Prawo i instytucje WE

Prawo i instytucje WE

w. 2

w. 2

Prawo i instytucje WE

Prawo i instytucje WE

w. 2

w. 2

autor: Michał Pluciński

autor: Michał Pluciński

Katedra Gospodarki Światowej i Transportu Morskiego

Wydziału Zarządzania i Ekonomiki Usług

autor: Michał Pluciński

autor: Michał Pluciński

Katedra Gospodarki Światowej i Transportu Morskiego

Wydziału Zarządzania i Ekonomiki Usług

Źródła europejskiego prawa wspólnotowego

Źródło europejskiego prawa wspólnotowego tworzą
przede wszystkim traktaty założycielskie trzech
Wspólnot (traktat paryski i traktaty rzymskie) wraz
dołączonymi do nich aneksami i protokołami, a także
późniejszymi traktatami uzupełniającymi i
modyfikującymi postanowienia traktatów
założycielskich, np. treść umowy o fuzji niektórych
organów (Rady i Komisji) trzech Wspólnot z 8 kwietnia
1965 r., układy o przystąpieniu nowych państw
członkowskich do Wspólnoty, treść Jednolitego Aktu
Europejskiego, Traktatu o Unii Europejskiej, Traktatu
amsterdamskiego, Traktatu nicejskiego, Traktatu
lizbońskiego.

Prawo wspólnotowe wynikające z powyższych
traktatów zostało ustanowione bezpośrednio przez
same państwa członkowskie i kwalifikuje się je jako
prawo pierwotne (statutowe/traktatowe).

Źródła europejskiego prawa wspólnotowego

Źródło europejskiego prawa wspólnotowego tworzą
przede wszystkim traktaty założycielskie trzech
Wspólnot (traktat paryski i traktaty rzymskie) wraz
dołączonymi do nich aneksami i protokołami, a także
późniejszymi traktatami uzupełniającymi i
modyfikującymi postanowienia traktatów
założycielskich, np. treść umowy o fuzji niektórych
organów (Rady i Komisji) trzech Wspólnot z 8 kwietnia
1965 r., układy o przystąpieniu nowych państw
członkowskich do Wspólnoty, treść Jednolitego Aktu
Europejskiego, Traktatu o Unii Europejskiej, Traktatu
amsterdamskiego, Traktatu nicejskiego, Traktatu
lizbońskiego.

Prawo wspólnotowe wynikające z powyższych
traktatów zostało ustanowione bezpośrednio przez
same państwa członkowskie i kwalifikuje się je jako
prawo pierwotne (statutowe/traktatowe).

Kolejne źródło europejskiego prawa wspólnotowego

tworzą normy prawne stanowione przez właściwe

instytucje Wspólnot, wyposażone w odpowiednie

kompetencje na mocy postanowień traktatowych w

celu realizacji zadań wyznaczonych przez te

traktaty. Ustanowione w ten sposób normy prawne

określa się mianem prawa wtórnego lub

pochodnego.

Źródłem europejskiego prawa wspólnotowego są
także postanowienia umów międzynarodowych
zawieranych prze Wspólnoty, posiadające
podmiotowość prawno – międzynarodową (np.
umowy o stowarzyszeniu).

Również umowy zawierane pomiędzy państwami
członkowskimi Wspólnot stanowią źródło
europejskiego prawa wspólnotowego. Chodzi tu o
porozumienia między państwami członkowskimi,
zawierane wówczas, gdy instytucje Wspólnoty nie
mają kompetencji do prawnego regulowania
niektórych kwestii ściśle związanych z działalnością
Wspólnot i wymagających takiej regulacji.

Oprócz wymienionych powyżej pisanych źródeł
europejskiego prawa wspólnotowego istnieją również
niepisane źródła tego prawa, do których należą ogólne
zasady prawa przestrzegane przez wszystkie systemy
prawne oraz prawo zwyczajowe.

