1

Środki z pomocy przedakcesyjnej: PHARE

Państwa kandydujące z Europy Środkowej i Wschodniej otrzymywały z

funduszu PHARE pomoc na budowę instytucji (około 1/3 przyznanych

środków PHARE), inwestycje wzmacniające infrastrukturę regulującą,

niezbędną do zapewniania zgodności z acquis

communautaire

(też

około 1/3 przyznanych środków) i inwestycji wzmacniających spójność

gospodarczą i społeczną (pozostała 1/3 część środków).

PHARE pomagało również w tworzeniu mechanizmów i instytucji

koniecznych do wdrożenia funduszy strukturalnych po akcesji.

Program był wspierany licznymi inwestycjami i dotacjami o

ukierunkowaniu regionalnym. Dla wzmocnienia administracji i

sądownictwa program PHARE był skierowany na budowę instytucji i

związane z tym inwestycje.

W ramach programu PHARE przyznano Polsce w latach 1990-2003 ponad

3,9 mld euro, chociaż beneficjantom wypłacono do połowy 2004 r.

tylko 2,4 mld euro. Wielkość pomocy uległa znacznemu zwiększeniu

po 1999 r., w latach 2000-2003 wynosiła rocznie około 400 mln euro,

w efekcie czego pomoc przyznana w latach 1999-2003 przekroczyła

45% całości pomocy z tego programu. W 2004 r. transfer środków

PHARE dla Polski wyniósł 2,5 mld zł, ale w 2005 r. już tylko 1,3 mld zł

(o 1 mld zł mniej niż panowano), w 2006 (tj. ostatnim roku

funkcjonowania PHARE) wyniosły 0,9 mld zł.

Prof. Jerzy Osiatyński
Finanse publiczne a Unia Monetarna,
slajd 5.1

2

Środki z pomocy przedakcesyjnej: ISPA

Przedakcesyjny Instrument Polityki Strukturalnej, ISPA został utworzony przez

Unię Europejską w czerwcu 1999 r. w celu zapewnienia dziesięciu

kandydującym krajom Europy Środkowej i Wschodniej pomocy w dziedzinie

ochrony środowiska naturalnego oraz transportu pod kątem wymogów

akcesji. ISPA zapewnia wsparcie dotyczące dyrektyw inwestycyjnych:

• w sektorze środowiska przede wszystkim w zaopatrzeniu w wodę pitną,

oczyszczania ścieków, zarządzania odpadami oraz jakości powietrza, oraz

• w sektorze transportu, gdzie pomoc ISPA koncentruje się na rozszerzeniu

Transeuropejskich Sieci Transportowych (TEN – dotyczy dróg i kolei z

uwzględnieniem równowagi między projektami drogowymi i kolejowym).

Wsparcie ISPA jest rozdzielone równo między sektor ochrony środowiska i

sektor transportu.

Problemem była niska kontraktacja środków na już zatwierdzone projekty oraz

trudności ze znalezieniem środków na niezbędne współfinansowanie

projektów.

Alokacje dla Polski w 2000 r. wyniosły 307 mln euro, w 2001 r. 406,6 mln euro,

357 mln euro w 2002 r.; łącznie 2,6 mld euro do końca 2003 r. W 2004 r.

transfer środków ISPA dla Polski wyniósł 273,5 mld euro, tj. blisko 1,2 mld

zł. Od maja 2004 r. funkcje ISPA przejął Fundusz Spójności, ale na

realizację już zakontraktowanych projektów w 2005 r. Polska otrzymała

tylko 0,9 mld zł (przy planowanych 2,5 mld zł), w 2006 r. otrzymała 1 mld zł

(przy planowanych 1,7 mld zł), w 2007 r. miała otrzymać 1,5 mld zł, a w

2008 r. ma otrzymać 1,7 mld zł.

Prof. Jerzy Osiatyński
Finanse publiczne a Unia Monetarna,
slajd 5.2

3

Środki z pomocy przedakcesyjnej: SAPARD

Jest to Specjalny Program Akcesyjny dla Rolnictwa i Rozwoju

Obszarów Wiejskich, w ramach którego w latach 2000-2006 kraje

kandydujące otrzymają pomoc w dziedzinie rolnictwa i obszarów

wiejskich. Budżet SAPARD szacuje się na ok. 520 mln euro rocznie

dla „nowych” krajów członkowskich razem.

