Ekonomia

zagadnienia wstępne i

gospodarowanie

Literatura podstawowa:
1.Begg D., Fischer S., Dornbusch R., Mikroekonomia, PWE, Warszawa
2007
2.Begg D., Fischer S., Dornbusch R., Makroekonomia, PWE, Warszawa
2007
3.Nasiłowski M., System rynkowy. Podstawy mikro i makroekonomii, Wyd.
Key Text, Warszawa 2006
4.Rekowski M., Wprowadzenie do mikroekonomii, POLSOFT, Poznań 2000
5.Bednarski M., Wilkin J. (red.), Ekonomia dla prawników, LexisNexis,
Warszawa 2007
Literatura uzupełniająca:
1.Samuelson P.A., Nordhaus W.D., Ekonomia. T.1, PWN, Warszawa 2006
2.Meredyk K. (red.), Ekonomia ogólna, Wydawnictwo UwB, Białystok 2007
3.Burda M., Wypłosz Ch., Makroekonomia. Podręcznik europejski, PWE,
Warszawa 2000
4.Domańska E., Wokół interwencji państwa w gospodarkę, PWN,
Warszawa 1992

Czasopisma:
„Gospodarka Narodowa”
„Ekonomista”
„ The economist”

Podmiot gospodarczy i proces gospodarowania
Rynek i funkcje rynku

Teoria konsumenta

Pieniądz współczesny i system bankowy

Teoria kosztów

Teoria przedsiębiorstwa

Monopolizacja gospodarki

Gospodarka narodowa jako przedmiot badań naukowych i rachunek

produktu narodowego
Warunki równowagi ogólnej

Wzrost, rozwój i cykliczność w procesie wzrostu gospodarczego

Funkcjonowanie gospodarki narodowej - rola państwa w gospodarce

Inflacja i bezrobocie w gospodarce

Budżet państwa i polityka fiskalna

Makroekonomia gospodarki otwartej

Elementy teorii integracji gospodarczej: Mikroekonomia integracji

Tematy

wykładów

Kilka uwag wstępnych na

temat Ekonomii….

jako nauki społecznej

Ekonomia

nauka o gospodarowaniu, tzn. o prawach dotyczących

trzech faz procesu gospodarczego: produkcji, podziału i konsumpcji.

W ujęciu:

 ogólnopoznawczym - objaśnia postępowanie jednostek
gospodarczych i funkcjonowanie gospodarki jako całości.

historyczno-społecznym - objaśnia prawa rozwoju gospodarczego
oraz służy lepszemu poznaniu i objaśnieniu otaczającej nas
rzeczywistości.

prakseologicznym -jest nauką o racjonalnym gospodarowaniu,
formułującą zasady wyboru ekonomicznego na wszystkich odcinkach
gospodarki. W tej funkcji ekonomia realizuje cele praktyczne, służąc
potrzebom życia.

Ekonomia

zajmuje się przede wszystkim badaniem, co, ile, jak i dla

kogo wytwarza społeczeństwo.

Jest więc nauką społeczną, tzn. nauką wyjaśniającą postępowanie
ludzi w procesach gospodarczych.

Podstawowe zagadnienia ekonomii:

 alokacja zasobów: rozdział czynników wytwórczych (praca, kapitał,
ziemia) do różnych dziedzin i różnych zastosowań;

 produkcja: wielkość i struktura, metody wytwarzania (technika),
wzrost produkcji;

 podział: dóbr i usług oraz dochodów. Ponieważ główną formą
podziału jest wymiana, trzeba wyjaśnić prawa i zasady wymiany
rynkowej;

 spożycie: problemy wyboru ekonomicznego w sferze konsumpcji -
od zagadnień rozstrzyganych przez pojedynczego konsumenta
(gospodarstwo domowe) aż do spraw dotyczących ogólnej konsumpcji
społecznej.
Racjonalnie postępujący konsument musi rozstrzygnąć, jak
rozdysponować swój dochód i ile czego kupić.

W ekonomii współistnieją dwa nurty:

 Ekonomia pozytywna objaśnia, jak jest, dlaczego i co z tego
wynika. Bada rzeczywiste działanie gospodarki.

 Ekonomia normatywna ocenia rzeczywistość i postuluje, jak
powinno być oraz co należy zrobić, aby było lepiej. Zaleca, co powinno
się czynić.

