P

ÓŹNA

DOROSŁOŚĆ.

S

TARZENIE SIĘ.

BIOLOGICZNY WYMIAR
STARZENIA SIĘ I STAROŚCI

Biologiczne zmiany w późnej dorosłości mają
charakter zmian wstecznych, ich podstawą jest
zanik zdolności reprodukcyjnych komórek oraz
ich stopniowa degeneracja. Zasadniczo więc,
starzenie się przebiega na poziomie
komórkowym. Kumulacja zmian organicznych
sprawia, że stają się one uchwytne i widoczne
około 60.r.ż. Z medycznego punktu widzenia
rozróżnia się dwa typy zmian:
*obniżenie sprawności fizycznej
*mnogą patologię

OBNIŻENIE SPRAWNOŚCI FIZYCZNEJ

P

rzejawia się ono w ograniczeniu zdolności do wysiłku,

zwiększonej męczliwości i tym samym, w ograniczeniu
aktywności oraz ogólnym spadku wigoru. Wynika to
bezpośrednio z deterioracji czynności organizmu, tzn.
stopniowego słabnięcia funkcji niemal wszystkich
narządów ciała. W większości przypadków wymierne
obniżenie sprawności fizycznej jest następstwem chorób,
a nie samego procesu starzenia się.

MNOGA PATOLOGIA

T

erminem „mnogiej patologii” określa się występowanie kilku

dolegliwości równocześnie u tej samej osoby, spowodowane
przewagą procesów katabolicznych nad metabolicznymi.
Krzymiński podaje, że po 60.r.ż. u :

•

80-85% ludzi występuje co najmniej jedna choroba

•

30% ludzi stwierdza się znaczne pogorszenie słuchu

•

20% ludzi upośledzenie wzroku

Wśród najczęściej występujących chorób somatycznych w
starości wymienia się: choroby infekcyjne, choroby układu
krążenia, oddechowego i pokarmowego, choroby narządu
ruchu oraz układu hormonalnego.
Po 65.r.ż. Wzrasta prawdopodobieństwo występowania chorób
psychicznych.

PSYCHOSPOŁECZNY WYMIAR
STAROŚCI

Główną kategorią opisu sytuacji społecznej
człowieka w okresie późnej dorosłości jest
pojęcie „strata” albo koszty starzenia się.
Zdarzenia o charakterze straty mają tę
właściwość, że wzbudzają silne emocje, a jeśli
dotyczą wartości związanych z codziennym
życiem jednostki i do tego występują łącznie,
stają się zdarzeniami krytycznymi -
kryzysogennymi. Jako takie zmuszają
jednostkę do zmiany dotychczasowych
ustosunkowań wobec rzeczywistości,
przewartościowania celów, zmiany stylu życia,
nierzadko do przyjęcia nowej koncepcji
czy filozofii życia, a więc do nowej adaptacji.
Wg Levinsona większość osób ma świadomość
kryzysu.
A. Graber twierdzi, że tylko 27-50% osób go
zauważa.

ZDARZENIA KRYTYCZNE W
STAROŚCI

N

ajczęściej występujące w późnej starości zdarzenia

krytyczne to:
1)Utrata zdrowia, kondycji i aktywności fizycznej
2) Utrata bliskich osób
3) Utrata stosunku społecznego i ekonomicznego
4) Utrata poczucia przydatności i prestiżu
5) Zbliżająca się perspektywa śmierci

N

a utratę atrakcyjności fizycznej wpływają:

*deformacja kształtów ciała
*bruzdowatość
*pomarszczenie skóry
*wyostrzenie rysów twarzy „rozwodnienie” oczu
*sztywność stawów
*tremor dłoni i głowy, itp.

TEORIE ADAPTACJI DO
STAROŚCI

Na podstawie obserwacji zachowań społecznych
ludzi w wieku późnej dorosłości sformułowano
teorie, wyjaśniające mechanizm adaptacji do
starości. Są to:
1)Teoria aktywności
2) Teoria wycofania się
3) Teoria stresu starości

1)TEORIA AKTYWNOŚCI

Z

akłada ona, że naturalny proces starzenia się pozwala

jednostce na utrzymanie dotychczasowego zaangażowania
życiowego. Osoby starzejące się optymalnie to takie, które
pozostają aktywne, obecne w życiu społecznym; będąc na
emeryturze, znajdują zastępcze zajęcia, substytuty utraconej
miłości, nawiązują też nowe więzi przyjacielskie.
2)TEORIA WYCOFYWANIA SIĘ

G

łosi ona, że nie aktywność, lecz przeciwnie- wyłączenie się z

życia społecznego stanowi naturalną i funkcjonalnie ważną
potrzeb e rozwojową człowieka w późnej dorosłości.
3)TEORIA STRESU STAROŚCI

W

g tej teorii, krytyczne zdarzenia w życiu człowieka

starzejącego się, takie jak obniżenie ogólnej sprawności oraz
utrata dotychczasowego statusu społecznego i materialnego,
działają jak stresory.