Głównymi celami programu w Polsce są:

• poprawa konkurencyjności rolnictwa i przetwórstwa rolno-

spożywczego na rynku krajowym i zagranicznym;

• dostosowanie sektora rolno-spożywczego do wymagań sanitarnych i

weterynaryjnych UE;

• wsparcie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich poprzez

rozwój infrastruktury technicznej oraz tworzenie warunków do

podejmowania pozarolniczej aktywności gospodarczej na wsi.

Cele te są realizowane w ramach dwóch priorytetów programu:

• poprawa efektywności sektora rolno-spożywczego;

• poprawa warunków prowadzenia działalności gospodarczej i

tworzenia miejsc pracy.

Łączna alokacja programu SAPARD dla Polski w latach 2001-2003

wyniosła 3,7 mld zł; złożono ponad 31 tys. wniosków na sumę

przekraczającą kwotę alokacji. W 2004 r. transfer środków SAPARD

dla Polski wyniósł 0.7 mld zł., a w 2005 r. blisko 1,4 mld zł.

Prof. Jerzy Osiatyński
Finanse publiczne a Unia Monetarna, slajd
5.3

4

Środki z pomocy przedakcesyjnej: IPA

• IPA (Instrument for Pre-accession Assistance) w latach 2007-2013 ma

zastąpić dotychczasowe pięć instrumentów pomocy przedakcesyjnej

jednym.

• IPA obejmuje kraje mające status kandydujących (obecnie b.

Jugosłowiańska Republika Macedonii, Chorwacja, Turcja) oraz status

potencjalnych kandydatów (Albania, Bośnia i Hercegowina, Czarnogóra,

Serbia i Kosowo).

• IPA ma zapewnić większą elastyczność dostosowania pomocy do potrzeb

poszczególnych krajów, umacniać instytucje służące demokracji i

praworządności, ułatwiać reformy administracji państwowej i reformy

gospodarcze, rozwijać instytucję ochrony praw człowieka i praw

mniejszości, służyć budowie społeczeństwa obywatelskiego, zapewnianiu

równości kobiet i mężczyzn, rozwojowi regionalnemu i redukcji ubóstwa.

W stosunku do krajów kandydujących IPA ma także ułatwić im spełnienie

wymogów członkostwa.

• IPA składa się z pięciu części, dostosowanych do potrzeb krajów

stowarzyszonych i krajów kandydackich.

• Łączna alokacja dla IPA na okres 2007-2013 wynosi 11,5 mld €.

• Komisja Europejska każdego roku będzie przedstawiać Parlamentowi

Europejskiemu i Radzie Europejskiej harmonogram wydatków w ramach

tej kwoty i w trzyletnim horyzoncie finansowego planowania, w przekroju

na poszczególne kraje – beneficjentów i według kategorii wydatków. Te

roczne i trzyletnie plany podlegają zatwierdzeniu przez Radę i Parlament.

Prof. Jerzy Osiatyński
Finanse publiczne a Unia Monetarna,
slajd 5.4

5

Zasady polityki strukturalnej Unii

Europejskiej

Polityka strukturalna UE opiera się na następujących zasadach:

• partnerstwa – ścisłej współpracy Komisji Europejskiej z władzami

kraju, a wewnątrz każdego kraju członkowskiego – współpracy

władz samorządowych i obywateli;

• zgodności programów objętych wsparciem Unii z kompleksowymi

programami rozwoju regionu i kraju oraz z założeniami i przepisami

polityki Unii wspierania rozwoju gospodarek państw członkowskich;

• koncentracji środków i działań na precyzyjnie zdefiniowanych

obszarach uznanych za kwalifikujące się do udzielenia pomocy w

ramach osiągania celów funduszy strukturalnych;

• dodatkowości (współfinansowania) – środki z funduszy unijnych

nie mogą zastępować środków własnych kraju lub regionu, a

jedynie mają być ich uzupełnieniem, umożliwiającym realizację

przedsięwzięcia;

• planowania – perspektywicznych programów trwałego

rozwiązywania problemów wybranych regionów lub gałęzi

gospodarki poprzez tworzenie wieloletnich planów rozwoju i

powiązanych z nimi programów operacyjnych.