Podział też na:

Mikroekonomia bada prawa postępowania jednostek
gospodarujących: gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. Opisuje
i objaśnia funkcjonowanie rynków poszczególnych towarów i czynników
produkcji.
Zajmuje się szczegółową analizą działań poszczególnych podmiotów
gospodarczych

Makroekonomia opisuje funkcjonowanie gospodarki jako całości,
kładąc nacisk na wzajemne związki zachodzące w gospodarce.
Analizuje problemy ogólnogospodarcze i współzależności zachodzące w
gospodarce.

Miejsce ekonomii w naukach społecznych:

 ma ścisłe związki innymi naukami np. z socjologią, psychologią,
demografią, historią, geografią .

 tworzy ogólną teoretyczną podstawę do bardziej szczegółowej
analizy i konkretyzacji reguł gospodarowania, dokonywanej w takich
dyscyplinach ekonomicznych, jak: finanse i bankowość, zarządzanie i
marketing, rachunkowość itp.

 szeroko korzysta z narzędzi matematyki. Teorie i modele
ekonomiczne zapisane sformalizowanym językiem matematyki nazywa
się czasem ekonomią matematyczną.

 często posługuje się metodami i narzędziami statystyki i
ekonometrii.

• Statystyka to nauka zajmująca się zbieraniem, analizą i interpretacją
danych ilościowych.

• Statystyka gospodarcza zajmuje się pomiarem zjawisk
gospodarczych.

• Ekonometria zajmuje się mierzeniem zależności między zmiennymi
ekonomicznymi za pomocą modeli ekonometrycznych.

Kategorie, twierdzenia, prawa i teorie

Ekonomia posługuje się własnym językiem, którego podstawę tworzą
kategorie ekonomiczne - określone pojęcia o ustalonej definicji, takie
jak np.: praca, wymiana, towar, pieniądz, popyt, podaż, cena, zysk.
Jako nauka, ekonomia formułuje: twierdzenia, prawa i teorie.

Twierdzenia -oparte na naukowych przesłankach stwierdzenia, oceny i
wnioski. Mogą one wyrażać opis lub objaśnienie rzeczywistości,
przewidywania, oceny i postulaty itp.

Niektóre twierdzenia, wyrażające ważne i trwałe prawidłowości procesu
gospodarczego, noszą miano praw ekonomicznych- wyrażają
powtarzające się związki między różnymi elementami procesu
gospodarczego. Np.: podstawowe prawo popytu orzeka, że przy innych
czynnikach nie zmienionych popyt na towar rośnie wraz ze spadkiem
ceny.

Teorią ekonomiczną -uporządkowany zbiór twierdzeń służący
wyjaśnieniu pewnego problemu ekonomicznego lub pewnego zakresu
zjawisk gospodarczych . Każda teoria ekonomiczna opiera się na
określonych założeniach upraszczających.

Indukcja, dedukcja i weryfikacja

W ekonomii wykorzystywane są dwie podstawowe metody
wnioskowania:

Indukcja - polega na wyciąganiu ogólnych wniosków z obserwacji
procesu gospodarczego.
Dedukcja - polega na wyprowadzaniu konkretnych wniosków z
abstrakcyjnych założeń ogólnych.
Wnioskowanie indukcyjne- opiera się na poznawczej analizie
rzeczywistości.
Wnioskowanie dedukcyjne - rozumowanie teoretyczne, polegające
na wyciąganiu logicznych wniosków z przyjętych założeń (przesłanek).

Weryfikacja teorii - sprawdzanie poprawności i przydatności teorii
ekonomicznych następuje dwiema drogami:

 weryfikacja logiczna - ocena założeń oraz poprawności rozumowania
(czy z danych przesłanek wyprowadzone zostały właściwe wnioski);

weryfikacja empiryczna - ocena zgodności teorii z rzeczywistością.

Modele, dane liczbowe, wskaźniki….

Model- uproszczony obraz rzeczywistości, które pozwalają wydobyć
i naświetlić najbardziej istotne dla danego zagadnienia elementy i
zależności.