Ogólne zasady prawa są formułowane w procesie
orzecznictwa Trybunału Wspólnot. Do najbardziej znanych
wypracowanych dotychczas przez Trybunał ogólnych zasad
prawa europejskiego zalicza się: zasadę dobrej wiary,
zasadę posłuszeństwa prawu, zasadę zgodności z
prawem aktów o charakterze administracyjnym,
zasadę zakazu dyskryminacji i zasadę jednakowego
traktowania, zasadę proporcjonalności, prawo do
obrony, podstawowe prawa człowieka.

Zgodnie z orzeczeniem Trybunału do ogólnych zasad
europejskiego prawa wspólnotowego należą również takie
zasady jak: nie należy karać drugi raz za to samo, nie
ma zbrodni i winy bez uzasadnienia prawnego,
wysłuchaj drugiej strony i inne.

Oprócz wymienionych powyżej pisanych źródeł
europejskiego prawa wspólnotowego istnieją również
niepisane źródła tego prawa, do których należą ogólne
zasady prawa przestrzegane przez wszystkie systemy
prawne oraz prawo zwyczajowe.

Ogólne zasady prawa są formułowane w procesie
orzecznictwa Trybunału Wspólnot. Do najbardziej znanych
wypracowanych dotychczas przez Trybunał ogólnych zasad
prawa europejskiego zalicza się: zasadę dobrej wiary,
zasadę posłuszeństwa prawu, zasadę zgodności z
prawem aktów o charakterze administracyjnym,
zasadę zakazu dyskryminacji i zasadę jednakowego
traktowania, zasadę proporcjonalności, prawo do
obrony, podstawowe prawa człowieka.

Zgodnie z orzeczeniem Trybunału do ogólnych zasad
europejskiego prawa wspólnotowego należą również takie
zasady jak: nie należy karać drugi raz za to samo, nie
ma zbrodni i winy bez uzasadnienia prawnego,
wysłuchaj drugiej strony i inne.

Każde nowo przyjęte w poczet
członków UE państwo musi
bezwzględnie i w całości
zaakceptować dorobek prawny
Wspólnot Europejskich (acquis
communautaire).

Klasyfikacja aktów prawa wtórnego

Zgodnie z postanowieniami obu traktatów rzymskich
kompetentne organy tych organizacji mogą podejmować pięć
rodzajów aktów prawnych (uchwał): rozporządzenia,
dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie. Natomiast traktat
paryski o EWWiS wymienia tylko cztery rodzaje uchwał:
decyzje ogólne, decyzje indywidualne, zalecenia i opinie.

Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Obowiązuje ono w całości i
jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach
członkowskich Wspólnoty. Wśród uchwał o charakterze prawnie
wiążącym rozporządzenie jest jedynym aktem ogólnym,
zawierającym normy prawne mające zastosowanie do
nieograniczonej liczby przypadków określonego rodzaju.
Adresatami rozporządzeń mogą być zarówno państwa
członkowskie, jak i osoby prawne oraz fizyczne prawa
wewnętrznego poszczególnych państw członkowskich. Każde
rozporządzenie wymaga umotywowania.

Dyrektywa

Dyrektywa

wiąże państwo, do którego jest skierowana w

wiąże państwo, do którego jest skierowana w

zakresie rezultatów, jakie powinny być osiągnięte,

zakresie rezultatów, jakie powinny być osiągnięte,

pozostawiając władzom państwowym swobodę wyboru

pozostawiając władzom państwowym swobodę wyboru

form oraz środków. Adresatami dyrektywy mogą być tylko

form oraz środków. Adresatami dyrektywy mogą być tylko

państwa członkowskie Wspólnoty. Wymaga

państwa członkowskie Wspólnoty. Wymaga

umotywowania.

umotywowania.