Prof. Jerzy Osiatyński
Finanse publiczne a Unia Monetarna,
slajd 5.5

6

Fundusz Spójności Unii Europejskiej

Charakterystyczną cechą Funduszu Spójności jest zasada

kwalifikowania do udzielenia pomocy całych krajów, a nie regionów.

Inny niż w funduszach strukturalnych jest też proces planowania

pomocy. Nie trzeba opracowywać szczegółowych planów rozwoju.

Zgłasza się projekty o budżecie powyżej 10 mln euro.

Początkowo wsparcie dla wybranych członków UE zaplanowano na

lata 1993-1999; na szczycie w Berlinie w 1999 r. jego działania

przedłużono do 2006 r., ustalając łączny budżety na lata 2000-2006

w wysokości 18 mld euro. W perspektywie finansowej 2007-2013 na

priorytet 1b – poprawa spójności wzrostu i zatrudnienia – w części

realizowanej poprzez Fundusz Spójności, -przewidziano pułap

środków na zobowiązania w wysokości 61,5 mld euro.

Środki z Funduszu Spójności kieruje się do państw, w których poziom

PKB na jednego mieszkańca jest niższy niż 90% średniej unijnej

oraz w których został opracowany i jest realizowany program

konwergencji (zgodnie z art. 104 TWE). W przypadku, gdy kraj

członkowski nie dotrzyma programu konwergencji dla UGW,

przyznane fundusze mogą zostać wstrzymane. W grupie tej po

akcesji znajduje się także Polska.

Zgodnie z założeniami Perspektywy Finansowej 2000-2006 środki z

Funduszu Spójności służą finansowaniu przedsięwzięć o znaczeniu

ogólnounijnym w dziedzinie transportu (korytarze transeuropejskie)

oraz ochrony środowiska naturalnego.

Prof. Jerzy Osiatyński
Finanse publiczne a Unia Monetarna,
slajd 5.6

7

Fundusze strukturalne Unii Europejskiej

Do funduszy strukturalnych należą:

• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego,

• Europejski Fundusz Społeczny,

• Europejski Fundusz Rolny na rzecz rozwoju Obszarów

Wiejskich oraz

• Europejski Fundusz Rybacki.
Zadaniem funduszy strukturalnych jest wspieranie przekształceń i

modernizacji krajów Unii zanim osiągną one pełną spójność

ekonomiczną i społeczną, a od 2007 r. współdziałanie w

kierunku realizacji celów Odnowionej Strategii Lizbońskiej.

Polska po akcesji do UE została uznana w całości jako obszar

opóźniony w rozwoju (kryterium - PKB na jednego mieszkańca nie

przekracza 75% przeciętnej w Unii; w Polsce tylko około 35%

średniej w UE). Wobec tego Polska jest jednym z największych

beneficjantów pomocy z funduszy strukturalnych i Funduszu

Spójności..

Limit wysokości pomocy, jaką dany kraj może uzyskać z funduszy

strukturalnych, wynosi blisko 4% wartości PNB kraju beneficjanta.

W ramach działań strukturalnych Unia Europejska przyznała Polsce w

latach 2004-2007 pomoc w wysokości 26,7 mld zł, z czego 16,2 na

projekty infrastrukturalne, 7,6 na sektor produkcyjny i 4,8 mld zł

na rozwój zasobów ludzkich.

Prof. Jerzy Osiatyński
Finanse publiczne a Unia Monetarna,
slajd 5.7

8

Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia

Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia są dokumentem

strategicznym określającym priorytety i obszary wykorzystania

oraz system wdrażania funduszy unijnych: Europejskiego

Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu

Społecznego oraz Funduszu Spójności w ramach budżetu

Wspólnoty na lata 2007–13.

Celem strategicznym tych ram jest tworzenie warunków dla

wzrostu konkurencyjności gospodarki polskiej opartej na

wiedzy i przedsiębiorczości, zapewniającej wzrost zatrudnienia

oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i

przestrzennej Polski w ramach Unii Europejskiej i wewnątrz

kraju.

Obok tego celu strategicznego w NSRO zakłada się realizację

celów szczegółowych, wynikających z wyzwań Strategii

Lizbońskiej, „Strategicznych Wytycznych Wspólnoty” oraz

wniosków wynikających z analizy słabych i mocnych stron

polskiej gospodarki, a także stojących przed nią szans i

zagrożeń.

