

PÓŹNA

DOROSŁOŚĆ

Opracowały: Justyna Opalińska i Angelika Ambroziak



Maria Pawlikowska-
Jasnorzewska

„STAROŚĆ”

Leszczyna się stroi w fioletową morę,
a lipa w atłas zielony najgładszy...
Ja się już nie przebiorę,
na mnie nikt nie patrzy.

Bywają dziwacy,
którzy z pokrzyw i mleczów składają bukiety,
lecz gdzież są tacy,
którzy by całowali włosy starej kobiety?

Jestem sama,
Babcia mi na imię –
czuję się jako czarna plama
na tęczowym świata kilimie...





Starzenie się a stereotyp starucha



Rozwój umysłowy



Osobowość
- Teoria rozwoju osobowości

- Formy pomyślnego starzenia się



Emerytura



Proces przechodzenia na emeryturę

Po krótce…

Gerontologia

– zajmuje się poszukiwaniem

sposobów zaspokajania potrzeb starszych osób
przez zapewnienie im specjalnych usług,
programów i polityki społecznej. Mieści się w
zakresie psychologii rozwojowej.

Geriatria

– Gałąź medycyny zajmująca się

zdrowiem starszych osób i zapewniająca usługi
związane ze zdrowiem.





Stereotyp starucha w szerokim znaczeniu
łączy się z dyskryminacją i przesądami wobec
jednostek ze względu na ich wiek. Z osobami
uznawanymi za stare często są związane
niesprawiedliwe i poniżające stereotypy takie
jak np:

Stereotyp starucha





Starsze osoby są zgrzybiałe lub w stanie
depresji



Wszystkie starsze osoby są chore i wiodą
siedzący tryb życia



Starsi są aseksualni



Starsze osoby wyczerpały swe zasoby
finansowe



Wszystkie starsze osoby żyją samotnie i
dlatego są odludkami



Wszyscy starzy ludzie umierają w instytucjach





Na początku XX wieku starsi ludzie byli już uznawani
za problem społeczny o szerokim zasięgu. Starszy
wiek zaczął być uważany za czas zależności i
choroby.



Postawy dyskryminujące starsze osoby są
produktem procesu socjalizacji. Są przekazywane
przez: rodziców, rodzeństwo, szkołę, kolegów,
książki i inne środki przekazu informacji.



Dla przełamania stereotypu jest niezbędne szersze
ukazywanie starszych osób i pogłębianie wiedzy
młodszej populacji o starszych jednostkach.

Stereotypy c.d.





Zmarszczki



Zmiany zachodzące w zębach



Problemy z chodzeniem



Zmiany w postawie ciała

Zewnętrzne przejawy

starzenia się



Układ nerwowy



Zmniejsza się wielkość i ciężar mózgu



Kora mózgowa podlega procesom zanikowych



Dochodzi do zmniejszenia się przepływu krwi w
mózgu i spadku wchłaniania przez mózg tlenu
oraz glukozy

Układ sercowo-naczyniowy



Aorta traci elastyczność



Tętnice twardnieją i kurczą się co utrudnia
swobodny przepływ krwi

Wewnętrzne przejawy

starzenia się



Zmiany w kręgosłupie



Spłaszczenie i ściśnięcie dysków między
kręgami (długość ciała zmniejsza się o około
2,5 – 5 cm, ręce i nogi wydają się dłuższe w
porównaniu ze skróconym tułowiem)



Wzrok



Zmniejszenie się średnicy źrenicy



Zmniejsza się zdolność akomodacyjna
soczewek



Soczewka oka staje się mniej przezroczysta



Zmniejsza się liczba wypustek nerwowych,
składających się na nerw wzrokowy

Powszechne u osób starszych są zwłaszcza dwa

rodzaje problemów ze wzrokiem: zaćma i
jaskra.

Zmiany w

funkcjonowaniu

zmysłów



Słuch



Zwiększa się wydzielanie woskowiny w uszach,
nadmierne jej gromadzenie a w konsekwencji
blokowanie zewnętrznego przewodu słuchowego



zwapnienie i utrata elastyczności łańcucha kostek w
uchu środkowym



Utrata giętkości i reaktywności błon ślimaka



Zmniejszenie przepływu krwi w ślimaku

Choroby słuchu występujące u osób starszych to:

starcze przytępienie słuchu, głuchota przewodowa i
głuchota czuciowa.



