Etyka a moralność
Dylematy etyczne
Eutanazja
Problem korupcji
Problem wielokulturowości
Etyka zawodu położnej w
aspekcie wielokulturowym.
Etyka a moralność
Dylematy etyczne
Eutanazja
Problem korupcji
Problem wielokulturowości
Etyka zawodu położnej w
aspekcie wielokulturowym.
Etyka
Etyka (z
ἦθος ethos – "zwyczaj") –
dział
, zajmujący się
badaniem moralności i tworzeniem
systemów myślowych, z których można
wyprowadzać zasady moralne. Etyka bywa
też nazywana filozofią moralną.
Moralność
zespół uznanych zasad, norm, wzorców.
Moralność jest jednym ze społecznych systemów
normatywnych (systemów norm społecznych,
zasad). Zwykle jednocześnie istnieje kilka
konkurencyjnych (i po części zgodnych, po części
różnych) systemów normatywnych,
funkcjonujących w obrębie kultury, na przykład:
normy postępowania, dopuszczone przez prawo.
normy moralne - normy nakładane przez dany
system filozoficzny, religijny.
normy konkretnej społeczności, którym jednostka
podporządkowuje się w procesie socjalizacji (tzw.
prawo obyczajowe, niepisane)
Etyka a moralność
Zasady moralne przyjmują najczęściej formę
zdań rozkazujących lub zakazujących, rzadziej
oznajmujących. Przykładem zasady moralnej
jest np. zakaz "nie zabijaj". Naruszenie tych
zasad powoduje zwykle wewnętrzny konflikt
psychiczny, zwany poczuciem winy.
Zasady etyczne w odróżnieniu od moralnych są
ogólnymi, filozoficznymi twierdzeniami,
wynikającymi z danego światopoglądu –
przyjętego systemu pojęciowego (w niektórych
wypadkach również religijnego). Na ich bazie
można tworzyć konkretne nakazy i zakazy
moralne. Często zdarza się tak, że różne zasady
etyczne prowadzą do tych samych zasad
moralnych.
Sumienie
Sumienie to wewnętrzny głos
skłaniający człowieka do czynienia dobra i
do unikania zła. Dzięki
tej umiejętności człowiek wznosi się
ponad inne stworzenia. Każdy człowiek
rodzi się z sumieniem i u każdego jest ono
równie silne, dlatego tylko od niego zależy,
czy będzie potrafił go słuchać i żyć z nim w
zgodzie, czy zatraci się zupełnie gubiąc z
oczu ścieżkę, którą powinien podążać.
Etyka zawodowa
Etyka zawodowa – definicja - Zbiór norm
moralnych określających postępowanie
przedstawicieli zawodu. Przybiera często
formę kodeksu etycznego danego zawodu,
opisującego akceptowany społecznie ideał.
Przyczyną tworzenia jest przepis prawny
lub inicjatywa własna – narzędzie
rozliczenia pracowników.
Zdrowie
Platon (427-347r. p.n.e.) podkreślał, że zdrowie
jest jedną z najcenniejszych wartości i sytuował
je na pierwszym miejscu przed urodą i
bogactwem.
Rene Descartes (Kartezjusz; 1595-1650)
podkreślał dualizm ciała i umysłu. Organizm
człowieka jako precyzyjnie działając maszyna.
W praktyce lekarskiej podejście to przyczyniło
się do rozwoju tzw. Medycyny naprawczej.
WHO- 1948- zdrowie to dobrostan
biopsychospołeczny.
Według tej definicji zdrowie to pełny dobrostan
fizyczny, psychiczny i społeczny człowieka, a
nie wyłącznie brak choroby lub niedomagania.
Choroba
Sokołowska- disease-zmiana patologiczna
organizmu, która może być następstwem
załamania się jego struktury anatomicznej
lub rezultatem zaatakowania przez jeden
organizm drugiego organizmu jako całości
biologicznej
Społeczny wymiar zdrowia i
choroby
Parsons (1951”The Social System”)zdrowie
to „stan, w którym jednostka wykazuje
optymalne umiejętności efektywnego
pełnienia ról i zadań wyznaczonych jej
przez proces socjalizacji”. Choroba zaś jest
stanem, w który dana jednostka nie może
realizować zadań społecznych.
