DYDAKTYKA

Rozdział pedagogiki, który tłumaczy

naukowe podstawy nauczania

, nazywa

się

dydaktyka

lub

teoria nauczania

.

•Dydaktyka odpowiada na pytanie:

-

czemu nauczać

(treść oświaty),

-

jak nauczać

(zasady i metody

nauczania),

gdzie, kiedy i w jakiej formie

organizacyjnej

(formy nauczania).

Nauczanie, rozpatrywane przez
pryzmat dydaktyki ma

dwie cechy

szczególne

:

-jest

obiektem badań

-i obiektem konstruowania.

Wyróżniamy zatem

dwie funkcje

dydaktyki:

-naukowo – teoretyczna

-i

konstrukcyjno – technologiczna

.

Funkcja naukowo – teoretyczna

polega na
- zgłębieniu, systematyzacji,

uogólnieniu i naukowym
uzasadnieniu doświadczenia
pedagogicznego,

- tłumaczeniu prawideł i

mechanizmów poznawczego
rozwoju osobowości.

Funkcja konstrukcyjno-

technologiczna

polega na

- opracowaniu treści, skutecznych

metod, sposobów i środków nauczania,

- konstruowaniu technologii

nauczalnych.

Głównymi zadaniami dydaktyki

są:

1.

określenie kryteriów odbioru i sposobów
uksztzałtowania treści edukacji;

2.

uzasadnienie dróg, metod i form
aktywizacji uczniowskiej działalności
poznawczej.

3.

odkrycie istoty nauczania i wyjaśnienie
zasad jego organizacji;

Obserwując ewolucję poglądów
teoretycznych na kwestie nauczania
od epoki Renesansu do naszych
czasów, możemy wzodrębnić

dwie

konkurencyjne szkoły dydaktyczne

,

które przedstawiają dwa
wychowawcze paradygmaty:

-technokratyczny

-i naturalistyczny

.

Zwolennikami technokratycznego
nauczania

byli pedagodzy, którzy wierzyli, że
środowisko otaczające nas w całości

wytycza kształtowanie osobowości,

i patrzyli na ucznia, mówiąc znanymi
już słowami J. Locka, jak na

„

czystą kartkę papieru, pozbawioną

jakichkolwiek cech
przymiotnikowych

”.

Pogląd ten najdokładniej opisany
przez J.- F. Herbarta polegał na
tym, że

głównym zadaniem nauczyciela
jest przekazywanie uczniom
konkretnych wiedzy i umiejętności

Przeciwko takiemu podejściu

występowali liczni pedagodzy, tacy

jak:

J.Komeński, J. J. Rousseau, J.

Pestalozzi, A. Frebel i J. Dewey

,

których zdaniem w centrum procesu

nauczania powienien być

uczeń,

a głównym zadaniem nauczyciela jest

stymulowanie jego poznawczej

działalności.

W literzaturze pedagogicznej układ

dydaktyczny zaproponowany

przez J. – F. Herbarta nazywany

jest

tradycyjnym

,

a koncepcja J. Dewey´a –

pedocentryczną

(od

starogreckiego słowa „paidos” –

dziecko i łacińskiego –

„centrum”).

W układzie tradycyjnym nauczanie

najczęściej jest rozpatrywane z

punktu widzenia nauczyciela –

jako wykładanie

.

+ N

↑↓

+ U

m

Nauczyciel jest

subiektem nauczania

, a

uczniowie są

obiektami

jego wpływów

pedagogicznych.

Istnieje zdanie, że skuteczność nauczania

zależy głównie od

metod i środków

działalności nauczyciela

, w związku z

czym całą uwagę się zwraca na
poszukiwanie i uzasadnienie
skutecznych metod wykładania.

Przy czym z reguły nie bierze się pod

uwagę

specyfiki uczniowskiej

aktywności poznawczej

.

Główne założenia układu
tradycyjnego były opracowane
przez

J.- F. Herbarta

, który

wyróżnił

cztery formalne stopnie

nauczania

:

- jasność,

-skojarzenie,
-uogólnienie
- i zastosowanie.

