Karpaty

Ogólne dane dotyczące Karpat

• Karpaty to łańcuch górski położony w środkowej Europie o

długości 1300 km. Ciągną się pomiędzy przełomem Dunaju na
granicy austriacko-słowackiej w pobliżu Bratysławy do tzw.
„Żelaznej Bramy” na pograniczu rumuńsko-serbskim.

• Ogólna powierzchnia Karpat wynosi 209 tys. km

2

z czego najwięcej

przypada na Rumunię (55,5%), Słowację (17,1%) i Ukrainę
(10,3%). Jednak Słowacja jest najbardziej karpackim krajem, gdyż
stanowią one aż 73% jego powierzchni. Fragmenty Karpat sięgają
też na Węgry, do Czech a peryferyjnie wchodzą w granice Austrii.

• W Polsce na Karpaty przypada 19,6 km

2

, a ich długość wynosi 330

km

• Karpaty dzielą się na trzy części : Karpaty Zachodnie, Karpaty

Wschodnie i Karpaty Południowe.

• W skład polskich Karpat wchodzą w większości Karpaty Zachodnie

i na wschód od przełęczy Łupkowskiej jedynie niewielka część
Karpat Wschodnich

Charakterystyka fizjograficzna

1.

Budowa geologiczna

Ze względu na polaryzację orogeniczną w łańcuchu karpackim można

wyróżnić pasmo starsze zwane Karpatami Wewnętrznymi oraz młodsze

zwane Karpatami Zewnętrznymi lub Fliszowymi.

Do Karpat Wewnętrznych należą Tatry (sfałdowane w górnej

kredzie), do Karpat Zewnętrznych – Beskidy i Pogórze karpackie

(sfałdowane w późnym paleogenie i w miocenie).

Na granicy pomiędzy Karpatami Wewnętrznymi i Zewnętrznymi leży

Pieniński Pas Skałkowy.

Karpaty Wewnętrzne

Tatry – na podstawie różnic w budowie geologicznej wyróżnia

się trzon krystaliczny.wraz z jego permsko-mezozoiczną pokrywą

osadową, płaszczowinę wierchową oraz płaszczowiny reglowe.
Do trzonu krystalicznego należą zarówno skały metamorficzne

występujące głównie w Tatrach Zachodnich, jak i skały plutoniczne

dominujące w Tatrach Wysokich. Wśród skał metamorficznych

przeważają gnejsy (staropaleozoicznego wieku). Niezgodnie na

trzonie krystalicznym leżą osady serii wierchowej (triasowe

kwarcyty, dolomity, wapienie, łupki i zlepieńce, jurajskie zlepieńce,

piaskowce i wapienie oraz dolno-środkowokredowe wapienie,

margle i piaskowce). Na te autochtoniczne utwory nasunęła się
z południa płaszczowina wierchowa. Ponad jednostkami
wierchowymi przesunęły się utwory triasowo-jurajsko-
dolnokredowe płaszczowin reglowych. Po zakończeniu
sedymentacji osady basenu wierchowego i reglowego zostały
sfałdowane.
W ciągu najwyższej kredy i niższego paleogenu Tatry były
intensywnie erodowane. W eocenie środkowym na obszar
Tatr wkroczyła z północy transgresja morska. W basenie
osadzały się zlepieńce, wapienie numulitowe oraz łupkowato-
piaskowcowe utwory fliszu podhalańskiego.

Osady eoceńsko-oligoceńskie wypełniają nieckę

Podhala. W miocenie środkowym równocześnie z
fałdowaniami w Karpatach Zewnętrznych rozpoczął się proces
wypiętrzania Tatr trwający do dziś. W pleistocenie Tatry
uległy kilkakrotnemu zlodowaceniu i wówczas ukształtowała
się ich współczesna rzeźba.

Pieniński Pas Skałkowy ma długość 600 km i szerokość od

kilkuset metrów do ok. 20 km. Elementy strukturalne

Pienińskiego Pasa Skałkowego to jednostki skałkowe utworzone

ze skał jurajsko-górnokredowych, głównie węglanowych. Na

sfałdowanych jednostkach skałkowych osadziła się paleogeńska

pokrywa fliszowa

Karpaty Zewnętrzne (Fliszowe)

Zbudowane są z charakterystycznego zespołu wzajemnie

przekładających się ławic zlepieńców, piaskowców, mułowców i

iłowców zwanych fliszem. Osadom fliszowym towarzyszą

podrzędne skały węglanowe: wapienie i margle oraz

krzemionkowe. Pod względem wieku są to utwory kredowo-

paleogeńskie.

Z uwagi na różnice litologiczno-facjalne wyróżnia się kilka

allochtonicznych jednostek tektonicznych (płaszczowin).

Licząc od południa są to jednostki: magurska, dukielsko-

grybowska i przedmagurska, śląska, podśląska, skolska i

borysławsko-pokucka .

Największa jest płaszczowina magurska. Z gruboławicowych

piaskowców tej serii utworzone są partie szczytowe Beskidu

Wysokiego, Gorców, Beskidu Sądeckiego i Niskiego

Płaszczowina śląska jest drugą co do wielkości jednostką

polskich Karpat Fliszowych. Jednostka tę charakteryzuje obecność

gruboławicowych utworów piaskowcowo-zlepieńcowych: warstwy

godulskie, istebniańskie, piaskowce ciężkowickie i warstwy

krośnieńskie. Na wschód od Dunajca płaszczowina śląska ma

budowę fałdową.

Na zachód ob. Brzeska brzeg Karpat fliszowych tworzy

jednostka podśląska. Jej utwory wykształcone są pod postacią

margli pstrych lub szarych, a czasami łupków pstrych.
Na wschód od Brzeska, aż po Ustrzyki Dolne jednostka podśląska

jest nasunięta od południa na jednostkę skolską.
Jednostka skolska lub skibowa jest największą jednostką

Karpat Wschodnich. Od okolic Przemyśla zwęża się zanikając

stopniowo w rejonie Brzeska. Seria skolska odznacza się

obecnością margli krzemionkowych, i warstw inoceramowych w

górnej kredzie, łupkami eoceńskimi i piaskowcami kliwskimi w

warstwach menilitowych.

Seria borysławsko-pokucka występuje w Karpatach

Wschodnich, ale już poza obecnymi granicami Polski

W Karpatach fliszowych w części brzeżnej znane są

erozyjne płaty osadów mioceńskich – największe z nich
to „zatoka rzeszowska” i „zatoka pilzneńska”. Inne utwory
młodsze: mioceńsko-czwartorzędowe to np. gliny
zwietrzelinowe, pokrywy stokowe, pokrywy soliflukcyjne.

W brzeżnej części Karpat (objętej przez lądolód)

zachowały się osady glacjalne (np. gliny zwałowe).

Osady rzeczne – największe w dolinach dużych rzek

występują na równinach zalewowych rzek – to poziomy
terasowe.

2.

Rzeźba

Karpaty pomimo, że występuje tu najwyższa w całym łuku

Karpat grupa górska – Tatry są stosunkowo niskie. Tylko Tatry

przekraczają wysokość 2000 m n.p.m. (2499 m – Rysy, Gerlach

2655 m). Wysokość 1500 m w Beskidach przekraczają tylko: Babia

Góra (1725) i Pilsko (1557). Tak więc grupy górskie wznoszą się

od ok. 500 do 1500 m ponad dna dużych dolin i kotlin.

Rozwój rzeźby w Karpatach odbywał w kilku etapach
• trzeciorzędowym - zachodziło kształtowanie zasadniczych

elementów rzeźby fluwialno-denudacyjnej: Tatr i Podhala (od

paleogenu począwszy) oraz fliszowych Karpat Zewnętrznych (od

neogenu),

• pleistoceńskim, związanym ze zlodowaceniem górskim, głównie

Tatr, zlodowaceniem kontynentalnym północnego brzegu Karpat i

peryglacjalnym modelowaniem gór średnich i pogórzy,

• holoceńskim – przeobrażenia utworzonej głównie w

trzeciorzędzie i pleistocenie rzeźby, głownie przez rzeki i

denudację,

• najmłodszym – antropogenicznego przeobrażenia rzeźby

.

• Starkel wyróżnił cztery typy rzeźby:
•

A – den dolin i kotlin

•

B. - pogórskiej

•

C. - nisko i – średniogórskiej

•

D. – wysokogórskiej

3. Klimat

Najważniejsze elementy klimatu Karpat to temperatura i opady.
Zależnie od wartości średnich rocznych temperatur Hess wyróżnił w górach 6 pięter

klimatycznych:

•

umiarkowanie ciepłe (+6 - +8 C)

• umiarkowanie chłodne (+4 do +6.C)
•

chłodne (+2 do+4)

•

bardzo chłodne (0 do +2)

•

umiarkowanie zimne (-2 do 0)

•

zimne (-4 do –2)

• Rozkład przestrzenny temperatury powietrza w Karpatach zależy

od wysokości nad poziom morza, formy rzeźby i ekspozycji

terenu. Przeciętnie temperatura w miarę wznoszenia się

n.p.m. maleje (dla wypukłych form terenowych) 0,5ºC/100m

• Ważnym czynnikiem klimatycznym są też opady (deszcz,śnieg).

Charakterystyczne jest również zwiększanie się opadów wraz ze

wzrostem n.p.m..

• Zjawisko cienia opadowego w dolinach i kotlinach osłoniętych

przez pasma górskie (np. Kotlina Sądecka, Doły Jasielsko-

Sanockie).

Osobliwości klimatyczne Karpat to:
wyższe temperatury w jesieni niż na wiosnę
zmniejszenie rocznej amplitudy temperatury wraz z wysokością
spadki temperatur w dolinach i obniżeniach śródgórskich

(inwersje)

znaczne kontrasty termiczne na stokach, zależnie od ich

ekspozycji

duża prędkość wiatru i wiatry fenowe
obfite opady późną wiosną i wczesnym latem i ich długotrwałość

(nawet do 30 dni)

4. Pokrywa glebowa

• Gleby górskie wykazują związek z podłożem skalnym oraz z

urozmaiconą rzeźbą. Pokrywa glebowa zależy też od
warunków klimatyczno-roślinnych.

•

W Beskidach na słabo przepuszczalnych gliniasto-

ilastych zwietrzelinach rozwinęły się gleby brunatne. Na
szkieletowych piaszczysto gliniastych utworach
powierzchniowych krystalicznego podłoża w Tatrach
występują gleby bielicowe. W Pieninach i w wapiennej
części Tatr wytworzyły się różne warianty rędzin. Na
utworach pyłowych Pogórza Karpackiego dominują gleby
płowe i opadowo-glejowe.

•

Rola rzeźby jest widoczna w terenach o bardzo

zróżnicowanej morfologii. W wysokich położeniach Tatr i
Beskidów występują płaty gleb inicjalnych i słabo
wykształconych równocześnie z obszarami bezglebowymi
turni i ścian skalnych.

W Karpatach (bez Tatr) dominują gleby brunatne (w tym

kwaśne) stanowiąc 70% powierzchni.. Słabo wykształcone i
inicjalne stanowią ok. 15%, mady ok. 10%, a rędziny i
pararędziny ok. 1%.
W Tatrach gleby inicjalne i słabo wykształcone wraz z
obszarami bezglebowymi zajmują ok. 40% powierzchni.
Gleby bielicowe i bielice występują w części krystalicznej i
morenowej zajmują ok. 30%, rędziny i pararędziny ok. 20%.
Gleby brunatne zajmują tu zaledwie 2-3%, podobnie mady
też ok. 2-3%.