Zdrowie stanowi podstawowy warunek
czynnego uczestnictwa w życiu społecznym,
tj. realizacji ról społecznych. Choroba zaś
sprzyja patologii systemu społecznego.
Interakcja z innymi kulturami
Zapoznanie się z kulturą, z której wywodzi
się pacjent;
Szacunek dla wartości i norm pacjenta.
Przekazanie mu informacji na temat
czynności pielęgniarskich;
Nie narzucanie pacjentowi własnych
nawyków i zwyczajów;
Poznanie środowiska, z którego wywodzi się
i żyje pacjent innego pochodzenia.
Dylematy etyczne w pracy
położnej
U podstaw etosu zawodu pielęgniarki
określonego przez historię medycyny oraz
kolejne wersje Kodeksu Etyki Zawodowej leży
założenie, że pielęgniarka ma być nie tylko
dobrym samarytaninem, ale jednocześnie jakby
herosem wszechczasów, ostoją i strażniczką
moralności.
Nierzadko już u progu swego startu zawodowego
pielęgniarka staje przed dylematami
wynikającymi ze zderzenia wyniesionej w trakcie
edukacji wiedzy i zaszczepionych jej ideałów z
panującymi w środowisku medycznym.
Pielęgniarstwo XXI wieku tworzy swój nowy
wizerunek, zmianie ulega zakres działań,
otwierają się bowiem nowe dziedziny wiedzy
pielęgniarskiej, przeobrażeniom podlega
także rola społeczno-zawodowa pielęgniarki.
Pełniąc swoje funkcje zawodowe w sposób
świadomy, kompetentny i odpowiedzialny
pielęgniarki podejmują twórcze wysiłki na
rzecz rozwoju pielęgniarskiej etyki
zawodowej, w powiązaniu z dążeniem do
określania i wyjaśniania istoty pielęgnowania
oraz rozszerzenia samodzielności i
odpowiedzialności zawodowej.
W ciągu minionego stulecia ukształtowane
zostały standardy etycznego postępowania
pielęgniarek, a także społeczny wizerunek
pielęgniarki. Przez pewien czas
zachowywanie standardów etycznych
oznaczało dla pielęgniarek posłuszeństwo
lekarzowi i lojalność wobec szpitala;
obecnie jest to wierność normom etycznym
podawanym przez zawodowe kodeksy
etyczne.
Według Ladd (1980) kodeks etyczny ma co najmniej
pięć podstawowych celów:
zachęcanie członków grupy zawodowej do
postępowania etycznego,
uwrażliwianie członków grupy na moralne aspekty ich
pracy,
umacnianie znajomości ustalonych zasad wśród
członków grupy – dla jej integracji, aby podkreślić
jedność grupy i chronić standardy etyczne praktyki
zawodowej,
wspieranie radą w rozwiązywaniu konfliktów
moralnych,
wskazywanie, czego opinia publiczna może
oczekiwać od członka danej grupy zawodowej.
Zagadnienia poruszane w pielęgniarskich
kodeksach etycznych
Zagadnienia zawodowe
Kompetencje zawodowe i stosunek do
współpracowników
Warunki zatrudnienia
Cel zawodu pielęgniarskiego, a postępowanie
pielęgniarki
Niekompetencje innych pracowników służby zdrowia
Odpowiedzialność pielęgniarki za pogłębianie swojej
wiedzy i podwyższanie standardów praktyki zawodowej
Rola i odpowiedzialność pielęgniarki wtedy, gdy własne
funkcje przekazuje innym.
Zagadnienia dotyczące pacjenta
Ochrona życia i godności pacjenta
Zapewnienie poufności
Równouprawnienie osób bez względu na
narodowość, wyznanie, rasę, kolor skóry,
religię, status społeczno ekonomiczny, płeć
czy poglądy polityczne
Bezpieczeństwo pacjenta.
