SUROWCE

SUROWCE

NATURALNE

NATURALNE

Polska jest krajem zasobnym surowce mineralne. Na
jej obszarze wydobywa się ponad 70 różnych kopalin, w
tym 40 ważnych dla gospodarki.

Łącznie wydobywa się ok. 400 mln t surowców, w
tym ok. 25% stanowi węgiel kamienny, 22% kruszywa
naturalne, 15% węgiel brunatny, 9% wapienie i margle
dla przemysłu cementowego, 7% rudy miedzi, 6%
kamienie drogowe i budowlane, 3% piaski.

Z

surowców energetycznych

największe znaczenie

ma

węgiel kamienny

. Udokumentowane zasoby (do

głębokość 1000 m) wynoszą 45,9 mld t. Wydobywany
jest w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym, Dolnośląskim
Zagłębiu Węglowym (złoża w znacznym stopniu
wyczerpane; ostatnia kopalnia zamknięta w 2000),
Lubelskim

Zagłębiu

Węglowym

(zaprzestano

rozbudowy ze względu na bardzo trudne warunki
wydobycia - działa 1 kopalnia w Bogdance). Większość
zasobów stanowi węgiel płomienny i gazowo-płomienny,
tylko 25% - węgiel koksujący.

Produkcja energii elektrycznej w Polsce w rozbiciu na
wykorzystywane paliwo (2002 r.):

elektrownie zawodowe cieplne na węgiel
kamienny

57%

elektrownie zawodowe cieplne na węgiel
brunatny

34%

elektrownie przemysłowe na węgiel

kamienny

6%

elektrownie zawodowe wodne

3%

Dla energetyki ważny jest również

węgiel brunatny

.

Jego zasoby ocenia się na 42 mld t, udokumentowane -
na 14 mld t. Występuje zachodniej środkowej Polsce.
Eksploatowane

złoża

metodą

odkrywkową

w Turoszowskim

Zagłębiu

Węgla

Brunatnego,

Bełchatowskim

Zagłębiu

Węgla

Brunatnego,

Konińskim Zagłębiu Węgla Brunatnego.
Ponadto złoża znajdują się okolicach Gubina (woj.
lubuskie), Ścinawy i Legnicy (dolnośląskie), Rogóźna
(łódz.), Mosiny (wielkopol.).

Obecnie rozpoznane zasoby

ropy naftowej

nie mają

dużego znaczenia w gospodarce. Do największych
należy złoże w dnie M. Bałtyckiego (ok. 70 km na
północ od Rozewia). Ponadto eksploatuje się niewielkie
złoża w Krośnieńsko-Jasielskim Zagłębiu Naftowym, na
Pobrzeżu Szczecińskim (Kamień Pomorski, Wysoka
Kamieńska) i Koszalińskim (Karlino), w zachodniej
części Wielkopolski.

Gaz ziemny

(zbadane udokumentowane geologicznie

zasoby 139 km

3

) występują w okolicach Przemyśla,

Lubaczowa,

Mielca,

w

Wielkopolsce

(Ostrów

Wielkopolski, Nowa Sól, Rawicz, między Zbąszyniem a
Jarocinem), na Pobrzeżu Szczecińskim, w Jasielsko-
Krośnieńskim Zagłębiu Naftowym oraz na Morzu
Bałtyckim.
Również złożom węgla kamiennego na Górnym
Śląsku towarzyszy metan (zasoby ok. 91 km3).

Spośród

surowców chemicznych

podstawową rolę

odgrywają

siarka rodzima

(zasoby 502 mln t) i sól

kamienna (ok. 80 mld t).

Złoża

siarki

występują wokół Tarnobrzega

(Piaseczno, Machów, Jeziórko), na południe od
Szydłowca (Grzybów, Osiek) oraz koło Lubaczowa
(Horyniec, Basznia).

Sól kamienna

występuje na Podkarpaciu (Bochnia,

Wieliczka) i w postaci słupów solnych w północno-
wschodniej

Wielkopolsce

oraz

na

Kujawach

(Inowrocław,

Góra,

Kłodawa,

Izbica,

Rogóźno,

Mogilno).

Nad Zatoką Gdańską występują złoża

soli potasowej

.

Wśród surowców metalicznych do najzasobniejszych
w Polsce należą złoża

rud miedzi

(zasoby bilansowe -

2,4 mld t rudy zawierającej ok. 50 mln t miedzi - 10%
zasobów światowych) oraz

cynku i ołowiu

(180 mln t,

zawierających ponad 7 mln t cynku i ponad 3 mln t
ołowiu).

Miedzionośne margle i łupki zalegają w niecce
bolesławiecko-złotoryjskiej

oraz

między

Lubinem

Głogowem (Legnicko-Głogowski Okręg Miedziowy).
Złoża zawierają ok. 1,6% miedzi oraz domieszki srebra,
kobaltu, wanadu, cyny, niklu.

