„

URAZY

KOŃCZYN,

GŁOWY

TUŁOWIA”

ALDONA FELKEL

Pierwsza pomoc przypadkowych świadków

zdarzenia to pierwsze ogniwo „łańcucha
przeżycia”. Często ogniwo najważniejsze,
bo może zadecydować o dalszych losach
osoby w nagłym zagrożeniu zdrowotnym.
Dlatego tak ważnym jest, aby udzielana
pierwsza pomoc była szybka, sprawna,
możliwie skuteczna i kończyła się
przekazaniem poszkodowanego w ręce
zespołu ratownictwa medycznego. Wbrew
pozorom, umiejętności te nie są bardzo
trudne – może je opanować każdy, kto ma
trochę dobrej woli, wyobraźni i poczucie
odpowiedzialności.

Epidemiologia urazów to skutek zmiany

modelu życia, w wyniku przemian tj. zmiany
systemów ekonomicznych, postępu
technicznego, pogoni za pracą, dążenia do
jak najszybszego przemieszczania się z
miejsca na miejsce, braku odpoczynku,
niefrasobliwości kierowców i wielu innych
czynników, które trudno w tak krótkim
czasie wymienić. Nie można jednak pominąć
katastrofalnego stanu dróg, stanu
technicznego pojazdów poruszających się po
nich, zachowania kierowców czy organizacji
ruchu.

Według danych WHO co roku na świecie urazów

doznaje 75 milionów ludzi. Wypadki przy pracy (co
jest cyfrą zastraszającą) stanowią 20% przyczyn
urazów, dominują jednak wypadki komunikacyjne
(40%) oraz wypadki w domu i inne rodzaje urazów
(upadki z wysokości, pobicia itd.). W Polsce
przyczyny te rozkładają się podobnie. Mało kto
zdaje sobie sprawę z faktu, że 23% ofiar urazów
ginie lub doznaje trwałego uszczerbku na zdrowiu.
Urazów przy pracy i komunikacyjnych
(obarczonych największym odsetkiem
śmiertelności i pourazowego inwalidztwa) doznają
w większości młodzi mężczyźni, w wieku
produkcyjnym, co jest przyczyną wymiernych
kosztów ekonomicznych, ponoszonych przez całe
społeczeństwo i niewymiernych kosztów
społecznych.

Częstość urazów:
•20-60 nowych przypadków rocznie na milion

mieszkańców

•Osoby po urazie: 700-900 na milion mieszkańców
Przyczyny urazów:
•33-75% - urazy komunikacyjne
•12-44 % - upadki z wysokości
•12-18 % - skoki do wody, urazy sportowe
•do 16,6% - obrażenia związane z przemocą (dane z USA)
Grupy ryzyka:
•Mężczyźni (4 razy częściej niż kobiety)
•Zachowania ryzykowne
•Osoby stanu wolnego
•Wiek 16-30 lat
•Schorzenia reumatyczne (zesztywniające zapalenie

stawów kręgosłupa)

Przyczyny i czynniki ryzyka

Ocena stanu poszkodowanego.

W celu dokonania oceny podstawowych funkcji

życiowych pacjenta, należy sprawdzić czy

poszkodowany :

•

Jest przytomny ?

•

Ratownik powinien głośno odezwać się do pacjenta

(np. "Jak Pan/Pani się czuje") oraz sprawdzić reakcję

na mocne dotknięcie (potrząsanie. klepnięcie w

policzek) lub ból - uszczypnięcie płatka usznego. W

ten sposób można uniknąć przeprowadzania

zabiegów reanimacyjnych u przytomnego pacjenta.

Należy pamiętać, że jeśli mamy do czynienia z

urazami głowy lub szyi, pacjenta można poruszyć

tylko wtedy, jeśli jest to absolutnie niezbędne !

Nieprawidłowe poruszenie może doprowadzić do

uszkodzenia rdzenia kręgowego.

•

Oddycha ?

•

Zatrzymanie oddechu stwierdza się w
następujący sposób :

•

objawem nasuwającym podejrzenie jest sine
zabarwienie skóry ;

•

przy dokładnej obserwacji nie widać ruchów
oddechowych klatki piersiowej;

•

ruchy te nie są wyczuwalne również po
przyłożeniu dłoni ratownika do klatki piersiowej
i brzucha ratowanego ;

•

niesłyszalny i niewyczuwalny jest strumień
powietrza wydychanego z ust i nosa pacjenta ;

•

przy częściowej niedrożności dróg oddechowych
słychać odgłosy chrapania i bulgotu.

•

Ma zachowane krążenie ?