Zagadnienia społeczne
Rozpoznawanie i rozwijanie potrzeb
zdrowotnych i socjalnych społeczeństwa
Przewodniki etyczne w badaniach naukowych
Stosunek pielęgniarki do państwa,
przestrzeganie prawa państwowego
Eutanazja
Źródło: S.T. Fry: Etyka w praktyce
pielęgniarskiej. PTP, Warszawa 1997 s.
52
Problemy i dylematy
etyczne
Szczególnej uwagi wymaga posługiwanie się
kodeksem w różnych sytuacjach trudnych, bądź
konfliktowych, wśród których najtrudniejszymi są
dylematy moralne.
Rozróżnia się dwie kategorie problemów
etycznych :
1. przemoc etyczna, charakteryzująca się
naruszaniem zasad moralnych. Np. pielęgniarka,
która swoim zachowaniem daje dowód braku
kompetencji i zaniedbuje obowiązki wobec
pacjenta nie udzielając mu dostatecznej opieki,
popełnia wykroczenie.
2. dylemat etyczny powstający wobec
konieczności dokonania wyboru
najwłaściwszej metody, gdy jest możliwość
znalezienia różnych motywów i kierunków
pielęgniarskiego działania. Np. pielęgniarka
znajduje się w sytuacji, gdy pacjent nie
zgadza się na wykonanie mu pewnych
zabiegów koniecznych dla zdrowia.
W zawodzie pielęgniarki/położnej ważną
rolę odgrywa osobista sumienność.
Czym jest dylemat etyczny?
Najogólniej można określić, że jest to:
problem tak trudny, że nie można go rozwiązać
w sposób zadawalający,
sytuacja, w której zachodzi konieczność wyboru
pomiędzy dwoma niezadowalającymi
alternatywami (np. ograniczona ilość leków;
powiedzieć, czy nie powiedzieć ciężko choremu
człowiekowi lub jego rodzinie o bardzo złym
rokowaniu?)
Dylemat etyczny to sytuacja sprzecznych
moralnych żądań, wymagających
ustosunkowania się do nich i wyboru.
Dylematy etyczne powstają przede wszystkim
na podłożu konfliktów między powinnościami
pielęgniarek a prawami pacjentów. Są to między
innymi prawa do:
bycia informowanym o procesie leczenia i
opieki,
odmowy poddania się zabiegom diagnostyczno-
leczniczym mającym również charakter badań
eksperymentalno-naukowych,
właściwego dla danej sytuacji zdrowotnej
procesu leczenia i pielęgnowania.
Do najtrudniejszych dylematów etycznych
według Rybki (2004) należą:
prośba ze strony chorego lub jego rodziny o
przyspieszenie śmierci (eutanazja),
prośba rodziny o odłączenie respiratora i
aparatów wspomagających,
czy też zapada decyzja o niepodejmowaniu
reanimacji.
Przykłady dylematów:
Pacjent z nowotworem złośliwym jelita
grubego deklaruje, aby go nie reanimować.
Dochodzi do NZK ( przy czym stan ogólny
pacjenta jest dobry – pacjent
samowystarczalny, aktywny, proces
nowotworowy niezaawansowany). Rodzina
prosi, by „zrobić wszystko aby żył”?
Dylemat: czy reanimować, czy uszanować
wolę pacjenta?
W oddziale I.T. przebywa 84-letnia
pacjentka, nieprzytomna, wentylowana
mechanicznie, nie rokująca. W oddziale
chirurgicznym dochodzi do NZK u kobiety
lat 35, potrzebny jest respirator. Czy
możemy odłączyć od respiratora nie
rokującą pacjentkę, aby ratować życie
młodej kobiety?
Pacjentka lat 55, reanimowana w domu i w
karetce reanimacyjnej. Po przyjęciu na
oddział kolejny raz NZK w obrazie bloku
przedsionkowo-komorowego. Lekarz
decyduje się na założenie elektrody
endokawitarnej. Na oddziale ostatni zestaw,
przy zakładaniu spada na ziemię elektroda.
Lekarz decyduje się na dezynfekcję
spirytusem – choć nie jest to prawidłowe –
aby uratować pacjentkę. Czy powinien tak
postąpić?
Uprawnienia i obowiązki
Pacjent ma uprawnienia prawne i moralne.
