizmem a środowiskiem. Zdrowie to potencjał

zdolności przystosowania się organizmu do

wymogów środowiska.

Zdrowie wg WHO to: stan dobrego samopoczucia

fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko

brak choroby lub niepełnosprawności. Zdrowie to

również zdolność do pełnienia ról społecznych,

adaptacji do zmian środowiska i radzenia sobie z

tymi zmianami.

•

Dobrostan fizyczny rozumiany jest jako

prawidłowe funkcjonowanie wszystkich

narządów i układów organizmu.

•

Dobrostanem psychicznym jest zdolność do

abstrakcyjnego i logicznego myślenia oraz

rozpoznawania i wyrażania uczuć i emocji, a

także radzenia sobie ze stresem i depresją.

•

Dobrostan społeczny rozumiany jest jako

zdolność do utrzymania prawidłowych

kontaktów interpersonalnych.

•

Powinno się do tego dołączyć dobrostan

duchowy obejmujący zasady moralne,

hierarchię wartości.

•

Zdrowie pojmowane jest holistycznie.

W tym pojmowaniu

można

poszukiwać

oddziaływania:

zdrowie

żywienie, żywność

Wg WHO o zdrowiu decydują 4

zasadnicze czynniki:

• CZYNNIKI GENETYCZNE decydują o

zdrowiu w ok.20 %. Informacja genetyczna
w postaci instrukcji dla cech organizmu
zapisana jest w genach, odcinkach kwasu
DNA budujących chromosomy obecne w
jądrze komórkowym. Geny są więc
odpowiedzialne za budowę i
funkcjonowanie organizmu. Pojawienie się
mutacji w materiale genetycznym może
być przyczyna wielu chorób.

• CZYNNIKI ŚRODOWISKOWE - decydują o

zdrowiu w ok.20 %:

-

czyste powietrze i woda,

- nieskażone gleby,
- „zdrowa” żywność.
Człowiek w swojej ekspansji cywilizacyjnej i

gospodarczej tak przeobraził środowisko naturalne,

że stwarza ono wiele zagrożeń dla zdrowia.

Nowe wysoko wydajne technologie pozyskiwania

żywności pociągnęły za sobą pojawienie się

nieuleczalnych epidemicznych chorób zakaźnych

(BSE, SARS), a konkurencyjne warunki życia

spowodowały wzrost zachorowań na choroby

dietozależne, związane z nałogami i uzależnieniami

oraz psychosomatyczne spowodowane stresem.

• STYL ŻYCIA -

decyduje o zdrowiu w ok.50 %. Styl

życia to najogólniejsza charakterystyka aktywności

danej grupy społecznej lub jednostki, wyróżniająca

specyficzne dla niej działania i wartości.

„Specyficzne”, to znaczy odróżniające działania

określonej grupy (lub jednostki) od działania innych

grup (lub jednostek), z którymi je porównujemy.

O stylu życia możemy mówić wtedy, gdy istnieje

możliwość wyboru zachowań. Styl życia lub sposób

życia definiuje się jako zespół zachowań, postaw

oraz ogólną filozofię życia jednostki lub grupy.

Zależy on od środowiska, norm społecznych i

kulturowych, w których żyje człowiek i społeczność,

do której należy, jak również od osobistych

przekonań i systemu wartości.

ZDROWY STYL ŻYCIA – to szereg czynników uznanych za

korzystne dla zdrowia człowieka (co potwierdzają badania
naukowe).

Zasady zdrowego stylu życia
• Przestrzeganie zasad higieny osobistej.
• Podtrzymywanie wysokiego poziomu wszechstronnej

aktywności ruchowej.

• Stosowanie zbilansowanej diety.

• Utrzymywanie sił obronnych organizmu w stałej gotowości.
• Rozwijanie umiejętności walki ze stresem – optymalizacja

stresu.

• Kształtowanie i umacnianie postawy aktywnej, zapewniającej

radzenie sobie w różnych sytuacjach życiowych.

• Wyeliminowanie nałogów.
• Życzliwość dla innych.

• OPIEKA ZDROWOTNA - decyduje o

zdrowiu w ok.10 %. Opieka
zdrowotna w ujęciu systemowym
gwarantowana jest ustawowo przez
Państwo.