Decyzja

Decyzja

ograniczona jest jedynie do indywidualnych

ograniczona jest jedynie do indywidualnych

adresatów,

adresatów,

wskazanych przez nią samą,

wskazanych przez nią samą,

obowiązuje w

obowiązuje w

całości strony, do których jest skierowana. Adresatami

całości strony, do których jest skierowana. Adresatami

decyzji mogą być zarówno państwa członkowskie, jak też

decyzji mogą być zarówno państwa członkowskie, jak też

osoby prawne i fizyczne. Wymaga umotywowania.

osoby prawne i fizyczne. Wymaga umotywowania.

Zalecenia i opinie

Zalecenia i opinie

nie mają charakteru wiążącego.

nie mają charakteru wiążącego.

Znaczenie prawne tego rodzaju uchwał polega na

Znaczenie prawne tego rodzaju uchwał polega na

wyrażaniu stanowiska organów WE, do którego adresaci

wyrażaniu stanowiska organów WE, do którego adresaci

nie mają obowiązku się stosować. Jest to więc wyraz

nie mają obowiązku się stosować. Jest to więc wyraz

propozycji, sugestii lub życzeń danego organu, których

propozycji, sugestii lub życzeń danego organu, których

realizacja z prawnego punktu widzenia, zależy od uznania

realizacja z prawnego punktu widzenia, zależy od uznania

adresatów. Ich adresatami mogą być zarówno państwa

adresatów. Ich adresatami mogą być zarówno państwa

członkowskie WE, jak i osoby prawne i fizyczne ich prawa

członkowskie WE, jak i osoby prawne i fizyczne ich prawa

wewnętrznego oraz inne organa Wspólnot.

wewnętrznego oraz inne organa Wspólnot.

Dyrektywa

Dyrektywa

wiąże państwo, do którego jest skierowana w

wiąże państwo, do którego jest skierowana w

zakresie rezultatów, jakie powinny być osiągnięte,

zakresie rezultatów, jakie powinny być osiągnięte,

pozostawiając władzom państwowym swobodę wyboru

pozostawiając władzom państwowym swobodę wyboru

form oraz środków. Adresatami dyrektywy mogą być tylko

form oraz środków. Adresatami dyrektywy mogą być tylko

państwa członkowskie Wspólnoty. Wymaga

państwa członkowskie Wspólnoty. Wymaga

umotywowania.

umotywowania.

Decyzja

Decyzja

ograniczona jest jedynie do indywidualnych

ograniczona jest jedynie do indywidualnych

adresatów,

adresatów,

wskazanych przez nią samą,

wskazanych przez nią samą,

obowiązuje w

obowiązuje w

całości strony, do których jest skierowana. Adresatami

całości strony, do których jest skierowana. Adresatami

decyzji mogą być zarówno państwa członkowskie, jak też

decyzji mogą być zarówno państwa członkowskie, jak też

osoby prawne i fizyczne. Wymaga umotywowania.

osoby prawne i fizyczne. Wymaga umotywowania.

Zalecenia i opinie

Zalecenia i opinie

nie mają charakteru wiążącego.

nie mają charakteru wiążącego.

Znaczenie prawne tego rodzaju uchwał polega na

Znaczenie prawne tego rodzaju uchwał polega na

wyrażaniu stanowiska organów WE, do którego adresaci

wyrażaniu stanowiska organów WE, do którego adresaci

nie mają obowiązku się stosować. Jest to więc wyraz

nie mają obowiązku się stosować. Jest to więc wyraz

propozycji, sugestii lub życzeń danego organu, których

propozycji, sugestii lub życzeń danego organu, których

realizacja z prawnego punktu widzenia, zależy od uznania

realizacja z prawnego punktu widzenia, zależy od uznania

adresatów. Ich adresatami mogą być zarówno państwa

adresatów. Ich adresatami mogą być zarówno państwa

członkowskie WE, jak i osoby prawne i fizyczne ich prawa

członkowskie WE, jak i osoby prawne i fizyczne ich prawa

wewnętrznego oraz inne organa Wspólnot.

wewnętrznego oraz inne organa Wspólnot.