Rudy cynku i ołowiu występują w okolicach Olkusza,
Bolesławia, Chrzanowa i Zawiercia.

W okolicach Częstochowy oraz w Łęczycy odkryto
bardzo zasobne (szacowane na 1 mld. t) złoża
magnetytu

tytano-

i

wanadonośnego

(nie

eksploatowane). Ponadto w Polsce są złoża rud niklu
(Ząbkowice Śląskie) oraz barytu (okolice Wałbrzycha).

Duże znaczenie gospodarcze mają różnorodne

surowce skalne

. Szczególnie bogate złoża zalegają:

• w Sudetach i na Przedgórzu Sudeckim (granity,

sjenity, gabra, porfiry, melafiry, diabazy, bazalty,
łupki kwarcowe, marmury, piaskowce),

• na

obrzeżu

G.

Świętokrzyskich

(piaskowce,

wapienie, zlepieńce),

• na Wyż. Lubelskiej i w okolicach Chełma (margle

i wapienie kredowe),

• w Niecce

Nidziańskiej

(gipsy),

na

Kujawach

i Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej (wapienie).

Na obszarze prawie całego kraju występują piaski,
gliny, żwiry i iły.

Polska ma bogate zasoby

wód geotermalnych

. Największe

znajdują się między Koninem a Łodzią, Poznaniem a Piłą,
w okolicach Szczecina i na Podhalu.

W Pyrzycach (woj.zachodniopomor.) działa pierwsza
w Polsce ciepłownia geotermiczna (uruchomiona 1996).

Liczne są źródła leczniczych

wód mineralnych

, m.in. wody

chlorkowe, wodorowęglanowe, siarkowe (gł. w Sudetach
i Beskidach)

SUROWCE NATURALNE

SUROWCE NATURALNE

W

W

WOJEWÓDZTWIE

WOJEWÓDZTWIE

ZACHODNIOPOMORSKIM

ZACHODNIOPOMORSKIM

Surowce energetyczne

Obszar Pomorza Zachodniego należy do prowincji, w
której zasoby potencjalne

ropy i gazu ziemnego

określa

się na wartość 5-10 tys. MG/km

2

paliwa umownego.

W osadach karbonu odkryto 5 złóż gazu ziemnego
(Gorzysław N i S, Trzebusz, Wrzosowo, Białogard); w
osadach permskich - złoża: Przytór i Międzyzdroje W i
E oraz Zielin, Daszewo, Wierzchowo i Różańsko.

Najważniejszym poziomem roponośnym jest
cechsztyński dolomit główny. Złoża ropy naftowej
występują w skalach węglanowych na głębokości 2600-
3300 m.

Występujący w złożach województwa

gaz ziemny

jest

gazem bezgazolinowym, azotowo-helowym (N=52,6%,
He=1%), wysokometanowym CR

4

43-75%). Występuje w

złożach wysokociśnieniowych. Gaz ziemny zawiera z
reguły wyraźną domieszką H

2

S (do 8%) oraz

węglowodory ciężkie w ilości ok. 3%. Wartość opałowa
gazu wynosi średnio 30-35 MJ/Nm

3

.

Zachodniopomorska

ropa naftowa

reprezentuje typ

ropy

ciężkiej

siarczanowo-parafmowej.

Zawartość

oleinów 85-90 %, asfaltenów do 10 % i żywic ok. 5%.
Zawartość siarki (H

2

S) sięga 9,0 %. Złożom ropy

towarzyszy wystepowanie gazu ziemnego (kondensat
ropo-gazowy).

Ze względu na szerokie rozprzestrzenienie osadów

miocenu

prowadzono

rozpoznanie

możliwości

udokumentowania złóż

węgla brunatnego.

Zasoby perspektywiczne węgla brunatnego wynoszą:
w złożu JEZIERZYCE - 18 tys. t, w złożu KUNOWO - 470
tys. t, w złożu PYRZYCE-KLUCZEWO 22,9 mln t.
Są to więc złoża małe, o trudnych warunkach
eksploatacji, kolidujących z ochroną zasobów wodnych
(obrzeże jeziora Miedwie).
Udokumentowano również złoże w rejonie
Sulechowa, gdzie węgiel brunatny występuje jako
kopalina towarzysząca piaskom szklarskim (bardzo
niskie parametry jakościowe węgla).

W okolicach Tanowa i Goleniowa stwierdzono

występowanie pokładów węgla brunatnego wieku
eoceńskiego na bardzo znacznej głębokości (300-400 m
p.p.m.), o miąższości pokładów (20-30 m) i wysokiej
wartości energetycznej surowca. Jednak znaczna
głębokość

występowania

kopaliny

dyskwalifikuje

wydobycie.