Czynniki w ramach systemu mające

wpływ na zdrowie to:

- dostępność
- jakość świadczonych usług.

PODZIAŁ LUDNOŚCI NA

GRUPY WIEKOWE wg.IŻŻ

PROGNOZOWANA LICZBA

LUDNOŚĆI W POLSCE

–

wg. GUS

Fazy rozwojowe

człowieka

•okres rozwoju

śródmacicznego

• okres rozwoju progresywnego
• okres „stabilizacji” po osiągnięciu

dojrzałości fizycznej i płciowej

• okres inwolucji [regresywny,

starości, ...]

okres rozwoju

śródmacicznego

Synonimy:

opisowe – „od poczęcia do urodzenia”, „w łonie

matki”

naukowe - śródłonowy, wewnątrzłonowy,

wewnątrzmaciczny, embrionalny, płodowy z
wyróżnieniem okresu:

-

jaja płodowego [

14

dni

po zapłodnieniu]

- zarodkowego [zarodka],

od

3 do 12 tygodnia

- płodowego,

od 3 miesiąca do urodzenia

okres rozwoju

progresywnego

• PŁODOWY

• NOWORODKOWY 0 - 28

dni

• NIEMOWLĘCY 2 - 12

miesiąc

• DZIECIŃSTWA

- okres wczesnego dzieciństwa

od 1 do 3 roku życia,

- przedszkolny od 4 do 6 roku

życia,

- okres szkolny od 7 do 15 roku

życia,

• DOJRZEWANIA

(–

pokwitania, okres młodzieżowy

od 16 do 18 roku życia

• DORASTANIA

[od 20 r.ż. ( ?

) do 25 ( ? ) r.ż.]

okres „stabilizacji” po

osiągnięciu dojrzałości

fizycznej i płciowej

Okres aktywności

zawodowej

Wiek 26-60 lat.

okres inwolucji

[regresywny,

starości, ...]

Wiek powyżej 60 lat życia.

Wg WHO:

wiek podeszły

60-75 lat życia

wiek starczy

75-90 lat życia

wiek sędziwy

(długowieczność)

>90 lat

życia

WIEK METRYKALNY

Wiek metrykalny

(inaczej wiek
kalendarzowy,
chronologiczny)
określa liczbę lat
od czasu
urodzenia.
Określa go data
urodzenia.

WIEK BIOLOGICZNY

Wiek biologiczny jest realnym wskaźnikiem kondycji

organizmu, niezależnie od wieku metrykalnego.

Wartość jego może być wyższa, niższa lub

porównywalna z wiekiem metrykalnym.

Wiek biologiczny jest prawdziwym odzwierciedleniem

ogólnego stanu zdrowia człowieka. Wartości te mogą

być u danej osoby porównywalne, ale często zdarza

się, że różnią się znacznie między sobą. Sytuacja jest

korzystna, jeżeli wiek metrykalny przewyższa wiek

biologiczny. Niestety, gdy proporcje są odwrotne,

wymaga to nie tylko zastanowienia, ale i

odpowiedniego działania.

Aby ocenić wiek biologiczny pacjenta korzysta się ze

specjalnie do tego celu stworzonych programów

zawierających badania i testy analizujące

poszczególne parametry i funkcje życiowe w

organizmie.

WIEK BIOLOGICZNY –cd.

• Np.system

BIOAGING.

system BIOAGING.

Ocena wieku biologicznego z użyciem skomputeryzowany

system BIOAGING, oparta na najbardziej wiarygodnych

badaniach i testach. Wyniki uzyskane przez pacjenta są

porównywane do wartości średnich otrzymanych z badania

bardzo licznej populacji osób zdrowych tej samej płci i wieku,

co pacjent. Parametry i funkcje w organizmie oceniane za

pomocą systemu BIOAGING nazywane są biomarkerami,

ponieważ ich wartości zmieniają się proporcjonalnie wraz z

upływem lat w życiu człowieka. System ocenia szereg

biomarkerów, a wśród nich można wymienić takie jak:

- umiejętność zapamiętywania,
- zdolność kojarzenia,
- sensorykę,
- czujność,
- siłę i koordynację mięśni,
- równowagę,
- funkcjonowanie układu krążenia,
- adaptację do wysiłku,
- czynność płuc,
- kompozycję ciała.