Dane liczbowe:

 opisujące wartości określonej zmiennej w różnych punktach
czasowych (np. w kolejnych latach) nazywamy szeregami
czasowymi.

 pokazujące wartości, jakie przyjmuje określona zmienna dla
poszczególnych jednostek tworzących pewną populację, nazywamy
danymi przekrojowymi.

Szeregiem czasowym

są np. liczby opisujące kształtowanie się zysku

określonej firmy w kolejnych miesiącach albo rozmiary produkcji stali w
Polsce w poszczególnych latach.

Natomiast porównawcze zestawienie zysków kilku firm lub wolumenu
produkcji stali w różnych krajach w określonym roku będzie szeregiem
przekrojowym.

Wskaźnik (indeks) wyraża względną wartość danej zmiennej
odniesioną do pewnej wartości przyjętej za podstawę, np. do wartości
zmiennej w okresie podstawowym (bazowym).

Sposób obliczania takich wskaźników ilustruje następujący przykład:

Dochód nominalny to suma otrzymywanych pieniędzy.
Dochód realny to ilość towarów i usług, które za te pieniądze
(dochód realny) możemy nabyć.
Aby obliczyć zmiany dochodu realnego, trzeba podzielić wskaźnik
dochodu nominalnego przez wskaźnik cen (o tej samej podstawie).

Przykład
Przeciętne wynagrodzenie miesięczne netto w Polsce wyniosło:
1996 - 710, 46 zł
1997 - 872, 91 zł

Wskaźniki opisujące zmiany określonej wielkości w czasie noszą nazwę
indeksów dynamiki.

Mogą one mieć postać:

 indeksów o stałej podstawie (np. rok początkowy = 100) lub

 indeksów łańcuchowych (np. poprzedni miesiąc = 100).

Wskaźniki cen

W podobny sposób obliczamy wskaźniki cen:

Wielkości nominalne i realne

Wielkości nominalne - wielkości wyrażone wartościowo w cenach
bieżących. Wielkości realne to wielkości wyrażone w cenach stałych.
Dochód nominalny -suma otrzymywanych pieniędzy.
Dochód realny -ilość towarów i usług, które za te pieniądze możemy
nabyć.

Stopa wzrostu (spadku) zmiennej x to procentowa zmiana jej wartości
w danym okresie (np. w danym roku) w porównaniu z poprzednim
okresem (poprzednim rokiem):

Tablice i wykresy

Do celów analizy wygodną formą prezentacji danych są wykresy.

Wykres liniowy może pokazywać kształtowanie się określonej zmiennej
w czasie lub zależność między dwiema zmiennymi (np. popyt i cena).
Zazwyczaj po naniesieniu na układ współrzędnych odpowiadających
sobie wartości zmiennych otrzymujemy tzw. wykres punktowy.

Porównując różne wielkości ekonomiczne lub analizując zmiany
określonej wielkości w czasie możemy sporządzić wykresy słupkowe.

Aby pokazać strukturę jakiegoś agregatu (tzn. proporcje, w jakich dzieli
się on na części składowe), rysujemy wykresy przedstawiające pewne
figury geometryczne, np. wykres kołowy, podzielony na odpowiednie
porcje.

Wykresy mapowe

Wykorzystanie modeli

W analizach ekonomicznych często posługujemy się modelami -
uproszczonymi konstrukcjami odzwierciedlającymi najbardziej istotne,
interesujące nas zależności.

Budowa modeli przebiega w kilku etapach:

• wybór zestawu zmiennych objaśniających,

• wybór analitycznej postaci zależności,

• estymacja (szacowanie) parametrów,

• weryfikacja modelu, tzn. ocena zgodności teoretycznych wartości
zmiennej objaśnianej z wartościami rzeczywistymi, ocena stabilności
struktury modelu itp.

Model można wykorzystać do:

analizy zależności między zmiennymi,

 badania efektów hipotetycznych zmian zmiennych niezależnych (tzw.
symulacja),

 wyznaczania przyszłych wartości zmiennej objaśnianej (prognoza).

Szczegółowe zasady budowy, weryfikacji i wykorzystania modeli
ekonometrycznych opisuje ekonometria.

Gospodarowanie

- działalność ludzka, indywidualna i zbiorowa,

która prowadzi do zaspokojenia potrzeb człowieka.