• Granice pięter klimatycznych znalazły swoje odbicie w

krajobrazie, gdyż odpowiadają położeniu granic
podstawowych pięter roślinnych. Zatem liczba pięter
klimatycznych zależy od wysokości poszczególnych pasm
górskich.

• Również piętrowy charakter mają gleby – obserwuje się

wzrost zawartości próchnicy, co świadczy o tendencjach
analogicznych do piętrowości klimatu i roślinności

• Jednostki systematyczne gleb występujące w

Karpatach:

A.     Gleby litogeniczne
• 1.      inicjalne, skaliste i rumoszowe (litosole i regosole)
• 2.      słabo wykształcone, bezwęglanowe (rankery)
• 3.      wapniowcowe (rędziny i pararędziny)
B.     Gleby autogeniczne
• 1.      brunatne (właściwe, wyługowane, kwaśne)
• 2.      płowe (właściwe, opadowo-glejowe)
• 3.      bielicowe i bielice
C.     Gleby napływowe
• 1.      mady rzeczne
• 2.      gleby deluwialne
D.     Gleby hydrogeniczne
1. glejowe
• 2.      torfowe i murszowe

Podział fitogeograficzny Karpat polskich oraz

granica pomiędzu Karpatami Zachodnimi i

Wschodnimi

 

Podstawą podziału fitogeograficznego jest zróżnicowanie flory i

roślinności, jakie zachodzi w kierunku poziomym. W
kierunku równoleżnikowym, a więc zgodnie z więc zgodnie z
przebiegiem głównego łuku Karpat zmienia się szereg
parametrów fizjograficznych: wzrasta kontynentalizm,
zmniejsza się masywność pasm górskich i wzniesienie
n.p.m., zwiększa się też udział zasobniejszych w CaCO

3

utworów geologicznych. Opisane zmiany stanowią podstawę
podziału Karpat na terytorialne jednostki fizjograficzne. Przy
ich wyróżnianiu bierze się pod uwagę tylko te zmiany, które
zachodzą w obrębie tych samych pięter roślinnych.
Najwyższą jednostką podziału fitogeograficznego są działy,
niższe – to okręgi i podokręgi

.

• w miejscu największego obniżenia w Karpatach powinna

przebiegać granica. Wg koncepcji Wołoszczaka (1895),

popartej przez wielu autorów (Pax 1898, Domin 1931,

Jasiewicz 1965,) należałoby poprowadzić ją przez przełęcz

Łupkowską, co pozwoliłoby na zaliczenie Beskidu Niskiego w

całości do Karpat Zachodnich. Wcześniejsza propozycja

Kotuli (1881), a następnie Pawłowskiego 1948 proponowała

przyjęcie przełęczy Dukielskiej, lecz spowodowałoby to

rozdzielenie Beskidu Niskiego na dwie części zaliczane do

dwóch różnych Działów. Nie przyjęła się też koncepcja

Tacika i in. 1957 poprowadzenia tej granicy przez przełęcz

Tylicką, ani też dawna koncepcja Zapałowicza stawiająca tę

granicę nawet na przełęczy Jabłonowskiej.

• Według geografów granica pomiędzy działami Karpat

znajduje się już na Dunajcu. Również w oparciu o badania

botaniczne na zachód od tej rzeki szata roślinna ma

zdecydowanie zachodni charakter. Natomiast zdecydowanie

wschodni charakter ma roślinność dopiero na wschód od

Sanu i Osławy. Obszar pomiędzy tymi rzekami ma więc

charakter przejściowy

.

•

• Na podstawie analizy cech botanicznych przyjęto granicę

umowną wzdłuż przełęcz Łupkowskiej, a następnie
wzdłuż Osławy, Sanu i Wiaru.

• Kryterium botanicznym podziału Karpat na Zachodnie i

Wschodnie są różnice we florze i zbiorowiskach
roślinnych, jakie zachodzą pomiędzy obu działami Karpat.

• Karpaty Zachodnie charakteryzują się obecnością 23

gatunków endemicznych oraz licznych nieendemicznych
roślin zachodniokarpackich, a także zachodniokarpackich
zbiorowisk roślinnych np. muraw wysokogórskich czy łąk.

• Karpaty Wschodnie położona ich część w granicach Polski

charakteryzuje obecność zaledwie 7 taksonów
endemicznych i 23 niendemicznych taksonów wschodnio-
karpackich oraz 2 gat. wschodnich niegórskich. Są także
wschodniokarpackie zbiorowiska roślinne.

Piętrowy układ roślinności

• W Karpatach wraz ze wzrostem wzniesienia n.p.m.

zmienia się cały zespół czynników siedliskowych, a
szczególnie klimatycznych – spada temperatura,
zwiększa się suma opadów, wydłuża okres zalegania
pokrywy śnieżnej, skraca się okres wegetacyjny. W
efekcie zmienia się również szata roślinna. Opisane
zmiany mają charakter skokowy. Co kilkaset metrów
zmieniają się panujące zespoły roślinne (tzw.
klimaksowe) oraz zagęszczają się linie zasięgów
pionowych gatunków. Szata roślinna układa się w
występujące strefowo krainy zwane piętrami roślinności
(Pawłowski 1972). W Karpatach wyróżnia się 6 takich
pięter (lokalnie może ich być mniej: piętro pogórza, regla
dolnego, regla górnego, kosodrzewiny, (subalpejskie),
halne (alpejskie) i turniowe (subniwalne).

• W każdym masywie górskim zachodzą pewne

odrębności w zasięgu pionowym pięter roślinności

• Piętro pogórza sięga po o. 450-550 m n.p.m.

Przewodnim zbiorowiskiem zonalnym jest
wielogatunkowy las liściasty – grąd (Tilio-Carpinetum).
Inna grupą zbiorowisk leśnych są łęgi (ze związku Alno-
Padion i Salicion), a zwłaszcza podgórski łęg Carici
remotae-Fraxinetum. W krajobrazie dominują
zbiorowiska antropogeniczne . Naturalne zbiorowiska
leśne zostały tu zastąpione przez łąki (na wpół
naturalne), pola uprawne lub monokultury sosny. Na
siedliskach żyznych i świeżych dominuje zespół
rajgrasu wyniosłego Arrhenatheretum elatioris, w
miejscach wilgotnych zespół ostrożenia łąkowego
Cirsietum rivularis lub łąka ostrożeniowo-rdestowa
Cirsio-Polygonetum bistortae, lub bardzo rzadko
Molinietum europaeum.

• Regiel dolny rozciąga się do ok. 1150 (Beskidy, Babia Góra)

lub nawet 1250 (Tatry) m.n.p.m.. Charakterystycznym
zbiorowiskiem zonalnym jest buczyna karpacka Dentario
glandulosae-Fagetum wykształcona na glebach żyznych lub
bory jodłowe (Galio-Abietetum). W miejscach uboższych
rozwijają się lasy świerkowe (Abieti-Piceetum). Na
kamieńcach potoków zalewanych przez wody powodziowe
wykształca się olszynka karpacka Alnetum incanae, a w
miejscach bardziej mokrych górska olszyna bagienna
Caltho-Alnetum. Spośród zbiorowisk na wpół naturalnych na
siedliskach świeżych najbardziej rozpowszechniony jest
zespół mietlicy i mieczyka Gladiolo-Agrostietum, a na
siedliskach mokrych Cirsietum rivularis. Na siedliskach
ubogich rosną łąki z Nardetalia. Są tu również najczęściej
niewielkie płaty torfowisk – młaka turzycowa Valeriano-
Caricetum flavae lub torfowiska z klasy Scheuchzerio-
Caricetea fuscae.

• Regiel górny ciągnie się do 1390 (Babia Góra) lub

nawet do 1500 (Tatry) m n.p.m. Dominującym
zbiorowiskiem jest karpacki bór świerkowy Piceetum
excelsae carpathicum. Na polanach dominują psiary
Hieracio-Nardetum strictae.

• Piętro kosówki rozciąga się po ok. 1650 (Babia Góra) i

1800 (Tatry) m n.p.m. Dominuje Pinetum mughi . W
Bieszczadach w tym piętrze spotyka się zarośla olchy
kosej (Pulmonario filarszkyaneAlnetum viridis).

• Piętro alpejskie dochodzi do 2300 (Tatry) i do szczytu

(1725 – na Babiej Górze) m n.p.m. Dominują tu
wysokogórskie murawy z Sesleriaetalia variae (podłoże
wapienne) i Caricetalia curvulae (podłoże krystaliczne).

• Piętro subniwalne tylko w Tatrach powyżej 2300 m n.m.

Charakterystyczne jest Oreochloo distichetum
subnivalae oraz murawy z caricetalia curvulae.

Charakterystyka flory Karpat

•  
•

Flora Karpat obejmuje ok. 1700 taksonów, co stanowi

ok. 2/3 flory Polski.. Flora poszczególnych opracowanych
pasm liczy od ok. 750 gatunków do ok. 1100 taksonów,
zależnie od wielkości terenu, jego zróżnicowania
morfologicznego, geologicznego, gleb oraz stopnia
zaburzenia przez człowieka. W poszczególnych pasmach
liczba gatunków rodzimych zmniejsza się wraz ze
wzrostem wzniesienia n.p.m.

Gatunki górskie

•

Gatunki górskie odgrywają ważną rolę wskaźnikową

we florze obszarów górskich. Gatunki górskie dzieli się,
ze względu na centrum ich występowania w piętrach
roślinności na gatunki: podgórskie, reglowe, subalpejskie
i alpejskie (niekiedy wyróżnia się gatunki turniowe, czyli
subniwalne).

• Spośród ogólnej liczby 1700 gatunków występujących w

Karpatach ok. 450 (26%) to gatunki górskie. Ich liczba w

poszczególnych florach lokalnych zależy od wzniesienia

n.p.m. Na obszarze Pogórza liczba gatunków górskich waha

się od 40 do 50 gatunków (5% flory), rzadko więcej. Są tu

głównie gatunki podgórskie, reglowe i ogólnogórskie. W

Beskidach liczba gatunków górskich waha się od 60 do

100(120), co stanowi 10-15% lokalnej flory. W wysokich

pasmach Beskidów np. na Babiej Górze występuje ok. 200

gat. górskich, a w Bieszczadach 174. W Tatrach bogactwo

gatunków górskich wynosi ok. 400 gat. (40% całej flory Tatr).

•

Gatunki górskie na niżu

•

Znaczną liczbę gatunków górskich (ponad 100) spotyka

się poza łukiem sudecko-karpackim w wyżynnych, a nawet w

nizinnych częściach kraju. Część (znaczna) schodzi zwartym

zasięgiem, nie oderwanym od głównego na niż. W ich obrębie

najwięcej jest roślin reglowych (np. Dentaria glandulosa,

Abies alba). Są też rośliny ogólnogórskie (np. Geranium

phaeum, Alnus incana, Alchemilla crinita) i podgórskie (np.

Equisetum telmateia). Nieliczne są rośliny subalpejskie (np.