Wspólną cechą rozporządzeń, dyrektyw, i decyzji jest to, że mają
bezwzględną moc wiążącą w stosunku do ich adresatów. Dwie
z nich, a mianowicie rozporządzenie i decyzja, automatycznie
obowiązują na terytorium państw członkowskich WE, czyli nie
wymagają ani transformacji, ani inkorporacji do systemów prawnych
państw członkowskich. Natomiast w przypadku dyrektywy potrzebne
są akty władzy państwowej, aby mogła ona obowiązywać i być
stosowana na terytorium danego państwa członkowskiego Wspólnoty.

W przypadku sprzeczności między prawnie wiążącymi
uchwałami podejmowanymi przez organy WE a aktami prawa
wewnętrznego państw członkowskich wyższość mają uchwały
Wspólnoty. Nie zmieniają one jednak ani nie uchylają automatycznie
kolidujących z nimi aktów prawa wewnętrznego, ale nakładają
obowiązek uczynienia tego na państwa członkowskie Wspólnoty.

Organy WE

Do głównych organów Wspólnot Europejskich należą: Rada Unii

Europejskiej, Komisja Europejska, Parlament Europejski oraz

Trybunał Sprawiedliwości.

Rada Unii Europejskiej
Rada została powołana na mocy traktatu o utworzeniu EWG. Ma na celu

reprezentowanie interesów państw członkowskich na szczeblu Wspólnoty

oraz kształtowanie jej polityki we wszystkich dziedzinach. Jest ona

głównym organem decyzyjnym i legislacyjnym Wspólnoty, i

dlatego zajmuje ona kluczową pozycję w systemie instytucjonalnym.

Zadania Rady UE wynikają z jej uprawnień: inicjatywnych, legislacyjnych,

kontrolnych oraz nominacyjnych (prawo powoływania członków innych

organów Wspólnot, np. Komitetu Ekonomiczno - Społecznego, Komitetu

Regionów oraz Trybunału Rewidentów Księgowych).

W skład Rady UE wchodzą (każdorazowo po jednym) ministrowie państw

członkowskich Wspólnoty. Przewodniczącym Rady zostaje na okres 6

miesięcy państwo członkowskie (minister), według z góry określonego

porządku. Skład Rady UE zmienia się w zależności od przedmiotu

obrad (rolnictwo, komunikacja, gospodarka, sprawy zagraniczne,

itp.). Co najmniej raz w miesiącu obraduje rada ministrów spraw

zagranicznych, tzw. Rada ds. Ogólnych. Pełni ona role koordynatora

pracy „pozostałych Rad”, a ministrowie spraw zagranicznych są

traktowani jako główni przedstawiciele państw członkowskich.

Komisja Europejska

Komisja również została powołana wraz z
powstaniem EWG i Euroatomu (1957 r.).

Komisja ma trzy zasadnicze uprawnienia:
inicjatywne, kontrolne oraz wykonawcze.

Pozycja Komisji w systemie instytucjonalnym
Wspólnoty została wzmocniona postanowieniami
Jednolitego Aktu Europejskiego, szczególnie w
zakresie jej kompetencji wykonawczych.

Parlament Europejski

10.09.1952 r. odbyło się w Strasburgu pierwsze posiedzenie

Wspólnego Zgromadzenia państw członkowskich EWWiS

(poprzednika Parlamentu Europejskiego, od 1958 r.

wspólnego dla trzech Wspólnot).

Bardzo ważnym wydarzeniem w historii Parlamentu

Europejskiego był rok 1979, w którym odbyły się pierwsze

wybory bezpośrednie. Uprawnienia Parlamentu są nadal

bardzo ograniczone, choć obecnie nieco większe niż w

momencie jego powstania, i obejmują: uprawnienia w

procesie legislacyjnym, uprawnienia budżetowe, oraz

uprawnienia kontrolne.

Podstawową cechą odróżniającą Parlament Europejski od

parlamentów państw jest to, że nie posiada uprawnień

ustawodawczych. Udział Parlamentu w procesie decyzyjnym

Wspólnot ograniczał się początkowo (traktat o EWG) do

procedury konsultacji, rozszerzonej na mocy JAE o tzw.

procedurę współpracy, a następnie tzw. procedurę

współdecydowania (Traktat o UE).