ZMIANY W SFERZE PERCEPCYJNO-
MOTORYCZNEJ

Z wiekiem wrażliwość zmysłów słabnie.
Stwierdzono, że od około 40-50.r.ż. stopniowo
podwyższa się próg wrażliwości dla zmysłu
wzroku, słuchu oraz smaku. Jedynie
wrażliwość na ból pozostaje na względnie
stałym poziomie. W odniesieniu do procesów
uwagi, stosunkowo nieliczne barania u ludzi
starych wykazały osłabienie zarówno
selektywności uwagi, jak i zdolności do jej
koncentracji. Wydłuża się również czas reakcji
na bodźce wzrokowe i słuchowe oraz czas
wykonania czynności, zarówno prostej, jak i
złożonej. Spowolnienie czasu reakcji to
najpewniejszy i uniwersalny psychofizyczny
wskaźnik starzenia się (Cavanaugh,1997).

ZMIANY W SFERZE PAMIĘCI I
ZAPAMIĘTYWANIA

Z wiekiem obniża się zdolność zapamiętywania
przy czym największy deficyt występuje w
odniesieniu do pamięci mechanicznej i
bezpośredniej. Również pamięć długoterminowa
ulega z wiekiem osłabieniu, jednak w znacznie
mniejszym stopniu niż, pamięć bezpośrednia. Z
kolei w zdolności rozpoznawania nie odnotowano
istotnych zmian. Wyniki badań nad pamięcią
długotrwałą ludzi starych są korzystniejsze, gdy
dotyczą zapamiętywania treści ważnych dla osoby
badanej oraz treści interesujących ją. Z kolei
modyfikatorem pamięci bezpośredniej jest czas
prezentacji materiału pamięciowego oraz jego
rodzaj. Im dłużej trwa ekspozycja informacji oraz
im bardziej wiążą się one z realiami życia, tym
lepsze są wyniki w testach zapamiętywania.
Pamięć, decydującą o możliwościach uczenia się,
stanowi najbardziej czuły punkt w samoocenie
sprawności poznawczej ludzi starych.

ZMIANY W SFERZE
INTELEKTUALNEJ
1)RODZAJE ZMIAN

J. Trempała wyróżnia zmiany, które dotyczą:
*Poziomu ogólnej inteligencji
*relacji między zdolnościami składającymi sią na
inteligencję ogólną
*myślenia formalno – operacyjnego
*relacji między podstawowymi typami
funkcjonowania poznawczego

2)CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA OBRAZ
FUNKCJI INTELEKTUALNYCH

I

stnieje szereg czynników modyfikujących obraz zmian

deficytowych w sferze procesów intelektualnych. Należą do
nich: poziom wykształcenia, charakter aktywności, typ
osobowości, a szczególnie poziom aspiracji oraz rodzaj
celów życiowych.
Innego rodzaju czynnik modyfikujący obraz funkcji
intelektualnych ludzi starych związany jest z tzw. efektem
generacyjnym.
Kolejnym czynnikiem modyfikującym poziom sprawności
procesów poznawczych, którego wpływ staje się najbardziej
znaczący w późnej dorosłości, jest rodzaj rozwiązywanych
problemów.

3)ZMIANY W ZAKRESIE STRATEGII
POZNANIA

W

starości zmiany te są zasadniczo kontynuacją procesu

przekształceń rozpoczętych w dorosłości i polegają na
zwiększeniu się w rozwiązywaniu problemów udziału
myślenia relatywistycznego oraz kontekstu – alno -
dialektycznego. To co istotne dla późnej dorosłości, to
ukierunkowanie poznawczych zmian rozwojowych, dzięki
operacjom postformalnym, na osiąganie integracji i jedności
między logiczno- rozumową a sferą poznania a sferą
intuicyjno-emocjonalną. Myślenie relatywistyczne umożliwia
subiektywną selekcją informacji oraz dokonywanie wyborów
w obliczu logicznie sprzecznych systemów wiedzy, z których
każdy jest wewnętrznie spójny. Z kolei operacje dialektyczne
prowadzą do syntezy opozycji, rozumienia na poziomie
metapojęciowym oraz dostrzegania sensu w bezsensownych,
z racjonalnego punktu widzenia, zdarzeniach.

C

elem rozwoju poznawczego na tym etapie jest osiąganie

integracji dwóch systemów poznania: racjonalnego
(intelektualno-analitycznego) oraz pozaracjonalnego
(emocjonalno-intuicyjnego)

OSOBOWOŚĆ CZŁOWIEKA
STAREGO

Dane na temat
osobowości człowieka
starego pochodzą z
trzech źródeł:
1)Z psychologii
skoncentrowanej na
osobie jako całościowej
strukturze
2)Z nurtu badań
biograficznych
3) Z psychologii
eksperymentalnej

NURT PERSONALISTYCZNY I
BIOGTAFICZNY-POGLĄDY E.H.
ERIKSONA ORAZ CH.BUHLER

W

iększość teorii nawiązuje do Junga : teoria indywiduacji: model

przemiany wewnętrznej, prowadzącej przez mądrość do pełnej

integracji psychiki .