•

Objawy nagłego zatrzymania krążenia

występują w następującym porządku

czasowym :

•

natychmiast : brak tętna na tętnicy szyjnej ;

•

po 10-20 sekundach : utrata przytomności ;

•

po 15-30 sekundach : zatrzymanie oddechu lub

"chwytanie powietrza" ;

•

po 60-90 sekundach : szerokie źrenice, bez

reakcji na światło (tzw. "sztywne")

•

Bladość lub sinica skóry oraz szerokie źrenice

nie stanowią jednak pewnych objawów

zatrzymania krążenia, gdyż mogą towarzyszyć
innym stanom chorobowym

Badanie tętna :

tętno może być badane w trzech miejscach :

• na tętnicy szyjnej ;
• na tętnicy udowej ;
• na tętnicy promieniowej.
Gdy u nieprzytomnego pacjenta nie ma

bezpośredniego podejrzenia zatrzymania krążenia,
można najpierw kontrolować tętno na tętnicy
promieniowej. Przy niewyczuwalnym tętnie
promieniowym, należy badać tętnicę szyjną. Brak
tętna na tętnicy szyjnej rozstrzyga o zatrzymaniu
krążenia.

Dzięki temu można w ciągu kilku sekund rozpoznać

utratę przytomności, zatrzymanie krążenia i
oddychania.

URAZY KOŃCZYN.

Do najczęstszych urazów kończyn zaliczamy

skręcenie stawu, stłuczenie tkanek miękkich,
złamanie kości, naciagnięcie i naderwanie
mięśni i ścięgien oraz najrzadsze zwichnięcie.

Złamanie jest to przerwanie ciągłości kości.

Podział złamań:
• zamknięte – nie ma przerwania ciągłości

skóry w okolicy uszkodzonej kości

• otwarte – uszkodzona jest także skóra; w tym

przypadku zawsze przyjmujemy, że rana jest
zakażona!

Do najczęstszych przyczyn złamań należą:
• uderzenia,
• zmiażdżenia,
• upadki,
• Przygniecenia,
• postrzały.
Na miejscu wypadku należy przede wszystkim ustalić,

czy mamy do czynienia ze złamaniem otwartym, czy
też zamkniętym.

Przy złamaniu zamkniętym nie stwierdza się widocznej

rany w okolicy miejsca złamania, odmiennie niż w
przypadku złamania otwartego. Do cech pewnych
złamania należą: nieprawidłowe ustawienie, lub
patologiczna ruchomość, której oczywiście nie wolno
prowokować.

Objawy złamania:
•

ból

•

obrzęk i zmiana zabarwienia skóry (zasinienie)

•

zniekształcenie kończyny (wygięcie w nienaturalny sposób,
skrócenie)

•

przy złamaniu otwartym – widoczne kości i tkanki je otaczające

•

utrata funkcji złamanej kończyny

•

czasami słyszalne tarcie o siebie odłamów kostnych.

Uwaga! NIE WOLNO poruszać złamaną kończyną, by to

sprawdzić, ponieważ złamane, ostre końce kości mogą
spowodować uszkodzenie naczyń i nerwów biegnących w
pobliżu!

Złamania niosą ze sobą ryzyko dodatkowych niebezpieczeństw.
Każdemu złamaniu może towarzyszyć krwawienie, dlatego

szczególnie przy złamaniach dużych kości np. udowej należy
przewidywać możliwość rozwinięcia się wstrząsu
hipowolemicznego

Objawy wstrząsu.
• U pacjenta obserwuje się bladość i chłód skóry.
• Wargi tracą swą czerwoną barwę i przybierają

odcień bladosiny.

• Bledną również łożyska paznokci i po ich

uciśnięciu bardzo powoli znowu różowieją.

• Zwraca uwagę wyraźny niepokój chorego -

drży, jest lękliwy i odurzony ( nie odpowiada na
zadane pytania, sam natomiast zapytuje
wielokrotnie o to samo ).

• Na czole występuje zimny, lepki pot, chory ma

dreszcze.

• W przypadku zwichnięcia lub złamania z

przemieszczeniem absolutnie nie należy samemu
reponować "nastawiać" takich obrażeń.

• Próba repozycji bez fachowej wiedzy może

spowodować uszkodzenie naczynia lub nerwu
,splotu nerwów ,a ostatecznie trwałe kalectwo-
amputacja, bezwład.

• Podstawowa zasada to unieruchomienie w takiej

pozycji w jakiej jest ustawiona kończyna.
Unieruchomić można np: podwieszając kończynę
na temblaku ,bądź poprzez obłożenie kończyny
łupkami, mogą to być gałęzie ,patyki itp oraz
owinięcie kończyny bandażem.

• W przypadku złamań kończyny dolnej

stabilizatorem może być druga kończyna-
wystarczy chorą kończynę przywiązać do drugiej.

Skręcenie j

est to uszkodzenie struktur

okołostawowych (więzadeł, torebki stawowej itp.)
Nie towarzyszy mu uszkodzenie kości.