Uprawnienia budżetowe Parlamentu Europejskiego dotyczą

przede wszystkim ustalenia wysokości tzw. nieobligatoryjnych

(nie wynikających bezpośrednio z postanowień traktatu o EWG

lub uchwalonych na jego podstawie aktów prawnych) wydatków

Wspólnoty oraz możliwości odrzucenia (z ważnych powodów)

przez Parlament projektu budżetu. Przewodniczący Parlamentu

zatwierdza każdorazowo budżet Wspólnoty.

Uprawnienia kontrolne Parlamentu Europejskiego, dotyczące

początkowo tylko Komisji Europejskiej, zostały z biegiem czasu

rozszerzone także na Radę UE i inne instytucje Wspólnot.

Parlament prowadzi również kontrolę nad wykonaniem budżetu.

W Parlamencie jest 19 stałych komitetów parlamentarnych,

specjalizujących się w różnych dziedzinach, np. Komitet Spraw

Zagranicznych i Bezpieczeństwa oraz Komitet Rolnictwa,

Rybołówstwa i Rozwoju Wsi.

Trybunał Sprawiedliwości

Trybunał został utworzony na mocy traktatu o EWWiS, w 1958 r.

stał się organem wspólnym dla trzech Wspólnot. Zapewnia

przestrzeganie prawa w zakresie interpretacji i stosowania

postanowień traktatowych.

Początkowo jego działalność koncentrowała się na rozstrzyganiu

sporów między Komisją a rządami państw członkowskich, w

związku z naruszeniem przez nie obowiązującego prawa Wspólnot.

Z upływem czasu, coraz częściej pojawiały się sprawy wynikające

ze skarg wnoszonych przez rządy państw członkowskich przeciwko

decyzjom Komisji Europejskiej.

Jurysdykcja Trybunału obejmuje rozstrzyganie sporów między:

państwami członkowskimi, Wspólnota a państwami

członkowskim, organami Wspólnoty, Wspólnotą a

przedsiębiorstwami i osobami fizycznymi.

Trybunał składa się z 13 sędziów, wspomaganych przez sześciu

adwokatów generalnych (jedni i drudzy powoływani są przez rządy

państw członkowskich), których zadaniem jest analiza spornych

spraw na zasadzie pełnej bezstronności i niezależności oraz

przygotowanie końcowych wniosków dla Trybunału.

Trybunał Rewidentów Księgowych

Trybunał został powołany na mocy traktatu w sprawie

zmiany określonych przepisów finansowych, zawartego

między rządami państw członkowskich WE 22.07.1975 r.

Prowadzi kontrolę rachunkowości WE. Jego

zadaniem jest kontrola przychodów i wydatków

WE oraz każdej, utworzonej przez Wspólnotę,

instytucji.

Trybunał Rewidentów Księgowych tworzy 15 członków.

Rada Europejska

Rada jest instytucją powstałą w miejsce konferencji

szefów państw i rządów Wspólnoty,

zapoczątkowanych w lutym 1961 r. w Paryżu. Od

1969 r. spotkania na szczycie stały się częstsze, zaś

w 1974 r. zgłoszono propozycję spotkań w

regularnych odstępach czasu.

Wyraźniejsze kontury instytucjonalne nadała Radzie

Uroczysta Deklaracja w Sprawie Unii Europejskiej

(19.06.1983 r.). W Deklaracji mówi się, że Rada

Europejska ustala ramy pogłębiania

europejskiej integracji oraz określa ogólne

kierunki rozwoju Wspólnot Europejskich i

Europejskiej Współpracy Politycznej.

Jednolity Akt Europejski stworzył podstawę

prawnomiędzynarodową RE. W dokumencie w tym

stwierdza się, że w skład Rady Europejskiej wchodzą

szefowie państw członkowskich oraz przewodniczący

Komisji. Są oni wspomagani przez ministrów spraw

zagranicznych i jednego członka Komisji.