Veratrum lobelianum, Doronicum austriacum)

• Wędrówki roślin górskich wzdłuż rzek

• Do Beskidu Wyspowego wzdłuż doliny Dunajca dochodzi

Cardaminopsis arenosa subsp. Borbasii (endemit

ogólnokarpacki) oraz Calamagrostis varia (z Tatr).Podobnie

jest w innych pasmach karpackich np. w Gorcach, Pieninach

•

Dysjunkcja śródkarpacka

•

Wśród gatunków górskich można wyróżnić grupę

taksonów wykazujących przerwę zasięgową w niskich

pasmach beskidzkich, zwaną dysjunkcją śródkarpacką. Na

terenie Karpat zaznacza się przerwa typu: Tatry-Bieszczady,

Pieniny-Bieszczady, Beskid Sądecki – Bieszczady. Jest to

związane ze znacznym obniżeniem łuku Karpat w obrębie

Beskidu Niskiego, wskutek czego wiele gatunków górskich, a

zwłaszcza wysokogórskich nie ma odpowiednich warunków

egzystencji. Przerwa ta ma charakter historyczny tzn. w

chłodniejszych okresach zasięgi roślin wysokogórskich były

ciągłe, a rozerwaniu uległy w momencie ocieplenia się

klimatu i ekspansji roślinności leśnej .

Elementy geograficzne

• Gatunki o podobnych zasięgach ogólnych tworzą pewne

typy zasięgowe określane mianem elementu
geograficznego flory. Gatunki rosnące w Karpatach
reprezentują element holarktyczny czyli są to rośliny
związane w swoim ogólnym rozmieszczeniu ze strefą
umiarkowaną i zimną półkuli północnej.

• Większość niżowych i niżowo-górskich gatunków

reprezentuje jeden z trzech geograficznych
podelementów tego elementu:

• 1.      środkowo-europejski (np. Dentaria bulbifera,

Digitalis grandiflora),

• 2.      eurosyberyjski (np. Pinus silvestris, Daphne

mezereum,Vaccinium myrtillus),

• 3.      cyrkumborealny (np. Vaccinium vitis-idaea, Pirola

minor, Lycopodium annotinum).

• Natomiast gatunki górskie należą do trzech głównych

podelementów:

• 1.      arktyczno-alpejski (Poa alpina) i borealno-górski

(Lycopodium alpinum),

• 2.      środkowo-europejski (Salix silesiaca, Rosa pendulina,

Ribes petraeum),

• 3.      endemity karpackie (np. Saxifraga wahlenbergii,

Soldanella carpatica)

• Do elementu arktyczno-alpejski ego należy ok. 50 gat.

wysokogórskich rosnących głównie w Tatrach (np. Silene
acaulis, Lloydia serotina). Do szerzej rozmieszczonych należy
np. Poa alpina (oprócz Tatr rośnie na Babiej Górze, na Pilsku
i w Gorcach)

• Przedstawiciele elementu środkowo-europejskiego to

gatunki rozpowszechnione w Karpatach np. Abies alba,
Aruncus silvester. Wiele z gatunków tej grupy
rozpowszechnionych jest tez w innych górach środkowej
Europy (Geum montanum, Pinus mugho).

•

Są też takie, które wyst. w Karpatach i w Alpach

np. Dianthus glacialis, Salix jacquini. Nieliczne są
natomiast rośliny o karpacko-bałkańskim typie
rozmieszczenia (np. Linum extraaxillare, Senecio
carpaticus).

• Dość ważną dla podziału fitogeograficznego rolę

odgrywają gatunki osiągające na terenie Karpat
granice swojego występowania, czyli tzw. elementy
kierunkowe. Dla polskich Karpat najważniejsze są
gatunki z granicą wschodnią (tzw. zachodnie) i
zachodnią (gat. wschodnie). Ich rozmieszczenie
pozwala m.in. na wytyczenie granicy między Karpatami
Zachodnimi i Wschodnimi

Endemit

y

• To gatunki związane w swoim rozmieszczeniu wyłącznie z

jakimś obszarem Stopień endemizmu we florze Europy, a
szczególności obecność starych endemitów wieku
trzeciorzędowego jest ściśle skorelowana z
maksymalnym zasięgiem zlodowacenia w Pleistocenie.
Flora Polski jest uboga w endemity. Karpaty są ważnym
ośrodkiem endemizmu w Europie i najważniejszym w Polsce.
Wskazuje na to wyraźne zagęszczenie gatunków i zespołów
endemicznych w ich najwyższych pasmach .

• W przeciwieństwie do Alp, Karpaty jako całość

posiadają niewiele endemitów -trzykrotnie mniej.
Pozostaje to również w związku z tym, że Karpaty są niższe niż
Alpy i mniejsza ich powierzchnia wznosi się ponad górną
granicą lasu. Również w pleistocenie lodowiec skandynawski
dotarł do podnóża Karpat, natomiast odległość do Alp wynosiła
ok. 800 km. Pawłowski (1970) sporządził listę 452 gat.:
endemitów i subendemitów alpejskich oraz 146
karpackich. W oparciu o badania Hendrycha (1982) po
uzupełnieniu liczba endemitów karpackich wzrosła do 149.

• W polskich Karpatach stwierdzono 45 endemitów i

subendemitów,. W ich

obrębie jest 12 endemitów

ogólnokarpackich: np. Erysimum wittmannii, Festuca
carpatica, Poa granitica czy Thymus pulcherrimus. Także
13 (z 15) subendemitów ogólnokarpackich rośnie w
polskich Karpatach : np. Aconitum moldavicum,
Campanula polymorpha, Dentaria glandulosa,
Leucanthemum waldsteinii, symphytum carpathicum.

• W porównaniu do 99 endemitów i subendemitów

Karpat Wschodnich liczba 23 w Karpatach zachodnich
jest niska. Z tego względu, że Karpaty Zachodnie stanowią
najbardziej na północ wysuniętą część Karpat, gdzie
docierało oddziaływanie lodowca i niewiele jest starych
endemitów.

• Trzeciorzędowego wieku są trzy zachodniokarpackie

endemity: Saxifraga wahlenbergii, Delphinium
oxysepalum i Dianthus nitidus.

•

Inne endemity zachodniokarpackie to: Soldanella

carpatica, Festuca tatrae i Pulsatilla slavica

• Z licznych wschodniokarpackich gatunków tylko dwa

endemity (Euphorbia carpathica, Melampyrum saxosum)

oraz dwa subendemity (Aconitum lasiocarpum i Senecio

papposus) zostały zanotowane w Polsce.

•

Tatry stanowią centrum endemizmu dla Karpat

Zachodnich. Dziewięć zachodniokarpackich i siedem

ogólnokarpackich endemitów lub subendemitów jest

w Polsce przywiązanych do Tatr. Np.. Poa nobilis jest

endemitem Tatr, subendemitami Tatr są: Cochlearia

Tatrae i Papaver tatricum

• Drugim centrum endemizmu w Karpatach są

Pieniny. W obrębie polskich Karpat endemitami Pienin są:

Erysimum pieninicum i Taraxacum pieninicum. Natomiast

Beskidy są ubogie w endemity.

• Endemity występują we wszystkich piętrach roślinnych. Z

45 endemitów i subendemitów znalezionych w polskich

Karpatach, 28 – to gatunki wysokogórskie (22 alpejskie i 6

subalpejskie), 13 to reglowe, a 4 ogólnogórskie Większość

gat. endemicznych związana jest ze zbiorowiskami

naskalnymi, wyleżyskami, murawami wysokogórskimi oraz

z ziołoroślami. Tylko trzy gatunki związane są z lasami

Grupy ekologiczne i ich rola w

poszczególnych pasmach karpackich

•

Istnieje grupa gatunków, która wykazuje ścisły

związek z podłożem np. z podłożem wapiennym.
Pozwala to wydzielenie dwóch grup gatunków :
wapieniolubnych (kalcifilnych) i unikających
wapienia.

• W obrębie gatunków wapieniolubnych

występujących w Tatrach można wymienić:
Leotopodium alpinum, Dryas octopetala, Primula
auricula, Gentiana clusii. Odrębny typ rozmieszczenia
wykazują rośliny wapieniolubne rosnące również na
mylonitach: Salix reticulata, Phyteuma orbiculare.

• Przykładami roślin unikających wapienia

(granitowych) w Tatrach są są: Cochlearia tatrae, Salix
herbacea, Jucus trifidus, Sempervivum montanum,
Oreochloa disticha, Primula minima.

• Niekiedy wybiórczość w stosunku do wapienia bądź

granitu wykazują bardzo bliskie sobie gatunki lub
podgatunki. Są to tzw. gatunki (podgatunki)
zastępcze edaficznie lub edaficznie wikaryzujące np.
Saxifraga carpathica (na granicie) i Saxifraga cernua (na
wapieniu)..

• Zależność gatunków od warunków siedliskowych

wykazują również pary gatunków: o różnych
zasięgach wysokościowych np. górski – niżowy np.
Juniperus communis i J. sibirica, czy Lonicera xylosteum
i L. nigra. Jest to tzw. zastępczość wysokościowa

• Spośród innych pasm karpackich stosunkowo wysokie

liczby gatunków wapieniolubnych pomimo braku skał
wapiennych stwierdzono na Pogórzu Karpat np. na
Pogórzu Strzyżowskim rośnie ok. 120 gat.
wapieniolubnych. Są to gat. obligatoryjnie fakultatywne
związane z pararędzinami i rędzinami oraz glebami
kamieńców nadrzecznych.

• Blisko 2 x mniej gatunków wapieniolubnych rośnie w

Beskidach. Natomiast w tę grupę roślin obfituje
również Pieniński Pas Skałkowy

• Siedliska ubogie w węglan wapnia występują również w

Beskidach i nieliczni na Pogórzu Karpat. Związane są z
uboższymi glebami brunatnymi, skrytobielicowymi czy
bielicowymi wykształconymi na piaskowcach
ciężkowickich (np.. gatumki z rodzaju Lycopodium czy
Pyrola.

Gatunki oligotermiczne

• Gatunki oligotermiczne to np. gatunki górskie związane

z zimnymi siedliskami np. cienistymi lasami, brzegami
wód, czy z torfowiskami np. char. dla Oxycocco-
Sphagnetea : Andromeda polifolia Oxycoccus
quadripetalus, Ledum palustre

Gatunki kserotermiczne

• Koncentrują się w najcieplejszych regionach

wskazuje na główne drogi migracji: - z południowego
zachodu przez Bramę Morawską, bądź wprost z południa
przełomowymi dolinami Dunajca i Popradu lub też
obniżeniem pomiędzy Karpatami Zachodnimi i
Wschodnimi na terenie Beskidu Niskiego.
Prawdopodobnie tym szlakiem przybyły m.in.
Lithospermum officinale, Rosa gallica czy Vincetoxicum
hirundinaria

• W obrębie Karpat najwyższe liczby gatunków

kserotermicznych stwierdzono w obrębie Pogórza Karpat
(ok. 150 gat.), natomiast w Beskidach te wartości są o
wiele niższe (ok.70-80 gat.). Wyższe liczby tych roślin
stwierdzono w Beskidzie Sądeckim, w pasmie Lubania w
Gorcach i Modynia w Beskidzie Wyspowym. Również
duża liczba gat. kserotermicznych znana jest z Pienin

•

Antropogeniczne przemiany szaty roślinnej
Karpat

• Pierwsze ślady człowieka w Karpatach pochodzą z neolitu.