Zasadniczo kodeks mówi więcej o
obowiązkach moralnych pielęgniarek i
położnych wobec podopiecznego, niż o
samych prawach pacjenta.
W wielu przypadkach pielęgniarka nie może
zapewnić wszystkich praw pacjenta,
przekracza to bowiem jej możliwości.
Rolę regulatora zachowań ludzkich w
stosunkach społecznych spełniają prawo
państwowe i prawo moralne.
Prawo państwowe są to reguły stanowione.
Każdy człowiek ma zagwarantowane w
aktach legislacyjnych określone prawa w
państwie
i prawa moralne.
Prawa moralne odgrywają dużą rolę w
regulowaniu stosunków międzyludzkich, nie
jest ono stanowione, pochodzą zazwyczaj z
obyczajów, tradycji i ideałów.
Od czego jest zależne podejmowanie
trudnych decyzji etycznych ?
Podejmowanie decyzji etycznych zależne
jest od poziomu etycznej wrażliwości oraz
umiejętności moralnego rozumowania.
Stopień rozwoju w/w czynników zależy od
odpowiedniej wiedzy i doświadczenia.
Wprowadzenie pojęcia praw pacjenta i jego
zdefiniowanie spowodowało szereg zmian w
tradycyjnych relacjach lekarz-pacjent,
pielęgniarka-pacjent. Aktualnie nie jest
możliwe rozpatrywanie jakichkolwiek
kwestii rozwoju metod leczenia i
wprowadzanie ich do praktyki bez
rozważania praw pacjenta. Prawa pacjenta
stanowią konkretyzację praw człowieka w
określonych sytuacjach związanych z
korzystaniem ze świadczeń medycznych.
Podstawą do zdefiniowania praw pacjenta
są międzynarodowe dokumenty dotyczące
praw człowieka:
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka
1948 r.
Europejska Konwencja Praw Człowieka i
Podstawowych Wolności 1950 r.
Europejska Karta Socjalna 1961 r.
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich
i Politycznych 1966 r.
Roszczeniowość pacjentów
Pacjent wyraża zgodę na każdy zabieg, ale także
powinien rozumieć każde zdanie, jakie lekarz do
niego kieruje;
Jeżeli w wyniku błędu lekarskiego pacjent
stracił sprawność i nie jest zdolny
wykonywać dotychczasowej pracy może
domagać się odszkodowania.
Roszczenie pacjenta przedawnia się po upływie 3
lat od momentu wykrycia lub ujawnienia się
szkody.
Odszkodowanie – zwrot kosztów leczenia,
kosztów wizyt prywatnych u specjalistów, opiekę
pielęgniarki, a także wydatków na lekarstwa,
protezy, a nawet specjalistyczną dietę.
Zadośćuczynienie- Oprócz roszczeń
odszkodowawczych pacjent ma prawo do
zadośćuczynienia za krzywdę, cierpienia
moralne i psychiczne. Jeśli pacjent utracił
zdolność do wykonywania pracy oraz zwiększyły
się jego potrzeby i wydatki, a zmniejszyły widoki
na przyszłość może domagać się on od
odpowiedzialnego lekarza lub szpitala renty.
Eutanazja
Eutanazja (lub euthanazja, od gre.
εὐθανασία, euthanasia – "dobra śmierć") –
zadanie śmierci osobie nieuleczalnie chorej
umotywowane skróceniem jej cierpień.
Eutanazja jest pojęciem przede wszystkim z
dziedziny etyki (zwłaszcza bioetyki) i
prawa.
Pojęcie "eutanazja" po raz pierwszy
pojawiło się najprawdopodobniej w V w.
p.n.e., w komedii Kratinosa o nieustalonym
tytule. Określił on w ten sposób "osobę
mającą dobrą śmierć" nie wyjaśniając sensu
tego terminu. Po raz kolejny pojęcie to
zostało użyte pod koniec IV w. p.n.e. przez
innego greckiego poetę – Menandra. Drugie
znaczenie nadane terminowi "euthanatos",
określało "łatwą śmierć" będącą efektem
posiadania dystansu do własnego życia.