Najczęściej skręcenie ma miejsce w obrębie

następujących stawów:

• barkowo-obojczykowego
• palców
• odcinka szyjnego kręgosłupa
• kolanowego
• skokowego.
Objawy skręcenia:
• ból
• obrzęk oraz zmiana zabarwienia skóry (zasinienie)
• zniekształcenie stawu na skutek narastającego

obrzęku

• utrata ruchomości stawu.

Zwichnięcie jest to przemieszczenie

przylegających do siebie powierzchni
stawowych.
Może towarzyszyć mu uszkodzenie torebki
stawowej.

• Pomiędzy przemieszczone powierzchnie

stawowe mogą dostać się tkanki miękkie,
co zdecydowanie utrudnia nastawienie
zwichniętego stawu.

• Zwichnięciu może towarzyszyć

uszkodzenie sąsiadujących naczyń i
nerwów, podobnie jak w złamaniu.

Zwichnięcia (urazowe) najczęściej dotyczą

następujących stawów:

• ramiennego
• łokciowego
• palców
• skokowego.
Objawy zwichnięcia:
• ból
• zniekształcenie stawu
• przymusowe ułożenie
• zasinienie kończyny, ochłodzenie, brak

wyczuwalnego tętna – obwodowo w stosunku do

zwichnięcia – jeśli ma miejsce ucisk na naczynia

• brak czucia, porażenie kończyny – obwodowo w

stosunku do zwichnięcia – jeśli ma miejsce

uszkodzenie nerwów.

Postępowanie – przy złamaniach,

skręceniach i zwichnięciach:

1. Jeśli są obecne rany – przykrycie jałowym

opatrunkiem.

2. Jeśli jest obecne krwawienie – zatamowanie.
3. Stabilizacja uszkodzonej kończyny poprzez

unieruchomienie w pozycji w jakiej się
znajduje.

4. Usunięcie odzieży znad miejsca uszkodzenia,

można rozciąć.

Nastawienie kończyny może spowodować

dodatkowe powikłania między innymi
nasilenie krwawienia, uszkodzenie naczyń i
nerwów oraz – przy złamaniach zamkniętych –
możliwość spowodowania złamania otwartego!

Pierwsza pomoc w przypadku złamania

kości:

• Odsłoń i obejrzyj uszkodzone miejsce:

- zwracaj uwagę na deformację, otwarte rany,

nadwrażliwość, obrzęk,

- dotykając zbadaj miejsce urazu (deformacji),

delikatnie poruszaj,

- poszkodowanemu zadaj pytanie o ból,

porównaj uszkodzoną kończynę z

nieuszkodzoną.

• Unieruchom uszkodzone części, staraj się, aby

nie uległy przemieszczeniu:

- zachowaj ostrożność,

- możesz unieruchomić uszkodzoną kończynę

swoimi dłońmi, do czasu przybycia wezwanej

pomocy medycznej,

- jeżeli przyjazd pomocy medycznej będzie

opóźniony, lub jeżeli sam będziesz wiózł

poszkodowanego do punktu pomocy medycznej,

miejsce urazu unieruchom szyną.

Jeżeli złamanie jest otwarte, nie należy

przyciskać wystających fragmentów kości.

Nałożyć jałową gazę na ranę i odłamki kości.

Następnie przybandażować ją, nie uciskając.

Bandaż spowoduje unieruchomienie kości.

4. Przyłożenie lodu, opatrunku schładzającego

spowoduje zmniejszenie obrzęku i bólu.

5. Dzwoń po pomoc medyczną pod nr 112 lub

999 zawsze, jeżeli jest otwarte złamanie lub

gdy uszkodzone są duże kości oraz kiedy

transport w celu uzyskania medycznej pomocy

jest trudny albo pogorszyłby stan

poszkodowanego.

Zmiażdżeniowe złamanie wewnątrzstawowe dalszej
nasady piszczeli.

Zasada unieruchomienia

• przy złamaniach – unieruchamia się dwa

sąsiadujące stawy

• przy uszkodzeniach stawu – unieruchamia się

staw i sąsiadujące z nim kości

• przy złamaniach kończyn – palce ZAWSZE

muszą być widoczne dla zapewnienia kontroli

prawidłowego ukrwienia kończyny!

• jeśli na miejscu zdarzenia nie ma materiału do

unieruchomienia to:

o jeśli złamana jest kończyny górna można ją

unieruchomić, mocując do tułowia

o jeśli złamana jest kończyny dolna, można ją

unieruchomić razem z drugą kończyną dolną

• materiał stosowany do unieruchamiania musi

być przymocowany za pomocą np. bandaża lub

chust i dzieli się na miękki – części odzieży,
poduszki –

oraz sztywny np. elementy

drewniane, metalowe itp.