E

riksonowskie ostatnie stadium : integracja vs rozpacz , integracja dla

Eriksona jest równoznaczna z odkryciem sensu życia, nagroda za

dobrze przeżyte życie, brak lęku przed śmiercią, przeciwieństwem tego

stanu jest rozpacz charakteryzująca się wzmożonym lękiem przed

śmiercią, porzucenie swojego powołania dla innych celów, życie pełne

konformizmu , którego nie można już zmienić.

B

uhler od 65 do 80.r.ż. kluczowe jest samospełnienie , pytanie u

schyłku życia „czy moje życie dodało coś do sumy ogólnego dobra, czy

przyczyniło się do postępu ludzkości”, po 80 roku drugi etap: regres do

wcześniejszych faz rozwoju, koncentracja na zaspokajaniu

podstawowych potrzeb fizjologicznych, akceptacja śmierci, oczekiwanie

na nią .
Sposób przeżywania starości zależy od sposobu życia, integracja ago,

poczucie spełnienia to najważniejsze osiągnięcie, wpływające na lęk

przed śmiercią , rola refleksji i retrospekcji w adaptacji do życia.

BADANIA DOTYCZĄCE CECH
OSOBOWOŚCI

S

truktura potrzeb: bierność, zależność od otoczenia, potrzeba

spokoju i bezpieczeństwa, wysoki poziom lęku przed
osamotnieniem.

R

ozwój osobowości bierno – zależnej to typowa postawa obronna

wobec otoczenia.
Typowy stary człowiek ma niskie poczucie jakości swojego życia
rozumiane jako emocjonalna ocena tego co zrobiłem, robię

,

i będę

robić w swoim życiu, ocena własnego życia zależy o realizacji
celów uznawanych za ważne, ład wewnętrzny, dojrzałość społeczno
emocjonalna.
Pomoc psychoterapeutyczna powinna zmierzać w kierunku
uporządkowania całokształtu osobistego doświadczenia.
Ważny jest tutaj rozwój myślenia kontekstualno-dialektycznego.
Kulturowa generatywność ludzi starych: opieka nad innymi,
działalność charytatywna, praca na rzecz wspólnoty, w
zaangażowaniu politycznym i religijnym.

MĄDROŚĆ LUDZI STARYCH

Mądrość ujmowana z perspektywy poznawczej to
zdrowy rozsądek i pragmatyka życia. Oprócz
tego istniej e mądrość duchowa, transcendentna
która ujawnia się w sytuacjach
niedookreślonych , paradoksalnych które
wymagają wczucia się, wglądu, intuicji a staje
się to możliwe gdy uczucia, myśli i czyny
podmiotu integrują się . To bardziej aspekt
osobowości niż cecha rozumu, uwieńczenie
procesu nazywanego rozwojem duchowym,
spokój wewnętrzny osiągany przez dystans do
otaczającej rzeczywistości.
Starość stwarza dobre warunki do osiągania
mądrości : bogactwo doświadczeń, wycofanie z
aktywnego życia, prosty tryb życia, spadek
energii życiowej i osłabienie biologicznych
popędów.

OSTATNI ETAP ŻYCIA-
PROBLEM UMIERANIA I
ŚMIERCI

Faza preterminalna:
*powrót do przeszłości i reinterpretacja
doświadczeń, dążenie do integracji psychiki
*starzenie się jako nadawanie nowego sensu
życiu
*lęk przed śmiercią, pacjenci schizofreniczni
nie boją się śmierci, przejaw braku integracji
osobowości
*poczucie winy osiowym objawem psychoz
starych ludzi

FAZY PROCESU
UMIERANIA-
PATTISON

1)faza ostra – jednostka zaczyna zdawać
sobie sprawę z nieuchronności śmierci –
wzmożone poczucie lęku , gniew , uraza
2)faza przewlekła – lęk przed nieznanym ,
samotność, smutek , strata ciała ,, strata
samokontroli , cierpienie , ból , strata
tożsamości
3)faza terminalna – unikanie ludzi i
zdarzeń – wycofywanie się

 

ETAPY UMIERANIA WG KUBLER
-ROSS

Pięć etapów psychologicznych, które przechodzi
pacjent to według Elisabeth Kübler-Ross:
*stadium zaprzeczania – „ nie , to nie ja , to nie
może być prawda” – wieść o nadchodzącej śmierci
jest szokiem
*stadium gniewu – „ dlaczego ja ? , dlaczego nie
ktoś inny ?” ; definiowanie szczęścia i komfortu
jako zadawalającej relacji z innymi lub twórczej
działalności umysłowej , a nie wyłączanie jako
„ komfortu fizycznego”
*stadium targowania się – próby zawierania
ugody ze Stwórcą
*stadium depresji :
•depresja reaktywna – wynik poniesionej straty
•depresja przygotowawcza – w odpowiedzi na
nadchodzącą stratę
*stadium akceptacji – wycofywanie się z
kontaktów z innymi , wzrost samoświadomości

DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ

DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