Smak i węch



Zmniejszanie się liczby kubków smakowych



Zanikanie butawek węchowych

W funkcjonowaniu węchu i smaku odgrywają role

różne czynniki, takie jak na przykład ogólny
stan zdrowia.





Obniżenie zdolności do podejmowania
złożonych decyzji



Zmniejszenie się szybkości wykonywania
zadań



Spadek w obrębie niektórych form percepcji,
takich jak selektywność uwagi



Niewiele braków w takich dziedzinach jak:
rozumienie słów, świadomość społeczna i
umiejętność wykorzystania doświadczenia

Funkcjonowanie

umysłowe





Wiele osób uznaje starsze osoby za zapominalskie,
niezdolne do jasnego myślenia i powtarzające stale to
samo. Prawdą jest, że wraz z wiekiem obniża się
sprawność zmysłów i ruchowa, jednak ogólna wiedza
pozostaje bez zmian.



Wyniki testów inteligencji wskazują na ogólne obniżenie
się zdolności pomyślnego wykonania testów
wymagających motorycznego działania (np. układanie
klocków) i szybkości (gdy na tym bazuje ocena).



Końcowa inwolucja (końcowy upadek)

– obniżenie

się poziomu zdolności intelektualnych przed śmiercią lub
u osób walczących z chorobą.

Rozwój umysłowy





Pamięć sensoryczna i krótkotrwała nie ulegają
znacznym zmianom.



Pamięć długotrwała pogarsza się. Problemem
stają się mnie efektywne procesy kodowania i
wydobywania z pamięci.

W każdym wieku można
doskonalić swoje zdolności
pamięciowe!

Pamięć





Okres emerytalny i zadania jakie ze sobą
niesie, tj. zmiany w stanie zdrowia, statusie
finansowym lub przystosowaniem społecznym,
stawiają starszych ludzi przed o wiele
większymi wyzwaniami niż którekolwiek z
wcześniejszych stadiów dorosłości. Późna
dorosłość to krytyczny okres dla samooceny,
okres ponownej oceny niepowodzeń i
sukcesów. Podczas tej analizy, starszy
człowiek staje przed zadaniem przygotowania
się do przyszłości.

Osobowość





Koncepcja ciągłości



Koncepcja nieciągłości

- Teoria Erika Eriksona
- Teoria Roberta Pecka
- Teoria Daniela Levinsona

Teorie rozwoju

osobowości





Koncepcja, według której osobowość człowieka
od wcześniejszych lat dorosłości pozostaje
niezmieniona.



Badania nad stałością osobowości (Dorothy Field i Roger
Millisapa, 1991) – istnienie trwałych cech osobowości
(pomiar pięciu cech osobowości: ugodowość,
zadowolenie, intelekt, ekstrawersja, żywotność); przy
czym niektóre dyspozycje ulegają zmianie, w miarę
zaawansowania wiekowego widoczne stały się wahania,
zwiększał poziom ugodowości, a zmniejszał
ekstrawersji; poziom pewności siebie, zainteresowania i
postawy są płynne.

Koncepcja ciągłości





Koncepcje
nieciągłości
zakładają, że w
okresie późnej
dorosłości osobowość
cechują zmiany
(przez cały wiek
dorosły).

Koncepcja nieciągłości





Kluczem do harmonijnego rozwoju osobowości w
późnych latach życia jest zdolność rozwiązania
psychospołecznego kryzysu znanego jako

integracja

lub rozpacz

.



Integralność ego zakłada pełną unifikację osobowości.
Sposób wyjścia z tego kryzysu zależy m.in. od takich
czynników jak: odpowiednie role społeczne, styl życia,
zdrowie fizyczne. Osoby, które osiągną integrację ego,
traktują życie z satysfakcją i zadowoleniem.
Satysfakcjonujące relacje społeczne, produktywne życie
prowadzi do poczucia dobrostanu i celowości życia.

Teoria Erika Eriksona





Brak integracji ego

sygnalizowany jest

często przez lęk przed śmiercią i odczucie, iż
życie jest zbyt krótkie. Jednostki przeżywające
rozpacz czują, że czas upływa i jest już zbyt
późno, by zacząć inne życie bądź wypróbować
alternatywne drogi wiodące do integracji ego.
W związku z tym odczuwają żal i
rozczarowanie. Wielu pragnęłoby pełniej
wykorzystać swoje możliwości, aby
zrealizować postawione wcześniej cele.