1. Jasność:

wykład nowego materiału za pomocą

opowiadania lub rozmowy

.

Taki wykład powinno poprzedzać

przygotowanie uczniów, aktualizacja

wiedzy

.

Głównym zadaniem tego punktu jest

jasność, precyzja, przystępność w

przekazywaniu materiału z

wykorzystaniem wizualnych

przykładów

, by ukształtować

konkretne wyobrażenie o przedmiocie

wykładu.

2. Skojarzenie:

zabezpieczenie wiedzą, kształtowanie pojęć,

wniosków, uogólnień na podstawie wcześniej

zdobytej wiedzy.

3. Uogólnienie:

włączenie nowych pojęć do wcześniej

ukształtowanego układu wiedzy za pomocą

metody rozmowy i dyskusji.

4. Zastosowanie:

nabytej wiedzy w praktyce za pomocą ćwiczeń

i zadań, w trakcie wykonania których

kształtują się uczniowskie umiejętności.

Układ dydaktyczny J.-F.

Herbarta był krytykowany za:

– werbalizm i intelektualizm nauczania,

– niedowartościowanie uczniowskiej

aktywności, jednostronną orientację na
przekazanie im przygotowanej wiedzy,

– utożsamienie rozwoju poznawczego i

przyswojenie wiedzy,

– formalizm nauczania, rutynę metodyczną i

konserwatyzm.

Jednak teoria J.-F. Harbarta była

dużym postępem w rozwoju

dydaktyki.

Zawiera ona dużo cennych rad

dotyczących organizacji

ilustracyjno – wytłumaczalnego

nauczania

w trakcie lekcji.

W uładzie pedocentrycznym

nauczanie jest rozpatrywane z

punktu widzenia

ucznia – jako

proces uczenia

.

Główny cel nauczania
-

aktywizacja uczniowskiej

działalności poznawczej

, a nie

przekazanie uczniom gotowej

wiedzy.

J. Dewey proponował budować

nauczanie jako

rozwiązanie przez

uczniów pod kierownictwem

nauczyciela konkretnych zadań

praktycznych

.

Przy czym zadania powinne być

-życiowymi,
-zrozumiałymi
-i bliskimi uczniom.

„nauczanie poprzez
odkrycie”

powinno być realizowane

według takich etapów

:

• odczucie przez uczniów konkretnych

trudności

w procesie działalności,

• analiza i uzasadnienie

problemu,

• sformułowanie hipotez

dotyczących

jego rozwiązania,

• logiczne sprawdzenie hipotez

,

• praktyczne sprawdzenie hipotez

za

pomocą spostrzeżeń i eksperymentów.

Wyróżnione przez J. Deweya etapy

odzwierciedlają stopnie

uczniowskiej

działalności

poznawczej,

a stopnie formalne J.-F. Harbarta –

etapy

nauczycielskiej

działalności

wykładania.

W pedocentrycznej koncepcji

główna funkcja polega nie na
wykładaniu gotowej wiedzy, ale
na:

1) postawieniu przed uczniami

życiowo ważnych praktycznych

problemów i

2) organizacji działalności uczniów

skierowanej na

ich rozwiązanie

.

Wiedza i umiejętności nie

są celem

specjalnej uczniowskiej
działalności,

a zdobywane przez nich w trakcie

rozwiązywania

problemów

praktycznych

.

Dydaktyczne podejście J.

Deweya jest krytykowane

również za

• brak oszczędności

„nauczania poprzez

działalność”;

• antyintelektualizm

,

niedocenianie

znaczenia wiedzy

teoretycznej w

procesie nauczania;

• przesadzenie roli przypadkowych

zainteresowań ucznia

w trakcie

kształtowania treści oświaty.

Współczesna dydaktyka,
rozpatrując nauczanie jako

jedność

wykładania i uczenia

stara się

wyróżnić pozytywne strony obydwu
układów dydaktycznych.

