Urazy głowy
U każdego poszkodowanego należy podejrzewać uraz głowy w następujących przypadkach:
upadku z wysokości
znalezieniu poszkodowanego, który jest nieprzytomny
po zadziałaniu tępego urazu
przy skokach do wody (szczególnie płytkiej)
przy rażeniu piorunem lub porażeniu prądem
przy uszkodzeniach zabezpieczeń głowy, takich jak np. kask lub niewystarczających zabezpieczeniach
przy uprawianiu sportów odciążonych wysoką urazowością.
Obrażenia powłok czaszki
Uszkodzenie w obrębie powłok czaszki może spowodować masywne krwawienie, ponieważ okolica ta jest obficie unaczyniona.
Postępowanie:
Założenie opatrunku na miejsce krwawienia i jego uciśnięcie.
Złamania kości czaszki
Mogą dotyczyć:
mózgoczaszki
twarzoczaszki
podstawy czaszki
Objawy złamania podstawy czaszki:
ból głowy
wymioty
różnego stopnia zaburzenia świadomości
zmiana zabarwienia skóry wokół oczu (często koloru fioletowo – niebieskiego), tzw. krwiak okularowy
zmiana zabarwienia skóry w okolicy wyrostka sutkowatego
możliwość wycieku płynu mózgowo-rdzeniowego i/lub krwi – z uszu, nosa lub po tylnej ścianie gardła
tętno – zwolnione jeśli dochodzi do wzrostu ciśnienia wewnątrzczaszkowego, przyśpieszone jeśli współistnieje wstrząs hipowolemiczny.
Postępowanie:
Założenie opatrunku na miejsce uszkodzenia, ale przy złamaniu otwartym - bez stosowania ucisku
Jeśli wycieka płyn mózgowo-rdzeniowy nie należy hamować wpływu, gdyż grozi to wzrostem ciśnienia wewnątrzczaszkowego – można tylko przyłożyć jałowy opatrunek
Jeśli u poszkodowanego stwierdza się obecność penetrujących w głąb czaszki ciał obcych, nie wolno ich usuwać – tylko zabezpieczyć w miejscu, w którym się znajdują (przy użyciu opatrunku). Ciała obce o takim umiejscowieniu mogą być usunięte tylko w warunkach sali operacyjnej.
Wstrząśnienie mózgu
Jest to taki stan, w którym na skutek nagłego zadziałania siły (przyśpieszenie, hamowanie) dochodzi do przeniesienia się drżeń na mózgowie i jego czasowych odkształceń. W tym przypadku nie ma uszkodzenia mózgu.
Objawy:
nagła, chwilowa utrata przytomności
niepamięć wsteczna – po odzyskaniu przytomności poszkodowany nie pamięta co się stało
nudności, wymioty
ból głowy.
Stłuczenie mózgu
Jest to różnego stopnia uszkodzenie mózgu (wynaczynienie krwi, rany, rozerwanie) powstające na skutek znacznej różnicy ciśnień w jamie czaszki.
Objawy:
zmienny stopień zaburzeń świadomości – w zależności od miejsca uszkodzenia (np. przy stłuczeniu płata czołowego poszkodowany może być przytomny, przy stłuczeniu pnia mózgu poszkodowany jest nieprzytomny i może dojść do natychmiastowego zgonu)
różnego stopnia zaburzenia neurologiczne – w zależności od miejsca stłuczenia (np. zaburzenia mowy, pamięci – przy uszkodzeniu płata skroniowego, zaburzenia widzenia – przy uszkodzeniu płata potylicznego itp.)
porażenia nerwów czaszkowych.
Krwawienie wewnątrzczaszkowe
Jest to wyciekanie krwi poza naczynia krwionośne i w konsekwencji gromadzenie się jej (powstawanie krwiaka) w następujących przestrzeniach wewnątrz czaszki:
między czaszką a oponą twardą – nazywane krwiakiem nadtwardówkowym
między oponą twardą a mózgiem – nazywane krwiakiem podtwardówkowym
krew wnika do mózgu – nazywane krwiakiem śródmózgowym.
W zależności od szybkości narastania krwawienia wyróżnia się:
krwiak ostry
krwiak podostry
krwiak przewlekły.
Skutki:
Niezależnie od miejsca powstawania krwiaka wewnątrzczaszkowego – wskutek dodatkowej objętości jaką zajmuje – dochodzi do wzrostu ciśnienia wewnątrz jamy czaszki.
Wzrost ciśnienia wewnątrzczaszkowego powoduje utratę przytomności, zmiany w oddychaniu (zwolnienie), pracy serca (zwolnienie) oraz ciśnieniu tętniczym krwi (wzrost) – co określane jest triadą Cushinga.