Rozwój psychiczny w okresie przebywania na
emeryturze cechuje trojakie podstawowe
przystosowanie psychiczne:

różnicowanie

się ego lub zaabsorbowanie rolą
człowieka pracującego, wykraczanie poza
swe ciało lub nadmierne zajmowanie się
nim, wzniesienie się ponad ego lub
zaabsorbowanie swym ego

.

Teoria Roberta Pecka





Różnicowanie się ego lub zaabsorbowanie rolą
człowieka pracującego – centralnym
zagadnieniem jest wpływ odejścia z pracy
zawodowej, który stanowi gruntowną zmianę
w systemie wartości jednostki. Wartość
człowieka musi zostać redefiniowana w taki
sposób, by życie na emeryturze mogło dać
satysfakcję z wykonywania czynności
wykraczających poza długotrwałe, specyficzne
pełnienie roli osoby pracującej.





Wykraczanie poza swe ciało lub nadmierne
zajmowanie się nim – wiek starczy niesie za sobą
wiele chorób i dolegliwości. Osoby, które
utożsamiają komfort i przyjemność z fizycznym
dobrostanem, to pogarszanie się zdrowia może
stanowić dla nich najcięższą zniewagę. Badacze
uznali, że może to się wiązać z warunkami życia,
a nie konkretnie z wiekiem. Są też takie starsze
osoby, które mimo pogarszania się stanu zdrowia
potrafią cieszyć się życiem i żyć jego pełnią.





Wzniesienie się ponad ego lub zaabsorbowanie swym
ego – kluczowym zadaniem przed jakim stoją osoby
starsze, jest zdanie sobie sprawy, że śmierć jest
nieuniknioną częścią starości. Zaakceptowanie tej
nieuchronności wymaga głębokiego, aktywnego
wysiłku, by uczynić życie bezpieczniejszym i
znaczącym lub szczęśliwszym, dla tych którzy nadal
będą żyć po zgonie starszej osoby. Postępując tak,
starsi ludzie przeżywają satysfakcjonujące
zaabsorbowanie przyszłością i robią, co mogą, by
stworzyć dobry świat. Są aktywni w codziennym życiu
tak długo, jak długo żyją.





Późna dorosłość, podobnie jak wczesna i
średnia dorosłość, jest początkowo
nacechowana okresem przejścia, które
przypada na okres między 60, a 65 rokiem
życia. W tym czasie osoba nie staje się nagle
„stara”, ale pod wpływem zmieniających się
możliwości umysłowych i fizycznych
intensyfikuje się u niej świadomość własnego
starzenia się i poczucie śmiertelności.

Teoria Daniela

Levinsona





Okres późnej starości wiąże się z wieloma
dolegliwościami (Erikson), zwiększa się częstość
zgonów i poważnych chorób osób kochanych i
przyjaciół. Istnieje szeroki wachlarz
indywidualnych różnic w stanie zdrowia osób
starszych, jednak zachodzi duże
prawdopodobieństwo, że dana osoba będzie miała
co najmniej jedną poważniejszą chorobę lub
słabość. Może to być trudne do zaakceptowania,
szczególnie dla osoby cieszącej się dobrym
zdrowiem w latach wcześniejszych.





Trudności w zaakceptowaniu społecznej terminologii
odnoszącej się do osób starszych. Takie określenia jak:

starsi, złoty wiek i senior

, mają tendencję do

zyskiwania negatywnych konotacji, odzwierciedlając
osobisty i kulturowy niepokój związany ze starzeniem
się.



„20-latkowi wydaje się, że przekroczenie trzydziestki
jest już schodzeniem z górki. 30-latek sądzi, że
czterdziestka to już poważne zagrożenie” – Levinson



Wraz z przekroczeniem następnego progu wiekowego
przewiduje się totalną utratę młodości, żywotności i
samego życia.





W okresie późnej dorosłości ludzie zdają sobie
sprawę, iż nie mogą dłużej odgrywać
centralnej roli na scenie życia. Może to być
traumatycznym doświadczeniem, gdyż ludzie
spotykają się z mniejszym uznaniem, mają
mniej siły, spada ich autorytet. Ich generacja
musi pozwolić dominować młodym. Teraz jako
generacja „dziadków” w rodzinie, nadal mogą
pomagać swemu dorosłemu potomstwu,
służyć jako skarbnica wiedzy i mądrości i jako
doradcy.