Eutanazja jest dzielona na bierną określaną
jako ortotanazja i czynną jako zabójstwo z
litości. Eutanazją również mylnie bywała
nazywana eksterminacja osób
niepełnosprawnych przez nazistów podczas
II wojny światowej (akcja T4).
Dopuszczalność eutanazji jest trudnym
zagadnieniem etycznym. Ma ona zarówno
zwolenników, jak i przeciwników. Konflikt racji
bierze się z różnych systemów wartości, jakimi
kierują się obie strony sporu. Przeciwnicy
eutanazji uważają życie za święty dar od Boga
(głównie przeciwnicy eutanazji czynnej) albo
uznają je za najwyższą wartość. Zwolennicy
natomiast twierdzą, iż ważniejsze są
uszanowanie woli chorego, uchronienie go od
cierpień oraz jego prawo do zachowania
godności w rozumieniu, jakie on przyjmuje.
Uregulowania prawne na
świecie
Eutanazja jest obecnie zalegalizowana w
Holandii (2002), Belgii, Luksemburgu (w tym
chorych dzieci), Albanii, Japonii i
amerykańskich stanach Teksas i Oregon, a do
niedawna także w australijskim Terytorium
Północnym (Sąd australijski orzekł, że ta
kwestia należy do spraw wyłącznie federalnych
i uchylił legalność eutanazji).
Szczególna forma dozwolonej eutanazji
występuje w Szwajcarii, gdzie można przepisać
lek nasenny w śmiertelnej dawce, jednak chory
musi go przyjąć samodzielnie.
W pozostałych krajach eutanazja jest
niedozwolona i karana jak zwykłe zabójstwo
lub w sposób łagodniejszy.
Doktryny religijne
Judaizm
Żydowskie prawo odrzuca wszelkie środki, które
zmierzają do skrócenia ludzkiego życia. Mimo to
dyskutuje się nad pewnymi wyjątkami, np.: gdy
ludzie są nieuleczalnie chorzy i dzięki eutanazji
można by uniknąć nadmiernych cierpień.
Midrasz nawiązuje do historii króla Saula, który
rzucił się na swój miecz, aby uniknąć tortur.
Średniowieczne autorytety debatowały nad
kwestią, czy dozwolona jest modlitwa o szybką
śmierć nieuleczalnie chorego. Modlitwę taką
ocenia się zasadniczo pozytywnie, ale zakazuje
się bezpośredniej pomocy w umieraniu.
Chrześcijaństwo
Etyka KKK 2277 czytamy: "Eutanazja
bezpośrednia, niezależnie od motywów i
środków polega na położeniu kresu życiu
osób upośledzonych, chorych lub
umierających. Jest ona moralnie
niedopuszczalna.").
Islam
Na Pierwszej Międzynarodowej Konferencji
Medycyny Muzułmańskiej (Kuwejt, 1981)
zostały potępione samobójstwo i eutanazja.
Zgromadzenie to opowiedziało się także za
rezygnacją z metod sztucznego
przedłużania życia.
Buddyzm
Buddyzm nie aprobuje eutanazji ze względu
na swą naukę o karmie ani też z punktu
widzenia psychologii. Zła karma, która
warunkuje cierpienia człowieka (chorego),
powinna tak długo trwać, dopóki się nie
wyczerpie i nie przestanie wpływać na kolejne
narodziny. Jeśli się przerwie cierpienie, zacznie
się ono na nowo w kolejnym wcieleniu, aż do
wyczerpania. Jeśli się jednak zniesie cierpienie
jako rezultat złej, negatywnej karmy, można
się ponownie odrodzić w lepszej egzystencji.
Hinduizm
Eutanazja jest postrzegana jako śmierć z
wyboru i aprobowana jako ucieczka od
przywiązania do własnego „ja”, które cierpi
(np. z powodu starości); daje możliwość
uwolnienia się od niewygodnej formy życia i
przejścia do następnego życia
(reinkarnacja). Ci, którzy podejmują decyzję
samobójczą, jak i ci, dokonują eutanazji,
winni się uwolnić od złych zamierzeń,
namiętności i egoizmu.