Także w epoce brązu i we wczesnej epoce żelaza, jak
również w późnej epoce wpływów rzymskich stan
zasiedlenia Karpat był dość znaczny. Wiek od IV do VI to okres
wielkiej wędrówki Słowian. spowodowany był pogorszeniem
klimatu. Jednak już w VI w. obszar od źródeł Wisły wzdłuż
łuku Karpat aż po dolny Dunaj opanowała ludność
słowiańska. Doły Jasielsko-Sanockie. najgęściej były
zaludnione w okresie od VIII do połowy XIII w. Również wzdłuż
doliny Dunajca rozszerzało się osadnictwo Kotliny Sądeckiej.
W tym okresie powstała dość gęsta sieć grodzisk, które były
głównymi elementami sieci osadniczej. Rozmieszczano je w
odległości 18-22 km jeden od drugiego. Na okres wczesnego
średniowiecza przypada powstanie znacznej liczby kopców-
mogił na obszarze Pogórza. Z całego obszaru Karpat znanych
jest ok. 100 cmentarzysk kurhanowych.

• Przełęcze karpackie od najdawniejszych czasów pełniły

rolę ważnych szlaków handlowych, tędy przemieszczały
się kolejne fale osiedleńcze. Najważniejszy wiódł przez
Orawę i dolinę Dunajca, a także przez przełęcz Dukielską.
Na obszarze Karpat dopiero po XII w. rozpoczęła się
intensywna akcja osiedleńcza. Osadnictwo kierowało się
od północy dolinami rzek, ku grzbietom Karpat. Wzdłuż
biegu Wisłoka powstało płynne pogranicze polsko-ruskie.

• W tym czasie powstawała sieć miast i miasteczek

zakładanych na prawie niemieckim. Korzystnym
momentem było ożywienie handlu z Węgrami, ziemiami
ruskimi i ze strefą Morza Czarnego.

•

W XIV w. od wschodu wkroczyła fala osadnictwa

na prawie wołoskim, dzięki temu do poł. XVII górskie
obszary Karpat zostały zasiedlone. Dominowała tam
hodowla, a na Pogórzu – rolnictwo. Taki stan przetrwał do
końca XIX w.

• W XVII po wojnach (ze Szwecją i najeździe Rakoczego)

rozpoczął się upadek gospodarczy Małopolski.

•

Po I rozbiorze Polski, Małopolska jako tzw. Galicja

dostała się pod zabór austriacki, co spowodowało jeszcze
większy upadek gospodarczy tego obszaru.

•

W XX w. obszar Karpat był trzykrotnie był terenem

wielkich działań wojennych.

• Przemiany szaty roślinnej w górach związane były z

osadnictwem, początkami rolnictwa i pasterstwem.
Pasterstwo wywodzące się z tradycji wołoskiej połączone
było z sezonowym przebywaniem i wypasem owiec, a
niekiedy i bydła w górach. Dla tworzenia pól uprawnych
i polan karczowano intensywnie lasy. Działalność ta
została powstrzymana dopiero w XVII, a częściowo w XVIII
w. Tradycyjna gospodarka doprowadziła do powstania
malowniczego, zwłaszcza w wysokich pasmach Beskidów
(np. w Gorcach) krajobrazu kulturowego. Do niedawna był
on stabilny

• Szczególnej dewastacji uległa roślinność niższych

położeń. eksploatacja kamieńców rzek,

• budowa zapory na Dunajcu spowodowały wyniszczenie

roślinności.

• Wzrost zabudowy terenu w otoczeniu miast (Rabka, Nowy

Targ, Czorsztyn), ośrodków rekreacyjnych,

• zwiększenie ilości dróg, a także budowa dróg asfaltowych

ułatwiających dostęp w góry,

• zwiększenie się ruchu samochodowego i turystycznego,
• wzrost zanieczyszczenia terenu poprzez wyrzucanie śmieci

(do potoków, wąwozów, na obrzeża lasów).nasila procesy
synantropizacyjne: zanikanie stanowisk roślin rodzimych,
rozprzestrzenianie się gatunków synantropijnych.

• Pod wpływem modernizacji rolnictwa zniknęły do niedawna

jeszcze pospolite chwasty polne (np. Agrostemma githago)
lub zespoły (np. Linario-Silenetum gallicae); wzrosła
natomiast rola chwastów odpornych na herbicydy (np.
Avena fatua).

• Niekorzystne zmiany zaszły na polanach

reglowych.

• osuszono szereg młak.
• nastąpił zanik gospodarki pasterskiej (szałaśniczej)

połączonej z koszarzeiem owiec i nawożeniem,

• mniej regularne koszenie roślinności doprowadziło do

kurczenia się płatów żyznych ląk (Gladiolo-
Agrostietum) i ziołorośli (Poo-Veratretum ).

• powiększyła się natomiast powierzchnia zajęta przez

„psiary” Hieracio-Nardetum strictae, ale i to
zbiorowisko ulega przekształceniu w związku z
rozrastaniem się borówki Vaccinium myrtillus i
wkraczaniem młodych świerków.

• Wpływ gospodarki ludzkiej na lasy trwa od wieków.

Obejmuje on:

• eksploatację drewna i zanikające już zbieranie posuszu,
• wypas zwierząt, grabienie ściółki i mchów.
• W XIX i XX w. doszły do tego sztuczne odnowienia lasu.

Spowodowało to zmianę struktury wiekowej i składu
drzewostanów oraz powstanie monokultur świerka.

• W ostatnich latach zaznaczył się w Gorcach duży spadek

żywotności drzew. W wielu miejscach wystąpiło gwałtowne
obumieranie świerka i jodły. Natomiast masowo pojawiły
się szkodniki owadzie: kornik i zasnuja wysokogórska
atakująca osłabione drzewa. Zasnuja wysokogórska do
niedawna była tu gatunkiem rzadkim. Jej gradacja
rozpoczęła się w r. 1978. W połowie 1982 było już ok.
1000 ha gołożerów spowodowanych przez jej larwy.
Zniszczeniu uległa znaczna część płatów zespołu Piceetum
tatricum w rejonie grzbietu Turbacz-Mostownica i na
Kudłoniu.

• Krytyczny stan lasów w Gorcach wywołany jest wieloma

czynnikami. Ważną rolę odgrywa tu również
zanieczyszczenie powietrza emisjami przemysłowymi
pochodzącymi z dalekiego transportu. Zaistniała sytuacja
wpłynęła na wzrost użytkowania rębnego (trzebieże lasów),
prowadzonych po części w ramach tzw. cięć sanitarnych dla
usuwania posuszu i przebudowy drzewostanów.

• Szereg problemów w Pieninach stwarza turystyka:

zaśmiecanie, wydeptywanie i mechaniczne niszczenie
muraw naskalnych, a także zawlekanie roślin
synantropijnych.

• Obserwuje się też zjawisko wymierania jodły i w mniejszej

skali świerka. Kolejnym źródłem zagrożeń jest budowa ujęć
wodnych. Powoduje to osuszanie młak, zmniejszenie
przepływu wody, a w konsekwencji zarastanie żwirowisk .
Największym zagrożeniem jest budowa zbiorników
wodnych na Dunajcu.

•

Flora synantropijna

• to flora, która zawdzięcza swoje powstanie działalności

człowieka. Związana jest z siedzibami ludzkimi (flora

ruderalna), a także z formami działalności człowieka, przede

wszystkim z uprawą roli (flora segetalna).

• W skład flory synantropijnej wchodzą zarówno tzw.

apofity, czyli gatunki rodzime, lecz zadomowione na

siedliskach synantropijnych, jak i antropofity gatunki obcego

pochodzenia .

• Apofiy stanowią ok. 2/3 flor synantropijnych jakigoś obszaru

(np. Pienin) i wywodzą się z naturalnych i na wpół naturalnych

zbiorowisk roślinnych(leśne, łąkowe, muraw kerotermicznych.

• Wskaźniki synantropizacji i modenizacji flory oraz

wskaźnik labilności flory wprowadzone przez Kornasia w celu

określenia stopnia przekształcenia flor. Wskaźnik

synantropizacji czyli liczba wszystkich antropofitów trwale

zadomowionych zmienia się w różnych pasmach Karpat i w

zależności od wzniesienia n.pm. Stopień modernizacji czyli

stosunek kenofitów do archeofitów, natomiast labilność flory

– liczba niezadomowionych składników flory.

• Zagrożenia szaty roślinnej Karpat i

problemy jej ochrony

• W związku z rozwojem przemysłu ogromne przemiany

środowiska przyrodniczego po II wojnie światowej w
ostatnim 20-30 leciu przybrały rozmiary bliskie katastrofie
ekologicznej. Zaobserwowano je wcześniej w krajach
zachodnioeuropejskich, a także poza Europą. Po raz
pierwszy wymieranie gatunków wyprzedziło i to
wielokrotnie , tempo ich powstawania, zagrażając
równowadze układów biologicznych, nie tylko
poszczególnych regionów, ale Ziemi jako całości. Podjęte
działania doprowadziły do opracowania pod egidą
Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów
„czerwonych list” i „czerwonych ksiąg” gatunków
wymarłych, ginących i zagrożonych różnych grup roślin i
zwierząt dla całej Europy i dla poszczególnych krajów.

• „Czerwona lista” dla polskich Karpat została

opracowana przez Mirka oraz Piękoś-Mirkową (1989).

• Pomimo, że na terenie Karpat brak dużego przemysłu to

jednak istniejące tu papiernie, fermy i tuczarnie drobiu,
tartaki, farbiarnie, drobne zakłady przemysłowe nie mniej
skutecznie niszczą i zaśmiecają środowisko, niż duże zakłady.
Ponadto lokalizacja dużych centrów przemysłowych w
odległości kilkudziesięciu czy nawet stukilkudziesięciu
kilometrów nie stanowi bariery dla przemieszczających się na
duże odległości zanieczyszczeń gazowych i pyłowych.
Świadczy o tym wysokie skażenie Tatr pierwiastkami metali
ciężkich oraz opadające na nie kwaśne deszcze. Olbrzymia
chemizacja rolnictwa oraz prowadzone od lat tzw. „melioracje”
osuszające siedliska podmokłe dokonały dalszych zniszczeń .
Posuwająca się wzdłuż rzek zabudowa i komunikacja,
regulacja koryt, umacnianie brzegów i budowa zapór,
doprowadziły do niemal zupełnego zniszczenia naturalnych
lasów i zbiorowisk nieleśnych związanych z dolinami rzek.

• Także parki i rezerwaty nie były w stanie zabezpieczyć

najpiękniejszych miejsc w Karpatach przed wpływem

masowej turystyki, sportu i rekreacji.

• Na ok. 1700 gatunków roślin stwierdzonych w Karpatach

na liście roślin wymarłych, ginących i zagrożonych znalazło

się 446 gatunków, czyli ok. 28% flory. Stopień zagrożenia

oceniano przy użyciu 5 kategorii: wymarłe (Ex),

wymierające (E), zagrożone (V), rzadkie (R), o

nieokreślonym zagrożeniu (I). Liczby tych gatunków są

następujące: Ex - 35; .E – 68; V – 119; R – 156; I – 68.