Traktat o Unii Europejskiej stwierdził, że „Rada

Europejska daje Unii niezbędne do jej rozwoju impulsy

oraz określa ogólne polityczne cele tego rozwoju. Organ

ten określa również zasady i ogólne kierunki wspólnej

polityki zagranicznej i wspólnej polityki

bezpieczeństwa”.

Traktat z Lizbony (2007) wprowadził instytucję

przewodniczącego Rady Europejskiej z wyboru na 2,5

letnią kadencję.

Urząd Wysokiego Przedstawiciela Unii ds. Zagranicznych i Polityki

Bezpieczeństwa

Na mocy Traktatu Amsterdamskiego utworzona została instytucją

Wysokiego Przedstawiciela ds. Wspólnej Polityki Zagranicznej i

Bezpieczeństwa. Urząd ten powierzono J. Solanie, b. Sekretarzowi

Generalnemu NATO.

W Traktacie z Lizbony powołana zostaje funkcja Wysokiego

Przedstawiciela Unii ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa.

Mało znaczącej zmianie nazwy towarzyszy istotna zmiana treści -

pozycja Wysokiego Przedstawiciela zostaje wzmocniona i uzyskuje

on nowe kompetencje. Wybierany kwalifikowaną większością

przez Radę Europejską w porozumieniu z przewodniczącym

Komisji Europejskiej, przewodniczy on Radzie Spraw

Zagranicznych oraz - co więcej - obejmie funkcję

wiceprzewodniczącego Komisji Europejskiej, w której odpowiada

za sprawy zagraniczne.

Organy pomocnicze

W ramach WE funkcjonują bardzo liczne (kilkadziesiąt) stałe

organy o charakterze pomocniczym. Są one bardzo

zróżnicowane pod względem struktury, statusu prawnego, stopnia

zależności od głównego organu Wspólnoty (Rady Unii i Komisji

Europejskiej), jak i rzeczywistej roli w procesie podejmowania

decyzji.

Do najważniejszych organów pomocniczych należą: Komitet

Stałych Przedstawicieli – COREPER (główny organ pomocniczy

Rady Unii, ściśle związany ze stałymi przedstawicielstwami państw

członkowskich akredytowanymi przy siedzibie Wspólnot; jego

zadaniem jest przygotowanie prac Rady, ale często też podejmuje

ostateczne decyzje), Komitet Ekonomiczno – Społeczny (w jego

skład wchodzi 222 członków, reprezentujących różne dziedziny życia

gospodarczego), Komitet Regionów (liczący również 222 członków

– przedstawicieli władz regionalnych i lokalnych krajów

członkowskich), Komitet ds. Nauki i Techniki, Komitet

Koordynacyjny działający w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i

spraw wewnętrznych, Komitet ds. Rokowań Celnych, Komitet

Transportowy. Równie istotne znaczenie mają różne organy

pomocnicze działające w zakresie spraw walutowych.

Organy główne (Rada Unii i Komisja Europejska)

zobowiązane są przez postanowienia traktatowe do

zasięgnięcia opinii niektórych organów pomocniczych

przed podjęciem ostatecznej decyzji.

Istotną rolę spośród bardzo szerokiej rozbudowanej sieci

organów pomocniczych odgrywają tzw. komitety

zarządzające oraz tzw. komitety reglamentacyjne.

Pierwsze z nich są wyłącznymi organami Komisji i

współuczestniczą w procesie opracowywania uchwał w

dziedzinie wspólnej polityki rolnej. Komitety

reglamentacyjne pełnią podobną rolę w odniesieniu do

innych dziedzin funkcjonowania UE (ustalanie

standardów w zakresie środowiska, standardów

żywnościowych).

Oprócz stałych organów pomocniczych w ramach WE

działają również liczne organy pomocnicze, o

charakterze tymczasowym.