Działalność ta polega na porównywaniu korzyści oraz kosztów i jest
połączona z wyborem najlepszej dostępnej możliwości

Fazy

gospodarowania

Główne fazy gospodarowania to:

• produkcja (wytwarzanie dóbr i usług),
• podział (produktów oraz dochodów),
• konsumpcja (zużycie dóbr i usług),

Można by wyodrębnić jeszcze jedną, bardzo ważną fazę,
poprzedzającą produkcję, a mianowicie: alokację zasobów.

Alokacja - rozdział zasobów produkcyjnych do różnych zastosowań,
który określa strukturę zdolności wytwórczych gospodarki.

Prawidłowa alokacja zasobów nie może być rozpatrywana w oderwaniu
od celów, jakie stawia sobie społeczeństwo gospodarujące na danym
etapie rozwoju.

Uczestnicy życia gospodarczego

Główni uczestnicy życia gospodarczego to:

• gospodarstwa domowe, w tym: gospodarstwa rolne
• przedsiębiorstwa,
• banki,
• państwo.

Ekonomia objaśnia ich rolę w gospodarce oraz zasady działania.

Podstawowe pytania ekonomisty

Przed każdym układem produkcyjnym stoją następujące pytania:
• co? dotyczy wyboru produktu bądź struktury produkcji.
• ile? dotyczy skali produkcji
• jak? dotyczy metody (techniki) wytwarzania
• dla kogo? (produkować) dotyczy rynku zbytu, metod sprzedaży
(marketing), ceny itp.

Powyższe pytania, dotyczące

wyboru ekonomicznego w sferze

produkcji,

stoją przed każdym zakładem produkcyjnym, a także

przed społeczeństwem gospodarującym jako całością.

Ekonomia pomaga odpowiedzieć na te pytania zgodnie z zasadami
rachunku ekonomicznego.

Do wytwarzania dóbr i usług konieczne są nakłady różnych czynników
produkcji.
Teoria ekonomii wyodrębnia trzy podstawowe czynniki wytwórcze:

• pracę,
• kapitał,
• ziemię.

Praca

-dostępna ilość siły roboczej, a uwzględniając kwalifikacje - tzw.

kapitał ludzki.

Kapitał

–zasób: środków pieniężnych (kapitał pieniężny) i

rzeczowych (kapitał rzeczowy), niezbędnych do produkcji.

•Kapitał finansowy to zasób środków pieniężnych oraz papierów
wartościowych.

•Kapitał rzeczowy to zasób środków produkcji: budynków, maszyn i
urządzeń, materiałów i surowców. Kapitał trwały to zasób trwałych
środków produkcji (budynków, maszyn i urządzeń oraz środków
transportu), zużywających się stopniowo i funkcjonujących zwykle w
wielu cyklach produkcyjnych.

•Kapitał obrotowy to zasób nietrwałych środków produkcji (surowców i
materiałów), zużywających się w jednym cyklu produkcyjnym.

Ziemia

to nie tylko użytki rolne i lasy. To także przestrzeń

gospodarcza, tereny pod budownictwo, infrastrukturę i działalność
produkcyjną.
„Ziemia” to także morza i oceany, rzeki, jeziora, a nawet powietrze, ale
też surowce kopalne wydobywane z ziemi.

W niektórych podręcznikach do czynników produkcji zalicza się także



technikę (technologię) i

 organizację.

 energię,

Zasób czynników produkcji oraz ich wydajność określa potencjał
produkcyjny społeczeństwa czyli jego zdolność wytwórczą.

Potencjał wytwórczy wyznacza maksymalną wielkość produkcji, którą
społeczeństwo jest w stanie wytworzyć w danym okresie, wykorzystując
w pełni i w sposób efektywny wszystkie posiadane zasoby produkcyjne.
Stopień wykorzystania potencjału wytwórczego i faktyczny poziom
produkcji zależy przede wszystkim od zapotrzebowania na
poszczególne produkty.

Cele gospodarowania

Ze społecznego punktu widzenia podstawowym celem
gospodarowania jest maksymalne zaspokojenie potrzeb materialnych
społeczeństwa.
Wysoki poziom i możliwie szybki wzrost dobrobytu społecznego to
główny cel makroekonomiczny. Warunkiem realizacji tego celu jest
pełne i efektywne wykorzystanie zasobów gospodarczych.