Proces nauczania, jego istota,

etapy i struktura

Nauczanie jest dobrze zorganizowanym

współdziałaniem nauczyciela i uczniów

,

skierowanym na uczniowski rozwój

poznawczy, przyswojenie przez nich

pewnych wiedzy, umiejętności i nawyków.

+ N

+ U

m

R

Główna funkcja nauczyciela w
nauczaniu polega na
zorganizowaniu uczniowskiej
działalności poznawczej.

Dlatego nauczanie można również
określić jako zarządzanie
poznawczą i praktyczną
działalnością uczniów, wskutek
której kształtują się w nich pewne
wiedza, umiejętności i nawyki,
rozwijają się zdolności.

W procesie nauczania

wyróżnamy takie kolejne etapy:

1.

Postawienie przez nauczyciela przed
uczniami celu, który oni akceptują.

2.

Organizacja przyswojenia i
przemyślenia przez uczniów nowej
informacji albo stworzenie sytuacji
problemowej, wskutek rozwiązania
której uczniowie samodzielnie
odkrywają pewne wiedzę i umiejętności.

3. Organizacja utrwalenia opanowanego i

przyswojonego przez uczniów na
poprzednim etapie materiału.

4. Potoczne sprawdzanie przyswojenia przez

uczniów wiedzy i umiejętności w celu
otrzymania powiązania zwrotnego i korekty
procesu nauczalnego.

5. Organizacja uogólnienia i systematyzacji

przez uczniów opanowanego materiału.

6. Ocena podsumowująca wyników nauczania

Pojęcie treści oświaty

Jednym z najważniejszych pytań dydaktyki

jest –

-

czemu nauczać dzieci w różnym wieku,

- jakie wiedzę, umiejętności i nawyki

rozwijać w nich

?

Rozwiązując ten problem, dydaktyka

opracowuje teoretyczne podstawy

kształtowania

treści oświaty

.

Treść oświaty – jest to układ

-

wiedzy,

- praktycznych umiejętności i nawyków,

- idei światopoglądowych

,

które uczniowie opanowują w trakcie
nauczania.

Treść oświaty składa się z

czterech głównych składników:

doświadczenia działalności

poznawczej

, odnotowane w postaci

jej wyników – wiedzy;

doświadczenia wykonania różnych

rozdzajów działalności

– w postaci

umiejętności działania według

wzoru;

doświadczenia działalności

twórczej

– w postaci umiejętności

podejmowania niestandardowych

decyzji w sytuacjach

problemowych;

doświadczenia stosunku do

otaczającej rzeczywistości

– w

postaci orientacji

światopoglądowych i moralno –

estetycznych.

Teorie treści oświaty

Pytanie

„czemu nauczać?”,

czyli problem

celów i treści oświaty, od dawna było
przyczyną sprzeczności między
dydaktykami.

• Wypowiadane były różne zdania na temat,

co to jest oświata, jaką wiedzę powienien
posiadać człowiek wykształcony.

• Oto są przykłady takich sentencji:



„Lepiej znać dużo więcej, niż nie wiedzieć
niczego” (Seneka).



„Mądry jest ten, kto zna to, co potrzeba, a
nie wiele czego” (Eschil)



„Trzeba wiedzieć wszystko o czymkolwiek i
cokolwiek o wszystkim” (Henryk Peter
Broom)



„Człowiek wykształcony – to ten, który wie,
gdzie trzeba znaleźć to, czego on
potrzebuje” (H. Zimmel)

Dyskusja dotycząca treści oświaty

toczy się głównie między

zwolennikami dwóch głównych

teorii, ukształtowanych pod koniec

XVIII – na początku XIX wieku:

- materialnej

- i formalnej

oświaty

.

Teoria oświaty materialnej.

Zwolennicy oświaty

materialnej

(encyklopedyzmu) są za opanowaniem
konkretnej wiedzy i niezbędnych dla
przyszłego życia umiejętności, uważają,
że główny cel nauczania polega na

przekazaniu uczniom największego
możliwego zakresu wiadomości z
różnych dziedzin naukowych

.