Program BIOAGING jest etapowy.

•

Pierwszy z etapów stanowi formę kwestionariusza

zawierającego ponad sto pytań dotyczących

wszystkich ważnych aspektów życia i zdrowia

pacjenta oraz jego rodziny.

•

Drugi etap służy szczegółowej ocenie aktywności

fizycznej pacjenta.

•

Trzeci etap, najbardziej wymagający koncentracji i

dobrej kondycji fizycznej pacjenta, służy ocenie

biomarkerów za pomocą określonych testów i

pomiarów.

•

Ostatni, czwarty etap jest szczegółową interpretacją

wyników, która stanowi matrycę do dalszej rozmowy

pacjenta z lekarzem.

Badanie BIOAGING trwa około 2 godzin. Należy

przybyć na nie wypoczętym, na czczo oraz w

wygodnym stroju i obuwiu.

ZWIĄZKI POMIĘDZY ŻYWNOŚCIA,

ŻYWIENIEM A ZDROWIEM

WPŁYW ŻYWIENIA NA

ZDROWIE

Wzrost i rozwój człowieka, jego zdrowie, sprawność

fizyczna i tak zwane samopoczucie wynikają w dużej
mierze ze sposobu odżywiania się. Potwierdzają to
zarówno praktyka, jak i badania naukowe.
Przejawem troski o zdrowie człowieka jest więc
między innymi dążenie do zapewnienia mu
pełnowartościowego pożywienia. Nie polega to
jednak wyłącznie, na dostarczaniu odpowiedniej
ilości artykułów spożywczych. Równie ważna jest
ich jakość oraz umiejętne wykorzystanie. Na
podstawie dotychczasowych wyników badań
naukowych stwierdzono, że nieprawidłowe żywienie
jest przyczyną wielu schorzeń nazywanych

POWSTAŁYMI NA TLE WADLIWEGO ŻYWIENIA.

WHO do chorób powstających na tle

wadliwego żywienia zalicza:

- otyłość,
- miażdżyca i rozwijająca się na jej podłożu

choroba niedokrwienna serca oraz zawał
serca,

- nadciśnienie tętnicze,
- cukrzyca insulinoniezależna,
- nowotwory np. nowotwory jelita grubego,
- osteoporoza,
- choroby pęcherzyka żółciowego,
- marskość wątroby

Niekorzystny na zdrowia jest zarówno

nadmiar pożywienia (długotrwały

dodatni bilans energetyczny),

niedobór

żywności (długotrwały ujemny bilans

energetyczny) jak i niewłaściwa

struktura spożycia poszczególnych

składników pokarmowych. Stan

głodzenia doprowadza do wyniszczenia

organizmu, spadku odporności i

chorób z niedoboru.

Racjonalizacja żywienia jest ważna

przez całe życie człowieka a

szczególnie w niektórych etapach

jego rozwoju. Wadliwa dieta dzieci,

młodzieży, kobiet ciężarnych i

karmiących jest szczególnie groźne,

gdyż może powodować nieobliczalne

szkody dla zdrowia dojrzałej

generacji społeczeństwa, a zdrowie

społeczeństwa jest uwarunkowane

zdrowiem poszczególnych jednostek.

WPŁYW ŻYWIENIA NA

WZROST I ROZWÓJ

DZIECI

Wyniki licznych badań naukowych i licznych

obserwacji wykazały ponad wszelką wątpliwość
ścisłą zależność miedzy żywieniem, a rozwojem
fizycznym i umysłowym dziecka. Dzieci
niedożywione lub niewłaściwie żywione często
chorują, gdyż nie otrzymują w pożywieniu tych
wszystkich składników, które są niezbędne do
budowy i normalnego funkcjonowania organizmu.
Skutkiem nieprawidłowego żywienia dziecka może
być zarówno głód ilościowy (brak dostatecznej ilości
pożywienia), jak i jakościowy- wynikający z braku
wielu niezbędnych składników odżywczych w
pożywieniu.