Korupcja
Korupcja (łac. corruptio - zepsucie) –
nadużycie stanowiska publicznego w celu
uzyskania prywatnych korzyści. Korupcja
może w praktyce powstawać niezależnie od
formy rządów. Poziom korupcji może być
bardzo różny, od drobnych przypadków
wykorzystania wpływu lub faworyzowania w
celu wyświadczenia lub oddania przysługi,
do kleptokracji (rządów złodziei), gdzie
porzucone zostają nawet zewnętrzne
pozory uczciwości.
W rozumieniu art. 2 cywilnoprawnej konwencji
o korupcji sporządzonej w Strasburgu dnia 4
listopada 1999 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 244,
poz. 2443) korupcją jest żądanie,
proponowanie, wręczanie lub przyjmowanie,
bezpośrednio lub pośrednio, łapówki lub
jakiejkolwiek innej nienależnej korzyści lub jej
obietnicy, które wypacza prawidłowe
wykonywanie jakiegokolwiek obowiązku lub
zachowanie wymagane od osoby
otrzymującej łapówkę, nienależną korzyść lub
jej obietnicę.
Znaczenie przekonań
religijnych w opiece
zdrowotnej
Niejednokrotnie w dziejach splatała się historia
medycyny i religii. Przykładowo w odległych
czasach pomoc medyczna oraz religijna
bywały domeną tych samych członków
społeczności (np. szamana). Współcześnie
związki między religią a naukami medycznymi
nie są już tak jednoznaczne, lecz nie powinny
być bagatelizowane, zważywszy na fakt, iż
personel medyczny często ma do czynienia z
religijnymi pacjentami.
Polscy autorzy wymieniają
następujące stadia rozwoju
religijnego:
Stadium areligijne (1. rok życia). Nie
odnotowuje się tu przejawów religijności poza
ewentualnym naśladowaniem gestów
religijnych, niemających znaczenia religijnego
Stadium początków religijności (2.-3. rok
życia). Jest to okres, w którym pojawiać się
może zainteresowanie praktykami religijnymi
rodziców. W tym też stadium dzieci zaczynają
odmawiać swe pierwsze modlitwy, zazwyczaj
bezpośrednio związane z ich codziennymi
troskami lub potrzebami.
Stadium religijności autorytarno-
moralnej (8.-12. rok życia). Religijność jest
w tym stadium silnie uzależniona od
autorytetów, przy czym zasadniczą rolę w
jej kształtowaniu odgrywa autoryter osób
znaczący najczęściej rodziców). Jak
wspomina Walesa: „powinność religijna jest
ujmowana jako obowiązek i posłuszeństwo
ze względu na starszych, a Bóg – jako stróż
tej powinności” [10]
Stadium religijności autorytarno-
moralnej (8.-12. rok życia). Religijność jest
w tym stadium silnie uzależniona od
autorytetów, przy czym zasadniczą rolę w
jej kształtowaniu odgrywa autorytet osób
znaczący najczęściej rodziców). Jak
wspomina Walesa: „powinność religijna jest
ujmowana jako obowiązek i posłuszeństwo
ze względu na starszych, a Bóg – jako stróż
tej powinności”
Stadium kształtowania się religijności
autonomicznej (18. -25. rok życia). Wiele
wyników badań wskazuje, że jest to faza
decydująca o dalszym przebiegu rozwoju
religijnego, w której kształtują się światopogląd i
postawy religijne jednostki. To właśnie w tej fazie
życia odnotowuje się najwięcej przypadków
odejścia od religii, lecz również w tym okresie życia
następuje zazwyczaj ukształtowanie stabilnego,
osobistego stosunku do Boga. Praktyki religijne
realizowane są już nie pod wpływem autorytetów,
lecz z powodu własnych przekonań jednostki.
Stadium stabilności religijnej (24.-40.
rok życia). Niektórzy autorzy [np. 2]
zauważają, że wypełnianie licznych zadań
rozwojowych, przypadających na omawiany
okres rozwoju, sprawia, że przeciętny
poziom religijności ulega obniżeniu.
Stadium dojrzałości religijnej (40.-
60./70. rok życia). Jest to faza pogłębiania
życia religijnego jednostki, nadawania mu
cech stabilizacji, co jest typowe również dla
innych sfer rozwoju człowieka w
omawianym okresie życia.