Unieruchomienie

Unieruchomienie i pomoc poszkodowanemu ma

na celu:
- zmniejszenie bólu,
- zapobieganie dalszemu krwawieniu,
uszkodzeniu mięśni i nerwów,
- zapobieganie, aby zamknięte złamanie nie
stało się złamaniem otwartym,
- zmniejszenie krwawienia i obrzęku.

Typy unieruchomień

Unieruchomienie ma zapobiegać przemieszczeniu kości.
Opatrunek unieruchamiający wykonujemy z gotowych

służących do tego celu materiałów np. z szyny Kramera.
Można go również zaimprowizować, używając np.
deseczki, zwiniętych w rulon gazet itp.

Brak profesjonalnego sprzętu nie może powodować

zaniechania unieruchomienia!

Unieruchomienie powinno być dopasowane do uszkodzonej

kończyny. Długość unieruchomienia musi sięgać stawu
powyżej i poniżej. Unieruchomienie poduszką, czy
złożonym kocem, możemy zastosować przy złamanym
stawie, do którego trudno jest dopasować sztywny
materiał.

Unieruchomienie anatomiczne, to połączenie uszkodzonej

części ze zdrową, np. 2 palców.

W obrażeniach lub złamaniach obojczyka, kości

ramiennej albo kości przedramienia w celu

unieruchomienia stosuje się temblak lub chustę

trójkątną

• Jeśli założenie szyny jest

niemożliwe, należy
zastosować najprostsze z
możliwych
unieruchomienie, np.
temblak, lub
przybandażować kończynę
do tułowia.

• Temblak - najprostsze

unieruchomienie za pomocą
chusty trójkątnej w
przypadku złamania
obojczyka lub kości
ramiennej

Powszechnie używa się także szyn Kramera (metalowa

szyna owinięta watą lub ligniną i bandażem

Dzięki możliwości zginania, szynę

Kramera dopasowujemy do

kształtu kończyny. Szyny

Kramera stosuje się w

unieruchamianiu obrażeń i

złamań kości kończyn górnych i

dolnych:

- szyna przedramienno-ramienna

- obrażenia ramienia, łokcia lub

bliższej części przedramienia

- szyna przedramienno-dłoniowa

- obrażenia przedramienia,

okolicy nadgarstka i dłoni

- szyna stopowo-udowa -

obrażenia uda (przy złamaniu
uda powinna

sięgać wysoko, co

najmniej do pośladka), kolana i

bliższej części podudzia

- szyna stopowo-podudziowa -

obrażenia goleni, stawu

skokowego i stopy

URAZY MIEDNICY

Najczęstsze okoliczności urazów miednicy to

upadki z wysokości i wypadki komunikacyjne.

Skutki:
Urazy miednicy mogą manifestować się jako

złamania kości miednicy, którym często
towarzyszy masywne krwawienie.

Może dojść do uszkodzenia
• układu moczowego (pęcherza i cewki moczowej),
• układu pokarmowego (odbytnicy),
• a także do uszkodzenia nerwów i naczyń

krwionośnych tej okolicy.

Objawy:

•ból (głownie towarzyszący złamaniom)

•niemożność poruszania kończynami dolnymi,
chodzenia

•krwotok (zewnętrzny lub wewnętrzny) i
rozwijające się objawy wstrząsu

•krwiomocz (przy uszkodzeniu układu moczowego).

Postępowanie:

1.Wezwanie pomocy
2.Ocena stanu poszkodowanego (szczególnie istotna
przy współistniejącym krwawieniu)
3.Unieruchomienie miednicy i obu kończyn dolnych
4.Okresowa kontrola oddechu, tętna.

URAZY GŁOWY

U każdego poszkodowanego należy podejrzewać

uraz czaszkowo-mózgowy w następujących

przypadkach

• upadku z wysokości
• znalezieniu poszkodowanego, który jest

nieprzytomny

• po zadziałaniu tępego urazu
• przy skokach do wody (szczególnie płytkiej)
• przy rażeniu piorunem lub porażeniu prądem
• przy uszkodzeniach zabezpieczeń głowy, takich jak

np. kask lub niewystarczających zabezpieczeniach

• przy uprawianiu sportów odciążonych wysoką

urazowością.

Obrażenia powłok czaszki

Uszkodzenie w obrębie

powłok czaszki może
spowodować
masywne
krwawienie,
ponieważ okolica ta
jest obficie
unaczyniona.

Postępowanie:

Założenie opatrunku
na miejsce
krwawienia i jego
uciśnięcie.