DZIECI

Niewłaściwe odżywianie dziecka może

powodować występowanie wielu schorzeń :

krzywicy, próchnicy zębów, niedokrwistości

( anemii), hipotrofii -duży niedobór wagi

ciała i wzrostu oraz różnego rodzaju

awitaminozy i hipowitaminozy, wynikające z

braku lub niedoboru witamin w pożywieniu.

Przykładowo brak witaminy C powoduje

gnilec, brak witaminy A może być

przyczyną ślepoty zmierzchowej natomiast

brak witaminy D krzywicy. Dzieci

nieprawidłowo żywione wykazują również

zmniejszoną odporność na choroby

zakaźne, częściej zapadają na zakażenia

kataralne i grypy.

DZIECI

Nieprawidłowe żywienie w dzieciństwie i wczesnej młodości

determinuje w dużym stopniu zdrowie osób dorosłych. Błędy i

nieprawidłowe nawyki żywieniowe z tego okresu, oprócz

niekorzystnych konsekwencji zdrowotnych dla rozwoju

psycho-fizycznego (uposledzenia rozwoju fizycznego i

umysłowego, obniżania odporności na choroby) predysponują

do rozwoju chorób metabolicznych w wieku dojrzałym.

Żywienie dziecka już od pierwszych dni życia, a szczególnie w

okresie niemowlęcym, wywiera znaczący wpływ na

kształtowanie przemiany materii w organizmie na długie

lata. Dlatego dzięki zastosowaniu zbilansowanej diety przez

kobietę ciężarną i później przez matkę karmiącą niemowlę

piersią, można zmniejszyć ryzyko wystąpienia u jej dziecka

w wieku dorosłym np. zawału serca, udaru mózgu czy

otyłości.

Dlaczego

dzieci

należy żywić

inaczej niż ludzi dorosłych?

U osób dorosłych procesy wzrostu i budowy organizmu są zakończone,

natomiast u dzieci przebiegają z całą intensywnością. Człowiek dorosły

osiągnął już swój optymalny wzrost i rozwój, odpowiednią wagę ciała, ma

prawidłowo rozwinięty kościec, zęby, włosy.

LUDZIOM DOROSŁYM POŻYWIENIE POTRZEBNE JEST WIĘC GŁÓWNIE:

do budowy komórek ciała, które zużywają się w procesach życiowych ustroju

(złuszczanie skóry i błon śluzowych, rozpad krwinek czerwonych i białych)

jako źródło energii (ciepła), niezbędnej do zachowania życia i stałej

temperatury ciała, wykonywania pracy itp.

W przypadku dzieci: procesy wzrostu i budowy przebiegają u nich dynamicznie

wskutek czego pożywienie musi dostarczać im przede wszystkim składników

niezbędnych do budowy tkanek ustroju i komórek, a oraz zapewnić pokrycie

„strat” energii podobnie jak u ludzi dorosłych.

Zarówno w ustroju człowieka dorosłego jak i u dziecka zachodzą nieprzerwanie

dwa różne procesy życiowe tj. Proces budowy lub odbudowy. U dzieci

prawidłowy rozwój będzie możliwy tylko wtedy, kiedy dostarczane substancje

odżywcze zapewnią w pełni przebieg wszystkich procesów fizjologicznych

oraz wzrastanie i rozwój.

DZIECI

W odniesieniu do dziecka nie można stosować

analogicznych norm żywieniowych jak w

stosunku do osób dorosłych. Na przykład dorośli,

starając się obniżyć poziom cholesterolu we krwi

i zapobiec zmianom miażdżycowym, ograniczają

zawartość tłuszczu w codziennym jadłospisie.

Natomiast dla dziecka tłuszcz (oczywiście nie w

nadmiarze, ale w odpowiednich ilościach) jest

bardzo ważnym składnikiem pokarmowym,

warunkującym prawidłowy rozwój.

"Pochodne tłuszczów dostarczanych w pokarmach

biorą udział m. in. w rozwoju układu nerwowego,

siatkówki oka i regulacji wzrostu. Niektóre

spośród nich regulują również funkcje przewodu

pokarmowego i ułatwiają wchłanianie wapnia w

organizmie" (J. Socha).

DZIĘKUJE ZA UWAGĘ