Polityka gospodarcza państwa stawia zazwyczaj przed gospodarką trzy
cele praktyczne:

 pełne zatrudnienie,

 równowagę popytu i podaży,

 stały i szybki wzrost produkcji.

Jednostki gospodarujące mają swoje indywidualne cele
mikroekonomiczne, w tym:

Konsumenci dążą do maksymalizacji własnego dobrobytu.

Przedsiębiorstwa starają się osiągnąć maksymalne zyski.

Występują sprzeczność interesów

Jednym z systemów „uzgadniania” celów jest mechanizm rynkowy.

W opinii zwolenników liberalizmu gospodarczego, „niewidzialna ręka
rynku” tak steruje decyzjami jednostek, że ich ostateczny rezultat
okazuje się korzystny nie tylko dla nich samych, lecz także dla
społeczeństwa jako całości.

Potrzeby i zasoby

Podstawowym problemem gospodarczym jest rzadkość zasobów.
Rzadkość (ograniczoność) - posiadane zasoby nie wystarczają do
zaspokojenia wszystkich potrzeb.
Konsekwencją ograniczoności zasobów jest fakt, że strumień
wytwarzanych dóbr i usług okazuje się nie wystarczający do
zaspokojenia wszystkich potrzeb społecznych.

Nawet w najwyżej rozwiniętych krajach istnieje ciągła dysproporcja
między rozmiarami potrzeb społecznych a dostępnymi możliwościami
ich zaspokojenia.

Pragnienia i aspiracje ludzkie rosną szybciej niż środki ich
zaspokojenia.

W krajach słabo rozwiniętych sprzeczność ta przyjmuje postać
dramatycznego konfliktu wobec braku możliwości zaspokojenia nawet
najbardziej elementarnych potrzeb, takich jak zapewnienie
dostatecznej ilości żywności i wody, lekarstw i środków higieny, a
przede wszystkim dachu nad głową.

Wybór

ekonomiczny

Racjonalność

efektywność

Rzadkość zasobów jest koniecznością dokonywania wyborów
na wszystkich szczeblach i we wszystkich fazach procesu
gospodarowania.

Decyzje gospodarcze, podejmowane w wyniku dokonywanych
wyborów, powinny opierać się na solidnej bazie rachunku
ekonomicznego, czyli konfrontacja: kosztów i efektów każdego
przedsięwzięcia.

 Racjonalność wymaga przede wszystkim selekcji celów, a następnie
użycia do obranych celów właściwych, skutecznych środków.

Efektywność oznacza minimalizację nakładów ponoszonych dla
osiągnięcia określonego celu (efektu) lub - co na jedno wychodzi -
maksymalizację efektu osiąganego przy danych nakładach.

Ogólnym probierzem efektywności jest stosunek efektów do
nakładów (np. stosunek wielkości produkcji do ponoszonych kosztów).

Odpowiednio należy rozróżnić :

efektywność mikroekonomiczną

 efektywność makroekonomiczną

Jedną z przyczyn uzasadniających rozróżnienie tych dwu kategorii jest
fakt, że dla:

 przedsiębiorstwa prywatnego syntetycznym miernikiem efektu
działalności jest zwykle osiągnięty zysk,

społeczeństwa istotna jest przede wszystkim suma efektów
użytkowych: ilość i jakość wytworzonych produktów.

Ale należy pamietać:
1.Te dwa rodzaje efektów nie zawsze pozostają w proporcji.
2.Drugą przyczyną jest fakt, że w rachunku kosztów przedsiębiorstwo
uwzględnia jedynie własne wydatki.
3.Tymczasem suma kosztów społecznych związanych z działalnością
przedsiębiorstwa może być wyższa bądź niższa, gdyż w grę wchodzą
również ujemne i dodatnie efekty zewnętrzne - negatywne
(zanieczyszczenie środowiska, hałas itp.) bądź pozytywne (zmniejszenie
bezrobocia, budowa dróg dojazdowych, przyzakładowe stołówki i szkoły,
domy wczasowe itp.)

W gospodarce poszukujemy stale rozwiązań najlepszych z możliwych,
tzn. optymalnych.

Przedsiębiorstwo wybiera taką skalę produkcji, która zapewnia mu
maksymalny zysk.