Surowce metaliczne - rudy żelaza

Środkowojurajski

kompleks

osadów

iłowcowo-

mułowcowych i piaszczystych w obrębie struktury wału
pomorskiego zawiera domieszkę skał i konkrecji
syderytowych.

Na obszarze województwa wstępnie rozpoznano złoża:

 Imno-Unibórz o zasobach 8134 tys. t rudy,
 Niemica zasoby pozabilansowe,
 Ługowina-Berkanowo o zasobach 66,9 min t rudy

(20,0 mln. t żelaza).

Surowce skalne

Wapienie i margle dla przemysłu cementowego

Złoża tej kopaliny występują w osiowej partii wału
pomorskiego na południe od Golczewa.

Są to złoża:



Czarnogłowy-Kłęby o zasobach 154,7 mln t



Czarnogłowy o zasobach 13,3 mln t

W rejonie Golczewa eksploatacja wapieni i margli
prowadzona była od schyłku XVIII w. (Czarnogłowy,
Świętoszewo i Kłęby), a zakończyła się ona w okresie
powojennym w początku lat 60.

Nieczynne kamieniołomy zostały wypełnione wodą
tworząc malownicze, głębokie do 40 m zbiorniki wodne
na trwale zapisane w krajobrazie okolic Golczewa.
Złoże to występuje w strefie o cennych zasobach
przyrodniczych, a jego eksploatacja i produkcja
cementu

byłaby

inwestycją

silnie

zagrażającą

środowisku.

Kreda jeziorna

Na

obszarze

województwa

mamy

31

udokumentowanych złóż kredy jeziornej, z których 11
jest eksploatowanych. Łączne wydobycie sięga 1,3 min
t. Surowiec jest wykorzystywany w rolnictwie do
nawożenia gleb w cela ich odkwaszenia. Największe
złoża (zasoby powyżej 1 min t) wyszczególniono w
Tabeli 2.
Eksploatacja i zagospodarowanie złóż kredy jest
zagadnieniem

wymagającym

szczegółowej

analizy

uciążliwości

dla

środowiska.

Zespół

warunków

przyrodniczych w jakich złoża te występują należy do
bardzo podatnych na zagrożenia antropotechniczne. Ze
względu na sposób eksploatacji (spod wody), bardzo
ważnym elementem jest jej odpowiednie prowadzenie,
ze

szczególnym

uwzględnieniem

ochrony

przed

zanieczyszczeniami.

Surowce ilaste ceramiki budowlanej i do produkcji kruszywa
lekkiego.

Złoża tej kopaliny są genetycznie związane z działalnością
lądolodu w czasie ostatniego zlodowacenia. Są to głównie iły
i muły zastoiskowe i gliny morenowe o zróżnicowanych
parametrach jakościowych.
Dobre parametry reprezentują surowce ilaste wieku
trzeciorzędowego (iły i mułowce) występujące jako kry i
porwaki w osadach czwartorzędowych.
Łączne wydobycie surowców ilastych na terenie
województwa szacuje się na około 130 tys. m

3

rocznie.

Piaski do produkcji cegły wapienno-piaskowej, betonów
komórkowych, piasków szklarskich oraz piasków
formierskich.

Łącznie na terenie województwa mamy 15
udokumentowanych złóż tego surowca o łącznych
zasobach 5440 tys. m

3

. Wydobycie jest minimalne i

wynosi 42 tys. m

3

/rok ze złoża Łozienica i 17 tys. m

3

/r

ze złoża Trąbki). Eksploatacja zasobnego złoża Łobez
została praktycznie zatrzymana.
Złoże o największych zasobach piasków do produkcji
cegły wapienno-piaskowej znajduje się w rejonie
Wicimic, a jego zasoby wynoszą 7731 tys. m

3

. Złoże to

nie jest eksploatowane. Eksploatacja jest również.
prowadzona na złożu Łęknica k. Barwic o zasobach
3439 tys. m

3

i rocznym wydobycia 8,6 tys. m

3

. Złoże

Manowo nie jest eksploatowane.
Złoże piasków szklarskich Sulechowo posiada zasoby
udokumentowane w ilości 6427 tys. t. Złoże nie jest
eksploatowane.
Złoże piasków formierskich Węgorzewo Koszalińskie
nie jest eksploatowane, posiada zasoby w ilości 7596
tys. t.

Kruszywa naturalne

Dominującą kopaliny województwa jest kruszywo
naturalne. Ogółem udokumentowano 179 złóż, z czego
czynnych jest 64. Większość złóż to złoża małe, o
znaczeniu lokalnym.
W chwili obecnej, po okresie pewnego zastoju
obserwuje się ponownie wzrost wydobycia i produkcji
kruszywa. Wpływ na to ma głównie rozwój budownictwa
oraz drogownictwa, jednak możliwości produkcyjne
znacznie przewyższają zapotrzebowanie, dlatego tez
większość

produkowanego

kruszywa

jest

"eksportowana" poza granice województwa.