Teoria formalnej oświaty

Jej zwolennicy przestrzegają starożytnego
aforyzmu:

wiedzieć dużo nie oznacza być mądrym.

Głównym zadaniem szkoły, ich zdaniem,
jest nie tyle przekazać uczniom tylko
pewną wiedzę, którą się szybko zapomina,
ile

sprzyjać uczniowksiemu rozwojowi

intelektualnemu

.

Dydaktyczny utylitaryzm

Na przełomie XIX i XX wieków w

Stanach Zjednoczonych

jako odpowiedź

na niezadowolenie z teorii oświaty

materialnej i formalnej

zjawia się

koncepcja dydaktycznego utylitaryzmu.

Nauczanie J. Dewey rozpatrywał jako

organizację działalności dzieci

skierowanej na

rozwiązanie zadań praktycznych,

wziętych z życia codziennego

.

Programy nauczalne według teorii

dydaktycznego utylitaryzmu,

powinne wcielać:

Zasadę kształtowania

umiejętności

praktycznych

w trakcie rozwiązania

pewnych problemów

jako przeciwwagę podejściu

tradycyjnemu

, według którego

przyswojenie wiedzy jest realizowane

drogą zgłębienia wyjaśnień

nauczyciela i ćwiczeń.

• Zasadę połączenia

nauczania z grą

.

• Zasadę

aktywizacji działalności

uczniów

,

co podkreśla konieczność

samodzielności w trakcie otrzymania

wiedzy i umiejętności.

• Zasadę

przyłączenia dzieci do życia

ich otoczenia socjalnego.

Praktyczna realizacja głównych

założeń dydaktycznego

utylitaryzmu

spotykała się już w

latach 30 – 40 z ostrą krytyką

ze strony wielu znanych

naukowców amerykańskich,

którzy obarczali winą Deweya i

jego zwolenników

za

znaczne

obniżenie poziomu edukacji w

Stanach Zjednoczonych.

Dydaktyczny egzemplaryzm.

Teoria ta narodziła się

jako

odpowiedź

na pytanie:

czy możliwym jest skrócenie

zakresu materiału nauczalnego,

nie ograniczając przy tym mapy
świata

, która kształtuje się w

uczniowskiej świadomości?

Zgodnie z tą koncepcją materiał

nauczalny, naprzykład historię

średniowiecza, warto wykładać w

programie

nie systematycznie

, jak zawsze,

ale

„ogniskowo”.

W podłożu egzemplarystycznej

koncepcji kształtowania treści

oświaty leży zasada

„część

zamiast całości”,

istota której polega na tym, żeby

na

przykładzie fragmentów

reprezentacyjnych materiału

nauczalnego

zapoznać uczniów z

tematem w całości.

Na tej zasadzie

zamiast

tradycyjnego

przekazania wiedzy

w postaci konsekwentnego

wykładu

całego materiału

warto posługiwać się

przykładami

tematycznymi

(na przykładzie

żaby kształtować w uczniach

wyobrażenie o całym gatunku

płazów etc.)

Opisana koncepcja może być stosowana

w trakcie układania programów
nauczalnych z tych przedmiotów, treść
których

można przedstawić w postaci

oddzielnych „wysepek”, wizualnych
przykładów

.

Jednocześnie takie podejście jest

sprzeczne z zasadą systematyczności,
co jest niemożliwe dla przyjęcia dla
przedmiotów o strukturze liniowej,
naprzykład matematyki.

Sl. 3.Test

1. Rozdział pedagogiki, który

tłumaczy naukowe podstawy
nauczania, nazywa się ...

2. Na jaki pytanie odpowiada

dydaktyka? .......

3. Jaki glówni funkcje dydaktyki?

4. Jaka funkcja dydaktyki polega na

zgłębieniu, systematyzacji,

uogólnieniu i naukowym

uzasadnieniu doświadczenia

pedagogicznego, tłumaczeniu

prawideł i mechanizmów

poznawczego rozwoju osobowości?

