OPERACJONALIZACJA

WSKAŹNIKI

Konieczność posługiwania się

wskaźnikami ze względu na fakt, że wiele

zmiennych używanych w badaniach ma

charakter "ukryty" - postawy, motywacje

itp.

Można je poznać jedynie przez

zewnętrzne objawy np. obserwowalne

zachowania czy (najczęściej) wypowiedzi,

Wskaźniki

• konieczność posługiwania się

wskaźnikami wynika z
kompleksowego charakteru zjawisk i
procesów społecznych, tak więc ich
opis jest możliwy poprzez ich aspekty,
cząstki,

• wskaźniki pozwalają na opis i analizę

zjawisk niejako w sposób pośredni.

Czym jest wskaźnik?

• wskaźnik to pewna cecha, zdarzenie

lub zjawisko, na podstawie zajścia
którego wnioskujemy z pewnością,
bądź z określonym
prawdopodobieństwem wyższym od
przeciętnego, iż zachodzi zjawisko,
jakie nas interesuje.

Typy wskaźników:

• (1) wskaźniki definicyjne - gdy między

wskaźnikiem a zjawiskiem zachodzi
relacja tożsamości - sam wskaźnik jest
tym właśnie zjawiskiem, które chcemy
badać, a jego cechy charakterystyczne
składają się na definicję odpowiedniego
pojęcia. Liczba przestępstw to wskaźnik
przestępczości. Często są to definicje
cząstkowe.

Typy wskaźników:

• (2) wskaźniki rzeczowe - wtedy, gdy

związek pomiędzy wskaźnikiem a
zjawiskiem nie ma charakteru
konwencji terminologicznej, ale jest
związkiem rzeczowym, tj. zakłada
istnienie między wskaźnikiem, a
indicatum takiej zależności, którą
można pośrednio lub bezpośrednio
kontrolować empirycznie.

Typy wskaźników:

• (2.1) wskaźnik empiryczny –

indicatum i wskaźnik są zjawiskami

obserwowalnymi, więc teza o związku może

być rozstrzygalna na drodze empirycznej,

• (2.2) - wskaźnik inferencyjny –

indicatum jest własnością "ukrytą", a z

zajścia jakiegoś zjawiska "inferujemy"

wnioskujemy, że zaszło indicatum.

–

najczęściej mamy do czynienia ze wskaźnikami mieszanymi: definicyjno-empirycznymi,

definicyjno-inferencyjno-rzeczowymi

Zasady doboru wskaźników

• Moc zawierania:
• (1) wskaźnik "za

szeroki", wskazuje z

całą pewnością

wszystkie zjawiska

wchodzące w zakres

indicatum, ale także

takie, które w jego

zakres nie wchodzą,

• stosowanie takich

wskaźników jest

uzasadnione na etapie

badań eksploracyjnych,

Zasady doboru wskaźników

• Moc odrzucania:
• (2) wskaźnik "za

wąski", wskazuje
jedynie zjawiska
wchodzące w zakres
indicatum, ale pomija
inne, które też w ten
zakres wchodzą,

• stosowanie takich

wskaźników jest
wskazane w badaniach
weryfikacyjnych.

Zasady doboru wskaźnika:

– Moc rozdzielcza: funkcja obydwu mocy

wskazanych wyżej - przekonanie, że
wskaźnik został dobrany trafnie.

•

ważna jest szczególnie wtedy, gdy

zakresy wskaźnika i indicatum częściowo
na siebie zachodzą.

WNIOSEK i ZASADA

METODOLOGICZNA

• Ważne jest, aby dobierać wskaźniki w

zależności od problemu badanego

i celu badań -

albo mają wskazywać krańce

continuum,

albo dobierać dla opisu zjawiska więcej

niż jeden wskaźnik.

•

(podział sceny politycznej, preferencje kulturalne [filmowe])

Co jest wskaźnikiem w badaniach

socjologicznych?

•

zachowania jednostek

- mogą być wskaźnikami

dyspozycji, postaw, skłonności. Są to dane

pochodzące z obserwacji.

•

cechy jednostek i zbiorowości

- mogą być

wskaźnikami prawdopodobnych dyspozycji,

postaw, procesów grupowych itp. Są to np. dane

z roczników statystycznych, sprawozdań, ale

także odpowiedzi na kwestionariusze.

•

wypowiedzi jednostek

w badaniach - wskaźniki

postaw, dyspozycji (ale także cech

jednostkowych i grupowych). Są to najczęściej

odpowiedzi na pytania zawarte w

kwestionariuszach.

Ćwiczenie: dobór wskaźników

•

Religijność jednostki jest, zgodnie z rozpowszechnioną w socjologii koncepcją,

zjawiskiem wielowymiarowym. Wylicza się 7 wymiarów religijności. W Polsce za W.

Piwowarskim przyjmuje się następujące wymiary religijności katolickiej:

• globalny stosunek do wiary

(autodeklaracja dotycząca bycia lub niebycia religijnym i

stopnia własnej religijności)

• ideologia religijna

(dotyczy wiary w poszczególne dogmaty a zwłaszcza w Boga i

Trójcę Świętą, w boskość Chrystusa, stworzenie świata przez

Boga, dziewictwo Matki Bożej, zmartwychwstanie ciał,

prawdziwość Biblii…)

• wiedza religijna

(pytania o znajomość dogmatów kościoła)

•

doświadczenie religijne

(oznacza subiektywną stronę religii, odczuwanie własnych

przeżyć wewnętrznych, związanych z religią, także

mistycznych)

•

praktyki religijne

(uczestnictwo realizowane przez jednostkę w ramach jej

życia religijnego)

•

wspólnota religijna

(dotyczy poczucia przynależności jednostki do wspólnoty,

kontaktowania się z nimi oraz opinii na temat ważnych dla

wspólnoty osób)

•

moralność religijna

(rozumiana jako konsekwencje przyjmowania przez

jednostkę zasad religijnych w ważnych dla niej wymiarach

życiowych – np. rodzinnym, erotycznym…)