Gospodarka jako całość szuka takiej struktury produkcji i takich
technologii, które przy danym wyposażeniu w czynniki wytwórcze
zapewnią maksymalny poziom dochodu narodowego i międzynarodową
konkurencyjność.

Takie rozwiązania mikro- i makroekonomiczne noszą miano

optimum ekonomicznego

Krzywa możliwości produkcyjnych: wybór optymalny

Ilustracją wyboru ekonomicznego jest model zwany krzywą
możliwości
Określony układ produkcyjny (gospodarka) wytwarza dwa dobra:
A i B w ilościach Q

i Q

. Angażując wszystkie posiadane zasoby może

wytworzyć różne kombinacje ilościowe obu dóbr mieszczące się na
krzywej możliwości produkcyjnych, np. kombinacje C, E, F, D. Wszystkie
kombinacje położone na tej krzywej są efektywne w tym sensie, że
oznaczają pełne i efektywne wykorzystanie zasobów.

Kombinacja G jest nieefektywna, a kombinacja H - nieosiągalna.

Przejście z punktu C do E, z E do F lub F do D oznacza zwiększenie
ilości dobra B. Ceną za to jest każdorazowo pewne zmniejszenie ilości
dobra A. Koszt alternatywny pozyskania dodatkowej ilości
dobra B to utrata pewnej ilości dobra A, zgodnie z zasadą:
„coś za coś”.

Kosztem alternatywnym zwiększenia ilości dobra B o ΔQ

jest

zmniejszenie ilości dobra A o ΔQ

Postęp gospodarczy

Przejawy postępu gospodarczego w skali ogólnospołecznej to:

• wzrost produkcji i dobrobytu,

• wzrost realnych dochodów,

• większa obfitość dostępnych dóbr i wyższa ich jakość.

Główne siły napędowe postępu gospodarczego to:

• wzrost wydajności pracy,

• pełniejsze wykorzystanie zasobów,

• postęp techniczny i organizacyjny,

• wzrost kwalifikacji itp.

Ważną dźwignią postępu gospodarczego jest konkurencja i

współpraca międzynarodowa

Hamulcami postępu gospodarczego są (mogą być) wszelkie
czynniki, które opóźniają działanie sił napędowych rozwoju, czyli:

 system gospodarczy,

 odziedziczona struktura gospodarki,

 przestarzała technika i organizacja,

 niskie kwalifikacje i słabe motywacje pracowników,

 niewłaściwa polityka gospodarcza i niesprawne instytucje.

Pojęcie postępu gospodarczego łączy w sobie ilościowy i jakościowy
aspekt wzrostu produkcji, czyli

wzrostu gospodarczego.

Czynniki ekstensywne- zwiększanie nakładów pracy i kapitału - np.
poprzez aktywizację zawodową kobiet, wzrost wydobycia surowców,
budowę nowych fabryk.
Czynniki intensywne -wzrost wydajności pracy, postęp techniczny i
organizacyjny, wprowadzanie nowych produktów, lepszych maszyn i
technologii, podnoszenie kwalifikacji pracowniczych - wszystko to, co
zwiększa wydajność i szeroko pojętą efektywność produkcji.

Kraje wysoko rozwinięte zawdzięczają swe sukcesy gospodarcze głównie
czynnikom jakościowym, zapewniającym wysoką efektywność.

Systemy gospodarcze

Dwa przeciwstawne modelowe systemy organizacji życia gospodarczego
to system rynkowy oraz system nakazowy.

 System rynkowy opiera się na własności prywatnej i konkurencji.
O alokacji zasobów, towarów i dochodów decyduje mechanizm rynkowy.
Rynek kształtuje ceny, te zaś decydują o tym, co, ile i dla kogo jest
wytwarzane.

 System nakazowy (znany także pod nazwą gospodarki planowej lub
gospodarki kierowanej centralnie) to taki system, w którym główne
decyzje gospodarcze są podejmowane przez państwo.

 Wszystkie systemy gospodarcze występujące we współczesnym
świecie są systemami mieszanymi, które dopuszczają współistnienie
własności prywatnej i publicznej oraz łączą działanie rynku z interwencją
państwa.