Prof. Jerzy Osiatyński
Finanse publiczne a Unia Monetarna,
slajd 5.8

9

System Realizacji NSRO w latach 2007-2013

Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia są realizowane przy

pomocy programów operacyjnych zarządzanych przez

Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (co jest zmianą w stosunku

do systemu poprzedniego, w którym poszczególnymi programami

operacyjnymi zarządzały różne właściwe ministerstwa) oraz

regionalnych programów operacyjnych, zarządzanych przez

samorządy poszczególnych województw.

W ostatnim roku Perspektywy Finansowej 2000-2006 i w

Perspektywie Finansowej 2007-2013 system realizacji NSRO

składa się z:

• 16 Regionalnych Programów Operacyjnych,

• Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej,

• Programu Operacyjnego Infrastruktura i środowisko,

• Programu Operacyjnego Kapitał ludzki (b. RZL),

• Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności

Przedsiębiorstw,

• Programów Europejskiej Współpracy Terytorialnej,

• Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna.

Prof. Jerzy Osiatyński
Finanse publiczne a Unia Monetarna, slajd
5.9

10

Program Operacyjny Rozwój Polski

Wschodniej

Celem PO RPW jest podniesienie konkurencyjności gospodarczej i

społecznej pięciu województw Polski wschodniej, tj. lubelskiego,

podkarpackiego, podlaskiego, świętokrzyskiego i warmińsko –

mazurskiego, w układzie krajowym i europejskim oraz zwiększenie

ich spójności terytorialnej w wymiarze ponadregionalnym.

Cel ten ma zostać osiągnięty przez stworzenie ponadregionalnych

ośrodków miejskich, duże inwestycje infrastrukturalne oraz

efektywne wykorzystanie przygranicznego położenia.

Cel ten nawiązuje do programu rządu „Solidarne Państwo”, wynika z

średniookresowych celów „Strategii Rozwoju Kraju 2007 – 2015” i

jest zgodny z celem NSRO 2007 – 2013, którym jest „przyśpieszenie

rozwoju społeczno – gospodarczego Polski, wzrost zatrudnienia oraz

zwiększenie spójności społecznej, gospodarczej i terytorialnej z

krajami Unii Europejskiej.”

Źródłami finansowania projektów realizowanych w ramach PO RPW

będą środki Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i środki

budżetowe, łącznie 2,27 mld euro, w tym 992 mln euro specjalnych

środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego

przeznaczonych decyzją Rady Europejskiej dla najbiedniejszych

regionów Unii Europejskiej. Pozostała kwota, tj. około 1,21 mld euro

to dodatkowe środki wyasygnowane przez Rząd RP z puli funduszy

strukturalnych przyznanych Polsce.

Prof. Jerzy Osiatyński
Finanse publiczne a Unia Monetarna,
slajd 5.10

11

System finansowania NSRO w latach 2007-

2013

Łączna wartość środków finansowych zaangażowanych

w realizację NSRO w latach 2007-13 wyniesie około

85,6 mld euro.
Z tego blisko 9,7 mld euro będzie pochodzić z

krajowych środków publicznych, a na 16,3 mld euro

szacuje się wartość wkładu podmiotów prywatnych;

razem 26 mld zł.
Ponad 59,5 mld euro będzie pochodzić z funduszy

strukturalnych i Funduszu Spójności,

•

w tym blisko 52% ze środków Europejskiego

Funduszu Rozwoju Regionalnego,

•

około 15% z Europejskiego Funduszu Społecznego,

•

a pozostałe około 33% środków z Funduszu

Spójności.

Prof. Jerzy Osiatyński
Finanse publiczne a Unia Monetarna,
slajd 5.11

12

Wspólna Polityka Rolna (WPR) – cele i

zasady

WPR ma na celu:

• zwiększenie wydajności produkcji rolnej przez przyspieszenie

postępu technicznego, racjonalizację rozwoju produkcji rolnej

oraz pełne wykorzystanie zdolności wytwórczych, zwłaszcza siły

roboczej;

• zapewnienie odpowiedniego poziomu życia ludności rolniczej,

zwłaszcza przez wzrost indywidualnych dochodów osób

zatrudnionych w rolnictwie;

• stabilizację rynków;

• zapewnienie bezpieczeństwa zaopatrzenia;

• zapewnienie odpowiednich cen przy dostawach dla konsumentów.