Kolejne wyzwanie wieku późnej starości to
godne przejście na emeryturę, z poczuciem
bezpieczeństwa. Zdarzenie to powinno
uwzględnić szczególnie potrzeby jednostki,
możliwości i warunki życia, niezależnie od
wieku, w jakim przechodzi się na emeryturę.
Jeśli te warunki będą spełnione, jednostka
może spokojnie zaangażować się w
wartościową pracę, która będzie płynęła z
twórczej energii. Będzie mogła robić to, co jest
dla niej przyjemne i nagradzające.





Perspektywa cierpień związanych z umieraniem,
przygotowania do własnej śmierci, świadomość
tego, iż nadciąga ona z dnia na dzień, sprawia, że
osoby starsze żyją w jej cieniu, czekając na jej
wezwanie.



W tym czasie ludzie osiągają kulminacyjny punkt
zajmowania się sobą. „Spojrzenie z mostu” na
końcu cyklu życiowego daje ostateczne poczucie
tego, czym jest życie. Jest to końcowy kompromis
z ja, szczególne poznanie go, dobre i rozsądne
pokochanie oraz gotowość do rezygnacji.





Większość starszych osób
starzeje się pomyślnie i są oni na
ogół zadowoleni ze swego życia.



Poziom zadowolenia z życia
wydaje się być stały, mimo
upływu czasu.



Zadowolenie z życia i pomyślne
starzenie się silnie wiążą się z
obiektywnymi warunkami życia,
takimi jak: status społeczno-
ekonomiczny, zdrowie oraz
relacje z rodziną i przyjaciółmi.

Formy pomyślnego

starzenia się





Starzenie się to proces wzajemnego
odizolowywania się starzejących się osób i
systemu społecznego, do którego należą.



Takie stopniowe wycofywanie się ze społeczeństwa nie
stanowi negatywnego doświadczenia dla starszych osób.
Wiekowi ludzie często widzą wyłączanie się w pozytywnym
świetle, gdyż jest to okres zwiększonej refleksyjności,
skoncentrowania zainteresowania na ja i spadku
emocjonalnego zaangażowania się w sprawy ludzi i w
zdarzenia. Jest traktowane jako proces naturalny, a nie
narzucony.

Teoria wyłączania się

Elaine Cumming i William Henry (1961)





Jednostki przebywające na emeryturze wolą
być równie aktywne i produktywne jak
przedtem.



Osoby wiekowe wolą nie koncentrować się na własnym
ja i opierają się przed psychicznym dystansem wobec
społeczeństwa. Szczęście i zadowolenie pochodzą z
włączania się w życie społeczne i zdolności starszej
osoby przystosowania się do zmieniających się sytuacji
życiowych.

Teoria aktywności

George Maddox (1964)





Teoria Suzanne Reichard, Florine Livson i Paul
Peterson (1962), pięć typów osobowości:

typ

dojrzały (konstruktywny), typ bujanego
fotela, typ opancerzony, typ gniewny, typ
nienawidzący siebie.



Teoria Neugarten, Havighurst i Tobin (1968):

typ zintegrowany, typ opancerzony-
obronny, typ pasywno-zależny, typ
niezintegrowany.

Struktura osobowości a

pomyślne starzenie się





Dojrzali ludzie – idealnie przystosowani. Akceptują siebie zarówno
swe siły jak i słabości) oraz swe minione życie. Większość jest
względnie wolna od neurotycznych konfliktów i utrzymuje ścisłe
osobiste relacje.



Typ bujanego fotela – wykazuje wysoki poziom samoakceptacji,
choć często jest to akceptacja bierna. Należące do tej kategorii
jednostki są zależne od innych i spostrzegają starość jako
uwolnienie od odpowiedzialności.



Typ opancerzony (obronny, gniewny, wrogi) – wyraźnie polega na
mechanizmach obronnych, radząc sobie w ten sposób z
powstającymi negatywnymi emocjami. Zazwyczaj dobrze
przystosowani, są zdecydowanie surowymi jednostkami, wiodącymi
aktywny tryb życia, przypuszczalnie po to, by zademonstrować
swój niezależny charakter.

Teoria Suzanne Reichard, Florine

Livson i Paul Peterson (1962)





Typ gniewny – gniewni nie są dobrze przystosowani i
często wyrażają swe zgorzknienie w sposób agresywny.
Wyraźnie oskarżają innych za własne kłopoty i łatwo
wpadają we frustrację.



Typ nienawidzący siebie – przypomina gniewnych, ale
za trudności i niepowodzenia oskarżają samych siebie.
Charakterystyczną ich cechą są depresje i traktowania
starości jako demoralizującego stadium życia.