Stadium religijności eschatologicznej
(powyżej 60./70. roku życia). Wyniki badań
nad religijnością okresu późnej dorosłości
nie są jednoznaczne, obserwuje się tu
bowiem zarówno spadek nasilenia tej
cechy, jak i jej wzrost. Przeważać jednak
wydają się badania wskazujące na
podnoszenie się poziomu religijności w
omawianej fazie życia.
To, jak ważna jest rola poglądów religijnych w
procesie podejmowania decyzji
prozdrowotnych, obrazują wyniki badań: 60%
badanych pacjentów kliniki chorób płuc przy
Uniwersytecie w Pensylwanii stwierdziło, że
przekonania religijne wpłynęłyby w sposób
istotny na proces podejmowania decyzji
dotyczących zalecanej terapii. Z kolei 80%
badanych uznało, że byliby otwarci na
rozmowy o ich przekonaniach religijnych,
prowadzone z personelem medycznym.
Przekonania religijne a
praktyki medyczne
Niezwykle ważna wydaje się możliwość
wystąpienia konfliktu między religijnymi
przekonaniami pacjenta a zalecaniami
lekarskimi, opartymi na osiągnięciach nauki.
Wśród owych kolidujących z postępowaniem
leczniczym przekonań najbardziej znane są
normy religijne świadków Jehowy, zabraniające
im transfuzji krwi i podawaniem produktów
krwiopochodnych )
Ortodoksyjny Kościół Zreformowanych zakazuje
swoim wiernym stosowania antybiotyków oraz
szczepień.
Inne ugrupowania religijne, Zgromadzenie
Wiary, szczególnie popularne w stanach
Indiana w Stanach Zjednoczonych, nie
uznają ani asysty położnika podczas
porodu, ani badań lub terapii prenatalnej.
Przez lata skutkowało to zwiększoną u tych
wiernych śmiertelnością perinatalnych (trzy
razy większą niż w całym stanie Indiana), a
także zwiększoną śmiertelnością kobiet
podczas porodu (sto razy wyższą niż
przeciętna w stanie Indiana).
Hall opisał przypadek kobiety, która
zdecydowała się donosić ciążę i urodzić dziecko
ze zdiagnozowaną prenatalnie anencefalią,
przy czym decyzja została przez nią podjęta
pod wpływem nacisków ze strony jej wspólnoty
religijnej.
Proces chorobowy może prowadzić również do
pojawienia się niekorzystnych z punktu
widzenia zdrowia pacjenta rozterek
duchowych. Nierzadko bowiem na wiadomość o
zdiagnozowanej chorobie pacjencji reagują
stawianiem pytań typu: „Dlaczego ja?”, „Czy
Bogu ogóle na mnie jeszcze zależy?” lub „Czy
ta choroba to kara za grzechy?”.
Styl życia
Sam w sobie jest on najistotniejszym,
czynnikiem warunkującym stan zdrowia
populacji. Wśród elementów stylu życia,
które wyraźnie są związane z kulturą,
znajdują się np.: żywienie, aktywność
fizyczna, używki.
Rytuały i zachowania, które dobrze
obrazują kulturowe zróżnicowania:
Rytualne obrzezanie stosuje się tylko w
niektórych religiach i kulturach. Najczęściej
przeprowadzane jest w warunkach skrajnie
niehigienicznych i powoduje częste powikłania
Obrzezanie mężczyzn oznacza amputację
co najmniej dużej części napletka i ma miejsce
w niedługim czasie od narodzin dziecka lub w
wieku pokwitania. Obyczaj ten ma wiele
postaci i jest obecny wśród ludów: m. in.
Bliskiego Wschodu (m.in. Żydów i Arabów),
Afryki. W wielu kulturach znany był już w
starożytności. Do dziś jest praktykowany,
nawet wśród narodów o najwyższym stopniu
rozwoju cywilizacyjnego.