•

Gatunki wymarłe:

• Betula humilis (torfowisko w Dźwiniaczu Grn – Bieszczady,
• Pedicularis sceptrum carolinum (Pogórze Przemyskie)
• Ligularia sibirica (Zakopane, mokradła)
• Trapa natans (np. na Pogórzu k. Tarnowa)
• Primula halleri (w Bieszczadach)
• Botrychium lanceolatum (w Gorcach)
• Cerasus fruticosa (na Pogórzu k. Przemyśla

• Wyginęły także chwasty związane z uprawami lnu:
• Cuscuta epilinum, Camelina alyssum, Lolium remotum,

Spergula maxima

Gatunki wymierające:

• chwasty Agrostemma githago ,
• rośliny podmokłych łąk i torfowisk np. Gentiana

pneumonanthe, Dianthus superbus;

• rośliny wodne np. Utricularia minor

• Parki Narodowe w Karpatach

• 1. Gorczański Park Narodowy 

•

W celu ochrony rzadkich i chronionych gatunków i

zbiorowisk na terenie Gorców utworzony został w r. 1981
Gorczański Park Narodowy obejmujący powierzchnię 5908
ha. W skład jego weszła znaczna cześć pasma Turbacza i
górny najdzikszy odcinek doliny Kamienicy. Celem Parku
jest ochrona przyrody typowej dla Beskidów Zachodnich, a
zwłaszcza lasów reglowych mających miejscami niemal
pierwotny charakter. W granicach Parku znalazły się
stanowiska niemal wszystkich gatunków wysokogórskich,
rosnących w Gorcach (Cardamine trifolia, Corthusa
matthioli, Cystopteris montana, łąki z Crocus scepusiensis
oraz fragmenty torfowiska wysokiego k. Kiczory z
Oxycoccus quadripetalus

• .     2. Pieniński Park Narodowy
• w obecnym kształcie został utworzony w r. 1955 i

obejmuje powierzchnię 2705 ha. Jest to najmniejszy Park,
blisko 30% jego powierzchni jest w rękach prywatnych. Są
tu zarówno lasy, jak i ekosystemy nieleśne, przede
wszystkim łąki. Te ostatnie są tu szczególnie cenne. Celem
ochrony było utrzymanie ich bogatego i zróżnicowanego
składu florystycznego, który uległ zmianom w związku z
zaprzestaniem ekstensywnego użytkowania. Szereg
problemów w Pieninach stwarza turystyka: zaśmiecanie,
wydeptywanie i mechaniczne niszczenie muraw
naskalnych, a także zawlekanie roślin synantropijnych.

• Obserwuje się też zjawisko wymierania jodły i w mniejszej

skali świerka. Kolejnym źródłem zagrożeń jest budowa
ujęć wodnych. Powoduje to osuszanie młak, zmniejszenie
przepływu wody, a w konsekwencji zarastanie żwirowisk .
Największym zagrożeniem jest budowa zbiorników
wodnych na Dunajcu.

•       3. Babiogórski Park Narodowy
• - Utworzony został już w r. 1933, jednak podstawę prawną

uzyskał dopiero w r. 1955. Jego obszar wynosi zaledwie
1734 ha, z czego 1061podlga ochroni ścisłej. Odznacza się
dobrze zachowaną szatą roślinną z klasycznym piętrowym
układem zbiorowisk. W piętrze alpejskim panują
endemiczne murawy trawiaste: Saxifrago-Festucetum
versicoloris, Junco trifidi-Festucetum supinae oraz
Dechampsio-Luzuletum spadiceae. Flora Babiej Góry liczy
ok. 700 gatunków roślin naczyniowych, 200 gat. mchów,
100 gat. wątrobowców, 200 gat. porostów, 180 gat. glonów
oraz kilkaset gat. grzybów. Spośród roślin naczyniowych
do największych osobliwości należą okrzyn jeleni
Laserpitium archangelica rosnący tu na swym jedynym w
Polsce stanowisku i Cerastium alpinum var. Babiogorense
(jedyne stanowisko w Karpatach Zachodnich) i endemiczny
Alchemilla babiogorensis. BPN jest jednym z 7 polskich
rezerwatów biosfery wpisany na listę UNESCO.

•

5.Tatrzański Park Narodowy

• Został utworzony w r. 1955 jako największy park narodowy w

Polsce. Jego obszar wynosi 21 164 ha, z czego 11 514 (54%)

podlega ochronie ścisłej. Tatry są jedynym w Polsce

fragmentem gór o alpejskim charakterze rzeźby i krajobrazu.

Krystaliczny masyw zbudowany jest z paleozocznych granitów

oraz mezozoicznych wapieni i dolomitów. Różnica wys.

względnej dochodzi do 1700 m..

• Piętro halne tworzą 4 endemiczne zespoły murawowe. Na

podłożu granitowym Największe powierzchnie zajmuje

Oreochloo distichae-Juncetum effusi, mniej jest Luzuletum

spadiceae. Na podłożu wapiennym rośnie murawa trawiasta

Festuco-versicoloris-Seslerietum tatrae i turzycowa Caricetum

firmae carpaticum. W piętrze turniowym przewodnim

zespołem jest Oreochloetum distichae subnivale obo

wysokogórskich naskalnych porostów Umbilicarietum

cylindricae.

•

Flora naczyniowa Tatr liczy prawie 1300 gatunków w tym

liczne elementy endemiczne, chronione, rzadkie i zagrożone

oraz rośliny wysokogórskie. Wśród roślin niższych rośnie 350

gat. mchów, 150 wątrobowców i 560 porostów.

•

.

Bieszczadzki Park Narodowy

• Utworzony w r. 1973 a obszarze 5725 ha, a w latach 1990-1992

powiększony dwukrotnie. Aktualnie pow. wynosi ok. 27 064 ha.
Obszar ten jeszcze nieznacznie powiększono w r. 1996. Obejmuje on
masyw Bieszczad Zachodnich aż po granicę ze Słowacją i Ukrainą .
Utworzony w r. 1973 a obszarze 5725 ha, a w latach 1990-1992
powiększony dwukrotnie. Aktualnie pow. wynosi ok. 27 064 ha.
Obszar ten jeszcze nieznacznie powiększono w r. 1996. Obejmuje on
masyw Bieszczad Zachodnich aż po granicę ze Słowacją i Ukrainą .
Celem Parku była ochrona krajobrazu typowego dla Karpat
Wschodnich oraz charakterystycznego układu pięter roślinno-
klimatycznych stanowiących obszar koncentracji rzadkich gatunków
wschodniokarpackich i wysokogórskich. Roślinność wykształcona w
dwóch piętrach: dolny regiel (po 1150 m n.p.m.) i piętro połoninowe
uważane za alpejskie (po 1346 m n.p.m.). Nie ma tu typowego regla
górnego, ani kosodrzewiny. Powyżej granicy lasu w niektórych
miejscach występują zarośla z olszą kosą Alnus viridis : Pulmonario-
Alnetum viridis . Są też endemiczne zespoły połoninowe : Poo
chaixii-Deschampsiaetosum, Nardetum carpaticum orientale, ,
Trollio-Centaureetum i Thymo-Potentilletum puberulae.

• Flora naczyniowa Bieszczadzkiego Parku Narodowego

obejmuje prawie wszystkie ok. 900 gatunków wyst. w
Bieszczadach. Roślin wschodniokarpackich jest 27, w
tym 6 endemitów Karpat Wschodnich. Bogata jest też
flora wysokogórska ok. 70 gatunków. Wytępują tu
również 2 gat. endemiczne: Euphorbia carpatica i
Melampyrum saxosum.

•

W r. 1992 powołany został przez UNESCO

Międzynarodowy Rezerwat Biosfery „Karpaty
Wschodnie”. W jego skład wszedł Bieszczadzki Park
Narodowy, a także Park Krajobrazowy Doliny Sanu oraz
Park Krajobrzowy Ciśniańsko-Wetliński. Poza Polską
weszły tu Karpaty Wschodnie po stronie słowackiej
oraz po stronie ukraińskiej rezerwat „Stużica”.

• 7.

Magurski Park Narodowy

• Park ten powstał w r. 1995. Obejmuje powierzchnię ok.

15 000 ha. Obejmuje on Magurę Wątkowską, Pasmo
Ostrej Góry, Dziamera i południową część Magóry
Małastowskiej. Są to obszary Beskidu Niskiego. Lasy
stanowią tu 90% powierzchni Parku. Dominuje buczyna
karpacka Dentario glandulosae-Fagetum. Są też lasy
jodłowe i jodłowo-świerkowe Galio-Abietetum i Abieti-
Piceetum, są także fragmenty Tilio-Carpinetum oraz
łęgów Carici remotae-Fraxinetum i Alnetum incanae.
Osobliwością Parku jest kosodrzewina,
prawdopodobnie wtórnego pochodzenia.

•

(8).Orawski Park Narodowy (w planie)

• Przewidywana powierzchnia ok. 5000 ha. Położony na

obszarze Kotliny Orawsko-Nowotarskiej. Kotlina Orawska

należy do rejonów torfowiskowych na obszarze Polski

południowej. Występują tu torfowiska wysokie, które stanowią

bardzo charakterystyczny element podtatrzańskiego

krajobrazu i są zaliczane do unikalnych obszarów

przyrodniczych Karpat Polskich. Wykształciło się tu 15

oddzielnych torfowisk wysokich zwanych puściznami lub

pustaciami, których łączna powierzchnia wynosi ok. 1100 ha.

Do największych i najbardziej interesujących należy Puścizna

Wielka (ok. 500 ha), Puścizna Rękowianska (ok. 300 ha) i

Puścizna Mała (ok. 75 ha). Szata roślinna orawskich torfowisk

nie jest bogata, jednak występujące tu gatunki roślin i zespoły

są rzadkie i interesujące pod względem geograficznym. Dużą

rzadkością jest tu bór bagienny Vaccinio uliginosi-Pinetum

oraz Rynchosporetum albae, Sphagnetum magellanici, Sph.

rubelli Spośród rzadkich gatunków rosną tu: Drosera

rotundifolia, Andromeda polifolia, Rynchospora alba i Carex

pauciflora. Zagrożenia – torfowiska są eksploatowane na

skalę przemysłową.

• Historia szaty roślinnej Karpat w czasie

zlodowaceń i w holocenie

•

W wyniku zlodowaceń pleistoceńskich nastąpiło

całkowite zniszczenie przedpleistoceńskiej szaty roślinnej

niżu. Lądolód nie wtargnął na teren Karpat, istniały tu więc

możliwości egzystencji roślin w czasie zlodowaceń. Jednak

zmiany klimatyczne tego okresu spowodowały wyginięcie

trzeciorzędowej flory leśnej i większości flory górskiej.

Przetrwać tylko mogły najodporniejsze wysokogórskie

gatunki. Za pozostałości górskiej flory trzeciorzędowej

uważa się dwa stare endemity zachodniokarpackie –

Delphinium oxysepalum i Saxifraga wahlenbergii

• Następujące po sobie glacjacjały i interglacjały niosły ze

sobą kolejne fale osiedleńcze i wymianę flor. Nastąpiło

zetknięcie środkowoeuropejskich flor górskich z florami

arktycznymi i ich wzajemne przemieszanie. Istniały także

kontakty pomiędzy poszczególnymi pasmami gór Europy

(Pireneje – Alpy – Karpaty – Bałkany). Obecnie nie jest

możliwe ustalenie, w jakim momencie przybyły na teren

Karpat poszczególne składniki flory, ale niewątpliwie

aktualny obraz flory karpackiej ukształtował się w dużej

mierze dzięki zlodowaceniom.