Typ zintegrowany – obejmuje

osoby reorganizujące,

skoncentrowane i pomyślnie niezaangażowane.



Reorganizujący włączają się w szeroki zakres aktywności i
reorganizują swe życie tak, by utracone formy aktywności
zastąpić innymi.



Skoncentrowani angażują się w aktywności o
umiarkowanym poziomie. Bardziej selekcjonują rodzaje
aktywności niż reorganizatorzy, jak też wykazują
skłonnośćdo poświęcania swej energii jednej lub dwu
rodzajom ról.



Niezaangażowanych cechuje niski poziom aktywności i
wysoki stopień zadowolenia z życia. Z wiekiem odsuwają
się od angażowania się w role.

Teoria Neugarten, Havighurst i

Tobin (1968)





Typ opancerzonych-obronnych
– obejmuje osoby kurczowo
trzymające się ustalonych form
osobowości. Jednostki te
starają się utrzymać w jak
największym zakresie formy
działań wykonywanych w
średnim wieku. Zachowują
wysoki poziom zadowolenia z
życia tak długo, jak długo im to
się udaje. Zawężeni redukują
formy aktywności pełnione w
ramach swych ról i kontakty z
innymi ludźmi.





Typ pasywno-zależny - składa się z dwóch kategorii:



Szukający pomocy – są zależni od innych i często potrzebują
emocjonalnego wsparcia. Utrzymują średni poziom aktywności
w pełnionych rolach i zachowują zadowolenie z życia



Pasywny – jednostki apatyczne słabo albo wcale nie interesują
się otoczeniem.



Typ niezintegrowany – składa się z osób
zdezorganizowanych. Wiele z nich słabo kontroluje swe
emocje i wykazuje obniżony poziom funkcjonowania
umysłowego. Z trudem utrzymują się one w społeczności i
mają niski bądź w najlepszym wypadku średni poziom
zadowolenia z życia.





Z biegiem lat u osób starszych pojawia się
zjawisko

reminiscencji przeszłości.

Gerontolog Robert Butler traktuje ten proces
jako

przegląd życia

i opisuje, jako proces

spoglądania wstecz, który aktywizuje się w
wyniku perspektywy śmiertelności jednostki.
Może dojść także do ożywienia minionych
doświadczeń i być może do radzenia sobie z
trwającymi konfliktami, których kulminacją
może być mądrość, pogoda ducha i spokój lub
depresja, poczucie winy czy gniew.

Przegląd życia i

reminiscencja





Często wywołują nostalgię, poczucie szczęścia
i zadowolenie, ale w innych przypadkach
prowadzą do umiarkowanego smutku,
rozpaczy.



Uwidaczniają się w snach i nocnych marach
skoncentrowanych na przeszłości, a nawet na
śmierci.



Często pojawiają się także w czasie pełnej
świadomości, co wskazuje, że są procesem
wizualnym.

Reminiscencje…





Stanowią ważny etap w
funkcjonowaniu osobowości.



Ożywiają świadomość
teraźniejszości.



Umożliwiają przegląd i analizę
minionego czasu.



Umożliwiają wgląd w życiowe
doświadczenia.



Pozwalają na stworzenie nowych
ocen przeszłych zdarzeń.





Wysoki stopień zadowolenia z życia



Harmonijna integracja osobowości jednostki



Utrzymywanie znaczącego systemu
społecznego wsparcia



Dobre zdrowie fizyczne i psychiczne



Ustalenie bezpieczeństwa finansowego



Kontrola nad własnym życiem

Starzenie się z wdziękiem:

składniki sukcesu





Przejście na emeryturę oznacza koniec formalnej pracy
zawodowej i podjęcie nowej roli w życiu, wymagającej
nowych zachowań i ponownego zdefiniowania własnego
ja. Oznacza to przejście od ściśle określonej roli
człowieka ekonomicznie produktywnej do często
nieokreślonej i dwuznacznej roli człowieka ekonomicznie
nieproduktywnego.



Ransom, Sutch, Williamson, 1991; Schuller,1989)

Emerytura





Społeczny gerontolog, Robert Atchley,
utrzymuje, że proces przechodzenia na
emeryturę dokonuje się w sześciu fazach, a
ponieważ okres emerytalny to zjawisko
indywidualne o różnym czasie trwania,
niemożliwe jest odniesienie tych sześciu faz
do wieku chronologicznego.