Łącznie udokumentowane zasoby kruszywa
naturalnego na terenie województwa wynoszą 450 mln
t, a roczne wydobycie wg oficjalnych danych kształtuje
się w granicach 2,8 mln t/rok. Stan faktyczny
wydobycia

ze

złóż

koncesjonowanych

i

niekoncesjonowanych szacuje się na wartość 4,5 mln
t/rok.

Surowce lecznicze

Wody

mineralne

eksploatowane

na

terenie

województwa

stanowią

podstawę

funkcjonowania

uzdrowisk w Świnoujściu, Kamieniu Pomorskim,
Dziwnówku,

Kołobrzegu

i

Połczynie

Zdroju.

Udokumentowane zostały także złoża w Miedzywodziu.
Wody lecznicze w tych złożach zostały zaliczone do
kopalin podstawowych (Dz.U. nr 89 z 1994 r) i objęte są
obszarami górniczymi (poza Międzywodziem).
Wody lecznicze ujmowane na terenie województwa
zachodniopomorskiego reprezentują typ 2-5 % solanek
Cl-Na-Br-J z zawartością jonów Fe, Mg, Ca, K, Li a
nawet radonu. Wydajność wynosi od 10 do 90 m

3

/h.

Torfy borowinowe

są eksploatowane jako surowiec

leczniczy zaliczony do kopalin podstawowych w złożach:
Międzyzdroje - 18 tys. t, Kamieni Pomorski - 832 tys. t,
Bronowo - 348 tys. t, Dziwogóra - 113 tys. t, Kołobrzeg I
- 1342 tys. t, Kołobrzeg II - 1508 tys. t.

Są to torfy niskie współwystępujące z pokładami gytii
eksploatowane dla potrzeb uzdrowisk w Kamieniu
Pomorskim, Świnoujściu, Kołobrzegu, Połczynie Zdroju.
Perspektywy eksploatacji torfów borowinowych rysują w
rejonie Trzcińska Zdroju, które zabiega o restaurowanie
funkcji uzdrowiska.

Teren województwa jest bardzo bogaty w złoża

torfu

.

Ilość rozpoznanych złóż( 58) preferowanych do
prowadzenia eksploatacji (wg klasyfikacji IMiUZ) i
zasobów

przemysłowych

stawia

województwo

zachodniopomorskie w czołówce krajowej.
Udokumentowane są głównie złoża torfów niskich i
przejściowych. Obecnie eksploatowanych jest 8 złóż
torfów przejściowych i wysokich: Czarne Małe k.
Czaplinka,

Grąbczyn

Grądy-Modlimowo,

Mosina-

Parsęcko, Nosibądy, Reptowo, Samilno i Wielawino-
Knyki.
Torfy z tych złóż są eksploatowane dla potrzeb
ogrodnictwa, sadownictwa i szkółkarstwa. Roczna
produkcja w granicach 300 tys. m

3

.

Torfowiska tworzą wieloczłonowy system geobiocenozy,
szczególnie łatwo ulęgający degradacji.
Są nie tylko magazynem materii organicznej
zawierającej cenne składniki chemiczne, lecz przede
wszystkim zbiornikami retencyjnymi wody oraz pełnią
rolę

sorbenta

dezaktywizującego

oddziaływanie

zanieczyszczeń (filtr sanitarny). Utylitarna wartość
torfu jako surowca energetycznego jest znikoma,
natomiast jako komponentu tworzącego środowisko
bio-, hydro-, litoantroposfery - wręcz nieoceniona.
Surowiec torfowy jest objęty prawem górniczym i
geologicznym, jego wydobycie jest koncesjonowane i
nadzorowane przez administracje geologiczną.

W zasób kopalin podstawowych zaliczone zostały

również

wody geotermalne

wydobywane z utworów

dolnojurajskich synklinorium szczecińskiego. Pierwsza
instalacja wydobywczo-odbiorcza została zrealizowana
w rejonie Pyrzyc. Pozyskiwane tu wody osiągają na
wpływie temperaturę blisko 60

0

C.

Również w rejonie Stargardu (Marianowo) stwierdzono
występowanie na głębokości 1700-1900 m solankowych
wód termalnych o temperaturze na wypływie 65,5

0

C.

Wody termalne o niższej temperaturze (43-46

0

C)

występujące na głębokości 1050-1100m stwierdzono
pomiędzy Pyrzycami a Gryfinem (rejon Chabowa).

Pozyskanie wód geotermalnych, czystego źródła
energii, winno być szczególnie ważne dla strefy
nadmorskiej tym bardziej, iż istnieją tam odpowiednie
warunki geologiczne występowania złóż tych wód.