Złamania kości czaszki

Mogą dotyczyć:
• mózgoczaszki
• twarzoczaszki
• podstawy czaszki
Objawy złamania podstawy czaszki:
• ból głowy
• wymioty
• różnego stopnia zaburzenia świadomości
• zmiana zabarwienia skóry wokół oczu (często koloru

fioletowo – niebieskiego), tzw. krwiak okularowy

• zmiana zabarwienia skóry w okolicy wyrostka

sutkowatego

• możliwość wycieku płynu mózgowo-rdzeniowego i/lub

krwi – z uszu, nosa lub po tylnej ścianie gardła

• tętno – zwolnione jeśli dochodzi do wzrostu ciśnienia

wewnątrzczaszkowego, przyśpieszone jeśli

współistnieje wstrząs hipowolemiczny.

POSTĘPOWANIE

1. Założenie opatrunku na miejsce uszkodzenia,

ale przy złamaniu otwartym – bez stosowania

ucisku

2. Jeśli wycieka płyn mózgowo-rdzeniowy nie

należy hamować wpływu, gdyż grozi to

wzrostem ciśnienia wewnątrzczaszkowego –

można tylko przyłożyć jałowy opatrunek

3. Jeśli u poszkodowanego stwierdza się

obecność penetrujących w głąb czaszki ciał

obcych, nie wolno ich usuwać – tylko

zabezpieczyć w miejscu, w którym się znajdują

(przy użyciu opatrunku). Ciała obce o takim

umiejscowieniu mogą być usunięte tylko w

warunkach sali operacyjnej.

WSTRZĄŚNIENIE MÓZGU

• Wstrząśnienie mózgu stan, w którym

na skutek nagłego zadziałania siły

(przyśpieszenie, hamowanie) dochodzi

do przeniesienia się drżeń na mózgowie

i jego czasowych odkształceń. W tym

przypadku nie ma uszkodzenia mózgu.

Objawy:

• nagła, chwilowa utrata przytomności
• niepamięć wsteczna – po odzyskaniu

przytomności poszkodowany nie

pamięta co się stało

• nudności, wymioty
• ból głowy.

Postępowanie i opieka nad poszkodowanym

z podejrzeniem wstrząśnienia mózgu
1. Obserwuj oddychanie, sprawdzaj regularnie
stan poszkodowanego.
2. Staraj się unieruchomić głowę i kręgosłup
szyjny.
3. Kontroluj krwawienie, załóż opatrunek,
zastosuj ucisk. Jeżeli podejrzewasz pęknięcie
czaszki, stosuj ucisk wokół rany, a nie
bezpośrednio na miejsce uszkodzenia.
4. Jeżeli występują wymioty, ułóż
poszkodowanego w pozycji bocznej
bezpiecznej, udrażniaj drogi oddechowe, głowę
i kręgosłup szyjny utrzymuj w linii ciała.
5. Wezwij pomoc medyczną.

Stłuczenie mózgu

Jest to różnego stopnia uszkodzenie mózgu

(wynaczynienie krwi, rany, rozerwanie)

powstające na skutek znacznej różnicy ciśnień

w jamie czaszki.

Objawy:
• zmienny stopień zaburzeń świadomości – w

zależności od miejsca uszkodzenia (np. przy

stłuczeniu płata czołowego poszkodowany

może być przytomny, przy stłuczeniu pnia

mózgu poszkodowany jest nieprzytomny i

może dojść do natychmiastowego zgonu)

• różnego stopnia zaburzenia neurologiczne – w

zależności od miejsca stłuczenia (np.

zaburzenia mowy, pamięci – przy uszkodzeniu

płata skroniowego, zaburzenia widzenia – przy

uszkodzeniu płata potylicznego itp.)

• porażenia nerwów czaszkowych.

Krwawienie wewnątrzczaszkowe to wyciekanie

krwi poza naczynia krwionośne i w konsekwencji
gromadzenie się jej (powstawanie krwiaka) w
następujących przestrzeniach wewnątrz czaszki:

• między czaszką a oponą twardą – nazywane

krwiakiem nadtwardówkowym

• między oponą twardą a mózgiem – nazywane

krwiakiem podtwardówkowym

• krew wnika do mózgu – nazywane krwiakiem

śródmózgowym.

W zależności od szybkości narastania krwawienia

wyróżnia się:

• krwiak ostry
• krwiak podostry
• krwiak przewlekły.

Postępowanie w przypadku urazu

głowy

Ocena zagrożenia poszkodowanego i
ratownika na miejscu zdarzenia, oraz w
przypadku grożącego niebezpieczeństwa,
przeniesienie poszkodowanego w inne,
bezpieczne miejsce

Wezwanie pomocy

Bardzo istotne dla dalszego postępowania

jest dokładne zebranie wywiadu
dotyczącego mechanizmu urazu oraz
tego, czy doszło do utraty przytomności,
jeśli tak – to na jaki okres czasu

•

Zbadanie poszkodowanego:

w przypadku sytuacji wysokiego ryzyka

uszkodzenia odcinka szyjnego kręgosłupa

wykonanie stabilizacji szyi i głowy z

równoczesnym udrożnieniem dróg

oddechowych (rękoczyn wysunięcia żuchwy,

bez odginania głowy ku tyłowi)

ocena oddechu i tętna i w razie konieczności

rozpoczęcie resuscytacji krążeniowo –

oddechowej

ocena ryzyka wymiotów i zabezpieczenie dróg

oddechowych – jeśli poszkodowany ma

prowadzoną stabilizację głowy i kręgosłupa, to

w przypadku wystąpienia wymiotów należy cały

czas kontynuując stabilizację obrócić go na bok

ocena i zatamowanie ewentualnych krwawień,

unieruchomienie złamań.