Proces ten zaczyna się od postawy wobec
emerytury, polityki emerytalnej i czynników
wpływających na decyzję o przejściu na
emeryturę.

Proces przechodzenia

na emeryturę





Dobrowolne przejście na emeryturę – brak trudności z
przystosowaniem się lub niewielkie trudności



Przymuszenie do przejścia na emeryturę – osoby
początkowo są skłonne do odczuwania niezadowolenia,
ale później na ogół dostosowują się do sytuacji.



Przejście na emeryturę ze względu na zły stan zdrowia
– sprawia największe niezadowolenie; wielu osobom
przejście na emeryturę poprawia zdrowie. Samo
przejście nie ma negatywnego wpływu na zdrowie
fizyczne, samoocenę lub zadowolenie z życia, ale może
przyczyniać się do obniżania poziomu aktywności.





Faza przedemerytalna



Faza miodowego miesiąca



Faza rozczarowania



Faza reorientacji



Faza stabilności



Faza końcowa

Fazy przechodzenia na

emeryturę





Podstadium odległe – emerytura spostrzegana
jest jako zdarzenie, które nastąpi kiedyś, w
odległej przyszłości. Antycypująca socjalizacja
i przystosowanie do emerytury są zwykle
nieformalne i niesystematyczne.



Podstadium bliskie – gdy pracujący
uświadomią sobie, że wkrótce przejdą na
emeryturę i konieczne jest przystosowanie się
do niej, aby to przejście dokonało się
pomyślnie. Niektórzy mogą uformować u
siebie w tym czasie negatywne postawy.

Faza przedemerytalna





Następuje zaraz po przejściu
na emeryturę. Cechuje ją:



Poczucie euforii, wynikające
częściowo z odzyskanej
wolności



Okres aktywności:
odwiedzanie członków
rodziny, podróżowanie,
oddawanie się różnym
hobby

Faza miodowego miesiąca

Faza ta może trwać krótko lub
długo, zależy to od zasobów
finansowych i pomysłowości
ludzi co do ich wykorzystania





Tempo życia staje się wolniejsze i niektórzy
emeryci zaczynają czuć się rozczarowani i
zawiedzeni, a nawet wpadają w depresję.
Głębokość „dołka” zależy m.in. od:



Pogarszania się stanu zdrowia



Ograniczeń finansowych



Trudności w przystosowaniu się do niezależnego
stylu życia

Niekiedy planowane i niecierpliwie oczekiwane formy działań (np.
dalekie podróże) mogą stracić swój początkowy urok. Do
rozczarowania prowadzą także nierealistyczne fantazje
przedemerytalne i nieadekwatna socjalizacja w przewidywaniu
przejścia na emeryturę.

Faza rozczarowania





Faza reorientacji przystosowania konieczna jest
tym, dla których okres emerytalny nie sprawdził
się lub doprowadził do głośnej katastrofy. W tym
czasie doświadczenia zdobyte w okresie
przebywania na emeryturze zostają wykorzystane
do ukształtowania bardziej realistycznego sposobu
widzenia alternatyw życiowych. Reorientacja
często obejmuje poszukiwanie oparcia społecznego
i nowych form działalności.

Faza reorientacji



Faza stabilności



W fazie tej jednostka opanowała już rolę emeryta.
Stabilność nie oznacza braku zmian, ale raczej
zrutynizowanie sposobów radzenia sobie ze zmianą.
Ludzie osiągający to stadium uformowali już
całkowicie zestaw kryteriów, według których dokonują
wyborów, pozwalających im radzić sobie z życiem w
zdecydowanie wygodny i uporządkowany sposób.

Wiedzą, czego się od nich oczekuje i
co muszą robić, jak też znają swe
mocne i słabe strony.





Następuje, gdy pełnienie roli emeryta staje się
niemożliwe na skutek choroby i kalectwa. Gdy ludzie
stają się niezdolni do wykonywania prac domowych i
radzenia sobie ze swymi potrzebami, z roli osoby
przebywającej na emeryturze przechodzą do roli
osoby chorej i kalekiej. Ta przemiana ról polega na
utracie statusu osób silnych i autonomicznych. Oba
te rodzaje statusu są środkami niezbędnymi do
wykonywania roli emerytowanej osoby.



Status emeryta oczywiście można utracić, gdy osoba
emerytowana podejmuje pracę w pełnym wymiarze godzin.

Faza końcowa



Koniec

Dziękujemy
za uwagę