• Stosunkowo dobrze znana jest historia przemian szaty

roślinnej Karpat w ciągu ostatnich kilkunastu tysięcy
lat, tzn. od schyłku ostatniego zlodowacenia po dzień
dzisiejszy. Ilustruje to diagram pyłkowy, który
przedstawia zmiany procentowego udziału pyłku
różnych gatunków drzew i roślin zielnych w okresie
ostatnich 11 tys. lat (Podhale, Puścizna Rękowiańska).
W okresie od 11 do 9 tys. lat wstecz występowały widne
lasy szpilkowe z modrzewiem, limbą i sosną. Między 8 a
4,5 tys. lat temu klimat był cieplejszy, na co wskazuje
obecność lipy, leszczyny, wiązu i jesionu. Ok. 4,5 tys. lat
temu zaczynają dominować buk, jodła i grab. Wpływ
człowieka ujawnia się ok. 3 tys. lat temu, czemu
towarzyszy stopniowe odlesianie terenu (wzrost
obecności pyłku roślin zielnych) i obecność zbóż
(Cereales)

• Charakterystyka fitogeograficzna Pogórza

Karpat

•

Pogórze jest najbardziej na północ wysuniętym okręgiem

Karpat Zachodnich. Rzeźba Pogórza to szerokie garby lub
niezbyt wysokie wzniesienia, nie przekraczające 550 m n.p.m..
Jest to obszar położony pomiędzy Olzą na zachodzie i Sanem na
wschodzie oraz pomiędzy Beskidami na południu a północną
granicą Karpat. W obrębie zbiorowisk naturalnych
najważniejsze są lasy. Oprócz zbiorowisk niżowych takich jak
grądy czy bory mieszane występują tu też zbiorowiska górskie :
buczyna karpacka, olszynka karpacka, łęg podgórski (Carici-
remotae-Fraxinetum). Wykształcają się najwyżej dwa piętra
roślinne: pogórze i regiel dolny. Dominującym zbiorowiskiem
jest grąd zróżnicowany na kilka podzespołów (edaficzych,
klimatycznych i geograficznych- zachodnio i –
wschodniokarpackich ). W miejscach najbardziej wilgotnych
spotyka się grądy Tilio-Carpinetum stachyetosum. W miejscach
bardziej suchych rośnie T-C typicum, nawet w miejscach
suchych na zboczach T-C caricetosum pilosae.

• Podobne zróżnicowanie wykazują buczyny. Zróżnicowanie

klimatyczne – formy z niższych i wyższych położeń, przy

czym w wyższych położeniach grądy mają już charakter

przejściowy do buczyn. W reglu dolnym zajmującym tu

niewielką powierzchnię spotyka się buczyny Dentario

glandulosae-Fagetum. Rzadkie są tu jedliny Galio-

Abietetum. Łęgi wykształcone fragmentarycznie. Bardziej

acidofine to bory mieszane Pino-Quercetum.

• Zbiorowiska na wpół naturalne to łąki. Rozpowszechniony

to Arrhenatheretum elatioris na miejscach suchych, a w

miejscach wilgotnych i mokrych Cirsietum rivularis.

• Duży wpływ na zróżnicowanie fitogeograficzne zwłaszcza

we wschodniej części ma obecność przełomowych dolin

rzecznych (Dunajca, Wisłoki, Wisłoka i Sanu), którymi

wędrowały rośliny południowe i kserotermiczne (np. Carex

trannsilvanica, C. ornithopoda, Potentilla puberula). W

zachodniej części taką rolę odgrywała Brama Morawska.

• We florze wschodniej części Pogórza (Pogórze

Strzyżowskie) charakterystyczne są gatunki górskie tzw.

podgórskie np. Equisetum telmateia, Epilobium dodanaei,

Matteucia struthiopteris, Carex pendula, Cerastium

sylvaticum.

• Łączna liczba gatunków górskich wynosi 44 W

zbiorowiskach leśnych zaznacza się udział gatunków
wschodniokarpackich i południowych : Aposeris foetida,
Scilla bifolia, Arum orientale, Staphylea pinnata. W
zachodniej części Pogórza np. Pogórze Cieszyńskie
występują gatunki zachodniokarpackie (lub zachodnie):
Euphorbia dulcis, Hacquetia epipactis, Orchis pallens,
Dentaria enneaphyllos, Potentilla verna, Veratrum
lobelianum.

• Podział geobotaniczny Okręgu Pogórza

Karpat na Podokręgi

:

• 1.      Podokręg Cieszyński
• 2.      Podokręg Wielicki
• 3.      Podokręg Ciężkowicki
• 4.      Podokręg Strzyżowsko-Dynowski

5. Podokręg Dołów Jasielsko-Sanockich

• Charakterystyka fitogeograficzna Beskidów

• Obejmuje obszar położony pomiędzy Śląskiem a Przełęczą

Łupkowską. Jest on monotonny i jednolity pod względem
budowy geologicznej, krajobrazu i szaty roślinnej. Pasma,
które tu należą są stosunkowo niewysokie. Tylko Babia Góra
(1725) i Pilsko (1557) przekraczają górną granicę lasu.
.Najczęściej wykształcone są 2 lub 3 (wyjątkowo 4) piętra
roślinne. Wszystkie piętra w porównaniu z Tatrami są
obniżone. Zespoły właściwe Beskidom to występujące tylko na
Babiej Górze: Trifido-Supinetum, Versicoloretum
babiogorense czy Deschampsio-Luzuletum. Natomiast
buczyna karpacka osiąga tu swoje centrum występowania.
Endemity są nieliczne i tylko ogólno-(np. Salix kitaibeliana)
bądź zachodniokarpackie (Soldanella carpatica i Knautia
kitaibelli). Brak jest własnych endemitów (z wyj. drobnych
gatunków np. w rodzaju Alchemilla (A. babiogorensis).
Liczniejsze są subendemity:( Dentaria glandulosa,
Symphytum cordatum, Aconitum moldavicum, Euphrasia
tatrae, Leucanthemum rotundifolium, Petaites kablickianus,
Centaurea mollis, Festuca versicolor).

• Główne przyczyny ubóstwa florystycznego Beskidów to brak

wapieni i słaba skalistość terenu.

• Zborowiska roślinne na tle pięter

wysokościowych w Beskidach

.

• W piętrze pogórza nie zajmującego w Beskidach większych

przestrzeni występują zbiorowiska przedstawione w
charakterystyce Pogórza. Natomiast w piętrze regla
dolnego (od ok. 550 do 1150 m n.p.m. (Babia Góra)
występują buczyny Dentario glandulosae-Fagetum.
Wykazują zróżnicowanie na formy z wyższych i z niższych
położeń oraz uwarunkowane edaficznie zróżnicowanie na
podzespoły. W reglu dolnym rozpowszechnione są też bory
świerkowe, świerkowo-jodłowe (Abietetum polonicum) lub
neutrofilne lasy jodłowe (Galio-Abietetum).

• Inne zbiorowiska spotykane w reglu dolnym to ziołorośla

(Petastetum kablikiani, Arunco-Doronicetum), torfowiska
niskie – młaka (Valeriano-Caricetum flavae) i wysokie z
rzędu Ledetalia palustris.

• Wśród zbiorowisk wtórnych najważniejszą rolę odgrywają

zbiorowiska na wpół naturalne - łąki . Najszerzej

rozpowszechniony jest Gladiolo-Agrostietum, (występujący

na siedliskach żyznych lasów), w którego obrębie rośnie

Crocus scepusiensis. Łąki mieczykowo-mietlicowe

utrzymują się dzięki koszeniu, koszarzeniu i wypasowi.

•

Na glebach kwaśnych i na podłożu bezwapiennym

rozpowszechnione są pastwiska z psią trawką i z wrzosem

oraz „bliźniczyska (Hieracio-Nardetum strictae).

Zbiorowiska segetalne reprezentują zespół Geranio-

Silenetum gallicae zarówno w zbożach, jak i w okopowych.

Natomiast wyginął związany z uprawami lnu zespół

Spergulo-Lolietum remoti.

• Regiel górny rozciąga się od 1150 do 1390 m n.p.m.

(Babia Gora) Regiel górny charakteryzuje ubóstwo

zespołów spowodowane małą różnorodnością warunków

siedliskowych. Dominującym zbiorowiskiem jest karpacki

bór świerkowy Piceetum excelse carpaticum. Natomiast w

miejscach stromych i urwistych wykształca się zbiorowisko

– jaworzyna karpacka z udziałem jarzębiny i jawora.

• W jej obrębie rośnie porzeczka skalna i róża alpejska i liczne

są gatunki ziołoroślowe. W miejscach wilgotnych, wzdłuż
strumieni i w sąsiedztwie źródlisk rozwijają się ziołorośla z
miłosną górska Adenostyletum alliariae, a także z tojadem
mocnym Acontetum firmi, a w miejscach przenawożonych ze
szczawiem alpejskim Rumicetum alpini.

• Wśród zbiorowisk antropogenicznych szczególnie

rozpowszechniona jest tu „psiara”Hieracio-Nardetum strictae
zajmująca siedliska po zniszczeniu boru świerkowego. Tu też
spotyka się kośne traworośla Poo-Veratretum lobeliani.

• Naturalna górna granica lasu w Beskidach spotyka się

tylko na Babiej Górze. Jest uwarunkowana klimatem: niskimi
temperaturami, długotrwałym zaleganiem śniegu i związanym
z tym skróceniem okresu wegetacyjnego. Na jej przebieg
wpływają też silne wiatry i warunki orograficzne np. stromość
zboczy o ekspozycji północnej. Niekiedy może mieć charakter
antropogeniczny np. mogła powstać w celu zwiększenia
powierzchni wypasu.

• Piętro kosodrzewiny od ok. 1390 do ok. 1650

m.n.p.m. Kosówka spotykana jest również na Pilsku i na

Policy. Zespół ten wykształca się zarówno na podłożu

wapiennym (Pinetum mugji calcicolum), jak i

bezwapiennym (Pinetum mughi silicicolum). W piętrze

kosówki rozwijają się też ziołorośla (Adenostyletum

alliariae) i borówczyska Vaccinietum myrtilli i Empetro-

Vaccienietum

• Piętro alpejskie – występuje jedynie na Babiej Górze od

ok. 1650 m n.p.m. Na podłożu piaskowcowym rozwija się

Trifido-Supinetum i Deschampsio-Luzuletum.

• W obrębie okręgu Beskidy wyróżnia się

cztery podokręgi

:

• 1.      Podokręg: śląsko-babiogórski,
• 2.      Podokręg :sądecki,
• 3.      Podokręg Borów Nowotarskich
• 4.      Podokręg: Beskidu Niskiego.
• .