1. Zabezpieczenie poszkodowanego przed

utratą ciepła

•

Okresowa kontrola funkcji życiowych

Uwaga!

Należy pamiętać, że ciężkim urazom

głowy towarzyszą często uszkodzenia
kręgosłupa szyjnego. Z tego względu w celu
zapobiegnięcia niepożądanym ruchom głowy
wskazane jest obłożenie głowy woreczkami z
piaskiem, zrolowanymi poduszkami lub
kocem.

Urazy głowy

Typy urazów
głowy

Postępowanie

Rany głowy

nałóż jałowy opatrunek i zastosuj ucisk

lekko unieś głowę poszkodowanego, jeżeli nie podejrzewasz
urazu kręgosłupa szyjnego

wezwij wykwalifikowaną pomoc medyczną

Pęknięcie czaszki
i wstrząśnienie
mózgu

obserwuj oddychanie, sprawdzaj regularnie stan
poszkodowanego

staraj się unieruchomić głowę i kręgosłup szyjny

kontroluj krwawienie, załóż opatrunek, zastosuj ucisk. Jeżeli
podejrzewasz złamanie czaszki, stosuj ucisk wokół rany, a nie
bezpośrednio na miejsce uszkodzenia

wezwij wykwalifikowaną pomoc medyczną

Urazy głowy

Jak rozpoznać

Co robić

Urazy skóry głowy

Krwawienie

1. Załóż jałowy opatrunek oraz zastosuj
bezpośredni ucisk, aby kontrolować
krwawienie
2. Utrzymuj głowę i ramiona poszkodowanego
uniesione
3. Dzwoń po medyczną pomoc pod nr 112 lub
999

Pęknięcia czaszki

Ból w miejscu urazu,

1. Obserwuj oddech

Zniekształcenie czaszki,

2. Opanuj krwawienie uciskając wokół ranę

Jasny lub krwisty wyciek z uszu, nosa

3. Unieruchom głowę i szyję

Krwiaki wokół oczu, za uszami

4. Dzwoń po medyczną pomoc pod nr 112 lub
999

Źrenice różnej wielkości

Obfite krwawienie z uszkodzonej skóry
czaszki

Penetrujące rany

Urazy mózgu

„Bezmyślny” wyraz twarzy

1. Obserwuj oddech

Brak możliwości liczenia od tyłu (od 10 do 1)

2. Unieruchom głowę i szyję

Spowolnione odpowiedzi na pytania

3. Kontroluj krwawienie ze skóry głowy

Brak orientacji w czasie

4. Dzwoń po medyczną pomoc pod nr 112
lub 999

Zaburzenia mowy (niewyraźna mowa)

Wybuch płaczu bez powodu

Bezkrytyczne zachowanie

Zachowanie nieodpowiednie do sytuacji

Urazy kręgosłupa i rdzenia

kręgowego

Zawsze należy je podejrzewać w

następujących okolicznościach:

• uraz spowodował utratę przytomności

poszkodowanego

• uraz dotyczył górnej połowy ciała, a

szczególnie szyi i głowy

• uraz spowodował zaburzenia świadomości
• w przypadku zatrucia lekami i alkoholem.

Urazy, które predysponują do

uszkodzeń kręgosłupa są
następujące:

• upadki z wysokości
• skoki na głowę do płytkiej wody
• wypadki komunikacyjne

(szczególni motocyklowe)

• uderzenia w głowę.

Uraz kręgosłupa można podejrzewać, gdy

u poszkodowanego zauważamy następujące
objawy:
- widoczne na zewnątrz obrażenia kręgów;
- opasujący ból lub przymusowe ułożenie szyi
(wtedy należy podejrzewać uraz odcinka
szyjnego);
- krwiaki, otarcia, stłuczenia czy przesunięcia
kręgów wyczuwalne pod palcami w badaniu
urazowym;
- uskoki, garby, ból wyrostków kolczystych lub
zmiana odstępu między nimi;
- niedowład (całkowity lub częściowy)
i zaburzenia czucia;
- samoistne oddanie kału, moczu, a u mężczyzn
priapizm (bolesny wzwód prącia);
- zaburzenia oddychania (w zależności
od wysokości uszkodzenia rdzenia);
- zaburzenia termoregulacji.