Podsumowanie

1. Ekonomia to nauka o gospodarowaniu, która zajmuje się przede
wszystkim badaniem, co, jak i dla kogo wytwarza społeczeństwo.
Ekonomia pomaga godzić sprzeczność między nieograniczonymi
potrzebami ludzi a ograniczonymi możliwościami zaspokojenia potrzeb.
2. Ekonomia pozytywna opisuje i objaśnia rzeczywiste działanie
gospodarki. Ekonomia normatywna ocenia rzeczywistość i formułuje
zalecenia oraz postulaty.
3. Mikroekonomia wyjaśnia postępowanie jednostek gospodarujących i
funkcjonowanie poszczególnych rynków. Makroekonomia objaśnia
funkcjonowanie i rozwój całej gospodarki.
4. Prawa ekonomiczne wyrażają ważne i trwałe prawidłowości procesu
gospodarczego. Teorie ekonomiczne służą wyjaśnieniu problemów i
zjawisk gospodarczych. Ekonomia szeroko posługuje się modelami -
uproszczonymi obrazami rzeczywistości, które pozwalają naświetlić
najbardziej istotne zagadnienia i zależności.
5. W ekonomii często posługujemy się danymi liczbowymi. Dane
opisujące wartości określonej zmiennej w różnych okresach nazywamy
szeregami czasowymi. danymi Dane charakteryzujące różne
jednostki określonej populacji nazywamyprzekrojowymi.

6. Wskaźniki (indeksy) wyrażają względne wartości danej zmiennej
odniesione do pewnej wartości przyjętej za podstawę. Wskaźniki
opisujące zmiany określonej wielkości w czasie noszą nazwę indeksów
dynamiki.
7. Ogólny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych (wskaźnik cen
detalicznych) wyraża ogólną tendencję cen towarów i usług
nabywanych przez gospodarstwa domowe. Wskaźnik ten jest
powszechnie stosowanym miernikiem inflacji.
8. Dochód nominalny to suma otrzymywanych pieniędzy. Dochód
realny to ilość towarów i usług, które za te pieniądze możemy nabyć.
Aby obliczyć zmiany dochodu realnego, trzeba podzielić wskaźnik
dochodu nominalnego przez wskaźnik cen.
9. Dane statystyczne przedstawiane są zwykle w postaci tablic i
wykresów. Wykresy ułatwiają wyznaczenie tendencji rozwojowej
określonej zmiennej, analizę struktury pewnych zjawisk oraz badanie
zależności zachodzących między różnymi zmiennymi.
10. Uczestnikami życia gospodarczego są gospodarstwa domowe,
przedsiębiorstwa, banki, instytucje państwowe. Gospodarowanie
obejmuje trzy główne fazy: produkcję, podział i konsumpcję.
11. Do wytwarzania dóbr i usług konieczne są nakłady czynników
produkcji: pracy, kapitału i ziemi. Ważna jest także technika i
organizacja oraz kwalifikacje i motywacje ludzi. Zasób czynników
produkcji i ich wydajność określa potencjał wytwórczy
społeczeństwa.

12. Podstawowym problemem gospodarczym jest rzadkość
(ograniczoność) zasobów, które nie wystarczają do zaspokojenia
wszystkich potrzeb. Konsekwencją tego faktu jest konieczność
dokonywania wyborów we wszystkich fazach procesu gospodarowania.
Ekonomia dostarcza wskazówek i zasad dotyczących wyboru
ekonomicznego.
13. Decyzje gospodarcze powinny opierać się na rachunku
ekonomicznym. Rachunek ekonomiczny polega na porównaniu
kosztów i efektów każdego działania.
14. Efektywność ekonomiczna oznacza minimalizację nakładów
ponoszonych dla osiągnięcia określonego celu lub maksymalizację
efektu osiąganego przy danych nakładach. Ogólną miarą
efektywności jest stosunek efektów do nakładów.
15. W gospodarce poszukujemy rozwiązań najlepszych z możliwych, tzn.
optymalnych. Ilustracją wyboru ekonomicznego jest model zwany
krzywą możliwości produkcyjnych. Ukazuje on różne wykonalne
kombinacje ilościowe dwóch dóbr wytwarzanych przy użyciu
posiadanych zasobów.
16. Systemy organizacji życia gospodarczego : rynkowy, nakazowy,
mieszany