• Charakterystyka fitogeograficzna Pienin

• Pieniny znajdują się na południe od Beskidów. Posiadają

odrębne cechy zarówno w krajobrazie, jak i w budowie

geologicznej. Stanowią je wyrastające z fliszu jurajskie i

dolnokredowe wapienne skalice o wysokości względnej

dochodzącej do 550 m (najwyższe punkty: Wapienne Skałki

1052 m n.p.m. i Trzy Korony 982 m n.p.m.), poprzedzielane

głębokimi i stromymi wąwozami. Stwarza to ogromną

różnorodność siedlisk oraz związane z tym bogactwo i

różnorodność szaty roślinnej. Pieniny to poza Tatrami jedyny

obszar posiadający własne endemity (Erysimum pieninicum,

Taraxacum pieninicum). Są też jedynym miejscem

występowania w Polsce: Alyssum saxatile, Carduus collinus,

C. lobulatus, Dendranthema zawadzkii, Juniperus sabina, Poa

stiriaca. Rośnie tu też grupa gatunków wspólnych z Tatrami

np. Aster alpinus, Carduus glaucus, Dryas octopetala,

Erysimum wittmannii, Wysoki jest też udział gatunków

górskich ok. 15%. Są one związane z murawami naskalnymi i

z cienistymi potokami.

• Osobliwością flory pienińskiej jest też nagromadzenie

gatunków ciepłolubnych i kserotermicznych: np. Inula

ensifolia, Melica transsilvanica, Festuca pallens, Potentilla

arenaria, Potentilla recta.

• Zbiorowiska roślinne w Pieninach

• Piętro pogórza jest wykształcone fragmentarycznie i

tylko w Pieninach Centralnych wzdłuż Dunajca.
Większość Pienin położona jest w obrębie regla
dolnego. Tylko w szczytowej partii Wysokich Skałek
wykształcił się regiel górny.

• Piętro pogórza

• Wykształcone fragmentarycznie. Zbiorowiskiem dla

niego charkterystycznym jest Tilio-Carpinetum.
Natomiast gatunki dla niego char. są rozproszone na
całym terenie np. Carex pilosa. Alnetum incanae
występowało w dolinie Dunajca, w jego obrębie rosła
Matteucia struthiopteris, jednak zbiorowiska te zostały
zniszczone w związku z budową zbiornika zaporowego.
Spotyka się tu łąki Arrhenatheretum elatioris, często są
one obficie przenawożone.

•

Piętro regla dolnego

• Lasy w porównaniu z Tatrami i Beskidami są bardziej

zróżnicowane Carici-Fagetum cephalanterosum. W drzewostanie:

Fagus i Abies alba. W runie występują storczyki: Cypripedium

calceolus, Cephalanthera alba Natomiast w Carici-Fagetum

abietetosum W drzewostanie dominuje jodła. W runie m.in. Carex

alba. Są też: Dentario glandulosae-Fagetum (buczyna karpacka),

Phylitido-Aceretum w cienistych wąwozach.

• Murawy - Dendranthemo-Seslerietum variae – endemiczny zespół

pieniński. Rozpowszechniony w Pieninach Centralnych. Rosną tu

zarówno gat,. górskie (Aster alpinus, Astrgalus australis, Veronica

fruticans), jak i kserotermiczne (Veronica spicata, Teucrium

montanum. Festucetum pallentis – rośnie częściej w Pieninach

Zachodnich i Małych.. Origano-Brachypodietum rozpowszechnione

• Łąki – Anthyli-Trifolietum montani . Ciepłolubna łąka pienińska

zajmuje ok. 70% powierzchni łąk PPN. Duży udział mają tu gatunki

ciepłolubne (np. Trifolium montanum, Filipendula hexapetala,

Centaurea scabiosa) i sa storczyki (Listera ovata, Orchis morio,

Orchis sambucina, Celoglossum viride). Łąki ziołoroślowe z

Veratrum lobelianum i Laserpitium latifolium występują w

Pieninach Centralnych , zwykle powyżej 800 m n.p.m.

• Tu też rośnie Cirsium erisitales, Cirsium eriophorum i

Aconitum variegatum. Rzadkie jest Gladiolo-
Agrostietum, a także ubogie psiary – Hieracio-
Nardetum strictae, są tu też młaki Valeriano-Caricetum
flavae.

• Regiel górny

• Polysticho-Piceetum
• Najciekawsze są pienińskie murawy z endemicznym

górskim zespołem Dendranthemo-Seslerietum.

•

W obrębie okręgu Pieniny wyróżnia się 4

podokręgi:

• 1.      Pieniny Właściwe (Centralne)
• 2.      Pieniny Zachodnie
• 3.      Małe Pieniny
• 4.      Pas Skalic Spiskich

– Charakterystyka fitogeograficzna Tatr

• Tatry obejmują najwyższe pasmo Karpat. Charakteryzują je

znaczne wysokości bezwzględne; rozległe przestrzenie
wzniesione ponad górną granicę lasu, wykształcenie dwóch
pięter wysokogórskich: alpejskiego i turniowego Budowa
geologiczna Tatr jest urozmaicona. Zbudowane są ze skał
krystalicznych wieku karbońskiego – granitów, gnejsów,
mylonitów, łupków krystalicznych, a także skał osadowych.
Wśród tych ostatnich wyróżnia się skały wieku
mezozoicznego: wapienie, dolomity, margle, piaskowce oraz
skały trzeciorzędowe: łupki ilaste, piaskowce, wapienie
numulitowe.

• Z warunkami siedliskowymi związane jest ogromne bogactwo

siedlisk, a co za tym idzie bogactwo flory i zbiorowisk
roślinnych. Występuje tu szeregu endemitów, a także
nieendemiczne gatunki występujące w obrębie Karpat tylko w
Tatrach, a także taksony posiadające stanowiska w Tatrach i
pojawiające się po przerwie zasięgowej w Karpatach
wschodnich. Istnieje też kilka endemicznych zespołów
wysokogórskich.

•

Piętra roślinności

• W Tatrach wyróżnia się pięć pięter roślinnych: regiel dolny, regiel

górny, piętro kosodrzewiny (subalpejskie), piętro halne (alpejskie) i
piętro turniowe (subniwalne).

• Regiel dolny (do 1250 m n.p.m.)– przewodnim jego zespołem jest

Dentario glandulosae-Fagetum. Gat. char. To: Cardamine trifolia,
Dentaria glandulosa (subendemit ogólnokarpacki), Polystichum
braunii..

• Regiel górny (1200-1550 m n.p.m.) – panują tu bory świerkowe

zróżnicowane na dwa zespoły : Polysticho-Piceetum (ma skałach
wapiennych) i Plagiothecio-Piceetum (na podłożu bezwapiennym).
W warstwie drzew prócz świerka spotyka się Pinus cembra. W runie
rosną Listera cordata, Corallorhiza trifida. Klimatyczna granica
lasu biegnie na wysokości ok. 1550 m n.p.m., lecz lokalne warunki
klimatyczne zależnie od wysokości masywu i ekspozycji zboczy
modyfikują jej przebieg. W wielu miejscach została ona obniżona w
wyniku działalności człowieka. Na jej obniżenie wpływ mogą mieć
zarówno czynniki orograficzne, czy edaficzne, jak i lokalne anomalie
klimatyczne, jak to ma miejsce w przypadku „fenomenu Sarniej
Skały”, gdzie granica ta leży wys. 1300-1340 m n.p.m.

• Piętro subalpejskie (1550-1800 m n.p.m.) Panuje w

nim zespół Pinetum mughi carpathicum.

• Piętro alpejskie (1800-2250 m n.p.m.). Dominują tu

murawy wysokogórskie: Oreochloo distichae Juncetum
trifidi (= Trifido-Distichetum) – na podłożu ubogim
krystalicznym oraz Festuco versicoloris-Seslerietum
tatrae (=Versicoloretum tatricum) na skałach
wapiennych należy do najbogatszych florystycznie

• Piętro subniwalne (od 2250 m n.p.m. po najwyższe

szczyty). To kraina nagich skał i bardzo ubogie
roślinności złożonej głównie z porostów (Rhizocarpon
geographicum). Zespołem klimaksowym jest
Oreochloetum distichae subnivale (=Distichetum
subnivale).Char. zespołu to np. Gentiana frigida, Luzula
spicata i rośliny poduszkowe np. Silene acaulis subsp.
norica.

•

Osobliwości flory Tatr

• Gatunki bardzo rzadki stanowią ok. 18% flory Tatr.

Stanowiska kilkudziesięciu najbardziej interesujących roślin,

a zwłaszcza gatunków górskich wykazują tendencję do

skupiania się w dwóch obszarach: w masywie Czerwonych

Wierchów oraz w dolinie Morskiego Oka, gdzie występują w

podłożu bardzo ubogie niewapienne skały i niewielkiw

wkładki mylonitów.

• Wśród roślin majcych w Tatrach jedyne w Polsce miejsca

występowania są zarówno gatunki na tym terenie częste np.

limba Pinus cembra czy skalnica Saxifraga caesia, jak i

rzadkie np. Pulsatilla slavica czy Sibbaldia procumbens czy

znana z jednego stanowiska Dryopteris villarii

•

Rola podłoża – zastępczość edaficzna

• W Tatrach występuje grupa roślin, które są ściśle związane z

określonym typem podłoża. Szczególnym przykładem jest

występowanie tzw. roślin wapiennych oraz granitowych.W

grupie Czerwonych Wierchów można obserwować miejsca,

gdzie obok siebie występują oba typy skał: wapienne i

krystaliczne.

• Roślinami wapiennymi są np. Dryas octopetala, Dianthus

praecox, Saxifraga caesia, Primula auricula, Gentiana clusii,
Carduus glaucus, Carex firma, Leontopodium alpinum. Odrębny
typ rozmieszczenia stanowią rośliny wapieniolubne spotykane
również na mylonitach w obrębie skał granitowych np. Salix
reticulata, Phyteuma orbiculare

• Do roślin granitowych należą np. Sempervivum montanum,

Juncus trifidus, Oreochloa disticha, Primula minima, Campanula
alpina.

•

Niekiedy taką wybiórczość do wapienia lub granitu wykazują

bliskie sobie gatunki czy nawet podgatunki jednego gatunku. Są
to wówczas pary gatunków edaficznie wikaryzujących np.
Cerastium latifolium (wapień) i C. uniflorum (granit)

•

Przystosowania i formy życiowe roślin

• W Tatrach rośliny przystosowały się do surowych warunków

klimatu panującego na dużych wysokościach. Jedną z adaptacji
jest karłowaty wzrost, tworzenie rozetek (Primula auricula),
poduszki (Silene acaulis). Częste są rośliny darniowe (Saxifraga
aizoides) oraz płożace krzewinki (Dryas octopetala, Salix
reticulata).

• Szereg roślin wykazuje cechy kseromorficzne (gęste

kutnerowate owłosienie, woskowaty nalot, zwinięcie
liści) pozwalające zmniejszyć transpirację.

• Wraz ze wzrostem wzniesienia zaczynają dominować

hemikryptofity i chamefity. Terofitów jest niewiele.
Wraz ze wzrostem wysokości coraz liczniejsze stają się
rośliny wiatropylne. Ze względu na skrócony okres
wegetacji jest wiele roślin samopylnych lub
apogamicznych. Kilkanaście gatunków
wysokogórskich to rośliny żyworodne (częściej
pseudożyworodne), wytwarzające w miejsce kwiatów
bulwkowate rozmnóżki (Festuca vivipara, Poa alpina
var. vivipara).