Objawy uszkodzenia kręgosłupa:
• ból – w przypadku złamania kręgów
• stwierdzana przy badaniu

poszkodowanego bolesność wyrostków
kościstych

• zniekształcenie kręgosłupa

(nienaturalne wybrzuszenie),
zniekształcenie krzywizn kręgosłupa:
garb, uskok

• ograniczenie ruchomości kręgosłupa,

np. przymusowe ustawienie głowy.

Uszkodzenia rdzenia kręgowego:
• możliwość wystąpienia zaburzeń

oddychania w zależności od wysokości
uszkodzenia rdzenia

• wystąpienie tzw. wstrząsu rdzeniowego –

na skutek uszkodzenia ośrodków
współczulnych nagle dochodzi do
rozszerzenia naczyń, w których zalega
krew (jest to sytuacja analogiczna do
omdlenia)

• porażenie kończyn i tułowia
• porażenie pęcherza moczowego (tzw.

pęcherz neurogenny) i zwieracza odbytu.

Postępowanie:

1. Wezwanie pomocy
2. Unieruchomienie głowy i szyi oraz tułowia
3. Ocena funkcji życiowych – oddech, tętno:
o jeśli poszkodowany wymaga prowadzenia

resuscytacji krążeniowo-oddechowej –
udrożnienie dróg oddechowych poprzez
wysunięcie żuchwy,

o jeśli poszkodowany nie wymaga prowadzenia

resuscytacji krążeniowo-oddechowej,
tamowania krwawień oraz innych nagłych
działań. Nie należy go poruszać do czasu
przyjazdu pogotowia ratunkowego!

1. Za pomocą rąk i kolan ustabilizuj głowę

i odcinek szyjny kręgosłupa

poszkodowanego przed założeniem

kołnierza. Jeśli jest dwóch ratowników, to

jeden z nich cały czas stabilizuje głowę

rannego łącznie z kręgosłupem szyjnym

2. Załóż poszkodowanemu kołnierz

ortopedyczny - jeżeli go nie posiadasz,

do przyjazdu karetki stabilizuj głowę oraz

kręgosłup szyjny za pomocą dłoni i kolan

3. Nogi ustabilizuj, wiążąc je chustami

trójkątnymi w dwóch lub trzech miejscach.

Dodatkowo możesz obłożyć osobę

poszkodowaną np. zrolowanymi kocami,

kurtkami czy torbami

4. Zabezpiecz poszkodowanego

przed wychłodzeniem,
przykrywając go kocem
termoizolacyjnym; jeżeli go nie
masz, użyj kurtki, koca lub
marynarki

5. Do przyjazdu pogotowia

monitoruj funkcje życiowe
poszkodowanego - jeżeli jest
przytomny, utrzymuj z nim kontakt
słowny, nie zezwalaj na poruszanie

Stabilizacja kręgosłupa.

W ratowaniu osób z urazami, najczęściej jeden z

ratowników zostaje przydzielony do stabilizacji
kręgosłupa poszkodowanego. Unieruchamianie
kręgosłupa szyjnego, często łączy się z
udrażnianiem dróg oddechowych – wysunięcie
żuchwy. U pacjenta leżącego początkowo do
unieruchamiana kręgosłupa służą najczęściej
własne ręce i kolana (ratownika). Większą
trudność sprawia unieruchomienie kręgosłupa
szyjnego u pacjenta siedzącego.

Sposoby ręcznej stabilizacji kręgosłupa

(postępowanie doraźne)

- od boku – jedną ręką podparcie potylicy, a drugą kości
jarzmowych lub żuchwy.
- od tyłu – kciuki pod potylicę, a wskaziciele pod kości
jarzmowe i małe palce pod żuchwę.
- od przodu – kciuki pod kości jarzmowe, pozostałe
palce pod potylicę.

Unieruchamianie kręgosłupa szyjnego do transportu:
- kołnierz ortopedyczny i system unieruchamiania
głowy z deską orotopedyczą,
- kołnierz ortopedyczny i KED (kamizelka Kendricka)
- wypełnienie lordozy szyjnej specjalnym wałkiem,
zastosowane łącznie z klockami lub kamizelką KED.
- kołnierz ortopedyczny i prawidłowo usztywniony
materac próżniowy.

Urazy kręgosłupa

Jak rozpoznać

Co robić

Drętwienie, osłabienie,
zaburzenia
czucia w kończynach

1. Unieruchom głowę i kręgosłup szyjny

Niemożność wykonania
ruchu ręką lub/i nogą

2. Gdy poszkodowany jest nieprzytomny, dzwoń
po medyczną pomoc pod numer 112 lub 999

Zniekształcenia (głowy,
okolicy kręgosłupa)

Ból szyi i pleców

URAZY I USZKODZENIA KLATKI

PIERSIOWEJ

Klatka piersiowa może ulec uszkodzeniu

• zamkniętemu

• otwartemu.