W judaizmie obrzezanie jest nakazem
religijnym u każdy wyznawca płci męskiej
musi zostać poddany obrzezaniu, z reguły
ósmego dnia po urodzeniu. W islamie
obrzezanie jest jako nakaz religijny lub tylko
ważne zalecenie, gdyż nie wspomina o nim
Koran, a jedynie Sunna. W różnych krajach
islamskich dokonywane jest od ósmego
dnia życia, lecz najczęściej w wieku około
14 lat. W wielu innych populacjach
obrzezanie jest uwarunkowane kulturowo.
Obrzezanie dziewczynek (kobiece
obrzezanie) jest to niemający nic
wspólnego z religią obyczaj występujący
wśród ludów Bliskiego Wschodu, Afryki,
Ameryki Południowej, państw Azji
Południowo-Wschodniej z regionu Jawy,
Borneo, Nowej Gwinei i Australii oraz wysp
Pacyfiku. Znano go już w starożytności. U
kobiet akt ten jest bardziej drastyczny i
bolesny niż u mężczyzn. Poddawane są mu
dziewczynki od 11. do 14. roku życia,
często bez znieczulenia, tępym narzędziem
lub kawałkiem szkła.
W krajach UE (Unii Europejskiej)
obrzezanych bądź zagrożonych
przymusowym obrzezaniem może być
nawet pół miliona dziewcząt i kobiet.
Władze Finlandii, Francji, Niemiec, Irlandii,
Włoch, Luksemburga, Portugalii i Holandii
wprowadziły prawo zapobiegające
obrzezaniu dziewczynek. W Austrii, Szwecji,
Belgii, Danii, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii
istnieją przepisy zabraniające tego
procederu bądź go ograniczające.
Transseksualizm charakteryzuje się
trwałym dyskomfortem psychicznym, aż do
stanów depresyjnych i myśli suicydalnych z
powodu posiadanych cech płciowych,
odczuwanych jako nieodpowiednie.
Seksturystyka (turystyka erotyczna)
najczęstsza jest w Tajlandii, Dominikanie,
Kenii i Majorce. Co oczywiste, wiąąe się z
wysokim zagrożeniem chorobami
przenoszonymi drogą płciową.
Czynniki związane z kulturą i/lub religią
wpływające na funkcjonowanie opieki zdrowotnej
Szok kulturowy-Zetknięcie się z pacjentem
odległym kulturowo bądź praca na terenie,
gdzie kultura jest odmienna od własnej, mogące
wywołać (zazwyczaj) negatywne reakcje, które
wiążą się z problemami natury fizycznej,
kognitywnej (poznawczej) oraz psychologicznej.
Zetknięcie się z innym krajem, klimatem, rasą i
zwyczajami zazwyczaj budzi lęk, niepokój, wręcz
wrogości i nienawiść. Wywoływać może różne
nieprzewidziane reakcje, a nawet zaburzenia
psychiczne, związane z niemożnością
dostosowania się do odmiennych zwyczajów.
Praca w odmiennym kulturowo
szpitalu. Przykład dotyczy pracy polskich
lekarzy szpitali wojskowych na terenie
Arabii Saudyjskiej z 1991 r., podczas
działań wojennych „Pustynna Burza” i w
okresie późniejszym.
Świadkowie Jehowy (patrz rozdz.
„Świadkowie Jehowy”). Wykonując zabiegi u
świadków Jehowy, trzeba mieć wyraźne
rozeznanie, co im zabrania wiara, np. w
odniesieniu do zabiegów operacyjnych, a co
jest dopuszczalne.
Romowie (Cyganie) (patrz rozdział „Romowie”)
są najczęściej „trudnymi pacjentami” m.in.
dlatego, iż w szpitalach odwiedza ich bardzo
liczna rodzina i co jakiś czas któryś z członków
rodziny dopytuje się o stan zdrowia chorego.
Ubóstwo, bezdomność, brak ubezpieczenia
często dotykają pacjentów odmiennych kulturowo
i mogą powodować niewykupywanie drogich
leków. Pamiętać jednak należy, że w
uzasadnionych przypadkach osobom tym ośrodki
pomocy społecznej potwierdzają prawo do
korzystanie z uspołecznionej opieki zdrowotnej
lub wydają zasiłki celowe specjalne ze względu a
stan zdrowia.
Dziękuję za uwagę.