• Elementy wysokościowe

• W Tatrach 2/5 flory roślin naczyniowych to gatunki

górskie. Jest ich ok. 400, co stanowi większość gat.
górskich w Polsce (450). Rosną tu także rośliny
niżowo-górskie oraz niżowe. Wśród roślin górskich w
grupie gatunków wysokogórskich jest grupa kilkunastu
gatunków przywiązanych do piętra subniwalnego
(np. Ranunculus glacialis, Cerastium uniflorum,
Cochlearia tatrae, Gentiana frigida, Silene acaulis
subsp. norica). Jest też grupa przywiązana do piętra
alpejsko-subniwalnego (np. Lloudia serotina,
Doronicum clusii, Primula minima Oxyria digina).

•

Wyraźnie odmienne i często dysjunktywne zasięgi

pionowe blisko spokrewnionych gatunków (lub
podgatunków) pozwalają wyróżniać tzw. wikarianty
wysokościowe

•

Endemity

• Gatunki uważane za endemity lub subendemity tatrzańskie lub

zachodniokarpackie to np. Cochlearia tatrae, Poa nobilis, Soldanella

carpatica, Festuca tatrae, Pulsatila slavica, Carex sempervirens

subsp. tatrorum. Ponadto 10 z 12 ogólnokarpackich endemitów

występuje w Tatrach (np. Erysimum witmannii, Leontodon

pseudotaraxacii, Oxytropis xarpatica, Salix kitaibellianas). Także 11

spośród 14 ogólnokarpackich subendemitów rośnie w Tatrach (np.

Campanula polymorpha, C. serrata, Dentaria glandulosa, Petasites

kablikianus, Symphytum cordatum).

•

Pochodzenie i wiek flory tatrzańskiej

• Analiza taksonomiczno-geograficzna wykonana przez Pawłowskiego

(1929) wykazała, że ¾ do 4/5 wysokogórskich roślin naczyniowych

jest pochodzenia alpejsko-środkowo-europejskiego. Stara

trzeciorzędowa flora została prawie całkowicie zniszczona w czasie

glacjałów toteż tylko nieliczna grupa roślin przeżyła tu in situ od

trzeciorzędu: Saxifraga wahlenbergii i Delphinium oxysepalum i

prawdopodobnie Soldanella carpatica. Wiele gatunków przeżyło w

Tatrach prawdopodobnie od starszego plejstocenu i te reprezentują

grupę reliktów glacjalnych np. Salix herbacea. Obecnie ograniczona

jest wyłącznie do Tatr, choć jej szczątki fosylne ujawniają jej

obecność na polskim niżu w okresach starszych glacjałów.

• Podział geobotaniczny Tatr

• Tatry odznaczają się w obrębie Karpat tak wybitnymi

rysami, że zostały wyróżnione jako osobna jednostka
geobotaniczna w randze okręgu:

• Okręg : Tatry
• 1.      Podokręg Pasmo Siwego Wierchu
• 2.      Podokręg Tatry Zachodnie
• 3.      Podokręg Tatry Wysokie
• 4.      Podokręg Tatry Bielskie
• Duże różnice w budowie geologicznej, rzeźbie oraz

florze i roślinności stały się podstawą podziału na
podokręgi.. Spośród nich podokręg 1 i 4 zlokalizowane
są po stronie słowackiej. Tylko Tatry Zachodnie i Tatry
Wysokie leżą częściowo na terenie Tatrzańskiego Parku
Narodowego. Oba podokręgi charakteryzują się
obecnością gatunków i zespołów, które je wyróżniają .

• Tatry Zachodnie

• wyróżniają gatunki np. Sibbaldia procumbens czy

Padus avium subsp. petraea, a główny ośrodek
występowania ma tu Papaver tatricum. Dobrze
wykształcony jest dolnoreglowy zespół Dentario
glandulosae-Fagetum. Górna granica lasu przebiega na
wysokości średnio 1530 m n.p.m.

• Tatry Wysokie

• wyróżnia występowanie np. Cerastium uniflorum czy

Saxifraga moschata i Senecio carniolicus. W okręgu
tym dominuje roślinność granitowa. Brak tu prawie
zupełnie zespołu buczyny, a górna granica lasu
przebiega wyżej ok. 1560-1590 m n.p.m. Tu też
zachowało się szczątkowe mini-piętro limbowo-
modrzewiowe

• Karpaty Wschodnie

• Dział Karpat Wschodnich w porównaniu z Karpatami

Zachodnimi jest znacznie większy i odznacza się
znacznie bogatszą szatą roślinną. Ciągnie się od
przełęczy Łupkowskiej po przełom Dunaju przez
Żelazną Bramę. Dla szaty roślinnej istotny jest też
kontakt z masywami górskimi Półwyspu Bałkańskiego.
Ogółem flora wschodniokarpacka liczy 80 gatunków
endemicznych. Są też nieendemiczne rośliny
wschodniokarpackie oraz endemiczne zespoły roślin.

• W obecnych granicach Polski znajduje się jedynie

zachodnia część Bieszczad zaliczana do okręgu Karpat
Lesistych, który obejmuje też Bieszczady Wschodnie i
Gorgany.

• W polskich Karpatach Wschodnich można wyróżnić trzy

piętra roślinności: piętro pogórza (do 500 m n.p.m.), regla

dolnego (od 500-550 m n.p.m.) oraz piętro subalpejskie (od

1050-1150 m n.p.m.). W części północnej dominuje piętro

pogórza z niewielkimifragmentami regla dolnego, który

uzyskuje coraz większe znaczenie przy przesuwaniu się na

południe, w związku ze wzrastającymi wysokościami pasm

górskich. Piętro subalpejskie pojawia się jedynie w

najwyższych partiach terenu. Wskutek braku regla górnego

piętro subalpejskie leży wyjątkowo nisko w porównaniu z

innymi pasmami Karpat, co jest cechą charakterystyczną

tych gór.

• W piętrze pogórza dominuje Tilio-Carpinetum w wielu

odmianach. Wzdłuż rzek i strumieni wykształciła się

olszynka karpacka Alnetum incanae. Wzdłuż większych rzek

rozwinęło się Salicetum triandro-viminalis. Rzadkie są inne

łęgi : Caltho-Alnetum, Circaeo-Alnetum. Duże powierzchnie

pokrywają też sztuczne sośniny oraz wtórne zarośla z Alnus

incana lub z A. viridis. Łąki kośne z rzędu Arrhenatheretalia

są zmienione przez człowieka. Częste są też bardziej

wilgotne łąki Cirsietum rivularis. Dość częste wokół wsi są

pastwiska (Lolio-Cnosuretum).

• Torfowiska wysokie (z rzędu Sphagnwtalia magellanici

występują w dolinie Sanu. Torfowiska niskie reprezentują
młaki Valeriano-Caricetum flavae. Duże powierzchnie w
dolinach rzek w miejscach zalewanych zajmują szuwary z
Phragmites communis i zbiorowiska wysokich turzyc z
Magnocaricion.

• W reglu dolnym (powyżej 500 –550 m n.p.m.) – dominują

buczyny Dentario glandulosae-Fagetum. Na skalistych
zboczach pojawia się jaworzyna Phyllitido-Aceretum. Dość
duże powierzchnie zajmuje kwaśna buczyna Luzulo-Fagetum
i lasy jodłowo-świerkowe Vaccinio-Piceetalia.

• W piętrze połonin występują traworośla np. Poo-

Deschampsietum, a także zbiorowiska murawowe z rzędu
Nardetalia z udziałem gatunków wysokogórskich. Alpejskie
murawy reprezentuje Festucetum supinae. Zbiorowiskiem
endemicznym jest zespół ziołoroślowy Trollio-Centaureetum
z udziałem gatunków subalpejskich i wschodniokarpackich.
Duże powierzchnie pokrywa też inny endemiczny zespół
olchy kosej Pulmonario-Alnetum.

• Flora

• Flora roślin naczyniowych polskich Karpat Wschodnich

liczy ok. 1100 gatunków. Cechą wyróżniającą florę
Bieszczadów jest występowanie gatunków wschodnich.
Wśród nich znajduje się 7 taksonów endemicznych dla
Karpat Wschodnich, 24 nieendemiczne taksony
wschodniokarpackie oraz 2 wschodnie gatunki
niegórskie.

• Liczne są także gatunki górskie i kserotermiczne. Obie

te grupy wykazują różnice w występowaniu.

• Jednym z najciekawszych zjawisk fitogeograficznych w

Bieszczadach jest dysjunkcja śródkarpacka.
Dysjunkacja ta związana jest z charakterem taksonów
górskich (alpejskie, subalpejskie) oraz z historią
roślinności tego obszaru.

•

Połoniny i ich pochodzenie

• Na połoninach występuje znaczna liczba gatunków

wysokogórskich, które z natury są związane ze zbiorowiskami
nieleśnymi. Duża stabilność połonin na, które pomimo braku
gospodarzenia nie wchodzi las popiera tezę o ich naturalności.
Istnieje teoria klimatyczna, która tłumaczy brak górnoreglowego
piętra zbyt dużą suchością klimatu powodowaną napływem
gorących mas powietrza z pobliskiej Niziny Węgierskiej. W
przeszłości prawdopodobnie niezalesione partie gór
prawdopodobnie zajmowały znacznie mniejszą powierzchnię.

• Człowiek, który osiedlił się tu w XV w. wykorzystując naturalne

pastwiska górskie powiększał ich zasięg przez wycinanie i
wypalanie lasów bezpośrednio sąsiadujących z połoninami. Na
Wielkiej Rawce niezbyt intensywnie użytkowanej pastersko
(gdzie górna granica lasu przebiega na wysokości 1260 m n.
p.m.) obserwuje się dość płynne przejście od lasu bukowego,
który stopniowo karleje i na wys. 1200 m n.p.m. przechodzi w
niskie laski jarzębinowe z runem ziołoroślowym i wreszcie w
zarośla olszy kosej

• Człowiek, który osiedlił się tu w XV w. wykorzystując

naturalne pastwiska górskie powiększał ich zasięg przez
wycinanie i wypalanie lasów bezpośrednio sąsiadujących z
połoninami. Na Wielkiej Rawce niezbyt intensywnie
użytkowanej pastersko (gdzie górna granica lasu
przebiega na wysokości 1260 m n. p.m.) obserwuje się
dość płynne przejście od lasu bukowego, który stopniowo
karleje i na wys. 1200 m n.p.m. przechodzi w niskie laski
jarzębinowe z runem ziołoroślowym i wreszcie w zarośla
olszy kosej

•

Podział fitogeograficzny

• Bieszczady wykazują też zróżnicowanie na dwa podokręgi :

Bieszczady Wysokie i Bieszczady Niskie. Podstawą takiego
podziału są znaczne różnice we florze (zwłaszcza dotyczy
to udziału taksonów wschodniokarpackich) i w
zbiorowiskach roślinnych spowodowane różnicami we
wzniesieniu n.p.m., w rzeźbie i w budowie geologicznej.

• Prowincja : środkowoeuropejska górska
• Podprowincja: karpacka
•

Dział: Karpaty Wschodnie

•

Okręg: Karpaty Lesiste (lub Beskidy

Wschodnie)

•

Podokręg: Bieszczady Wysokie

•

(odcinek połoninowy)