- konstrukcyjno – technologiczna,
- naukowo – teoretyczna

5. Jaka funkcja dydaktyki polega na

opracowaniu treści, skutecznych
metod, sposobów i środków
nauczania, konstruowaniu
technologii nauczalnych?

- konstrukcyjno – technologiczna,
- naukowo – teoretyczna

6. Zwolenniki którego paradygmaty

uwaźali źe głównym zadaniem
nauczyciela jest przekazywanie
uczniom konkretnych wiedzy i
umiejętności?

- naturalistycznego,
- technokratycznego.

7. Zwolenniki którego

paradygmaty uwaźali źe głównym
zadaniem nauczyciela jest
stymulowanie jego poznawczej
działalności?

- naturalistycznego,
- technokratycznego

8. Kto wyróżnił cztery formalne stopnie

nauczania:

- jasność,
- skojarzenie,
- uogólnienie,
- zastosowanie?

1.

Herbart;

2.

Dewey.

9. Kto jest autorem

naturalistycznego ałbo
paidocentrycznego systemu
nauczania?

1. Herbart;
2. Dewey.

10. Kto byl krytykowany za:

–

werbalizm i intelektualizm nauczania,

– niedowartościowanie uczniowskiej

aktywności, jednostronną orientację

na przekazanie im przygotowanej

wiedzy,

– utożsamienie rozwoju poznawczego i

przyswojenie wiedzy,

– formalizm nauczania, rutynę

metodyczną i konserwatyzm?

1.

Herbart; 2. Dewey.

11. Kto proponował budować

nauczanie jako rozwiązanie przez
uczniów pod kierownictwem
nauczyciela konkretnych zadań
praktycznych?

1. Herbart;
2. Dewey.

12. Która koncepcia byla krytykowany

za:

• brak oszczędności „nauczania poprzez

działalność”;

• antyintelektualizm, niedocenianie

znaczenia wiedzy teoretycznej w
procesie nauczania;

• przesadzenie roli przypadkowych

zainteresowań ucznia w trakcie
kształtowania treści oświaty?

- naturalistyczna,
- technokratyczna

13. Zwolennicy której teorii treści

edukacji, uważają, że główny cel

nauczania polega na przekazaniu

uczniom największego możliwego

zakresu wiadomości z różnych

dziedzin naukowych?

1) Teorii edukacji formalnej;
2) Teorii edukacji materialnej;
3) Teorii egzemplaryzmu

dydaktycznego;

4) Teorii utylitaryzmu dydaktycznego

14. Z punktu widzenia której teorii treści

edukacji, główne zadanie nauczania

polega nie na przekazaniu uczniom

pewnego systemu wiedzy z różnych

dziedzin naukowych, ale na sprzyjaniu ich

rozwojowi intelektualnemu?

1) Teorii edukacji materialnej;
2) Teorii edukacji formalnej;
3) Teorii egzemplaryzmu dydaktycznego;
4) Teorii utylitaryzmu dydaktycznego.

15. Z punktu widzenia której teorii treści

edukacji, główne zadanie nauczania
polega na organizacji działalności dzieci
skierowanej na rozwiązanie zadań
praktycznych, wziętych z życia
codziennego?

1) Teorii edukacji materialnej;
2) Teorii edukacji formalnej;
3) Teorii egzemplaryzmu dydaktycznego;
4) Teorii utylitaryzmu dydaktycznego.

16. Z punktu widzenia której teorii treści

edukacji, główne zadanie nauczania

polega na tym, żeby na przykładzie

fragmentów reprezentacyjnych

materiału nauczalnego zapoznać

uczniów z tematem w całości?

1) Teorii edukacji materialnej;
2) Teorii edukacji formalnej;
3) Teorii egzemplaryzmu

dydaktycznego;

4) Teorii utylitaryzmu dydaktycznego.