Poniższa tabela przedstawia porównanie objawów towarzyszących wzrostowi ciśnienia wewnątrzczaszkowego z objawami towarzyszącymi wstrząsowi hipowolemicznemu.
| Oceniane parametry | Wzrost ciśnienia wewnątrzczaszkowego | Wstrząs hipowolemiczny |
|---|---|---|
| Przytomność | Spadek | Spadek |
| Częstość oddechów | Spadek | Wzrost |
| Czynność serca | Spadek | Wzrost |
| Ciśnienie tętnicze krwi | Wzrost | Spadek |
Narastanie krwiaka wewnątrzczaszkowego może powodować rozszerzenie źrenicy po tej samej stronie, po której narasta krwawienie.
Ostry krwiak nadtwardówkowy
Krew gromadzi się między czaszką, a oponą twardą. Najczęściej jest to krew tętnicza z uszkodzonej tętnicy oponowej środkowej. Często współistnieje linijne uszkodzenie kości czaszki.
Objawy:
poszkodowany jest nieprzytomny, następnie odzyskuje przytomność na pewien okres czasu (tzw. okres przejaśnienia), a potem ponownie ją traci
może współistnieć porażenie mięśni (paraliż) po stronie przeciwnej do miejsca urazu głowy
rozszerzenie i brak reakcji na światło źrenicy po stronie urazu.
Ostry krwiak podtwardówkowy
Krew – najczęściej żylna z naczyń uchodzących do zatok opony – gromadzi się między oponą twardą a mózgiem. Narastanie krwiaka nie jest gwałtowne (ponieważ jest to krwawienie żylne). Często miejsce powstawania krwiaka odpowiada miejscu złamania czaszki.
Objawy:
zmienny stopień zaburzeń świadomości
ból głowy
wymioty
może współistnieć porażenie mięśni (paraliż) po stronie przeciwnej do miejsca urazu głowy.
Krwiak śródmózgowy
Krwiak śródmózgowy
Krew gromadzi się w różnych miejscach w obrębie mózgu. Krwiak śródmózgowi może być spowodowany tępymi urazami czaszki lub też penetrującymi ciałami obcymi.
Objawy:
Zależą od rozległości urazu oraz od miejsca, w którym powstaje krwiak:
zmienny stopień zaburzeń świadomości
może współistnieć porażenie połowiczne, porażenia nerwów czaszkowych.
Postępowanie w przypadku urazu głowy:
Ocena zagrożenia poszkodowanego i ratownika na miejscu zdarzenia, oraz w przypadku grożącego niebezpieczeństwa, przeniesienie poszkodowanego w inne, bezpieczne miejsce
Wezwanie pomocy
Bardzo istotne dla dalszego postępowania jest dokładne zebranie wywiadu dotyczącego mechanizmu urazu oraz tego, czy doszło do utraty przytomności, jeśli tak - to na jaki okres czasu
Zbadanie poszkodowanego:
w przypadku sytuacji wysokiego ryzyka uszkodzenia odcinka szyjnego kręgosłupa
wykonanie stabilizacji szyi i głowy z równoczesnym udrożnieniem dróg oddechowych (rękoczyn wysunięcia żuchwy, bez odginania głowy ku tyłowi)
ocena oddechu i tętna i w razie konieczności rozpoczęcie resuscytacji krążeniowo – oddechowej
ocena ryzyka wymiotów i zabezpieczenie dróg oddechowych – jeśli poszkodowany ma prowadzoną stabilizację głowy i kręgosłupa, to w przypadku wystąpienia wymiotów należy cały czas kontynuując stabilizację obrócić go na bok
ocena i zatamowanie ewentualnych krwawień, unieruchomienie złamań.
Zabezpieczenie poszkodowanego przed utratą ciepła
Okresowa kontrola funkcji życiowych
Można ocenić źrenice oraz przeprowadzić badanie według skali Glasgow.
Algorytm stabilizacji kręgosłupa szyjnego:
ratownik klęka za głową poszkodowanego, pochyla się, chwyta za głowę oburącz w okolicach skroniowych, wykonując jednocześnie lekki naciąg w osi długiej ciała, łokcie opiera o podłoże
może jednocześnie udrożnić drogi oddechowe
jeśli sytuacja tego wymaga i np. konieczne jest prowadzenie masażu serca, a ratownik jest sam, musi wtedy klęknąć z boku poszkodowanego. Dlatego w dalszej kolejności stabilizuje głowę poszkodowanego między swoimi kolanami – ma wtedy wolne ręce i z obu stron głowy przykłada prowizoryczne materiały, które mają uniemożliwić wykonywanie głową ruchów na boki – odzież, ręczniki, buty, albo jeśli umożliwia to podłoże, na którym leży poszkodowany – podsypuje piasek, ziemię itp.
jeśli jest dwóch ratowników, to jeden z nich przez cały czas stabilizuje głowę i szyję i jednocześnie udrażnia drogi oddechowe, a drugi prowadzi czynności ratownicze.