Uszkodzenia zamknięte są urazem częstszym.

• O zamkniętym urazie klatki piersiowej

mówimy wówczas, kiedy skóra
poszkodowanego nie jest uszkodzona. Ten typ
urazu spowodowany jest najczęściej tępym
uderzeniem.

• O otwartym urazie klatki piersiowej mówimy,

jeżeli skóra jest uszkodzona, a czasem ciało
obce tkwi w klatce piersiowej np. wbity nóż,
siekiera.
Ważne, aby ofiara z urazem klatki piersiowej
siedziała, a jeżeli to niemożliwe, aby rana
klatki piersiowej skierowana była w dół. Taka
pozycja powoduje, że krew wydostaje się na
zewnątrz i nie przedostaje się do
nieuszkodzonej części klatki piersiowej.

Rozpoznawanie złamań żeber

Złamania żeber zaliczane są do zamkniętych urazów klatki

piersiowej.
Najczęstszym powodem złamań żeber jest tępy uraz.
„Cepowata klatka piersiowa” to rezultat urazu, który
spowodował złamanie kilku żeber po jednej stronie.
Pierwsza pomoc przy złamaniu jednego, jak również
wielu żeber jest taka sama.

Złamanie żebra możemy rozpoznać po:

- ostrym bólu, nasilającym się podczas wdechu,
- spłyconym oddechu,
- zachowaniu poszkodowanego, który osłania miejsce
urazu w celu zmniejszenia bólu.
Postępowanie:

Nie ma specjalnego postępowania w przypadku złamania

żebra – nie jest zalecane unieruchamianie klatki
piersiowej poprzez założenie opaski elastycznej.

Niestabilna klatka piersiowa

Definicja – o niestabilnej klatce piersiowej

można mówić w przypadku złamania

trzech lub więcej żeber w dwóch

miejscach.

Objawy:
• ból
• zaburzenia oddychania
• opaczne ruchy klatki piersiowej – oddech

paradoksalny. Oddech paradoksalny w

tym przypadku polega na tym, że w

trakcie wdechu uszkodzona część klatki

piersiowej zapada się, a pozostała – unosi.

Podczas wdechu ruchy klatki piersiowej

wykonywane są odwrotne.

Postępowanie:
1.Wezwanie pomocy
2.Udrożnienie dróg oddechowych
3.Ustabilizowanie klatki piersiowej,

poprzez unieruchomienie złamanych
żeber. Początkowo mogą to być ręce
ratownika. Można poszkodowanego
położyć na uszkodzonym boku –
pozycja taka stabilizuje złamane
żebra oraz poprawia oddychanie i
zmniejsza ból.

Uszkodzenia otwarte

Obok obrażenia narządów klatki piersiowej

uszkodzenia otwarte powodują odmę oraz

spadnięcie płuca po stronie urazu.

Odma opłucnej (

łac.

pneumothorax) – wtargnięcie

powietrza lub innych gazów do jamy opłucnej

spowodowane najczęściej uszkodzeniem miąższu

płucnego lub przedziurawieniem ściany klatki

piersiowej. Odma opłucnowa jest jednym ze

stanów nagłych i jako taka wymaga niezwłocznej

interwencji chirurgicznej.

Wyróżniamy:

• odmę zamkniętą
• odmę otwartą
• odmę zastawkową
• samoistną
• Pourazowa

Objawy odmy prężnej:
• duszność
• trudności w oddychaniu
• przepełnienie żył szyjnych
• ewentualna asymetria klatki piersiowej
• wstrząs

Poznać ją po słyszalnym syku powietrza towarzyszącemu

ruchom oddechowym w miejscu uszkodzenia ściany klatki
piersiowej spowodowany przeciekiem powietrza.
Pierwsza pomoc -
1.Udrożnienie dróg oddechowych.
2.Otwartą ranę klatki piersiowej zabezpieczyć szczelnym,
najlepiej foliowym, jałowym opatrunkiem. Ma to za zadanie
zapobiec dalszemu dopełnianiu się odmy. Jeśli nim nie
dysponujemy, ranę przykryć ręką lub należy poszukać
innego materiału, aby ranę zamknąć.
3.Ciało obce penetrujące ścianę klatki piersiowej należy
pozostawić w miejscu penetracji. Trzeba je ustabilizować
tak, aby nie powodowało dalszych uszkodzeń i uszczelnić
opatrunkiem ranę wokół.
4.Ułożenie poszkodowanego na chorym boku.
5.Wezwanie pomocy.
6.Regularna kontrola podstawowych funkcji życiowych.

W razie utraty podstawowych funkcji życiowych tj.brak
oddechu, brak krążenia, niezwłocznie przystąpić do
rescuscytacji krążeniowo-oddechowej.