WPR opiera się na trzech podstawowych zasadach:

• wspólnego rynku produktów rolnych (swobodny przepływ

produktów rolnych i jednolite reguły interwencji w obrębie UE);

• preferencji europejskich (pierwszeństwo sprzedaży produktów

wytworzonych we Wspólnocie);

• solidarności finansowej (wspólne pokrywanie kosztów interwencji)

Prof. Jerzy Osiatyński
Finanse publiczne a Unia Monetarna,
slajd 5.12

13

Wspólna Polityka Rolna – dwa typy

interwencji

WPR dopuszcza dwa typy interwencji, rynkowa i strukturalną.
Instrumenty rynkowe dzielą się na:

• środki interwencji wewnętrznej (tzw. ceny interwencyjne, zakupy

interwencyjne, składowanie nadwyżek i inne formy regulowania nadmiernej
podaży);

• środki interwencji zewnętrznej dla ochrony przed importem tańszych

produktów z państw trzecich (cła i importowe opłaty wyrównawcze,
subwencje eksportowe, kontyngenty, standardy, normy techniczne i przepisy
sanitarne ograniczające import i minimalne ceny sprzedaży dla produktów
importowanych).

Polityka strukturalna skierowana jest przede wszystkim na racjonalizację

użytkowania gruntów rolnych w celu zwiększania ich wydajności (wyłączanie
gruntów z produkcji rolnej, wcześniejsze emerytury dla rolników, koncentracja
produkcji rolnej i jej dostosowywanie do wymagań rynku poprzez tworzenie
grup producentów oraz restrukturyzacja gospodarstw rolnych).

W dotychczasowej praktyce przewagę ma interwencja rynkowa niż polityka

strukturalna.

Od 2000 r. priorytetem WPR jest zintegrowane podejście do ochrony środowiska

oraz wielofunkcyjnego rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich w powiązaniu z
rozwojem regionalnym.

Prof. Jerzy Osiatyński
Finanse publiczne a Unia Monetarna,
slajd 5.13

14

Wspólna Polityka Rolna – środki dla

polskiego rolnictwa

W ramach Wspólnej Polityki Rolnej polskie rolnictwo otrzymuje z Unii

Europejskiej środki w ramach czterech instrumentów wsparcia

finansowego:

• 1) dopłat bezpośrednich,

• 2) działań interwencyjnych na rynku rolnym,

• 3) w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich,

• 4) w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego.
Środki te są uzupełnione z polskiego budżetu.
W latach 2004-2006 polskie rolnictwo miało otrzymać z tych źródeł

39,7 mld zł, w tym 29,6 mld zł (tj. 75%) ze środków UE. W

rzeczywistości wsparcie UE realizacji zadań WPR było znacznie

mniejsze: w 2004 r. wyniosło 1,3 mld zł, w 2005 r. - 6,1 mld zł i w

2006 r. ma wynieść 8,5 mld zł; razem zaledwie 15,9 mld zł.

W 2007 r. prefinansowanie WPR miało wynieść 9,7 mld zł (w tym

interwencje rynkowe – 1,3 mld zł, płatności obszarowe i inne – 4,4

mld zł oraz PROW 4,0 mld zł), wyniosło zaś niespełna 8 mld zł

(odpowiednio 0,5 mld zł interwencje rynkowe, 4 mld płatności

obszarowe i 3,5 mld zł PROW). Budżet na 2008 r. przewiduje na

WPR (razem z rybołówstwem) wpływów z UE w wysokości 15,1 mld

zł, a w projekt budżetu na 2009 r. – 16,7 mld zł.

Prof. Jerzy Osiatyński
Finanse publiczne a Unia Monetarna,
slajd 5.14

15

Łączne wydatki na rolnictwo z budżetu RP i

budżetu UE w latach 2001-2007

Rok Łącznie z wydatkami na KRUS Bez wydatków na

KRUS
(w % PKB)

2001

2,72 0,55

2002

2,60

0,51

2003

2,56

0,56

2004

3,42

0,67

2005

3,18

1,65

2006

3,42

1,89

2007

4,01

2,57

Źródło: J. Pietras, Przyszłość budżetu Unii Europejskiej: Spójność celów, polityk i finansów

unijnych, demosEUROPA – Centrum Strategii Europejskiej, Warszawa 2008.

Prof. Jerzy Osiatyński
Finanse publiczne a Unia Monetarna,
slajd 5.15